Pertemuan-18 & 19
Integral Lipat Dua
(Double Integral)
Fungsi:
Menghitung isi benda padat
Ambil bidang
y
=
y
o,
y
=
y
o⊥
pada poros y.Penampang antara benda dan y mempunyai luas o L (bidang arsir) i
Jika ada bidang disamping maka luas bidang:
∫
∑
= ∞ → → Δ Δ = b a i n x X dx x f n 1 i 0 f(x) lim ) (Sehingga dapat disimpulkan Isi benda tipis yang tebalnya Δ dan luas yi L adalah i Li(xi yi)⋅Δyi (luas x lebar),
Isi benda =
∫
b a L(x,y)dy∫
=
( ) ) ( ) , ( 2 1y)
F(x,
y g y g y xdx
L
Sehingga Isi = ( )(
,
)
dy
) ( 2 1∫ ∫
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
b a y g yg
F
x
y
dx
→ Integral berulang (Iterated Integral] Isi Benda padat = ( )F(x,
y)
dy
) ( 2 1
∫
∫
g y y g b adx
→ Double Integral Contoh: 1. 3 x2 ydydx 1 2 0∫
⋅∫
[
]
y dx 2 1 x dx dy y x 3 1 2 2 2 0 2 3 1 2 0 ⎥⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎢ ⎣ ⎡ = =∫
∫
∫
3 32 x 3 4 dx x 4 dx x 4 2 0 3 2 2 0 2 2 0 = = = =∫
∫
2.∫
0π∫
01 x sin ydx dy =[ ]
sinydy 2 1 dy dx x y sin 01 0 0∫
∫
∫
π = π = cos y 1 2 1 0 = − π3. Benda padat di bawah bidang z = x + y + 1 dibatasi oleh bidang x = 0, x = 1, y = 1, y = 3
Jawab: 1 x 0≤ ≤ ; 31≤y≤
dx
y
y
x
y
x
y x2
1
y
dx
dy
)
1
(
Isi
1 0 x 3 1 2 3 1 1 0∫
∫
∫
= = =⎥
⎥
⎦
⎤
⎢
⎢
⎣
⎡
⎭
⎬
⎫
⎩
⎨
⎧
+
+
=
+
+
=
(
)
∫
∫
+
+
=
⎥
⎦
⎤
⎢
⎣
⎡
⎭
⎬
⎫
⎩
⎨
⎧
−
+
−
+
−
=
= 1 0 1 0 x 2 2dx
2
4
2x
)
1
3
(
)
1
3
(
2
1
)
1
3
(
dx
x
(
)
(
1
0
)
6
(
1
0
)
6
x
dx
6
2x
2 2 1 0 1 0 2−
+
−
=
+
=
+
=
∫
x
7 6 1+ = =4.
∫
35∫
−xx2 (4x+10y )dydx =∫
5[
+
−]
3 2 2)
5
4
(
xy
y
xxdx
=∫
5[
+ + −]
3 2 4 2 dx ) ( 5 ) ( 4x x x x x =∫
5 + + − 3 2 4 2 3 4x 5x 5x )dx x 4 ( =∫
5 + − = + − 3 5 3 3 4 5 2 3 4 3 1 dx ) 4 5 ( x x x x x x(
) (
)
(
5
3
)
3
1
3
5
3
5
5−
5+
4−
4−
3−
3=
(
) (
)
(
125
27
)
3
27
125
81
625
243
3125
−
+
−
−
−
−
=
3
98
544
2882
+
−
=
3
10180
3
98
10278
3
98
3426
−
=
−
=
=
= 3393 3 15. Berikan tafsiran fisis dari
∫∫
+ Ry
x )dx dy
( 2 2 , R dibatasi oleh bidang y =x2, x = 2 dan y = 1 dan
hitunglah integrasinya!
Jawab
Penentuan daerah batas dari gambar di atas, dengan menganggap x konstan/dipegang tetap.
