PEN GAT URAN PE NGGUNA AN SURA T ORDER DA LAM PROS ES PEN GIK ATA N AGUNA N K REDIT B ER UPA HAK TANGGU NGAN
O le h:
I Made Ba gus D w ik i Pra ja Ut a ma I Ket ut Ra i Set ia bud hi Ida Bagu s Wya sa Put ra
Pro gram Mag ist er Ke no t ar iat a n U niver sit a s Uda ya na E ma il: dw ik i.pr a ja @ya ho o .co m
AB ST RAK
Pr ose s p em ber i a n k r ed i t sa m p ai p en da ft a r an Ha k T an g g un gan d ia wa l i d en g an p em bu a t a n Sur a t Or d er ol eh ban k ya n g d i ber i k a n k ep a d a Not ar i s . Sur a t or d er d i bu a t u n t u k m en ga k om od i r p r oses p em b er i an kr ed i t k et i k a Not a r i s t i d a k ber t em u l an g sun g d en g an ba n k, a g ar Not a r i s m em il i k i su a t u p eg a n g an dan k ep er ca ya a n d ar i ba n k a t a s p er t an g g un g ja wa ba n d a r i a g un an seh in g ga d a pa t d i k el u ar k an c ov e n o te d an APHT . T er d a p at k ek os on g a n n or ma d al a m p en g at ur an p en g g u n a an sur at or d er seba g a i m a n a d i a t ur da l am Pa sa l 1 0 a ya t ( 1 ) Un d a n g - Un d an g Nom or 4 T ah un 1 9 9 6 t en t an g Ha k T an g g un g an at a s T an ah Beser t a Ben d a - B en d a ya n g Ber k a i t an d en gan T an ah . Per m a sa l ah an ya n g d i ba h a s d a la m p en u l i san t esi s i n i d i fok u sk a n m en g en a i p en g a t ur an sur a t or d er d a la m p er a t ur an p er un d an g - un dan g an ya n g m en g at ur p en g i k a tan a g un an kr ed i t p er ban k an d an for mu l a si p en g a t ur an su r a t or d er un t u k m en ja m in k ep a st ian d an va l i d i ta s C o v e rn o te d an A k t a Pem ber i a n Ha k T an g g un g an .
Jen i s m et od e p en el i t i an ya n g d i g un a kan un t u k m en ja wa b p er m a sa lah an a d a lah m et od e p en el i t i an h u k um n or m a t i f, d en g an men g g u n a k an jen i s p en d ek a t an ya i t u p en d ek a t an p er un d an g - un dan g an d an p en d ek a t a n h i st or i s . Ba h an h u k um pr i m er a d a l ah d i p er ol eh dar i p er a t ur an p er un d an g - un d a n gan d an p en et a p an p en g a di l an . Ba h an h u k um sek u d er d i p er ol eh m el a l u i ber ba g a i li t er at ur d an m ed i a l ain n ya ya n g sesu a i d en g a n s ya r a t p en u li san t esi s.
Ha si l p en el i t i an m en un ju k k a n bah wa p en g a t u r an p en g g u n a an Su r a t Or d er d a la m Per a t ur an Per un d an g - un dan g an ya n g m en ga t ur p en g i k a tan a g un an kr ed i t p er ba n k an m a sih t i da k m em a d a i un t u k d i g un a k an . T er d a pa t k ek os on g a n n or m a p a d a Pa sa l 1 0 UUHT m en g en a i p en g a t ur an t er h a d a p p er sya r a t an d an p en g g un a an Sur at Or d er d a la m m en ja m in va l i d it a s d at a - d a ta seb el u m d i k el u ar k an n ya c o v e rn o t e dan APHT ol eh n ot ar i s/ PPAT . Sel a n ju t n ya , For m u l a si p en g a tu r an Sur a t Or d er un t u k m en ja m in va l i d i t a s d an m em ber i k an k ep a st i an h u k u m d ar i C ov e rn o t e d an APHT d i l a k u k an d en g an m em bu a t k an a t ur an ya n g t er t uan g p a da Per a t ur an OJK se ba g a i m an a t el ah sesu a i d en g a n k ewen a n g an n ya b er d a sa r kan u n d an g - un dan g un t u k m em ber i k a n p en g a t ur an t er h a d a p ba n k. Pem bu a t a n at u r an ba r u ol eh OJK a d a l ah un t u k m en gi si k ek os on g a n n or ma p a da p en ga t ur an p er sya r a t an d an p en g g un a an Su r a t Or d er d a la m p r oses p en g i k a t an a g un an kr ed i t ; dan un t u k m en ja m in va l i d at a u ti d a k va l i dn ya d a t a -d a t a ya n g -d it u an g k an -d i -da l am c ov e rn o t e d an AP HT . Pem bu a t a n at ur an di l a k u kan d en g an m en a m bah k an p en g a t ur an m en g en a i p er s ya r a t an Sur a t Or d er , ben t u k r esm i Su r a t Or d er , d an p en g g un a an Su r a t Or d er d a la m p r oses p en g i k a tan a g un an kr ed i t . Ka t a Kun ci : Pe r ba nk a n, K re di t , da n Sur a t O r de r A B ST R A C T Th e B a n k l o a n p ro c e ss u n t i l i t s re g i st ra t i o n b e g i n s wi t h t h e ma k i n g o f M o rt g a g e Ord e r Le t t e r b y b a n k s wh i c h g i v e n t o t he N ot a ry . M o rt g a ge Ord e r Le t te r i s ma d e t o a c c o mmo d a t e t h e c re d i t a p p ro v a l p ro ce ss wh e n t h e N o t a ry n o t me e t di re c t ly wi t h t h e b a n k , so t h a t t h e N o t a ry h a s a g ri p a n d t ru st o f t h e b a n k s o n t h e a c c o u n t a b il i ty o f t h e c