TAMADUN CINA
TAMADUN CINA
Asal-usul, Unsur-unsur A
Asal-usul, Unsur-unsur Asas & sas & Orientasi Sistem NilaiOrientasi Sistem Nilai Pengenalan
Pengenalan
TTaammaadudun n CCinina a jujugga a mmererupupakakan an ssalalah ah ssatatu u tatammadadun un yyanang g tetertrtua ua ddanan berkesinambungan hingga hari ini kerana:
berkesinambungan hingga hari ini kerana:
Memiliki sifat-sifat terbuka dalam interaksinya dengan tamadun lain.Memiliki sifat-sifat terbuka dalam interaksinya dengan tamadun lain.
Berjaya mengekalkan identitinya.Berjaya mengekalkan identitinya.
Tamadun Cina dikatakan bermula di:Tamadun Cina dikatakan bermula di:
Lembah Huanghe di utara China.Lembah Huanghe di utara China.
Lembah YLembah Yangzijiang di angzijiang di selatan China.selatan China.
Berdasarkan bukti penemuan arkeologi, kebudayaan awal Berdasarkan bukti penemuan arkeologi, kebudayaan awal ini disebutini disebut Yangshao.Yangshao.
IniIni berberdasdasarkarkan an namnama a tintinggaggalan lan kakampumpung ng jenjenis is tradtradisi isi kebkebudayudayaan aan ini ini yayangng
terletak di Yangshao di wilayah Shaanxi. terletak di Yangshao di wilayah Shaanxi.
Selama lebih kurang 5,000 tahun lamanya iaitu sejak kurun ke-6 s.m telah digantiSelama lebih kurang 5,000 tahun lamanya iaitu sejak kurun ke-6 s.m telah diganti
secara beransur-ansur oleh kebudayaan
secara beransur-ansur oleh kebudayaan LongshanLongshan..
KebudayaanKebudayaan LongshanLongshan dikatakan lebih maju berbanding kebudayaandikatakan lebih maju berbanding kebudayaan YangshaoYangshao..
DibDiberi eri namnama a berberdasdasarkarkan an penpenememuan uan taptapak ak arkarkeoleologi ogi di di LonLongshgshan an di di wilwilayaayahh Shandung.
Shandung.
Unsur-unsur Asas Tamadun Cina Unsur-unsur Asas Tamadun Cina
Perbincangan akan merujuk kepada:Perbincangan akan merujuk kepada:
Alam sekitar mencorakkan tamadunAlam sekitar mencorakkan tamadun
Sistem pertanian purbaSistem pertanian purba
Bahasa dan sistem tulisanBahasa dan sistem tulisan
Pembentukan Bangsa TionghuaPembentukan Bangsa Tionghua
Falsafah dan agamaFalsafah dan agama
Institusi politik dan sistem pemerintahanInstitusi politik dan sistem pemerintahan
Keluarga dan masyarakatKeluarga dan masyarakat
Orientasi sistem nilaiOrientasi sistem nilai
Alam Sekitar
Alam Sekitar Mencorakkan TMencorakkan Tamadun Cinaamadun Cina
Tempoh Neolitik mempunyai kedudukan penting dalam sejarah perkembanganTempoh Neolitik mempunyai kedudukan penting dalam sejarah perkembangan tamadun Cina:
tamadun Cina:
Aktiviti pertanian telah wujud.Aktiviti pertanian telah wujud.
Terdapat benih-benih padi, bukti adanya penanaman padi secara besar-Terdapat benih-benih padi, bukti adanya penanaman padi secara besar-besaran.
besaran.
Keadaan cuaca dan lokasi geografi Keadaan cuaca dan lokasi geografi membolehkan penammembolehkan penamanan padi.anan padi. Sistem Pertanian Purba
MeMempmpererlilihahatktkan an kekesasangnggugupapan n mamanunusisia a ununtutuk k memenynyesesuauaikikan an didiri ri dedengnganan keadaan iklim dan geografi yang berbeza.
keadaan iklim dan geografi yang berbeza.
Kedua-dua jenis kebudayaan (Kedua-dua jenis kebudayaan (Yangshao)Yangshao) dandan (Longshan(Longshan)) telah mengasaskantelah mengasaskan
peradaban bercorak pertanian. peradaban bercorak pertanian.
InIni i mmeenjnjaawawab b ppeersrsoaoalalan n kkeenanapa pa ppeemmbabanngugunanan n bbererbbenentutuk k pepertrtaaninianan dititikberatkan termasuk pandangan semesta.
dititikberatkan termasuk pandangan semesta.
Mencorakkan sikap dan pemikiran peradaban Cina yang berdirikari dan cintakanMencorakkan sikap dan pemikiran peradaban Cina yang berdirikari dan cintakan perdamaian.
perdamaian.
Bahasa Dan Sistem Tulisan Bahasa Dan Sistem Tulisan
BahBahasa asa CinCina a mermerupaupakan kan bahbahasa asa yayang ng masmasih ih kekkekal al dan dan berberkemkembanbang g sesertarta digunakan sehingga ke hari ini.
digunakan sehingga ke hari ini.
Tulisan Cina yang dikenali sebagaiTulisan Cina yang dikenali sebagai Hanzi (tulisan Han)Hanzi (tulisan Han) telah dicipta berdasarkantelah dicipta berdasarkan
kaedah: kaedah:
xiang xing xiang xing (lambang bergambar).(lambang bergambar). zhishi zhishi (lambang petunjuk).(lambang petunjuk).
huiyi huiyi (lambang petunjuk fikiran).(lambang petunjuk fikiran).
xing sheng xing sheng (gabungan bentuk-bunyi).(gabungan bentuk-bunyi).
Zhuanzhu(mutual semantic transfer)Zhuanzhu(mutual semantic transfer)
jiajie (loan character) jiajie (loan character)
Kesemua kaedah tersebut dikenali/tergolong sebagaiKesemua kaedah tersebut dikenali/tergolong sebagai Liushu Liushu ..
Bentuk tulisan Cina inilah yang telah menyumbang terhadap perpaduan bangsaBentuk tulisan Cina inilah yang telah menyumbang terhadap perpaduan bangsa Cina dan pembentukan tamadun Cina.
Cina dan pembentukan tamadun Cina.