2 x y 1 2 x 1 ≤ ≤ ≤ ≤
Batas di atas dapat pula ditulis dalam y yang konstan
2 4 1 ≤ ≤ ≤ ≤ x y y
Pengintegrasian untuk x yang dipegang konstan. Batas : 2 x y 1 2 x 1 ≤ ≤ ≤ ≤
∫
∫
∫
= = =+
=
+
2 1 x 1 3 2 2 2 1 2 1 2 2)
3
1
(
dx
dy
)
(
dx
y
y
x
y
x
x x y x 2 1 3 7 5 6 2 4 2 1 x 6 2 2 2 1 3 1 3 1 21 1 5 1 dx 3 1 3 dx ) 1 ( 3 1 ) 1 ( x x x x x x x x x x x − − + = ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − + − = ⎥⎦ ⎤ ⎢⎣ ⎡ − + − =∫
∫
= =(
)
(
) (
)
(
)
3
1
3
1
8
21
1
128
5
1
32
1
2
3
1
1
2
3
1
1
2
21
1
1
2
5
1
5 5 7 7 3 3−
−
−
−
+
−
=
−
−
−
−
−
+
−
=
105
280
105
635
105
651
3
8
21
127
5
31
3
1
3
7
21
127
5
31
−
+
=
−
+
=
−
−
+
=
105
1006
=
2 x y 4 y 1 ≤ ≤ ≤ ≤
∫
∫
∫
= = =⎥
⎥
⎦
⎤
⎢
⎢
⎣
⎡
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
+
=
+
4 1 y 2 2 3 2 2 2 4 13
1
dy
dx
)
(
dy
x
y
x
y
x
y y x y( )
(
)
dy 2 3 3 8 dy 2 2 3 1 2 / 5 2 2 / 3 4 1 y 2 3 3 2 1 ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ − + − = ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ + − ⎥⎦ ⎤ ⎢⎣ ⎡ − =∫
∫
= = y y y y y y y 4 1 3 3 2 4 1 1 2 5 1 2 1 2 3 y 7 2 3 2 15 2 3 8 1 1 1 2 2 1 1 3 1 3 8 25 2 3 y y y y y y y y y − + − = + − + + + ⋅ − = + + +(
)
(
)
(
)
(
)
( )
(
) (
) (
128
1
)
7
2
1
64
3
2
1
32
15
2
3
3
8
1
1
4
4
7
2
1
4
3
2
1
1
4
4
15
2
1
4
3
8
2 2 3 3 3 3−
−
−
+
−
−
=
−
−
−
+
−
−
−
=
105
1006
105
3810
105
4410
105
434
105
840
7
254
3
126
15
62
8
=
−
+
−
=
−
+
−
=
Terlihat bahwa peninjauan x konstan atau y konstan adalah sama, sebab memang daerah yang dihitung adalah sama.
6. Hitung
∫∫
D dy dx y xJika D adalah daerah yang dibatasi antara lain y = x, y = 0 ; x = 1
Cara I:
Menentukan batas dengan x dipegang konstan
x y 0 1 x 0 ≤ ≤ ≤ ≤
[
]
6 1 0 1 6 1 6 1 2 2 1 dx dy xy 3 3 1 0 3 2 1 0 0 2 1 0 0 1 0 = − = = = ⎥ ⎥ ⎦ ⎤ ⎢ ⎢ ⎣ ⎡ ⋅ =∫
∫
∫
∫
x dx x dx y x x x Cara II:Menentukan batas dengan y dipegang kontans
1 x y 1 y 0 2 ≤ ≤ ≤ ≤
(
)
(
)
(
)
6
1
6
1
6
3
2
1
6
1
2
1
2
1
0
1
6
1
)
0
1
(
2
1
2
1
6
1
2
1
2
1
dy
2
1
dy
1
2
2
1
dy
dx
y
x
6 6 2 2 1 0 6 2 5 1 0 4 1 0 1 2 1 0 1 1 0 2 2=
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛ −
=
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛ −
=
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
−
−
=
⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎝
⎛
−
=
−
=
−
=
⋅
⎥
⎥
⎦
⎤
⎢
⎢
⎣
⎡
⋅
=
⋅
∫
∫
∫
∫
∫
=y
y
y
y
y
y
dy
x
y
y y yDalam mengerjakan soal-soal di atas serta perumusan isi benda padat kita menggunakan koordinat kartesian.