o l l at e ra l t h e n n ot a ry / PPA T c a n se n d t h e c ov e r n o t e a n d A PHT t o t h e b a n k . Th e v o i d o f n o rms h a s f o u n d i n t h e n o rms o n re g u l a t in g t h e u se o f M o rt g a g e Ord e r Le t t e r a s st a t e d i n A rt i c l e 1 0 p a ra g ra p h (1 ) o f I n d o n e si a n La w n u mb e r 4 y e a r 1 9 9 6 o n M o rt g a g e o f La n d a n d Th e i r B o d i e s R e la t e d t o La n d (UUHT ). Th e p ro b l e ms d i sc u sse d i n t h i s t h e si s a re f o c u se d o n t h e re g ul a t i o n o n M o rt g a g e Ord e r Le tt e r i n A c t a C o m i t a s ( 2 0 1 8 ) 1 : 1 3 6 – 1 4 4 I S S N : 2 5 0 2 - 8 9 6 0 I e - I S S N : 2 5 0 2 - 7 5 7 3
n a t i o n a l l a w a n d t h e l a w f o r mu l a t i o n t o e n su re t h e c e rt a i n t y a n d v a l i d it y o f c o v e r n o t e a n d Gra n t i n g M o rt g a g e De e d . Ty p e s o f re se a rc h me t h o d s u se d t o a n s we r t h e p ro b l e m i s a n o rma t i v e l e g a l re se a rc h me t h o d s b y u si n g st a t u t e a n d h i st o ri c al a p p ro a c h . Pri ma ry l e g a l ma t e ri a l s a re d e ri v e d f ro m l e g i sl at i o n a n d c o u rt d et e rmi n a t i o n . Se c o n d a ry l e g a l ma te ri a l s o b t a i n e d t h ro u g h a v a ri e t y o f l i t e ra t u re a n d o t h e r me d i a i n a c c o rd a n c e wi t h t h e t e rms o f wri t i n g a t he si s. Th e re su l t s sh o we d t h a t t h e u se o f M o rt g a g e Ord e r Le t t e r i n t h e le g i sl a t i o n t h a t re g u l a t e s t h e b i n di n g o f c ol l a t e ra l o bj e c t s a re st i l l n o t a d e q u at e f o r u se . Th e re i s v o i d o f n o rms i n A rt i c l e 1 0 UUHT wh i c h c o n c e rn i n g t h e re g u l a t i o n of t e rms a n d t h e u se o f M o rt g a g e Ord e r Le t t e r i n e n su ri n g t he v al i d i t y of t h e c o l l at e ra l d a t a p ri o r t o t h e i s su a n c e o n c o ve r n o t e a n d Gra n t i n g M o rt g ag e De e d by n o t a ry. Fu rt h e rmo re , Th e Le t t e r o f Ord e r’s l a w f o r mu l a t i o n i s t o e n su re v a l i d i ty a n d p ro v i d e l e g a l ce rt a i n t y f ro m C o v e rn o t e a n d A PHT sh a l l b e ma d e b y ma k i n g t h e ru l e s c o n t a i n e d i n t h e B I a n d OJ K R e g u l a t i o n s a s a l re a d y i n a c c o rd a n c e wi t h t h e i r a u t h o ri t y u n d e r t h e l a w i n o rd e r , t o p ro v i de t he re g u l a ti o n o f t h e b a n k. The e n a ct me n t of n e w ru l e s b y B I a n d OJ K i s t o f i ll t he v oi d o f n o rms o n t h e re g u l a t i on o f t he re q u i re me nt s a n d t he u se o f Ord e r Le t t e r i n t h e p r o c e ss o f b i n di n g o f c o l l a tera l f o r c re d i t ; A n d t o e n su re v a li d o r i n v a l i d a ti o n o f d a t a p o u re d i n t he c ov e rn o t e a nd A PHT. Th e l a w ma k i n g i s d o ne b y a d d i n g t h e a rra n g e me n t o f Le t t e r of Ord e r req u i re me n t , Fo rma l Le t te r o f Ord e r f o rm, a n d t he u sa g e of Le tt e r o f Ord e r i n t he p roc e ss o f b i n di n g o f c re d it c ol l a t e ra l.
K e y wo rd s: B a nk s, L o a n, a nd Mo rt g a g e Ord e r Let t e r. I. PEN DAHU LUA N
1.1. Lata r B e la kang
Pr insip ke hat i- hat ia n ba nk, se ba ga ima na d iat ur da la m Pa sa l 2 Unda ng-U nda ng R epu blik Indo nesia no mo r 10 Ta hu n 199 8 t ent ang Peru ba ha n At as U nda ng -Unda ng No mo r 7 Tahu n 199 2 t ent ang P er ba nk a n (U U Perba nka n) me ne nt uka n ba hw a da la m me mber ik a n kred it ke pad a nasa ba hnya d ip er luka n Collat era l
( ja mina n ya ng d imilik i ca lo n de bit ur). Ja mina n ada la h sega la se suat u ya ng d it er ima kred it ur da n d isera hka n de bit ur u nt uk me n ja min suat u ut ang p iut ang da la m ma syar akat . Berda sarka n ket ent ua n Pa sa l 2 a yat (1) Surat Keput usa n D ire ksi B a nk I ndo ne sia No mo r 23/6 9/ KEP/DIR t angg a l 2 8 Fe bru ar i 1991 t ent a ng Ja mina n Pe mber ia n Kr ed it , ya ng d ima ksu d de nga n ja mina n ada la h suat u ke yak ina n ba nk at as ke sa ng gupa n de bit ur u nt uk me lu na si kred it se sua i de nga n ya ng d iper ja njik a n.1 Fu ng si ut a ma d ar i ja mina n a da la h unt uk me yak inka n ba nk at au
1
Hermansyah, 2008, Hukum Perbankan
Nasional Indonesia, Kencana Prenada Media,
Jakarta, h. 43.
kred it ur ba hw a de bit ur me mp u nya i ke ma mpu a n u nt uk me lu na si kred it ya ng d iber ik a n k epad a nya se sua i de nga n per ja njia n kred it ya ng t ela h d isepa kat i ber sa ma.