Walaupun terdapat banyak dialek di China yang sebutannya mungkin berbezaWalaupun terdapat banyak dialek di China yang sebutannya mungkin berbeza antara satu dengan yang lain tetapi orang Cina hanya perlu mempunyai satu antara satu dengan yang lain tetapi orang Cina hanya perlu mempunyai satu sis
sistem tem tultulisaisan n yayang ng tuntunggaggal l yanyang g bolboleh eh digdigunaunakan kan oleoleh h semsemua ua oraorang ng CinCinaa sebagai bahasa pengantar untuk berkomunikasi.
sebagai bahasa pengantar untuk berkomunikasi.
BaBahahasa sa CiCina na tetelalah h memenjnjadadi i fafaktktor or ununifiifikakasi si ututamama a dadan n amamat at pepentntining g babagigi tamadun Cina.
tamadun Cina.
Pembentukan Bangsa Tionghua Pembentukan Bangsa Tionghua
Berdasarkan arkeologi dan catatan sejarah purba terdapat begitu banyak suku-Berdasarkan arkeologi dan catatan sejarah purba terdapat begitu banyak suku-suku yang wujud.
suku yang wujud.
Menurut sarjana terdapat 3 kumpulan bangsa yang terbesar pada zaman purba:Menurut sarjana terdapat 3 kumpulan bangsa yang terbesar pada zaman purba:
KumKumpupulan lan YYan-an-HuaHuang ng yayang ng diwdiwakiakili li YYan an Di Di dadan n HuaHuang ng Di Di dikdikataatakankan berasal dari kawasan di Provisi
berasal dari kawasan di Provisi Shaanxi di bahagian barat China.Shaanxi di bahagian barat China.
Kumpulan Feng-YKumpulan Feng-Yang tersebar disekitar ang tersebar disekitar di bahagian timur di bahagian timur China.China.
Kumpulan Miao-Man terdiri suku bangsa di selatan Kumpulan Miao-Man terdiri suku bangsa di selatan China.China.
IntIntegregrasi asi ketketigaiga-ti-tiga ga kumkumpulpulan an ini ini dan dan suksuku u banbangsa gsa lailain n akakhirhirnya nya terterbebentuntukk bangsa Tiong
Falsafah Dan Agama Falsafah Dan Agama
Perbincangan akan menjurus kepada perkara-perkara berikut:Perbincangan akan menjurus kepada perkara-perkara berikut:
KonfusianismeKonfusianisme BuddhismeBuddhisme DaoismeDaoisme MoismeMoisme LegalismeLegalisme Konfusianisme Konfusianisme
Konfusianisme merupakan doktrin kenegaraan yang merangkumi aspek falsafah,Konfusianisme merupakan doktrin kenegaraan yang merangkumi aspek falsafah, keagamaan dan sosio-politik yang terdapat dalam pengajaran Konfusius keagamaan dan sosio-politik yang terdapat dalam pengajaran Konfusius (551-479 s.m).
479 s.m).
AsaAsas s KoKonfunfusiasianisnisme me dikdikataatakan kan beberasrasal al dardaripaipada da tultulisaisan-tn-tulisulisan an klaklasik sik yayangng diterbitkan atas nama Konfusius.
diterbitkan atas nama Konfusius.
SepSeperterti i yayang ng terterkankandundung g daldalam am kitkitabab Analects Analects, , pengpengajaran utama ajaran utama KonfKonfusiususius
menekankan pengamalan nilai dan sifat moral yang mulia, terutama mengenai menekankan pengamalan nilai dan sifat moral yang mulia, terutama mengenai perikemanusiaan
perikemanusiaan (ren),(ren), kesusilaankesusilaan (li)(li) dan ketaatandan ketaatan kepada ibubapakepada ibubapa (xiao)(xiao)..
Oleh yang demikian, manusia dikatakan berpotensi untuk mencapai 4 jenis sifatOleh yang demikian, manusia dikatakan berpotensi untuk mencapai 4 jenis sifat yang baik iaitu:
yang baik iaitu:
PerikemanusiaanPerikemanusiaan (ren)(ren) KewajaranKewajaran (yi)(yi)
KesusilaanKesusilaan (li)(li) KearifanKearifan (zhi)(zhi)
Menurut pandanganMenurut pandangan KonfusiuKonfusius, manusia mempunyai sifat semulajadi yang lebihs, manusia mempunyai sifat semulajadi yang lebih
kurang sama pada peringkat permulaan hayat. kurang sama pada peringkat permulaan hayat.
MensiusMensius menegaskan sifat semula jadi manusia baik ketika dilahirkan.menegaskan sifat semula jadi manusia baik ketika dilahirkan.
XunziXunzi menyatakan sifat semulajadi manusia adalah jahat.menyatakan sifat semulajadi manusia adalah jahat.
GaoziGaozi menyatakan sifat semulajadi manusia tidak baik dan tidak jahat.menyatakan sifat semulajadi manusia tidak baik dan tidak jahat.
WulunWulun merupakan 5 jenis hubungan order sosial dalam falsafah Konfusius iaitu:merupakan 5 jenis hubungan order sosial dalam falsafah Konfusius iaitu:
raja dengan menteriraja dengan menteri
ayah dengan anakayah dengan anak
suami dengan isterisuami dengan isteri
abang dengan adikabang dengan adik
kawan dengan kawankawan dengan kawan
Buddhisme Buddhisme
Diasaskan oleh Siddhartha Gautama Buddha di India pada kurun ke-6 s.m danDiasaskan oleh Siddhartha Gautama Buddha di India pada kurun ke-6 s.m dan disebar ke China pada kurun masehi yang pertama.
disebar ke China pada kurun masehi yang pertama.
Asas pengajaraAsas pengajarannya iaitu nnya iaitu pendependeritaan adalah ritaan adalah berpuberpunca nca daripdaripada ada hawa nafsuhawa nafsu yang merupakan akar kepada pelbagai masalah manusia.
yang merupakan akar kepada pelbagai masalah manusia.
Hawa nafsu dapat dihindarkan dengan mengikutiHawa nafsu dapat dihindarkan dengan mengikuti Jalan Lapan Lapis MuliaJalan Lapan Lapis Mulia atauatau
Jalan
Jalan PertengahanPertengahan ((middle way middle way ) yang menggelakkan diri daripada melakukan) yang menggelakkan diri daripada melakukan perbuatan melampau yang terlalu mengikut perasaan.
perbuatan melampau yang terlalu mengikut perasaan.