Macam-macam koordinat yang ada:
1. Koordinat Kartesian
dxdA=dy⋅ A = daerah luas
Sehingga
Isi = luas alas . tinggi Isi =
∑
= ∞ → → Δ ⋅Δ n 1 i 0 F(x,y) lim A n A Isi =F
(
x
,
y
)
dA
F
(
x
,
y
)
dy
dx
y x A∫
∫
∫
=
ϕ ⋅ ⋅ = ϕ ⋅ ⋅ = ⋅ = ϕ = π ⋅ π ϕ = ∩ = d dr r d r dr dA dz dr dA d r r 2 2 d ab dz Isi =
∫
A F(x,y)dA=∫
r∫
ϕ F(x,y)r⋅dϕdr3. Koordinat Umum [Curvilinier Coordinates] Pada bahasan selanjutnya akan dibuktikan:
dv
du
v
u
y
x
dA
⋅
⋅
∂
∂
=
)
,
(
)
,
(
Ataudv
du
y
x
v
u
dA
⋅
⋅
∂
∂
=
)
,
(
)
,
(
1
Contoh:1. Tentukan volume bidang Tetrahedron (segi empat) yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan bidang 3x + 6y + 4z = 12 !
Jawab:
Untuk lebih mudah menentukan batas, kita harus gambar bentuk fisisnya: Langkah menggambar: z = 0 3x + 6y = 12 → x 2 2 1 y=− +
Dibatasi bidang koordinat yang berarti x = 0 dan y = 0 Untuk menentukan z ; x = 0 dan y = 0
4z = 12 → z = 3 fungsi 4 y 6 x 3 12 z= − −
batas x dan y untuk x dipegang konstan
2 x 2 1 y 0 4 x 0 + − ≤ ≤ ≤ ≤
(
)
4
16
16
12
64
4
3
4
12
1
4
3
dx
4
2
4
1
4
3
dx
4
2
4
1
2
2
1
8
2
4
3
dx
2
2
1
2
2
1
2
2
1
4
4
3
4
4
3
dx
dy
)
2
4
(
4
3
dx
dy
4
6
3
12
4 0 2 3 2 4 0 2 2 4 0 2 4 0 2 2 1 0 2 4 0 2 2 1 0 4 0 2 2 1 0 4 0=
⎥⎦
⎤
⎢⎣
⎡
−
+
=
⎥
⎥
⎦
⎤
⎢
⎢
⎣
⎡
+
−
⋅
=
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
+
=
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
+
+
−
−
+
−
=
⎥
⎥
⎦
⎤
⎢
⎢
⎣
⎡
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
+
−
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
+
−
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
+
=
−
−
=
−
−
=
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
−
=
∫
∫
∫
∫
∫
∫
∫
∫
+ − + − + − = =x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
dx
y
xy
y
y
x
y
x
Isi
x x x y x2. Hitung volume bagi yang dibatasi oleh bidang-bidang koordinat dan bidang x = 5 dan y + 2z-4=0 !
Jawab:
2
4
y
z
=
−
(
5
0
)
20
4
x
4
dx
8
2
1
2
1
4
2
1
dx
dy
)
4
(
2
1
dx
dy
2
4
5 0 5 0 5 0 4 0 2 4 0 5 0 4 0 5 0=
−
=
=
=
−
=
−
=
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛ −
=
∫
∫
∫
∫
∫
∫
=dx
y
y
y
y
Isi
x 3. Hitung ex2 y2dA A +∫
∫
; jika A dibatasi oleh r = 1 dan r = 3 , 0 = ϕ dan 4 π = ϕ ! Jawab: ϕ =rdr d dA 3 r 1≤ ≤ r2=x2+y2 4 0≤ϕ≤ π( )
r
e
(
e
e
)
d
e
dr
e
r
d
dr
e
dA
e
r r r r y x−
=
=
=
⋅
=
=
⋅
=
∫
∫
∫
∫
∫
∫
∫
∫
+ 9 3 1 2 3 1 3 1 4 / 0 r 3 1 4 / 0 3 1 4 / 0 3 18
8
2
4
4
e
r
d
dr
r
2 2 2 2 2 2 2π
π
π
π
ϕ
ϕ
π π π 4. Hitung∫∫
+
Dy
x
2 2dA
; jika D adalah bidang yang dibatasi: r = 0dan rsin ϕ, ϕ=0 dan ϕ=π !Jawab: 2 2 y x r d dr r dA + = ϕ = π ≤ ϕ ≤ ϕ ≤ ≤ 0 sin r 0 dr r d d dr r r 0sin 2 0 sin 0 0