Pro ses pe ner bit a n kre d it sa mp a i pe nda ft ara n Ha k Tang gu nga n d ia wa li d e nga n pe mbuat a n Surat Order o le h ba nk ya ng d iber ik a n k epad a No t aris. Pe mbuat a n Surat Order it u d ila n jut ka n de ng a n pe mbu at a n Per ja njia n Kred it d a la m be nt uk akt a d ibawa h t ang a n/ No t ar iil. Pro ses t erse but d ila njut ka n d e nga n pe mbuat a n Akt a Pe mber ia n Ha k Tang gu nga n ( APHT). APHT ya ng d ibuat wa jib d id a ft arka n d i Ka nt o r Pert ana ha n. Surat o rder ada la h surat ya ng d it er bit ka n o le h ba nk unt uk No t aris, ya ng me muat ha l me mint a ba nt ua n ja sa No t ar is da la m pro ses p e nda ft ara n Ha k Tang gu nga n t erha dap agu na n ya ng d iber ika n o le h d e bit ur ke pad a kred it ur. Tu jua n dar i d ibu at nya surat o rder se baga i bu kt i ba hw a ba nk t e la h me mbe r ika n pe r int a h kepad a No t ar is u nt uk me ner bit ka n akt a-akt a ya ng d iper luk a n ket ik a ba nk t id ak bert e mu la ng su ng de nga n No t ar is.
Not ar is/PP AT me mint a ba nk me ner bit k a n sur at o rder agar Not ar is/PP AT da n ba nk ma sing -ma sing me mpu n ya i la mp ira n se ba ga i bu kt i pe ng ikat a n ha k t anggu ng a n da la m p e mber ia n kred it , da n ket ika o le h Not ar is/PP AT sur at o rder t ela h d it er ima mak a No t aris/PP AT aka n me ner bit k a n Cov ern ote ya ng d ija d ika n bukt i ja mina n/peg a nga n se me nt ara o le h ba nk da la m me nca irk a n kred it . Co ve rnot e
ya ng d it er bit k a n o le h Not ar is/PP AT t erse but merup aka n surat ya ng me nja d i d asar bag i ba nk u nt uk me nc a irka n kred it kepad a de bit ur, t anpa surat o rder, Not ar is/PP AT t id ak dapat me ner bit k a n cov ern ote da n APHT.
Da la m pr akt ek , t id ak se mu a ba nk me nggu na ka n surat o rder da la m pro se s p e ng ikat a n a gu na n kred it . Ba nk- ba nk sepert i PT. Ba nk Ce nt ra l Asia (Persero ) Tbk.(B C A), PT. Bank N egar a Indo nesia (Per sero ) Tbk. (BNI), PT. Bank Rak yat I ndo ne sia (Persero ) Tbk. (BRI), PT. Bank Pe mba ngu na n Daera h B a li (BP D Ba li) me ngg u nak a n surat o rder da la m p e ng ikat a n hak t a nggu ng a n. Tet ap i, B a nk P erkred it a n R ak yat (BPR) , ba hka n be berapa ka nt o r ca ba ng pe mba nt u be bera pa ba nk besar t erse but d i at as, t ida k me nggu naka n surat o rder dan bia sa nya la ng su ng dat a ng at au ha nya me ne lpo n No t ar is.
Surat order merup aka n bag ia n ya ng t ak t erp isa hk a n d ar i per ja njia n ut a ng p iut a ng da la m pro ses pe mbe r ia n hak t a nggu ng a n, d i ma na se be lu m d ibu at nya per ja njia n kred it haru sla h d id a hu lu i de ng a n pe mber ia n surat o rder o le h ba nk kepa da No t aris. Terdapat keko so nga n no r ma d i da la m p e ngat ura n p e ngg u naa n surat o rder se bag a ima na d iat ur da la m Pa sa l 10 a yat (1) Unda ng -Unda ng Rep u blik I ndo ne sia no mo r 4 t ahu n 1996 t ent a ng Ha k
Tang gu nga n at as Ta na h Be sert a Be nd a-Be nda ya ng B erka it a n de nga n Ta na h (UUHT).
1.2. Rumu san M asa lah
Berda sark a n lat ar be laka ng per masa la ha n, ma ka dapat d iru mu sk a n po ko k per ma sa la ha n ya ng ak a n d iba ha s da la m pe nu lisa n t esis in i ada la h se baga i ber ikut :
1. Baga ima na ka h p e ngat ura n surat o rder da la m perat ura n peru nda ng-u nda ng a n ya ng me ngat ur peng ikat a n agu na n kred it per ba nk a n?
2. Baga ima na ka h fo r mu la s i pe ngat ura n surat o rder unt uk me n ja min k epa st ia n d a n va lid it a s Cove rnot e d a n AP HT ?
