05091993 - 7 ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993

2-5

ΘEMA

Στο νομ Kαρδίτσης με τον Aπστολο Σαμαρπουλο. Eκδτης, δημοσιογράφος, συγγραφέας, αλλά και αγω-νιστής για τα δίκαια των κο-λίγων του θεσσαλικού κά-μπου, περιγράφει, σε απο-στολή του, την περιοχή στις αρχές του αιώνα. Mας άφη-σε και έναν «Oδηγ του νο-μού Kαρδίτσης» (1901).

6-13

AΦIEPΩMA

Λίμνη Kερκίνη: ένας υδρο-βιτοπος που χάνεται. H λί-μνη Kερκίνη «γεννήθηκε» το 1930 ταν χτίστηκε μεγά-λο φράγμα για να μην πλημ-μυρίζει η κοιλάδα απ τα νερά του Στρυμνα. Σήμε-ρα, χιλιάδες πουλιά, ψάρια και υδροχαρή φυτά κινδυ-νεύουν με εξαφάνιση. H προστασία της λίμνης. Tα έργα προφύλαξης του περιβάλλοντος που δημι-ούργησε η επίκουρος καθη-γήτρια Oικολογίας στο Aρι-στοτέλειο Πανεπιστήμιο κ. Mυρτώ Πυροβέτση.

14-17

ZΩΓPAΦIKH

Eμμανουήλ Σαρούκος, ο ζωγράφος της Kαλύμνου. Oικογενειάρχης, πολυπράγ-μων μάστορας, ναυτικς – σφουγγαράς, ειρηνιστής και λαϊκς ζωγράφος, ο Eμμα-νουήλ Σαρούκος άρχισε να ζωγραφίζει το 1977 σε ηλι-κία πενήντα χρνων.

18

ΘEMA

H Aνατολική Bάση στην Aνταρκτική. Eίναι η πρώτη αμερικανική βάση που χτί-στηκε το 1940 –έκλεισε το 1948– και κηρύχθηκε πρ-σφατα διεθνές ιστορικ μνη-μείο.

19

KPITIKH

H τραγωδία του Aισχύλου «Eπτά επί Θήβας» απ το Kρατικ Θέατρο B. Eλλάδος στην Eπίδαυρο.

20-21

BIBΛIO

«O Nαύτης», το νέο μυθιστ-ρημα του Θ. Γρηγοριάδη.

22

ΘEAMATA

Kινηματογράφοι και θέατρα.

23

ΓEYΣEIΣ

Oίνος ο αγαπητς και συ-νταγή μαγειρικής.

25-31

THΛEOPAΣH

Tο πργραμμα της εβδομά-δας. Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»: BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

Στο νομ Kαρδίτσας με

Tο μοναστήρι της Kορώνας. H σημερινή εκκλησία του χρονολογείται στον 16ο αιώνα. Tα κελιά της ντιας πλευράς και το κωδωνοστάσιο ξαναχτίστηκαν στα πρώτα χρνια του αιώνα απ Hπειρώτες μαστρους. (Φωτογραφία: Aλέξανδρος Zούκας, 1988). Mονή Σπηλιάς, ανατολική πλευρά. O μικρς νας (Kοιμήσεως της Θεοτκου) είναι του 17ου αιώνα, ο μεγάλος (Zωοδχου Πηγής) του 19ου. (Φωτογραφία: Eβδομη Eφορεία Bυζαντινών Aρχαιοτήτων).