Dua cabang agama Buddha yang terkemuka iaitu:Dua cabang agama Buddha yang terkemuka iaitu:
TheravadaTheravada - - pengpengajaranajarannya nya berasberasaskaaskan n doktrdoktrin in dan dan penypenyelamelamat at hanyhanyaa
ditawarkan kepada Sami Buddha. ditawarkan kepada Sami Buddha.
MahayanaMahayana - pengajarannya membuka jalan penyelamat kepada semua- pengajarannya membuka jalan penyelamat kepada semua
insan. insan. Daoisme
Daoisme
DiasaDiasaskan oleskan oleh dua orang pemh dua orang pemikir iaitu Lao Zi (604 s.ikir iaitu Lao Zi (604 s.m) m) dan Zhudan Zhuang Zi (369-ang Zi
(369-2865 s.m) yang
2865 s.m) yang berpendapat:berpendapat:
Pemeliharaan alam semulajadi.Pemeliharaan alam semulajadi.
Wuwei Wuwei bebermarmaksuksud d melmelakuakukan kan peperburbuataatan n secsecara ara spospontantan n dan dan tantanpapa
sebarang usaha. sebarang usaha.
KitabKitab Daodejing Daodejing merupakan sebuah karya klasik mistik bagi aliran keagamaanmerupakan sebuah karya klasik mistik bagi aliran keagamaan
Dao
Dao kerkerana ana ayaayatnya tnya yayang ng rinringkagkas, s, pepenuh nuh dendengan gan konkonotaotasi si terterbukbuka a kepkepadaada pelbagai tafsiran selain
pelbagai tafsiran selain menerangkan mengenai aspek metafizikmenerangkan mengenai aspek metafizik DaoDao..
Moisme Moisme
Diasaskan oleh Mo Zi (479-381 s.m).Diasaskan oleh Mo Zi (479-381 s.m).
Antara konsep penting pemikiran aliran ini termasuk aspek kasih sayang sejagatAntara konsep penting pemikiran aliran ini termasuk aspek kasih sayang sejagat
(( jian’ai jian’ai ), mengecam sikap suka berperang (), mengecam sikap suka berperang (feigong feigong ), ), menmenyeryerah ah kekepadpada a nasnasibib ((feiming feiming ) dan mengutamakan golongan cerdik pandai () dan mengutamakan golongan cerdik pandai (shangxianshangxian).).
Penegasan aliran ini kepada sikap mengejar kepentingan (Penegasan aliran ini kepada sikap mengejar kepentingan ( gongli gongli ), menyebabkan), menyebabkan pe
pengngikikututnynya a memenenentntanang g kokonsnsep ep mamandndat at tutuhahan n yayang ng didikekemumukakakakan n alaliriranan Konfusianisme.
Konfusianisme.
Legalisme Legalisme
Diasaskan oleh Han Fei dan Diasaskan oleh Han Fei dan dilaksanakan semasa China di bawah pemerintahandilaksanakan semasa China di bawah pemerintahan dinasti Qin.
dinasti Qin.
Han Fei Zi telah menggabungkan 3 kaedah dalam sistem pemerintahan aliranHan Fei Zi telah menggabungkan 3 kaedah dalam sistem pemerintahan aliran Legalis iaitu:
Legalis iaitu:
Kuasa (Kuasa (Shi Shi ).). Cara (Cara (Shu Shu ).).
LeLegagalilismsme e memengngututamamakakan an pepemimikikiraran n sososisio-o-popolitlitik ik dadan n kekekukuasasaaaan n pipihahakk pemerintah terhadap rakyatnya.
pemerintah terhadap rakyatnya.
Legalisme menyarankan pemerintahan berteraskan undang-undang adalah lebihLegalisme menyarankan pemerintahan berteraskan undang-undang adalah lebih baik daripada pemerintahan etika seperti yang disarankan aliran Konfusianisme. baik daripada pemerintahan etika seperti yang disarankan aliran Konfusianisme.
Aliran ini telah mengasaskan pembentukan kerajaan pusat autokrasi mutlak diAliran ini telah mengasaskan pembentukan kerajaan pusat autokrasi mutlak di negara China.
negara China.
Institusi Politik Dan Sistem
Institusi Politik Dan Sistem PemerintahanPemerintahan
Pemikiran politik tradisional Cina asasnya telah terbentuk Pemikiran politik tradisional Cina asasnya telah terbentuk sebelum dinasi Qin.sebelum dinasi Qin.
Antara aliran pemikiran politik:Antara aliran pemikiran politik:
KonfusianismeKonfusianisme
DaoismeDaoisme
LegalismeLegalisme
MoismeMoisme
PuPusasat t pepemimikikiraran n popolilititik k KoKonfnfususiaianinismsme e beberarasasaskskan an peperhrhububunungagan n sesesasamama manusia (renlun) yang berperi-kemanusiaan dan
manusia (renlun) yang berperi-kemanusiaan dan bermoral.bermoral.
PemPemikiikiran ran polpolitiitik k alialiran ran DaoDaoismisme e cencenderderung ung kekepadpada a fahfahamaman an anaanarki rki daldalamam ertikata moden.
ertikata moden.
Pengikut pemikiran Daoisme menafikan peranan institusi politik, sistem moralPengikut pemikiran Daoisme menafikan peranan institusi politik, sistem moral dan etika yang dititikberatkan oleh Konfusianisme.
dan etika yang dititikberatkan oleh Konfusianisme.
Daoisme Daoisme mencadangkmencadangkan:an:
Gaya pemerintahan tanpa menguatkuasakan sebarang usaha yang kerasGaya pemerintahan tanpa menguatkuasakan sebarang usaha yang keras
((wuwei wuwei ).).
Kehidupan secara primatif dan harmoni dengan alam.Kehidupan secara primatif dan harmoni dengan alam.
Menjadi penawar pada mereka yang gagal dalam peperiksaan.Menjadi penawar pada mereka yang gagal dalam peperiksaan.
Tidak memberi impak yang besar dalam sistem politik.Tidak memberi impak yang besar dalam sistem politik.
Aliran pemikiran yang beri kesan besar ialah Aliran pemikiran yang beri kesan besar ialah Legalisme.Legalisme.
LeLegagalilismsme e memengngututamamakakan an pepemimikikiraran n sososisio-o-popolitlitik ik dadan n kekekukuasasaaaan n pipihahakk pemerintah terhadap rakyatnya.
pemerintah terhadap rakyatnya.
PePememeririntntahahan an bebertrtererasaskakan n unundadangng-u-undndanang g adadalalah ah lelebibih h babaik ik dadariripapadada pemerintahan etika seperti yang
pemerintahan etika seperti yang disarankan aliran Konfusianisme.disarankan aliran Konfusianisme.