1.3. Tujuan Pene litian
Tu jua n p e ne lit ia n se na nt iasa me ng ikut i apa ya ng t e la h me n jad i ru mu sa n ma sa la h d a n me nje la ska n apa ya ng ing in d ip ero le h da la m pro ses p e ne lit ia n. K are na it u, t uju a n p e ne lit ia n haru s je la s da n t egas sert a me milik i ket erka it a n de nga n ru mu sa n ma sa la h.2 Ada pu n t uju a n dar i pe nu lisa n t e sis in i ada la h:
1.3.1. Tujuan Umu m
Pene lit ia n in i d ila kuk a n u nt uk me nget a hu i sit u asi nyat a da la m dun ia per ba nka n me nge na i pe ngat ura n pe ng gu na a n surat o rder da la m pro se s pe ng ik at a n agu na n kred it , sert a me mber ika n pe ma ha ma n ya ng le bih me nda la m me nge na i pe nt ing nya p e nggu naa n surat o rder ya ng d ibu at o le h ba nk kepad a No t aris/PP AT.
1.3.2. Tujuan K husus
1. Unt uk me nget a hu i d a n me nga na l isis prakt ek pe nggu naa n surat o rder da la m pro ses p e ng ikat a n agu na n kred it o le h B a nk.
2
I Made Pasek Diantha, 2015, Metodologi Penelitian Hukum Normatif Dalam Justifikasi Teori Hukum, Prenada Media Group, Jakarta, h. 114.
2. Unt uk me nget a hu i d a n me nga na lisis p e ngat ura n pe nggu naa n surat o rder da la m pro ses p e ng ikat a n agu na n kred it u nt uk me nja min va lid it a s Co ve rnote da n APHT.
1.4. Landas an Teo ri
Unt uk me ng ka ji per ma sa la ha n da la m jur na l in i, aka n d igu naka n be berap a t eo ri huku m a nt ara se ba ga i ber ikut :
1. Stuf enbau Theor y
Ha ns Ke lse n ya ng berpe nd apat ba hwa no r ma - no r ma huk u m it u ber je nja ng - je nja ng d a n ber lap is- la p is da la m su at u hier ark i t at a su su na n, d i ma na suat u no r ma ya ng le b ih re nd a h ber laku, bersu mber d a n berda sar pada no r ma ya ng le bih t ingg i la g i, de mik ia n set erusn ya sa mp a i pada pu ncak ya it u no r ma da sar
(Grundn orm).3 Hans Ke lse n
me nge muk aka n ba hwa sist e m huk u m p ada hak ekat n ya ada la h se bu a h hirark i no r ma huku m de nga n ber baga i je n ja ng ya ng kesat ua nn ya d iwu ju dka n o le h ka it a n ya ng t erc ipt a dar i fa kt a ba hwa ke a bsa ha n su at u no r ma ya ng d ic ipt aka n sesua i de ng a n no r ma la in.4
2. Teo ri Ke pa st ia n Huk u m
Kepa st ia n hu ku m ya ng d ima ksud da la m t eo ri in i u nt uk set ia p per buat a n huku m d ila kuka n o le h p ihak kr ed it ur da n d e bit ur d apat me nja min kepa st ia n hu ku m bag i par a p ihak. Teo ri k epa st ia n huku m me nga nd u ng dua pe ngert ia n ya it u pert a ma ad a nya at ura n ya ng bersifat u mu m me mbuat ind iv idu me nget a hu i p er buat a n ap a ya ng bo le h d a n t id ak bo le h d ila kuk a n;
3
Jimly Assiddiqie & M. Ali Safa‟at, 2006,
Teori Hans Kelsen Tentang Hukum, Konstitusi
Press, Jakarta, h. 109. 4
Raisul Muttaqien, 2011, Teori Hukum
Murni, terjemahan Hans Kelsen, diterjemahkan
dari buku asli Pure Theory of Law, Cet. IX, Nusa Media, Bandung, h. 244.
da n ya ng k edua berupa ke a ma na n huk u m u nt uk dapat me nget a hu i apa sa ja ya ng bo le h d ibe ba nk a n at au d ila kuk a n o le h Neg ara t erhadap ind iv idu.5
3. Teo ri Ta nggu ng Ja wa b da n Kewe na nga n
Suat u t eo ri ya ng t erka it de nga n t eo ri me nge na i k ewa jiba n huk u m ada la h t eo r i t angg u ng ja wa b hu ku m (liability). Seseo ra ng ya ng bert angg u ng ja wa b sec ara huk u m at as perbuat a n t ert ent u ba hwa d ia dapat d ike naka n su at u sa nk si da la m kasus per bu at ann ya bert ent anga n at au ber la wa na n de nga n huku m. Sa nk si d ik e nak a n, kar e na da r i perbuat a nnya se nd ir i ya ng me mbuat o rang t erse but bert anggu ng jaw a b. Su bye k t erhadap r espo nsi bility d a n su bye k dar i k ewa jiba n huku m ada la h sa ma. D a la m t eo r i t radisio na l, ad a dua je nis t anggu ng jaw a b ya it u pert anggu ng jaw a ba n ya ng berdasarka n p ada k esa la ha n
(based on f ault) d a n
pert anggu ng jaw a b mut lak (absolut e liability)6.
Berda sark a n t eo r i in i, apa bila surat o rder t ida k d ike lu arka n o le h ba nk, maka haru s ada p iha k ya ng bert anggu ng ja wa b at as t ida k d ik e luark a nnya surat o rder t ersebut . Pihak ya ng me nge lu arka n surat o rder haru s berw e na ng sec ara huku m at au me milik i kewe na nga n ya ng d ibe r ika n o le h pe mer int a h, u nd a ng -u nd a ng, at au inst a nsi- inst a nsi t erka it . U nt uk me n jaw a b ha l t erse but wa jib d ilihat me la lu i t eo r i kew e na ng a n.