∫
∫
∫
∫
π ϕ ⋅ ϕ= π ϕ ϕϕ
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
ϕ
π π ϕ πd
sin
)
cos
1
(
3
1
d
sin
3
1
3
1
2 0 0 3 0 sin 0 3⋅
−
=
=
=
∫
∫
r
d
∫
(
)
(
ϕ
)
ϕ
(
ϕ
)
ϕ
ϕ
π π πcos
cos
3
1
cos
3
1
cos
)
cos
1
(
3
1
2 0 0 2 0d
d
d
∫
∫
∫
+
−
=
−
−
=
(
) (
)
9
4
9
2
3
2
1
1
9
1
1
1
3
1
cos
9
1
cos
3
1
0 3 0=
−
=
−
−
+
−
−
−
+
−
=
π πϕ
ϕ
5. Perhatikan gambar ϕ = sinr y Hitung dAy s∫∫
! Jawab: 2 0 ) cos (1 2 r 2 π ≤ ϕ ≤ ϕ + ≤ ≤ ϕ =rdsd dA∫
∫
∫∫
=
= = +⋅
) cos 1 ( 2 2 /2 0r
dr
d
dA
π ϕ ϕ rϕ
sy
y
dr r sin ) cos 1 ( 2 2 2 / 0 ⋅ ⋅ =∫
∫
+ =ϕ
ϕ
ϕ π r d r dr r d r 2 ) cos 1 ( 2 2 2 / 0 sin∫
∫
=+ = πϕ
ϕ
ϕϕ
ϕ
ϕ πd
r
3
1
sin
) cos 1 ( 2 2 3 2 / 0⎟
⎟
⎠
⎞
⎜
⎜
⎝
⎛
=
+∫
[
+ ϕ −]
ϕ ϕ =∫
π (2 2cos ) 8 d 3 sin 3 2 / 0 = π[
ϕ
]
d
ϕ
π8
sin
ϕ
d
ϕ
3
1
)
(cos
cos
2
2
3
1
/2 0 3 2 / 0∫
∫
+
−
−
(
)
2 2 0 0 4cos
3
8
cos
2
2
4
1
2
1
3
1
π πϕ
ϕ
+
+
⋅
⋅
−
=
(
)
(
)
{
}
[
]
[
cos
cos
0
]
3
8
0
cos
2
2
cos
2
2
24
1
2 4 4 2−
+
+
−
+
−
=
π π(
) (
)
{
}
[
]
[
cos
cos
0
]
3
8
1
2
2
0
2
2
24
1
2 4 4−
+
⋅
+
−
⋅
+
−
=
π
[
] [ ]
1
3
8
256
16
24
1
−
+
−
−
=
3
22
3
8
3
30
3
8
10
3
8
24
240
=
−
=
−
=
−
=
6. Tentukan Isi benda pada di aktan I dibawah paraboloid z=x2+y2dan didalam tabung
9
2 2+ y
=
x
! Jawab:Karena kita tahu
3 r 9 r y x2 2 2 = = = +
∫∫
= D z Isi dA( )
818 2 4 81 4 81 d 4 81 d r 4 1 dr r d drd r ) y x ( Isi 2 / 0 2 / 0 2 / 0 3 0 4 3 3 0 2 / 0 2 2 3 0 r 2 / 0 π = π ⋅ = ϕ = ϕ = ϕ = ϕ = ϕ ⋅ + = π π π π = π = ϕ∫
∫
∫
∫
∫
∫
Soal: 1. HitungF
x
ds
s⋅
∫∫
(
)
jikaF
(
x
)
=
2
pada 1≤x≤3 dan 0≤y≤2! Jawab: 82 x
0≤ ≤ , untuk x dipegang tetap x
2 y x≤ ≤
Atau untuk y dipegang konstan
y x 2 y 2 y 0 2 ≤ ≤ ≤ ≤ Luas = 3 2
3. Hitung isi benda padat dibatasi oleh bidang z = x + y + 1 dan x = 0, x = 1, y = 1 dan y = 3 . Jawab: Isi = 7
4. Hitung isi benda padat antara z=x2+y2+2 dan z = 1 dan terletak antara
1
y
0
,
1
1
≤
≤
≤
≤
−
x
! Jawab: Isi = 3 10 5. Diberikan 4 ( )dx dy 1 3 0 x y y x y∫
+∫
= =−a. Gambarkan tafsiran fisis bendanya ! b. Ubah dalam x dipegang konstan ! Jawab:
1
≤
x
≤
2
;
0
≤
y
≤
−
x
2+
9
c. Hitung Integrasi! Jawab: 60 241 6. Hitung x2 y2dx dy R +∫∫
, di mana R adalah bidang daerah x2+y2 ≤a2 !Jawab: Dengan koordinat tabung dy dx y x2 2 R +
∫∫
= 33
2
a
π
7. Hitung isi bidang–4 yang dibatasi bidang-bidang koordinat dan bidang z = 6 – 2x – 3y ! Jawab: Isi = 6
Aturan-aturan turunan fungsi berlaku untuk turunan vektor 1. dt B d dt A d dt d(A± )B = ± 2. dt B d A dt A d B dt d(A⋅ )B = + 3.