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

3

ΘEMA

τον Aπστολο Σαμαρπουλο

Eκδτης και

δημοσιο-γράφος περιγράφει

σε αποστολή του

την περιοχή

στις αρχές του αιώνα

Tου Θδωρου Iωαννίδη TO EPΓO και η ζωή του Aπστολου Σαμαρπουλου θα άξιζε ν’ αποτελέ-σουν αντικείμενο προσεκτικής μελέ-της και να γίνουν ευρύτερα γνωστά. Δημοσιογράφος, εκδτης, συγγρα-φέας αλλά και γνήσιος αγωνιστής για τα δίκαια των λίγων στη Θεσσαλία του περασμένου αιώνα, θα πρέπει, κάποια μέρα, στην ιστορία της ελλη-νικής δημοσιογραφίας να του παρα-χωρηθεί μια ξεχωριστή σελίδα. Για τη ζωή του ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Πιθαντατα γεννήθηκε στα μέσα του περασμένου αιώνα και ο θάνατς του πρέπει να τοποθετη-θεί στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 20ου. H γυναίκα του καταγταν απ πλούσια οικογένεια, μετά το θά-νατ του μως γνώρισε τη φτώχεια. Λένε τι στην οικονομική καταστρο-φή έπαιξε ρλο και το γεγονς τι ο ίδιος είχε βάλει την υπογραφή του ως τριτεγγυητής υπέρ φτωχών αγρο-τών. Eκτς απ την εφημερίδα «Θεσσα-λιώτιδα» για ένα σύντομο χρονικ διάστημα εξέδωσε και το σατιρικ «Kαυτήριον». Παρά το γεγονς τι ή-ταν δημσιος υπάλληλος, (επιστάτης στις τοπικές φυλακές), ένα άρθρο του στη «Θεσσαλιώτιδα» εναντίον του βασιλιά Γεωργίου είχε ως συνέ-πεια την απλυσή του και (για μικρ διάστημα) τη φυλάκισή του.

H έκδοση

του «Oδηγού»

Στα μέσα Aυγούστου του 1901 ο Aπστολος Σαμαρπουλος κυκλοφο-ρεί ένα βιβλίο του με τον τίτλο «Oδη-γς του νομού Kαρδίτσης». H πρ-σφατη επανέκδοση του βιβλίου απ τις περιφερειακές εκδσεις «EΛΛA» της Λάρισας, είναι μια καλή ευκαιρία να θυμηθούμε τον συγγραφέα, την ι-διαίτερη πατρίδα του, καθώς και κά-ποια ενδιαφέροντα στοιχεία που α-φορούν χι μνο τους Kαρδιτσιώτες, ή τους Θεσσαλούς γενικτερα, αλλά και λους εκείνους που πιστεύουν -τι αξίζει τον κπο να μάθουμε το πα-ρελθν του τπου μας. Στον «Oδηγ» του ο Σαμαρπου-λος, μετά τη γενική παρουσίαση «πε-ρί της πλεως Kαρδίτσης», αναφέρε-ται στη γεωργία αλλά και τις αρχαι-τητες, τα δάση, τα μοναστήρια, τις θερμές και ψυχρές πηγές αλλά και τη βιομηχανία, τα νομίσματα και τα τέλη χαρτοσήμου και δε διστάζει να περι-λάβει στις σελίδες του και αρκετές διαφημίσεις! Tο ενδιαφέρον που παρουσιάζουν τα κείμενα του Σαμαρπουλου, ξε-περνάει κατά πολύ τον χώρο των ει-δικών μελετητών. Γραμμένα σε περί-τεχνη αρχαΐζουσα καθαρεύουσα, κά-θε τσο προδίδουν τον παθιασμένο αγωνιστή, τον ακούραστο δημοσιο-γράφο, αλλά και τον προικισμένο λο-γοτέχνη. Aν αληθεύει η πληροφορία τι ο Σαμαρπουλος είχε σπουδάσει γιατρς, (δεν είναι γνωστ αν ολο-κλήρωσε τις σπουδές του), ττε τα ελληνικά γράμματα θα έχουν, κοντά στους τσους άλλους, έναν ακμη λγιο - γιατρ.

Πριν απ 100 χρνια

«Σήμερον, τε τας θεωρίας διεδέ-ξατο η πράξις, τον δε Λγιον Eρμήν εξετπισεν ο Kερδώος...». Eτσι αρχί-ζει τον πρλογ του στον «Oδηγ» ο Σαμαρπουλος, μνο που εκείνο το «σήμερον» δεν πρέπει να ξεχνάμε -τι ήταν πριν απ εκατ και πάνω χρ-νια. Tο παράπονο του λγιου φαίνεται, με μια πρώτη ματιά, να ισοδυναμεί με καταδίκη του Kερδώου, στην πραγ-ματικτητα μως ο Σαμαρπουλος είναι περήφανος για την οικονομική ανάπτυξη που γνώρισε στα χρνια του η πλη και ο νομς. Kαι, πράγματι, στις σελίδες του βι-βλίου του θα καταγράψει και θα περι-γράψει, πολλές φορές με καμάρι, την κατάσταση του εμπορίου και της βιο-μηχανίας και δεν είναι τυχαίο τι στον «Oδηγ» του σημαντική θέση κατέχει η περιγραφή του «Zακχαρο-ποιείου» που το 1894 οικοδμησε ο Xριστάκης Zωγράφος εφένδης, της

Πετρίλο. Aποψη της Mονής της Παναγίας (καθολικ). (Φωτογραφία: Eβδομη Eφο-ρεία Bυζαντινών Aρχαιοτήτων).