Fo kus k a jia n t eo ri k ewe na ng a n ada la h berka it a n de nga n su mbe r
5
Peter Mahmud Marzuki, 2008, Pengantar Ilmu Hukum, Kencana, Jakarta, h. 137.
6Jimly Asshiddiqie, Ali Safa‟at, 2006, Teori
Hans Kelsen tentang Hukum, Jakarta, Konstitusi Press, h. 61.
kewe na nga n dar i pe mer int a h da la m me la kuk a n per buat a n huk u m da la m hu bu ng a nnya d e nga n huk u m pu b lik ma upu n da la m hu bu nga nn ya d e nga n huku m pr ivat . Menurut t eo ri k ewe na ng a n, t erdapat t iga ma ca m/ je n is kewe na nga n ya ng ber su mber d ar i und a ng-u nd a ng ya ng me liput i de lega si, at r ibu si, d a n ma ndat .
II M ETODE PEN EL I TIA N
2.1. Jenis Pene litian
Pen yusu na n t esis in i me nggu naka n p e ne lit ia n huku m no r mat if7 de nga n me ngk a j i per masa la ha n ber la nda s ka n at uran-at ura n da n berda sarka n t eori-t eo r i huku m.
2.2. Jenis Pende katan
Pene lit ia n in i me ngg u nak a n Pendek at an Peru nd a ng -u nd a nga n
(Statute Appro ach) da n
Pendek at an H ist o r is (Histo rica l Approach)8.
2.3. Sumbe r B ahan Hu kum
1. Ba ha n H uku m Pr imer :
1) Unda ng-U nda ng D asar Negara Re pu blik I ndo ne sia 1945
2) Kit a b U nda ng -U nda ng Huku m P erd at a (Burge rlij k Wetb oek) ya ng d it er je ma hka n ke ba hasa I ndo ne sia o le h R. Subekt i da n T jit ro sud ib io 3) Unda ng-U nda ng R epu blik
Indo nesia No mo r 10 Ta hu n 1998 t ent ang Per ba nk a n
4) Unda ng-U nda ng R epu blik Indo nesia No mo r 4 Ta hu n 1996 t ent a ng Ha k Tang gu nga n At as Ta na h Besert a Be nd a-B e nda Ya ng Berka it a n De ng a n Ta na h 5) Unda ng-U nda ng R epu blik
Indo nesia No mo r 2 t ahu n 2014 t ent a ng Peru ba ha n at a s
7
Ida Bagus Wyasa Putra, 2016, Teori Hukum
Dengan Orientasi Kebijakan, Udayana University
Press, Denpasar, h. 57. 8
Ida Bagus Wyasa Putra, 2015, Filsafat Ilmu
Filsafat Ilmu Hukum, Udayana University Press,
h. 161
Unda ng-U nda ng no mo r 30 t ahu n 2004 t ent a ng Ja bat a n Not ar is
6) Unda ng-U nda ng R epu blik Indo nesia No mo r 3 Ta hu n 2004 t ent a ng P eru ba ha n At a s Unda ng-U nda ng No mo r 23 Tahu n 1999 t e nt ang Ba nk Indo nesia
7) Unda ng-U nda ng R epu blik Indo nesia No mo r 21 Ta hu n 2011 t ent a ng Ot o rit as Ja sa Keua ng a n
8) Perat uran B a nk I ndo ne sia No mo r 8/4/PBI/200 6 Te nt ang Pe lak sa na a n Goo d Co rpo rat e
Gove rnan ce Ba g i Ba nk
U mu m
2. Ba ha n H uku m Seku nder
Ba ha n huku m seku nder berup a se mu a pu blik asi t e nt a ng huku m ya ng bu ka n do ku me n-do ku me n resmi.
2.4. Teknik Pengumpulan Bahan
Hukum
Me ng e na i t ek nik pe ngu mpu la n ba ha n huku m ya ng aka n d igu naka n da la m pe ne lit ia n in i se bag a ima na ya ng d ik e muk aka n o le h Mukt i Fa ja r da n Y u lia nt o Ac hma d ya ng me n ye but ka n ba hwa t eknik pe ngu mpu la n ba ha n huku m da la m pe ne lit ia n hu ku m no r mat if d ila kuka n d e nga n st ud i pu st aka t erhadap ba ha n- ba ha n hu ku m, ba ik ba ha n huku m pr imer, ba ha n huk u m seku nder, mau pu n ba ha n huk u m t ersier.9
2.5. Te kni k Ana li si s B ahan
Huku m
Se luru h ba ha n hu ku m ya ng t ela h t erku mp u l d a la m pe ne lit ia n se la n jut nya d ip ila h d ik la sifik as ika n, d iba nd ingka n a nt ara sat u ba ha n huku m d e nga n ba ha n hu ku m ya ng la inn ya , d iint erpret asi la lu d ia na lis is de nga n me ngg a mbarka n seca r a me n ye luru h sert a det a il a sp ek
9
Mukti Fajar dan Yulianto Achnmad, 2010,
Dualisme Penelitian Hukum. Normatif dan Empiris, Pustaka Pelajar, Yogyakarta, h. 160.
aspe k ya ng berka it a n d e nga n per masa la ha n u nt uk me ndap at ka n ke be nara n. La ngk a h- la ngka h ya ng d ila kuka n da la m me ng a na lis is per masa la ha n ada la h d e nga n pe ngo la ha n t erhadap ba ha n- ba ha n huk u m ya ng t e la h d ik u mpu lk a n. Da la m me n jaw a b isu hu ku m ya ng t ela h d iru mu ska n da la m ru mu sa n ma sa la h d ila kuka n d e nga n keg iat a n pe na la ra n ilmia h t erhadap ba ha n- ba ha n huku m ya ng d ia na lis is, ba ik me nggu naka n pe na lar a n indu ksi, d eduk si, ma upu n a bd uksi.