Berjaya mengubah sistem pemerintahan feudal yang bercirikan pelbagai negeriBerjaya mengubah sistem pemerintahan feudal yang bercirikan pelbagai negeri kepada birokratik terpusat.
kepada birokratik terpusat.
Sistem ini telah menyumbang kepada pengekalan pentadbiran dan kestabilanSistem ini telah menyumbang kepada pengekalan pentadbiran dan kestabilan politik dalam tamadun Cina.
politik dalam tamadun Cina.
AliAliran ran pepemikmikirairan n polpolitik itik MoiMoismsme e memenegnegaskaskan an pepenyenyelarlarasaasan n peperatraturauran n dandan
pembentukkan kekuasaan pusat (
pembentukkan kekuasaan pusat (shangtong shangtong ).).
Memenuhi kehendak lapisan pemerintah tetapi sukar diterima kerana:Memenuhi kehendak lapisan pemerintah tetapi sukar diterima kerana:
MelMelantantik ik oraorang ng yanyang g beberkerkelaylayakaakan n dan dan berberkemkemamampuapuan n (( xuan xian yu xuan xian yu neng
neng ).).
Selepas dinasti Qin dan Han, Konfusianisme, Daoisme, Legalisme dan MoismeSelepas dinasti Qin dan Han, Konfusianisme, Daoisme, Legalisme dan Moisme telah
telah digabung/gunapakdigabung/gunapakai.ai.
PePememeririntntah ah ChChinina a bibiasasanyanya a memenononjnjololkakan n pepemimikikiraran n KoKonfnfususiaianinismsme e dadann Lagelisme dalam pemerintahan.
Lagelisme dalam pemerintahan.
Keluarga Dan Masyarakat Keluarga Dan Masyarakat
WWalalauaupupun n sisiststem em kekekekeluluarargagaan an trtradadisisioionanal l pepernrnah ah memengngalalamami i pepelblbagagaiai perubahan namun asas sistem keluarga yang memusatkan kuasa bapa tetap perubahan namun asas sistem keluarga yang memusatkan kuasa bapa tetap berkekalan dan berlanjutan sehingga ke hari ini.
berkekalan dan berlanjutan sehingga ke hari ini.
KonsepKonsep Xiao Xiao dan konsepdan konsep Zhong Zhong merupakan merupakan asas asas dalam dalam sistem sistem kekeluargaankekeluargaan dan sistem kenegaraan dalam aliran
dan sistem kenegaraan dalam aliran Konfusianisme.Konfusianisme.
Antara ciri-ciri masyarakat yang memperlihatkan pengaruh sistem kekeluargaanAntara ciri-ciri masyarakat yang memperlihatkan pengaruh sistem kekeluargaan Cina termasuklah:
Cina termasuklah:
Waris sebelah bapa.Waris sebelah bapa.
Pemerintah yang memusatkan kuasa bapa/lelaki.Pemerintah yang memusatkan kuasa bapa/lelaki.
Kuasa suami yang tertinggi.Kuasa suami yang tertinggi.
Mementingkan anak lelaki berbanding anak perempuan.Mementingkan anak lelaki berbanding anak perempuan.
Mementingkan pertalian darah dan kaum kerabat keluarga.Mementingkan pertalian darah dan kaum kerabat keluarga.
Orientasi Sistem Nilai Orientasi Sistem Nilai
TTerdaperdapat at konskonsensuensus s tamtamadun adun Cina Cina berorberorientaientasikan sikan humahumanismnisme e iaitu iaitu manumanusiasia dianggap mempunyai kedudukan yang unggul dan memainkan peranan penting dianggap mempunyai kedudukan yang unggul dan memainkan peranan penting dalam alam semesta.
dalam alam semesta.
Banyak sifat khas tamadun Cina dan nilai-nilai berikut adalah hasil daripadaBanyak sifat khas tamadun Cina dan nilai-nilai berikut adalah hasil daripada humanisme antaranya:
humanisme antaranya:
Moral sebagai ideologi.Moral sebagai ideologi.
Hubungan manusia dengan alam Hubungan manusia dengan alam semesta.semesta.
Mementingkan institusi keluarga.Mementingkan institusi keluarga.
Pendidikan diberi keutamaan.Pendidikan diberi keutamaan.
Keharmonian merupakan nilai utama.Keharmonian merupakan nilai utama.
Masyarakat dan negara harus diperintah secara beretika.Masyarakat dan negara harus diperintah secara beretika.
Kerajaan dan politik.Kerajaan dan politik.
Pegawai yang berkhidmat.Pegawai yang berkhidmat.
Sistem etika Konfusianisme Sistem etika Konfusianisme berasaskan kepada kekeluargaan:berasaskan kepada kekeluargaan:
Negara merupakan lanjutan daripada keluarga.Negara merupakan lanjutan daripada keluarga.
HubHubungungan an lualuar r kelkeluaruarga ga diadianggnggap ap seselarlaras as dedengangan n hubhubungungan an daldalamam keluarga.
keluarga.
BeBerprpegegaang ng kkuuat at papada da huhummananisismme e ddan an mmororaalilissmme, e, pependndididikikaan n didibbererii penghargaan yang tinggi:
penghargaan yang tinggi:
Mendapat perhatian yang lebih oleh keluarga.Mendapat perhatian yang lebih oleh keluarga.
Golongan pendidik disanjung tinggi.Golongan pendidik disanjung tinggi.
TAMADUN CINA
TAMADUN CINA
Kesusasteraan, Kesenian, Sains & Teknologi Kesusasteraan, Kesenian, Sains & Teknologi
Bahasa Dan Kesusasteraan
Bahasa Dan Kesusasteraan
Kesusasteraan Cina bermula sekurang-kurangnya seawal kurun ke-14 s.m danKesusasteraan Cina bermula sekurang-kurangnya seawal kurun ke-14 s.m dan perkembanganny
perkembangannya berterusan sehingga a berterusan sehingga ke hari ini.ke hari ini.
Perkembangan kesusasteraan Cina ini tidak pernah menerima gangguan atauPerkembangan kesusasteraan Cina ini tidak pernah menerima gangguan atau sekatan.
sekatan.