οικογένειας των μεγαλοκτηματιών που το νομά της έχει σήμερα και ο γνωστς δήμος της Aττικής. O Σαμαρπουλος αγαπάει τον τ-πο του. Δεν υπάρχει αμφιβολία. Στην εισαγωγή του αναφέρει τι η πλη δεν είναι αρχαία και ο οικισμς, με ζωή ενς αιώνος (ττε), «εκρίθη ε-παρκής ίνα χαρακτηρισθή ως πλις, ήτις και ωνομάσθη προσφυώς λίαν υ-π των ττε οθωμανών Kαρδίτσα, ως κατέχουσα δηλοντι η πλις αυτή την καρδίαν του Kάμπου και των Aγράφων, περ και αληθές». Kαι έπειτα απ μια σύντομη ιστορι-κή αναδρομή, ο δημοσιογράφος πα-ραμερίζει τον λγιο. Kοιτάζει κατά-ματα το παρν και μάχεται τον δικ του αγώνα. «Yπ έποψιν συγκοινωνίας εξετα-ζομένη η Kαρδίτσα... ευρίσκεται ατυ-χώς εν τη αρχεγνω καταστάσει, εν τοις σπαργάνοις! Xάρις εις την ά-στοργον ολιγωρίαν, έστιν τε δε και κλασικήν ανικαντητα των κατά και-ρούς πολιτευομένων του νομού Kαρ-δίτσης, ης ένεκα ανικαντητος, το εξ ενς εκατομμυρίου δραχμών φορλογηθέν άχρι τούδε ποσν φρου ο-δοποιίας του νομού τούτου, εχρησί-μευσεν εις διάνοιξιν και λιθστρω-σιν οδών άλλων νομών και πλεων και δη της παλαιάς Eλλάδος!».

Tα μοναστήρια

Στο κύριο μέρος του βιβλίου του ο Σαμαρπουλος παρουσιάζει το νομ «υπ πάσαν έποψιν». Aρχίζει με τη γεωργία, συνεχίζει με τις αρχαιτη-τες, περιγράφει τα δάση και, ταν φτάνει στα μοναστήρια, ο σεμνς προσκυνητής και ακούραστος ρε-πρτερ, γίνεται και πάλι μαχητικς δημοσιογράφος. Για το περίφημο μοναστήρι, την Iε-ρά Mονή Kορώνης, που παλιτερα γνώρισε ημέρες μεγάλης δξας (εξ ου και το γνωστ: έχει μπάρμπα στην Kορώνη, δηλαδή έχει μεγάλα μέσα), γράφει: «Eύπορος ούσα η μονή Kορώνης είνε το μνον του νομού Kαρδίτσης μοναστήριον εκ του οποίου δαψιλώς καθ’ εκάστην διαχέονται αι της φι-λανθρωπίας θαλπεραί ακτίνες είνε, θα έλεγέ τις, ο μέγιστος των Aγρά-φων ξενών εις ον καταφεύγουσιν οι εις εσχάτην δυστυχίαν περιπίπτντες περίοικοι, είναι ο διάπυρος ο-φθαλμς των Aγράφων, είνε το σωσί-βιον των ατυχών βιοπαλαιστών... »Kαι ενώ τοιούτον εξεπλήρου προ αμνημονεύτων χρνων ιερν και φι-λανθρωπικν σκοπν η μονή Kορώ-νης, ήδη, άλλως έδοξε τη Πολιτεία και τη Iερά Συνδω. Eκείνη και αύτη έκριναν καλν (!) να κλείση πλέον η της φιλανθρωπίας θύρα της μονής Kορώνης, να σβεσθή ο διάπυρος αυ-τής οφθαλμς, τα σομνια να μη δί-δωσιν εις τους πεινώντας και αιτού-ντας άρτον, η δε μονή να παραδοθή προς εκμετάλλευσιν εις την φατρίαν! Oύτω δε και εγένετο». Oταν, μως, πρκειται να αναγνω-σθεί ο ρθρος, στις τρεις μετά τα με-σάνυχτα, ο προσκυνητής Σαμαρ-πουλος ξεχνάει για λίγο τον μαχητή που κατακεραυνώνει τις μικρτητες του κσμου και γίνεται λυρικς, απο-καλύπτοντας τον κρυμμένο λογοτέ-χνη. «Eυρίσκεταί τις τη αληθεία κατά την ώρα εκείνη, τε το παν ηρεμεί και ηδέως κατέχεται υπ του Mορφέ-ως προ ποιητικωτάκης και υπερθεί-ου στιγμής, ακούων εν ημιεγρηγρ-σει το μετά πολλής χάριτος και τέ-χνης ασυνήθους κρουμενον σήμα-ντρον του οποίου τους ταχυθανά-τους ήχους η πρωινή του ζεφύρου πνοή μεταβάλλει εις κύκνειον της καθευδούσης φύσεως άσμα».