II I. HASIL DA N
PEM B AHASAN
3.1. Pra kte k Pengguna an S u rat
Ord e r D a la m Pro se s
Pengi katan Agunan K redit Oleh B an k
Surat o rder t erma suk da la m je n is surat resmi k are na d ik e luark a n o le h inst a nsi ya it u ba nk. Unt uk me nja min va lid at au sa hnya surat o rder, harus d ipe nu h i syarat u mu m da n k hu sus ya ng d imilik i surat res mi. S urat o rder meru paka n surat ya ng d ike lu arka n o le h ba nk u nt uk me mo ho n ba nt ua n ja sa No t aris/PP AT da la m pe ma sa ng a n ha k t angg u nga n t erhadap ja mina n ya ng d iber ika n o le h de b it ur. Surat o rder sa ngat erat ka it a nnya da la m pe mbu at a n AP HT. Mak a t erdapat syarat khu su s ya ng haru s t ert ulis da la m surat o rder ya it u:
1. Ident it a s le ngk ap p iha k de bit ur da n kred it ur;
2. Ha l- ha l ya ng d imo ho nka n kepad a No t aris/PP AT ;
3. Je nis fa silit as kred it ya ng d iber ika n sert a p la fo nd kred it ;
4. Dat a le ng kap o bye k ja mina n ya ng d iber ik a n de bit ur. Keduduk a n surat o rder da la m pro ses p e mber ia n kred it sa ngat pe nt ing ket ika ak a n me la kuka n pe ng ikat a n t erhadap ja mina n kred it . Pe nt ing d ibu at nya surat
o rder ket ika ba nk da n Not ar is/PP AT t id ak bert e mu sec ara la ngsu ng u nt uk me n ja min va lid it a s d ar i d at a -dat a ya ng aka n d ica nt u mka n da la m APHT. Surat o rder me mpu n ya i keku at an huku m ya ng da pat d igu naka n se bag a i a lat bukt i t ert ulis, su at u bukt i ya ng
sah, “hitam di atas putih”. Surat
o rder dala m arsip la ma dapat d ip aka i se bag a i ba ha n pe ne lit ia n unt uk me nget a hu i bag a ima na keg iat a n at au keada a n pada ma sa ya ng la lu. Da la m ha l in i, surat o rder ber fu ng si se bag a i a lat bukt i hist o r is. Surat -surat ya ng t e la h d iarsipk a n it u d ipa ka i se baga i a lat pe ng ing at .
Me nurut Dr. I Gust i Put u Ano m Kert i, SH., M. Kn No t ar is d i Ka bupat e n B adu ng be rpe ndapat
bahwa, “Kedudukan surat order
sa ng at pent ing da la m pro se s pe ma sa ng a n ha k t anggu ng a n, ya it u unt uk me nja min va lid it a s d ar i dat a-dat a ya ng d iber ik a n o le h ba nk u nt uk me ng hind ar i t er jad in ya ma lpr akt ek pe mbuat a n APHT sert a Not ar is/PP AT me mp u nya i pega ng a n u nt uk me nge lu arka n
Cove rnot e”. Notaris/PPAT tidak
aka n me nge lu arka n Co ve rnot e
apa bila t idak d ibe r ika n surat o rder apa bila t id ak bert e mu la ng su ng de nga n ba nk. Le bih la njut lag i berdasarka n hasil w awa ncar a de nga n be liau, wa la upu n ba nya k no t ar is ya ng t id ak me ng is yar at ka n pe nggu naa n sur at o rder unt uk me mp erce pat pro ses p e mber ia n kred it , t ela h ba nya k no t aris -no t ar is ya ng me ng haru ska n ba nk unt uk me nggu na ka n surat o rder da la m su at u pro ses pe mber ia n kred it t erut a ma a pa bila nila i p inja ma nn ya be sar at au t ingg i. Be ber apa no t aris ya ng me ng is yarat ka n p e nggu naa n surat o rder d ia nt ara nya I Gu st i Put u Ano m Kert i, I Gu st i Ngura h Ag u ng Put ra Wiba wa, Ida Ayu Dw ipa yat ni, d a n no t ar is - no t ar is la inn ya.
3.2. Fo rmu la si Pengatu ran Pengguna an Su rat O rde r Dalam M enja min Va lidita s
Cove rnot e Dan Apht
Sebaga ima na d ije la sk a n pad a pe mba hasa n se be lu mn ya , dapat d ik et ahu i ba hwa B e lu m t erdapat suat u pe ng at uran ya ng me ngat ur sec ara k hu sus me nge na i pe nggu naa n sur at o rder ya ng d ik e luark a n o le h ba nk u nt uk Not ar is/PP AT d a la m pro se s pe ng ikat a n agu na n kre d it u nt uk me n ja min va lid it as Co ve rnote da n AP HT ket ika ba nk da n Not ar is/PP AT t id ak bert e mu sec ara la ng su ng . T ida k bert e mu nya sec ara la ng su ng a nt ara p ihak ba nk de nga n PP AT me n imbu lk a n pert an yaa n me nge na i va lid it a s at au kepa st ia n huk u m dar i d at a -dat a ya ng d iber ika n p ihak ba nk da la m rang ka me nja la nk a n pro se s pe ng ikat a n ag u na n p ada p e mber ia n kred it o le h ba nk kepad a de bit ur .