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
=
dt
B
d
A
x
B
x
dt
A
d
dt
d
x
)
B
x
A
(
4. dt A d u A dt du A u dt d t ⋅ )= ⋅ + ⋅ ( () ) (tu
= fungsi skalarKita pakai salib sumbu system kanan (aturan tangan kanan)
(
)
(
)
(
) (
)
sekalar]
[menjadi
B
A
B
A
B
A
B
,
B
,
B
A
,
A
,
A
B
A
B
,
B
,
B
B
k
B
B
i
B
A
,
A
,
A
A
k
A
A
z z y y x x z y x z y x z y x z y x z y x z y x→
⋅
+
⋅
+
⋅
=
•
=
•
=
+
+
=
=
+
+
=
j
j
i
A
Aturan Cross Vector (menggunakan kaidah ‘sekrup’]
j
k
x
i
j
i
x
k
i
j
x
k
i
k
x
j
k
i
x
j
k
j
x
i
0
k
x
k
0
j
x
j
0
i
x
i
−
=
=
=
=
−
=
=
=
=
=
( )
( )
( )
( )
(
)
( )
( )
i
A
B
( )
A
B
( )
k
B
A
k
i
B
A
i
B
A
i
i
B
A
)
B
k
B
B
i
(
x
)
A
k
A
A
(
B
x
z y y y x y z x y x x x z y x z y x+
×
+
×
+
×
+
×
+
×
+
×
=
+
+
+
+
=
j
j
j
j
j
j
j
i
A
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( )
A B( )
A B( )
0 B A B A 0 B A k B A B A k B A 0 B A ) B k B B i ( x ) A k A A ( B x z z y z x z z y y y x y z x y x x x z y x z y x r r r + − + + + + − + − + + = + + + + = i j i j j j i A(
)
(
)
(
)
y x y x z x z x z y z y x y y x x z z x y z z yB
B
A
A
k
B
B
A
A
B
B
A
A
B
A
B
A
k
B
A
B
A
B
A
B
A
B
x
+
−
=
−
+
−
−
−
=
j
i
j
i
A
Atau dapat ditulis dalam bentuk determinan matriks,
z y x z y x
B
B
B
A
A
A
k
B
x
j
i
A
=
Koordinat Umum:⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ − ⋅ = ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ ⋅ − ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ ⋅ = ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ + ⎟ ⎠ ⎞ ⎜ ⎝ ⎛ + = + = + = dv dx dv dy k dv dx k dv dy k dv dy j i du dy j i x du s d dv dy j i dv s d du dy j i du r d du dy du dx du dy du dx dv dx x du dx dv s d dv dx du dx Harga mutlak:
du
dy
du
dx
du
dr
dv
dx
dv
dy
dv
dr
x
=
⋅
−
⋅
Dapat dibuat bentuk matrik:
) , ( ) , ( dv dx du dx v u y x dv dy du dy ∂ ∂ =
dv
du
)
,
(
)
,
(
⋅
∂
∂
=
∴
v
u
y
x
dA
Pada rumus di atas terlihat bahwa x dan y harus diubah ke variabel u dan v, perubahan x dan y ke u dan v tidak selalu mudah, sehingga terkadang lebih mudah mengubah u dan v menjadi x dan y.
Sehingga dalam hal ini kita perlu invers Determinan Jacoby.