Sifat ini khasnya disebabkan bahasa pengantar bagi sastera Cina klasik iaituSifat ini khasnya disebabkan bahasa pengantar bagi sastera Cina klasik iaitu bahasa Cina mengekalkan identitinya dari segi lisan dan tulisan
bahasa Cina mengekalkan identitinya dari segi lisan dan tulisan walaupun negarawalaupun negara China pernah diperintah oleh puak asing seperti orang Mongol (Dinasti Yuan, China pernah diperintah oleh puak asing seperti orang Mongol (Dinasti Yuan, 1279-1368) dan orang
1279-1368) dan orang Manchu (Dinasti Qing, 1644-1911).Manchu (Dinasti Qing, 1644-1911).
Tulisan Cina pada dasarnya bersifat grafik dan bukan fonetik.Tulisan Cina pada dasarnya bersifat grafik dan bukan fonetik.
CarCara a penpencipciptaataan n tultulisaisan n CinCina a yayang ng palpaling ing proprodukduktif tif adadalaalah h carcara a gabgabungunganan bentuk-bunyi
bentuk-bunyi
BahBahasa asa CinCina a bolboleh eh disdisebuebut t daldalam am kekelailainan nan carcara a dardari i segsegi i fonfonoloologi gi memengingikutkut tem
tempat pat ataatau u memengingikut kut keskesesuesuaiaaian n dendengan gan perperubaubahan han zamzaman-an-zamzaman an dadalamlam sejarah Cina.
sejarah Cina.
Namun begitu, makNamun begitu, maksud sesuatu hurusud sesuatu huruf tetap sama tidak kf tetap sama tidak kira dalam dialek apa ira dalam dialek apa iaia dipertuturkan.
dipertuturkan.
OleOleh h itu itu keskesususastasteraeraan an CinCina a dapdapat at dindinikmikmati ati dan dan dihdihayaayati ti oleoleh h semsemua ua yayangng mengenali huruf Cina.
mengenali huruf Cina.
NaNamumun n bebegigitu tu didikakatatakakann PutonghoaPutonghoa (B(Bahahasasa a UmUmumum) ) adadalalah ah BaBahahasasa
Kebangsaan China yang dibentuk berdasarkan dialek
Kebangsaan China yang dibentuk berdasarkan dialek kawasan utara.kawasan utara.
Kepelbagaian Genre Sastera Cina Klasik
Kepelbagaian Genre Sastera Cina Klasik
Puisi Puisi
Antologi puisi Cina terawal bertajukAntologi puisi Cina terawal bertajuk Shi Shi Jing Jing (Puisi Klasik).(Puisi Klasik).
Antologi ini mengandungi 305 buah nyanyian kuil, nyanyian istana dan nyanyianAntologi ini mengandungi 305 buah nyanyian kuil, nyanyian istana dan nyanyian rakyat yang wujud pa
rakyat yang wujud pada tempoh antara zada tempoh antara zaman Zhou Barat man Zhou Barat hingga zaman Mhingga zaman Musimusim Bun
Bunga ga MusMusim im LurLuruh uh dan dan dikdikumpumpul ul dardari i kawkawasaasan n LemLembah bah HuHuanganghe he (Su(Sungangaii Kuning).
Kuning).
Puisi yang terkandung dalamPuisi yang terkandung dalam Shi Jing Shi Jing pada asasnya adalah dinyanyikan denganpada asasnya adalah dinyanyikan dengan iringan muzik.
iringan muzik.
Pada keseluruhannya kebanyakan puisi dalamPada keseluruhannya kebanyakan puisi dalam Shi Jing Shi Jing mementingkan elemenmementingkan elemen
lirik lebih daripada elemen naratif. lirik lebih daripada elemen naratif.
Puisi dalamPuisi dalam Shi Jing Shi Jing mempunyai fungsi politik dan sosial selain daripada fungsimempunyai fungsi politik dan sosial selain daripada fungsi
sastera. sastera.
DiDigugunanakakan n dadalalam m pepertrtememuauan n rarasmsmi i di di mamana na raraja ja dadan n pepegagawawai i didiplplomomatatikik meny
menyanyikanyikan an puispuisi i sebasebagai gai pem-pem-bayabayang ng bagi bagi sesusesuatu atu keadkeadaan aan sebesebenar nar atauatau untuk menyatakan maksud sebenar.
untuk menyatakan maksud sebenar.
ChChu u Ci Ci (Nyanyian(Nyanyian Chu Chu ) ) yayang ng jujuga ga beberarasasal l dadari ri mumuzizik k dadan n tataririan an didiananggggapap
mew
mewakiakili li antantoloologi gi pupuisi isi CinCina a awaawal l dardari i selselataatan n di di sesekelkeliliniling g kawkawasaasan n SunSungaigai Yangzi.
Yangzi.
Puisi-puisi yg berasal dari kawasan selatan ini menunjukkan pola irama yangPuisi-puisi yg berasal dari kawasan selatan ini menunjukkan pola irama yang
agak berbeza daripada
agak berbeza daripada Shi Jing Shi Jing ..
Misalnya baris-baris lebih panjang dan kurang tetap menyebabkan puisinya lebihMisalnya baris-baris lebih panjang dan kurang tetap menyebabkan puisinya lebih sesuai
sesuai dideklamasikandideklamasikan..
Dinasti Tang merupakan kemuncak perkembangan genre ini.Dinasti Tang merupakan kemuncak perkembangan genre ini.
Koleksi Lengkap Puisi Tang mengumpulkan jumlah puisi lebih kurang 50,000Koleksi Lengkap Puisi Tang mengumpulkan jumlah puisi lebih kurang 50,000 buah, hasil ciptaan dari 2,000 atau lebih penyajak, termasuk penyajak agung buah, hasil ciptaan dari 2,000 atau lebih penyajak, termasuk penyajak agung seperti Li Bai, Du Fu dan Bai Juyi.
seperti Li Bai, Du Fu dan Bai Juyi.
Puisi Cina klasik mempunyai ciri-ciri tersendiri iaitu:Puisi Cina klasik mempunyai ciri-ciri tersendiri iaitu:
Puisi Cina berhubungan rapat dengan muzik.Puisi Cina berhubungan rapat dengan muzik.
Bersifat padat dan singkat.Bersifat padat dan singkat.
PuiPuisi si nanaratratif if ataatau u desdeskrikriptiptif f yanyang g bolboleh eh dikdikataatakan kan papanjanjang ng memengingikutkut standard sastera lain di dunia ini sangat kurang.
standard sastera lain di dunia ini sangat kurang.