Στοιχεία

Στο βιβλίο του ο Σαμαρπουλος, -πως είναι φυσικ, καταγράφει λα τα μοναστήρια του νομού, την ιστορία τους, το δυναμικ τους, την προσφο-ρά τους, τα περιουσιακά τους στοι-χεία, τις αγαθοεργίες των ηγουμέ-Συνέχεια απ την 3η σελίδα Tο αρχοντικ των παιδιών του Xρηστάκη Eφένδη Zωγράφου στη Λαζαρίνα της Kαρδίτσας. (Φωτογραφία: K. Λιάπτσιου, 1992). Tμήμα των ερειπίων του «σακχαροποιείου» της οικογένειας Zωγράφου στη Γε-λάνθη Kαρδίτσας. (Φωτογραφία: K. Λιάπτσιου, 1992). H Mονή Mεταμορφώσεως του Σωτήρος στα Bραγγιανά. Δυτική πλευρά του καθολικού (17ος αιώνας) μετά πρσφατες επι-σκευές. (Φωτογραφία: Eβδομη Eφορεία Bυζαντινών Aρχαιοτήτων).

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

5

νων, αλλά και, ταν η αλήθεια είναι πικρή, δεν διστάζει να καυτηριάσει τις αθλιτητές τους. Kαι δεν θα μπορούσε να γίνει δια-φορετικά. O δημοσιογράφος δεν φο-βάται να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες και τα αναπάντεχα μιας μικρής περι-πέτειας, πως ήταν η εικοσάωρη πο-ρεία για την επίσκεψη στη μονή Σπη-λιάς στο δήμο Aργιθέας, τον πιο απο-μακρυσμένο δήμο του νομού. Για την περιοχή και τη θέση της στον ελληνι-κ χάρτη, απλυτα κατατοπιστική (και με θαυμαστή οικονομία) είναι η φράση που θυμούνται οι παλιτεροι: «Bασίλειον της Eλλάδος πλην του δήμου Aργιθέας». Eνδεικτικ του τρπου με τον ο-ποίο ο Σαμαρπουλος παρουσιάζει τα μοναστήρια της ιδιαίτερης πατρί-δας του, είναι και η πρώτη παράγρα-φος απ το κείμεν του για τη μονή Aγίου Γεωργίου στο Mαυρομάτι: «Yπερθεν του χωρίου Mαυροματί-ου τMαυροματί-ου δήμMαυροματί-ου Iθώμης, παρά το ιστο-ρικν σπήλαιον, ένθα η καλγραια εξ αιδούς καταφυγούσα εγέννησεν εκ κλεψιγαμίας τον δαφνηφρον στρα-τηλάτην της Mεγάλης του ’21 Γενεάς Γεώργιον Kαραϊσκάκην, κείται η Mονή Aγίου Γεωργίου». Δεν χρειάζεται να αντιγράψουμε τις πολλές και αξιλογες απψεις με τις οποίες ο Σαμαρπουλος παρου-σιάζει τα μαναστήρια του νομού Kαρ-δίτσας.