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
∂
∂
=
∂
∂
)
,
(
)
,
(
1
)
,
(
)
,
(
y
x
v
u
v
u
y
x
didapat dari aturan rantai determinan Jacoby
dv
du
y
x
v
u
dA
⋅
⋅
∂
∂
=
∴
)
,
(
)
,
(
1
dx
dv
dx
du
dy
du
dx
du
)
,
(
)
,
(
dy
dv
dy
du
dy
dv
dx
dv
y
x
v
u
=
=
∂
∂
Contoh:Jawab :
Dengan menggunakan koordinat kartesian sebenarnya kita bisa memecahkannya dengan terlebih dulu membagi menjadi 3 bagian, dan ini memakan waktu yang lama. Lebih cepat menggunakan koordinat umum. Misal: 2 v 1 3 u 1 v y x u y x ≤ ≤ − ≤ ≤ ⎭ ⎬ ⎫ = − = +
2
1
4
1
4
1
2
1
2
1
2
1
2
1
dv
dy
dv
dx
du
dy
du
dx
)
,
(
)
,
(
dv
du
)
,
(
)
,
(
−
=
−
−
=
−
=
=
∂
∂
⋅
⋅
∂
∂
=
v
u
y
x
v
u
y
x
dA
2 v u y 2 v u x v u x 2 v y x u y x − = + = + = = − = + + dv du 2 1 dv du 2 1 dA= − ⋅ = ⋅( )
[
]
[
81
1
]
30
8
3
1
3
8
3
8
3
2
3
v
2
1
du
2
1
)
(
4 4 3 1 4 3 3 1 2 1 3 3 1 3 2 1 3 1 3=
−
=
−
=
=
=
=
⋅
=
+
∫
∫
∫
∫
∫∫
− − = =u
du
u
du
u
dv
u
dxdy
y
x
v u D3 y x 1 y x = ⋅ = ⋅ 4 y x 2 y x 2 2 2 2 = − = − Pada kuadran I Jawab: v y x u xy 2 2− = =
x dan y akan dinyatakan dalam fungsi u dan v.
) (x 2 2x -2 2y -x 2x y dy du dx du ) , ( ) , ( 1 ) , ( ) , ( 2 2 2 2 y y dy dv dx dv y x v u v u y x + = − = = = ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ ∂ ∂ = ∂ ∂ dv du ) y (x 2 1 dy x 2 2 ⋅ ⋅ + = ⋅ ∂
[ ]
[ ]
∫
∫
∫
∫
∫
∫∫
= = = = ==
−
=
=
=
−
⋅
=
⋅
=
⋅
=
⋅
+
+
3 1 3 1 3 1 3 1 4 2 4 2 3 1 2 2 2 22
1
3
)
2
4
(
2
1
2
1
2
1
dv
du
)
(x
2
1
)
(
u u u v u Du
du
du
v
du
du
dv
y
y
x
Soal: 1.∫
π∫
sinθ θ 0 2 0 r drd2. Tentukan luas dari benda/bidang s, yang adalah daerah di dalam lingkaran r= cos4 θ dan luar lingkaran r = z. [Catatan: Transformasikan
A
=
∫∫
dx
dy
→
A
=
∫∫
r
dr
d
θ
Jawab: L= + π 3 4 3 2
3. Cari luas daerah yang dibatasi oleh xy = 4, xy = 8, xy3= , !5 xy3 =15
Jawab: L=2ln3
4. Cari luas daerah di dalam kuadran I yang dibatasi oleh y =x3, y =4x3, x =y3, x =4y3
Jawab: L= 8 1
5. Misal R adalah daerah yang dibatasi x + y = 1, x = 0, y = 0. Perlihatkanlah bahwa:
∫∫
⎥
=
⎦
⎤
⎢
⎣
⎡
+
R2
1
sin
dy
dx
y)
(x
y)
-(x
cos
(Misal x – y = u dan x + y = v}6. Benda padat di kuadran I yang dibatasi oleh tabung z =tgx2 dan bidang-bidang x = y, x = 1 dan y =
0. Cari Isi !
Jawab: Isi = ln sec1 2 1 7. Buktikan:
2
1
e
dx
1 0 1 0 ) (=
−
∫ ∫
= − = + x x ye
dy
y x yDengan transformasi x + y = u, y = u.v
Catatan: Soal ini ada baiknya jika dikerjakan sesudah membahas koordinat umum.
8. Benda dikuadran I yang dibatasi oleh persamaan 9z=36−9x2−4y2 dan bidang-bidang koordinat. Cari
Isinya !
Jawab: Isinya = π3