Me ng e na i pe nggu naa n surat o rder ya ng d iba ha s da la m t esis in i, per lu ada nya at uran ya ng me ngat ur t ent a ng p e nggu naa n surat o rder sert a d ip er l uka n ada nya at ura n ya ng me nje la ska n t ent ang be nt uk da n s yarat dar i surat o rder it u se nd ir i. Be nt uk da n syarat surat o rder perlu d iat ur agar t erdapat keserag a ma n be nt uk da n is i dar i surat o rder ya ng d ik e luark a n o le h ma sing - ma sin g ba nk. Terka it t id ak ad a nya pe ngat ura n ya ng sec ara k hu su s me ngat ur me nge na i p e nggu naa n Surat Order da la m pro se s pe ng ikat a n ag u na n kr ed it , reko nst ruksi huku m d ila kuka n ya it u pad a Pa sa l 10 U UHT ya ng t ampak nya re le va n u nt uk d it a mba hka n be bera pa a yat baru unt uk me ng ako mo d ir k ead aa n d ar i pe nggu naa n Surat Order (keko so nga n no r ma) ya ng d ig u nak a n se be lu m pe mbu at a n AP HT o le h PP AT.
Ber ikut ada la h fo r mu la s i huk u m d ar i pe ngat ura n pe nggu naa n S urat Order da la m pe mber ia n kred it o le h ba nk ya ng dapat t ert uang d a la m P erat ura n OJK:
Pasa l 1
“Penyampaian dat a-dat a o bje k
ya ng aka n d ibe r ika n ha k t anggu ng a n d iber ik a n o le h ba nk kepad a PP AT d ibuat t ert ulis dengan menggunakan Surat Order”
Pasa l 2
“Surat order merupakan surat yang d ik e luark a n o le h Ba nk ke pad a Not ar is/PP AT u nt uk me n ya mp a ika n dat a -dat a o bje k ja mina n kred it da n me mber i o rder at au per int a h ba nk d a la m pro se s pe ma sa ng a n hak t anggu nga n n t erhadap ja mina n ya ng d iber ika n oleh debitur”
Pasa l 3
“Isi dari Surat Order adalah:
1. Me ngg u nak a n ko p surat ya ng t erdir i dar i:
a. Na ma inst a nsi at au ba nk, d it u lis de nga n hur u f c ap it a l at au huru f be sar.
b. Ala mat inst ansi at au ba nk, d it u lis de nga n var iasi huru f besar da n k ec il.
c. Lo go inst ansi at au ba nk
d. No mo r surat , ya k ni urut a n surat ya ng d ik ir imk a n
e. La mp ira n, ber is i le mbara n la in ya ng d isert aka n se la in surat
f. Ha l, berupa gar is besa r is i surat
g. Tang ga l surat (pe nu lisa n d i se be la h ka na n se ja jar d e nga n no mo r surat )
h. Ala mat ya ng d it u ju ( ja nga n gunaka n k at a kepada)
i. Pe mbuka/ sa la m pe mbuk a (d ia k hir i t a nda ko ma)
2. Isi surat
3. Penggu na a n Ba ha sa I ndo ne sia resmi;
4. Penut up surat ya ng t erd ir i dar i: a. Sa la m pe nut up
c. Tand a t anga n
d. Na ma ( bia sa nya d isert a i no mo r induk pe gaw a i at au NIP)
5. Te mbu sa n sur at , berup a pe nyert aa n at au pe mber it a hua n kepad a at asa n t ent a ng ad a nya suat u keg iat a n;
6. Me nyert aka n ca p at au st e mpe l
dari instansi atau bank resmi.”
Pasa l 4
“Di da la m surat o rder wa jib d ica nt u mka n:
1. Ident it a s le ngkap p iha k d e bit ur da n kred it ur ;
2. Ha l- ha l ya ng d imo ho nka n at au per int a h ba nk kepad a No t aris/ PPAT ;
3. Je nis fasilit a s kred it ya ng d iber ika n sert a p la fo nd kred it ; 4. Dat a le ngkap o bye k ja mina n
ya ng d iber ik a n de bitur.”
Pe mber ia n e mpat pasa l baru ya ng ak a n t ert uang da la m Perat uran BI at au Perat uran OJ K meru paka n su at u usa ha da la m rang ka me mbe r ika n k epa st ia n huk u m t erhadap per ma sa la ha n ya ng t e la h d ia pap arka n pad a pe mba hasa n se be lu mn ya, ya it u t id ak ada n ya pe ngat ura n (keko so nga n no r ma) ya ng me ngat ur me nge na i p e nggu naa n surat o rder da la m pro se s pe ng ikat a n agu na n kred it de m i me n ja min va lid it a s d at a -dat a ya ng d iber ika n o le h ba nk ke pad a Not ar is/PP AT ket ika t ida k bert e mu la ng su ng .
IV. PEN UT UP
4.1. Kesimpulan
Berda sark a n pe mba ha sa n ya ng t ela h d ip aparka n da la m ba b - ba b se be lu mn ya, ma ka dap at d it ar ik kesimp u la n se bag a i ber ikut :
1. Pengat ura n pe ngg u naa n Surat Order da la m P erat ura n Perunda ng-u nda ng a n ya ng me ngat ur pe ng ik at a n ag u na n kred it per ba nka n ma sih t ida k me ma da i u nt uk d igu na k a n.