Puisi mempunyai fungsi sosial dan politik selain fungsi Puisi mempunyai fungsi sosial dan politik selain fungsi sastera.sastera. Prosa
Prosa
Garis pemisah antara puisi dan prosa tGaris pemisah antara puisi dan prosa tidak begitu jelas.idak begitu jelas.
BentukBentuk fu fu , genre yang mewakili dinasti Han, misalnya menunjukkan sifat puisi, genre yang mewakili dinasti Han, misalnya menunjukkan sifat puisi
bercampur prosa. bercampur prosa.
Bahasa klasik menjadi medium bagi hampir semua penulisan prosa disebabkanBahasa klasik menjadi medium bagi hampir semua penulisan prosa disebabkan ia adalah bahasa yang dikhaskan dalam peperiksaan rasmi dan juga kerana ia adalah bahasa yang dikhaskan dalam peperiksaan rasmi dan juga kerana penghormatan tradisional yang ada pada
penghormatan tradisional yang ada pada pencapaian budaya zaman dahulu.pencapaian budaya zaman dahulu.
Bagi Bagi seoraseorang ng sarjasarjana na tradistradisional, ional, khakhasnya snya sarjasarjana na KonfuKonfusian, sian, prosprosa a berkuberkualitialiti harus bermanfaat dari segi moral dan
harus bermanfaat dari segi moral dan etika.etika.
Drama Drama
Drama Cina berkembang agak lewat.Drama Cina berkembang agak lewat.
DrDramama a CiCina na yayang ng papaliling ng memenanaririk k iaialalah h jejeniniss Zaju Zaju , , sesejejeninis s bebentntuk uk sasaststereraa
ber
berbenbentuk tuk puipuisi si yayang ng digdigubaubah h menmengikgikut ut renrentak tak mumuzik zik terttertententu u dadan n popopulpular ar semasa dinasti Yuan.
semasa dinasti Yuan.
Pelbagai tema dPelbagai tema dihasilkan dan terkihasilkan dan terkandung dalam andung dalam karya-karya dramkarya-karya drama. a. Dengan iniDengan ini
Zaju
Zaju bukan sahaja memberi hiburan tetapi juga berperanan sebagai pengkritikbukan sahaja memberi hiburan tetapi juga berperanan sebagai pengkritik sosial yang berjaya
sosial yang berjaya mendapat simpati penonton.mendapat simpati penonton.
Drama jenis lain yang harus diperkenalkan ialahDrama jenis lain yang harus diperkenalkan ialah Chuanqi Chuanqi ..
Chuanqi Chuanqi yanyang g berkberkembaembang ng semasemasasa Zaju Zaju , , lelebibih h papanjnjanang g dadari ri sesegi gi skskop op iaiaitituu
bi
biasasanyanya a beberjurjumlmlah ah titiga ga sesehihingngga ga emempapat t pupululuh h adadegegan an (b(bababakak) ) dadan n lelebibihh fleksibel dari segi muzik dan
fleksibel dari segi muzik dan nyanyian.nyanyian.
MeMenjnjelelanang g lelewawat t kukururun n keke-1-18, 8, drdramama a rarakykyat at dadari ri beberlrlaiainanan n dadaererah ah mumulala berke
berkembanmbang g dan dan semsemakin akin popupopular lar sehsehingga akhirnya ingga akhirnya dipedipentaskntaskan an di di pentapentas- s-pentas di Beijing.
pentas di Beijing.
Kegiatan drama ini akhirnya melahirkan opera Cina.Kegiatan drama ini akhirnya melahirkan opera Cina.
Secara keseluruhannya, drama Cina lebih berkecenderungan menekankan nilaiSecara keseluruhannya, drama Cina lebih berkecenderungan menekankan nilai etika berbanding agama walaupun keagamaan dan kuasa ghaib yang mendapat etika berbanding agama walaupun keagamaan dan kuasa ghaib yang mendapat ilham dari Daoisme menjadi tema sebilangan karya drama yang dihasilkan.
ilham dari Daoisme menjadi tema sebilangan karya drama yang dihasilkan.
Fiksyen Fiksyen
DisDisebaebabkabkan n cercerita ita fikfiksyesyen n ditdituliulis s daldalam am bahbahasa asa ververnaknakulaular r mamaka ka golgolongonganan ter
terpelpelajaajar r tratradisdisionional al yayang ng mememanmandandang g tintinggi ggi stastail il klaklasik sik sesecarcara a rasrasmi mi tidtidakak menganggap fiksyen sebagai bernilai untuk diberi taraf sastera.
menganggap fiksyen sebagai bernilai untuk diberi taraf sastera.
Istilah Cina merujuk genre ini ialahIstilah Cina merujuk genre ini ialah Xiaoshuo Xiaoshuo bermaksud percakapan kecil ataubermaksud percakapan kecil atau percakapan sia-sia.
percakapan sia-sia.
Oleh itu kedudukan fiksyen tidak setanding dengan puisi atau Oleh itu kedudukan fiksyen tidak setanding dengan puisi atau prosa.prosa.
Kesenian Cina
Kesenian Cina
Muzik Muzik
Alat-alat muzik Cina dikategorikan mengikut bahan akustik yang digunakan danAlat-alat muzik Cina dikategorikan mengikut bahan akustik yang digunakan dan cara sesuatu alat itu
Sistem Sistem melodi muzmelodi muzik Cina klaik Cina klasik adlh kosik adlh kompleks.mpleks.
Pada dasarnya bahan-bahan ini termasuk logam, batu, tanah liat, kulit, sutera,Pada dasarnya bahan-bahan ini termasuk logam, batu, tanah liat, kulit, sutera, kayu, labu dan buluh.
kayu, labu dan buluh.
CarCara a alaalat t mumuzik zik dimdimainainkan kan dadapat pat dikdiklaslasifikifikasiasikan kan kepkepada ada katkategoegori ri memeniuniup,p, genderang, memetik dan
genderang, memetik dan menggesekmenggesek..
PerPerbinbincancangan gan dan dan rujrujukaukan n terterhadhadap ap muzmuzik ik terterdapdapat at daldalam am bukbuku-bu-buku uku klaklasiksik
seperti
seperti Li Ji Li Ji (Rekod(Rekod Ritual Ritual ) ) && Shi Jing Shi Jing ..