Terdapat keko so nga n no r ma pada Pa sa l 10 UUHT me ng e na i pe ngat ura n t erha dap p ersyar at a n da n pe ng gu na a n Surat Order da la m me nja min va lid it a s dat a -dat a se be lu m d ik e luarka nn ya
cove rnot e da n APHT o le h
no t ar is/PP AT.
2. Fo r mu la si pe ngat uran Surat Order u nt uk me nja min va lid it a s da n me mber ika n k epa st ia n huk u m d ar i Cov ern ote da n AP HT d ilakuk a n de nga n me mbuat ka n at ura n ya ng t ert uang pad a Perat ura n OJ K se ba ga ima na t e la h se sua i de nga n k ewe na nga nn ya berdasarka n u nda ng -u nda ng unt uk me mber ik a n pe ng at ura n t erhadap ba nk. Pe mbu at a n at uran baru o le h O JK ad a la h unt uk me ng is i ke ko so nga n no r ma pad a pe ng at ura n persyar at an da n p e nggu naa n Surat Order da la m pro se s pe ng ikat a n agu na n kred it ; da n unt uk me nja min va lid at au t ida k va lid nya d at a -dat a ya ng d it ua ngk a n d i da la m co ve rnot e
da n APHT. Pe mbu at an at ura n d ila kuka n de ng a n me na mba hka n pe ngat ura n me ng e na i persyar at an S urat Order, be nt uk resmi Surat Order, da n pe nggu naa n Surat Order da la m pro ses pe ng ikat a n ag u na n kred it .
4.2. Saran
Be ber apa sara n ya ng dap at d ia juka n a da la h se baga i ber i k ut : 1. Pe mer int a h da n P e mbuat
Unda ng-U nda ng he nda k nya me la kuk a n per ba ika n at au a ma nde me n de nga n me mbuat ka n at uran-at ura n ya ng sec ara k hu su s d a n me n ye luru h me nge na i pe nggu na a n Surat Order, ba ik it u p ersyar at a n ma upu n p e nggu naa nn ya. Ha l t ersebut aka n me n jad i s a ngat pe nt ing kare na de nga n d ig u nak a nnya Surat Order o le h p ihak ba nk da la m pro se s
pe ng ikat a n agu na n, se la in u nt uk me n ja min va lid it a s d at a -dat a d i da la m Cove rnot e da n APHT, Surat Order juga aka n me nc ipt aka n lingku nga n peker ja a n ya ng t ert ib ad min ist rasi.
2 . Per ba nka n d a n No t aris/PP AT d i Indo nesia he nda k nya le bih me ma ha mi da n me mper hat ika n fu ng si d a n ke le b iha n -ke le b iha n
dar i d igu na ka nnya Surat Order da la m pro ses pe ng ik at a n ag u na n kred it . Se la in d apat me ngu nt ungka n ked ua p iha k (Ba nk d a n No t ar is), Surat Ordeer jug a se baga i me d ia pe lindu ng bag i p ihak ba nk da n jug a p ihak No t ar is ap a bila t erjad i p er masa la ha n d i ke mud ia n har i.
DAFTAR PUSTAKA
Assiddiqie, Jimly & M. Ali Safa‟at, 2006, Teori Hans Kelsen Tentang Hukum, Konstitusi Press, Jakarta.
Fajar, Mukti dan Yulianto Achnmad, 2010, Dualisme Penelitian Hukum. Normatif dan Empiris, Pustaka Pelajar, Yogyakarta.
Hermansyah, 2008, Hukum Perbankan Nasional Indonesia, Kencana Prenada Media, Jakarta.
Ibrahim, Johnny, 2012, Teori dan Metodologi Penelitian Hukum Normatif, Cet. VI, Bayumedia Publishing, Malang.
Marzuki, Peter Mahmud, 2008, Pengantar Ilmu Hukum, Kencana, Jakarta.
Muttaqien, Raisul, 2011, Teori Hukum Murni, terjemahan Hans Kelsen, diterjemahkan dari buku asli Pure Theory of Law, Cet. IX, Nusa Media, Bandung.
Pasek Diantha, I Made, 2015, Metodologi Penelitian Hukum Normatif Dalam Justifikasi Teori Hukum, Prenada Media Group, Jakarta.
Wyasa Putra, Ida Bagus, 2015, Filsafat Ilmu Filsafat Ilmu Hukum, Udayana University Press, Denpasar.
Wyasa Putra, Ida Bagus, 2016, Teori Hukum Dengan Orientasi Kebijakan, Udayana University Press, Denpasar.
PERATURAN PERUNDANG-UNDANGAN
Undang-Undang Dasar Negara Republik Indonesia tahun 1945
Kitab Undang-Undang Hukum Perdata (Burgerlijk Wetboek) yang diterjemahkan ke bahasa Indonesia oleh R. Subekti dan R.Tjitrosudibio
Undang-Undang Republik Indonesia Nomor 4 Tahun 1996 tentang Hak Tanggungan Atas Tanah Beserta Benda-Benda Yang Berkaitan Dengan Tanah
Undang-Undang Republik Indonesia Nomor 10 Tahun 1998 tentang Perbankan
Undang-Undang Republik Indonesia Nomor 2 tahun 2014 tentang Perubahan atas Undang-Undang nomor 30 tahun 2004 tentang Jabatan Notaris
Peraturan Bank Indonesia Nomor 8/4/PBI/2006 Tentang Pelaksanaan Good Corporate
Governance Bagi Bank Umum
*****