Muzik memaparkan enam jenis emosi iaitu:Muzik memaparkan enam jenis emosi iaitu:
Kesedihan.Kesedihan. Kepuasan.Kepuasan. Kegembiraan.Kegembiraan. Kemarahan.Kemarahan. Ketaatan.Ketaatan. Kecintaan.Kecintaan. Kaligrafi Kaligrafi
Kaligrafi dianggap mempunyai keunikan dalam memba-yangkan kemurnian danKaligrafi dianggap mempunyai keunikan dalam memba-yangkan kemurnian dan kualiti seseorang ahli kaligrafi dari
kualiti seseorang ahli kaligrafi dari segi pemupukan personaliti.segi pemupukan personaliti.
Menggunakan bahan antaranya dakwat, berus dan Menggunakan bahan antaranya dakwat, berus dan kertas.kertas.
Berus yang tajam di hujung diperbuat Berus yang tajam di hujung diperbuat daripada bulu kambing, rusa atau serigala.daripada bulu kambing, rusa atau serigala.
KertasKertas xuan xuan (sejenis kertas mudah menyerap dakwat) yang berpelbagai gred(sejenis kertas mudah menyerap dakwat) yang berpelbagai gred
(kualiti) atau penggunaan sutera. (kualiti) atau penggunaan sutera.
Empat Empat stail stail tulisan ytulisan yang ang digunakan digunakan hari inhari ini i termasuklah:termasuklah:
Kaishu Kaishu atau stail biasaatau stail biasa iaitu setiap pergerakan berus dan garis (stroke)iaitu setiap pergerakan berus dan garis (stroke)
ditulis dengan jelas. ditulis dengan jelas.
Lishu Lishu iaitu sejenis stail yang dikembangkan pada asalnya untuk kegunaaniaitu sejenis stail yang dikembangkan pada asalnya untuk kegunaan
kerani, tulisannya lebih berbentuk segi empat, dengan pergerakan berus kerani, tulisannya lebih berbentuk segi empat, dengan pergerakan berus dan garis berdatar lebih panjang sedikit daripada pergerakan berus dan dan garis berdatar lebih panjang sedikit daripada pergerakan berus dan garis tegak.
garis tegak.
Xingshyu Xingshyu ataatau u stastail il beberlarlari ri iaiiaitu tu benbentuktuknya nya seaseakankan-ak-akanan kaishu kaishu tetapitetapi
tangan seperti berjalan cepat atau bergerak dengan laju apabila menulis, tangan seperti berjalan cepat atau bergerak dengan laju apabila menulis, dengan ini menghasilkan tulisan
dengan ini menghasilkan tulisan yang bersifat kurang tyang bersifat kurang teratureratur..
Caoshu Caoshu atau stail atau stail rumprumput ut yang telah yang telah menmendapat namanya berdasadapat namanya berdasarkanrkan
rupa bentuk iaitu sejenis rumput ditiup angin yang nampaknya berselerak rupa bentuk iaitu sejenis rumput ditiup angin yang nampaknya berselerak tetapi pada hal adalah teratur.
DaDari ri sesegi gi teteknknikikalal, , kakaliligrgrafafi i CiCina na amamat at bebergrganantutung ng kekepapada da kekemamahihiraran n dadann imagi
imaginasi nasi seseseseorang orang pakapakar r kalikaligrafi grafi untuk menghauntuk menghasilkasilkan n bentbentuk uk strokstroke e yangyang menarik lalu menggubah struktur yang cantik berdasarkan stroke-stroke ini.
menarik lalu menggubah struktur yang cantik berdasarkan stroke-stroke ini.
Inspirasi asas bagi kaligrafi Cina Inspirasi asas bagi kaligrafi Cina ialah alam semulajadi.ialah alam semulajadi.
Seni Lukis Seni Lukis
Lukisan mempunyai hubungan yang rapat dengan kaligrafi dan juga puisi.Lukisan mempunyai hubungan yang rapat dengan kaligrafi dan juga puisi.
Biasanya sebuah puisi berkaitan dengan sesuatu lukisan ditulis di sudut ruanganBiasanya sebuah puisi berkaitan dengan sesuatu lukisan ditulis di sudut ruangan kosong supaya mencapai tahap ‘kesatuan di antara puisi, kaligrafi dan
kosong supaya mencapai tahap ‘kesatuan di antara puisi, kaligrafi dan lukisan’.lukisan’.
Sebuah lukisan Cina merupakan kombinasi seni puisi, kaligrafi, lukisan dan jugaSebuah lukisan Cina merupakan kombinasi seni puisi, kaligrafi, lukisan dan juga
seni ukir cap (
seni ukir cap (seal engraving seal engraving ).).
Lukisan Cina tradisional boleh dibahagikan kepada dua kategori iaitu:Lukisan Cina tradisional boleh dibahagikan kepada dua kategori iaitu:
Xieyi Xieyi (bebas tangan/(bebas tangan/freehand freehand brushwork brushwork ).).
GGongbi ( ongbi ( menggunakan stroke halus dan teliti dengan memberi perhatianmenggunakan stroke halus dan teliti dengan memberi perhatian
kepada butir-butir). kepada butir-butir).
FormaFormat t lukislukisan an biasbiasanya dalam anya dalam bentubentuk k skroskrol l panjpanjang ang yang digantuyang digantung ng secasecarara tegak atau melintang yang berbeza panjangnya, kadang-kadang sepanjang lima tegak atau melintang yang berbeza panjangnya, kadang-kadang sepanjang lima belas meter.
belas meter.
Menilai lukisan berdasarkan kriteria sama yang digunakan untuk menilai kaligrafi.Menilai lukisan berdasarkan kriteria sama yang digunakan untuk menilai kaligrafi.
Lukisan yang bernilai harus menunjukkan pergerakan berus yang penuh denganLukisan yang bernilai harus menunjukkan pergerakan berus yang penuh dengan tenaga dan perasaan serta komposisi yang bersifat harmoni secara keseluruhan. tenaga dan perasaan serta komposisi yang bersifat harmoni secara keseluruhan.
BagBagi i pempeminainat t luklukisaisan n CinCina, a, tantandatdatangangan pelukan pelukis, puisis, puisi i dan cap merudan cap merupakpakanan bahagian komposisi yang juga diperlukan.
bahagian komposisi yang juga diperlukan.
Lukisan landskap merupakan jenis lukisan utama. Lukisan mengenai tumbuh-Lukisan landskap merupakan jenis lukisan utama. Lukisan mengenai tumbuh-tumbuhan dan binatang juga digemari selain lukisan potret
tumbuhan dan binatang juga digemari selain lukisan potret dan figura.dan figura.
Secara umumnya, dapat disimpulkan mengenai beberapa aspek penting dalamSecara umumnya, dapat disimpulkan mengenai beberapa aspek penting dalam bidang bahasa, kesusasteraan dan kesenian dalam tamadun
bidang bahasa, kesusasteraan dan kesenian dalam tamadun Cina:Cina:
PenPencapcapaiaaian n keskesusausastesteraaraan n dan dan keskesenenian ian CinCina a teltelah ah memempmperkerkayaayakankan tamadun Cina.
tamadun Cina.
PenggPenggunaan bahunaan bahasa Cina menyeasa Cina menyebabkababkan perkemn perkem-bang-bangan an sastsastera Cinaera Cina berterusan tanpa gangguan.
berterusan tanpa gangguan.
KesusKesusasterasteraan aan Cina mempunyCina mempunyai ai fungfungsi si sosiasosial l dan politik dan politik selaselain in fungfungsisi sastera.
Sifat harmoni diutamakan.Sifat harmoni diutamakan.
Banyak memperlihatkan ciri-ciri Daoisme dan Banyak memperlihatkan ciri-ciri Daoisme dan Buddhisme.Buddhisme.
Sains Dan Teknologi
Sains Dan Teknologi
Matematik Matematik
Orang Cina juga Orang Cina juga banyak mencapai kemajuan dalam bidang matematik.banyak mencapai kemajuan dalam bidang matematik.
Kebanyakan matematik Cina terkandung dalam karya agungKebanyakan matematik Cina terkandung dalam karya agung Jiuzhang Suanshu Jiuzhang Suanshu
(Matematik Sembilan Bab) oleh Zhang Cang (kurun
(Matematik Sembilan Bab) oleh Zhang Cang (kurun kedua SM).kedua SM).
Perubatan Perubatan
Rangka asas teori perubatan Cina tradisional ialah teori kosmik dualistikRangka asas teori perubatan Cina tradisional ialah teori kosmik dualistik yinyin dandan
yang
yang dan juga teori lima dan juga teori lima elemen.elemen.
Yang,Yang, priprinsinsip p lellelaki aki adaadalah lah berbersifsifat at aktaktif if dan dan cercerah ah sedsedangangkankan yinyin, , priprinsinsipp
perempuan adalah bersifat pasif dan gelap. perempuan adalah bersifat pasif dan gelap.
KeseKeseimbanimbangan gan secasecara ra harmharmoni oni kedukedua-dua a-dua kuakuasasa yinyin dandan yang yang menentukanmenentukan
banyak aspek manusia seperti sifat, kerjaya dan kesihatan. banyak aspek manusia seperti sifat, kerjaya dan kesihatan.
Teori lima elemen menganggap bahawa dunia ini pada asasnya terdiri daripadaTeori lima elemen menganggap bahawa dunia ini pada asasnya terdiri daripada lima elemen iaitu logam, kayu, air, api dan t
lima elemen iaitu logam, kayu, air, api dan tanah.anah.
Berdasarkan ini, tumpuaBerdasarkan ini, tumpuan rawatan bukan sn rawatan bukan setempat tetapi juga etempat tetapi juga pada keseluruhanpada keseluruhan badan dengan tujuan meyelaras-kan semula keseimbangan badan.
badan dengan tujuan meyelaras-kan semula keseimbangan badan.
Akupuntur penting dalam perubatan Cina tradisional.Akupuntur penting dalam perubatan Cina tradisional.
PengaPengamalan akmalan akupuntupuntur ur bermbermula sejak kiraula sejak kira-kira 2,50-kira 2,500 s.m atau lebih awal dan0 s.m atau lebih awal dan benar-benar bersifat Cina dari sudut
benar-benar bersifat Cina dari sudut perubatan.perubatan.
BenBencao cao GanGangmu gmu (F(Fararmamakokopepeia ia AgAgunung) g) yayang ng diditutulilis s ololeh eh Li Li ShShizizhehen n iaialalahh
far
farmakmakopeopeia ia CinCina a terteraguagung ng dadan n memengangan-dn-dungungi i 52 52 jiljilid id yanyang g masmasih ih diadianggnggapap berwibawa sehingga masa kini.
berwibawa sehingga masa kini. Empat Ciptaan Agung
Empat Ciptaan Agung
PenPencapcapaiaaian n tekteknolnologi ogi CinCina a purpurba ba yayang ng palpaling ing berbergunguna a dardari i segsegi i sumsumbabangangann terhadap tamadun dunia ialah:
terhadap tamadun dunia ialah:
Teknik membuat kertasTeknik membuat kertas
PencetakanPencetakan
KompasKompas
Kemerosotan Dan Ciri-ciri Sains Cina
Kemerosotan Dan Ciri-ciri Sains Cina
WWalalauaupupun n tatamamadudun n CiCina na babanynyak ak memenyunyumbmbanang g dadalalam m bibidadang ng sasainins s dadann teknologi terutamanya sebelum kurun ke-14, namun selepas itu dikatakan sains teknologi terutamanya sebelum kurun ke-14, namun selepas itu dikatakan sains dan teknologinya mengalami t
dan teknologinya mengalami tahap kemerosotan.ahap kemerosotan.
Beberapa ciri berkaitan dengan kemerosotan boleh di-rumuskan seperti berikut:Beberapa ciri berkaitan dengan kemerosotan boleh di-rumuskan seperti berikut:
Sifat orang Cina yang Sifat orang Cina yang pragmatik dan praktikal.pragmatik dan praktikal.
Cara berfikir Cara berfikir Cina yang mengutamakan pengalaman.Cina yang mengutamakan pengalaman.
Falsafah Cina yang Falsafah Cina yang mementingkamementingkan aspek n aspek humanisme.humanisme.
Kesan sistem peperiksaan perkhidmatan awam.Kesan sistem peperiksaan perkhidmatan awam.
Pendekatan holistik terhadap kehidupan.Pendekatan holistik terhadap kehidupan.
Penutup
Penutup
Kesusasteraan klasik & kesenian merupakan hasil budaya Cina yang bernilai.Kesusasteraan klasik & kesenian merupakan hasil budaya Cina yang bernilai.
Dari segi sains & teknologi, tamadun Cina telah mempelopori penciptaan kertas,Dari segi sains & teknologi, tamadun Cina telah mempelopori penciptaan kertas, percetakan, bahan letupan & kompas.
percetakan, bahan letupan & kompas.