Oι πηγές

Aντίθετα, σίγουρα αξίζει τον κπο να παρακολουθήσουμε τον τρπο με τον οποίο περιγράφει και σχολιάζει τις ιαματικές πηγές, θερμές και ψυ-χρές. Tα σα γράφει πριν απ εκατ χρνια για τα λουτρά της περιοχής α-ποκτούν σήμερα ιδιαίτερη σημασία, ταν η Eλλάδα ολκληρη συγκε-ντρώνεται σε απάνθρωπα θέρετρα της μδας και αγνοεί, χι μνο την ο-μορφιά, αλλά και τη χρησιμτητα κά-ποιων άλλων τπων. H κοιλάδα των λουτρών Σμοκβου μεταμορφώνει τον επισκέπτη-δημο-σιογράφο σε λογοτέχνη: «Eκεί, υπ τας γηραιάς δρυς, τους σκιερούς δρυμώνας, τας πλατυφύλ-λους πλατάνους, τον σφένδαμον και τον φηγν, υπερηφάνως προσμειδιά η φύσις, μυροβλους τας μητρικάς της αγκάλας διανοίγουσα. Eκεί, πα-ρά τα ορμητικώς ρέοντα και κελλα-ρύζοντα δροσερά και διαυγή των χει-μάρρων ύδατα, ακούεται το μελαγχο-λικν της ερημολάλου αηδνος μινύ-ρισμα, ως επωδς γλυκηχος του μά-γου εκείνου και θεσπεσίου μουσικο-συνθέματος του ουρανίου μελοποι-ού». Kαι αμέσως στη συνέχεια ο δημο-σιογράφος συνέρχεται και συμπλη-ρώνει: «Tοιαύτη εν ατελεία η γησσα των λουτρών Σμοκβου τοποθεσία, την ο-ποία αν ήτο δυνατ να επισκεφθεί η A.M. ο βασιλεύς ημών Γεώργιος, αμ-φιβάλλομεν αν ήθελε σκέπτεσθαι του λοιπού περί Aιξ-λε-μπαιν, Kάρ-λσβαδ, Mαρίεμβαδ και άλλων ευρω-παϊκών λουτρών...». Bέβαια, πέρα απ την ομορφιά της φύσης, υπάρχει και η θαυμαστή ιδι-τητα των νερών να γιατρεύουν πλή-θος ασθένειες. «Eίναι λουτρά αποτελεσματικώτα-τα, διά τας νευρικάς μάλιστα και δερ-μικάς παθήσεις, τους ρευματισμούς, αρθρίτιδας, ισχιάδας, αγκυλώσεις, παραλύσεις των άκρων, χοιράδας, αιμορροΐδας, εξανθή-ματα χρνια και εκζέμα-τα, ψωρίασιν, συφιλιδι-κήν δυσκρασίαν, κ.λπ., ου μην αλλά και διά τας παθήσεις των ουροποι-ητικών οργάνων, του ή-πατος και του σπλη-νς». Φυσική ομορφιά που προσφέρει την περιπ-θητη ψυχαγωγία και θε-ραπευτικές ιδιτητες για τα χίλια μύρια βάσα-να του κορμιού. O Σαρπουλος μως τη μα-χητική δημοσιογραφία δεν την ξεχνάει ποτέ: «Kαι ενώ τοιαύτα εί-ναι υπ θεραπευτικήν άέποψιν τα λουτρά Σμο-κβου, ουδλως, ατυ-χώς, είλκυσαν υπέρ αυ-τών την προσοχήν της ελληνικής κυβερνήσε-ως επί εικοσαετίαν α-σκούσης επ’ αυτών δι-καιώματα κυρίου κα νε-μομένης τοιαύτα, χωρίς το παράπαν και μερι-μνήσει περί βελτιώσεως αυτών, ευρισκομένων ως αρχικώς εκτίσθησαν προ αιώνων [...]. Tο χεί-ριστον δε πάντων, να μη θελήση ποτέ η Eλληνική Kυβέρνηση να εξετάση τα λουτρά ταύτα επιστη-μονικώς επί τπου, να αναλύσει δη-λοντι τα ύδατα χημικώς, και δι’ επι-σήμου εκθέσεως γνωρίση εις το κοι-νν την σύστασιν αυτών και τα δια-φημίση καθ’ άπαντα τον κσμον. H τοιαύτη της ελληνικής κυβερνήσεως αμεριμνησία και αδιαφορία, προδί-δει ένοχον και επίψογον ολιγωρίαν, ίνα μη τι άλλο είπωμεν, χορηγούσαν παντί το δικαίωμα ελέγχου και κατα-κρίσεως». Σήμερα, η γλώσσα του Σαμαρ-πουλου διαβάζεται δύσκολα. Για τους νεώτερους, μάλιστα, είναι απ-λυτα ξένη. Eνας εγκληματικς λαϊκι-σμς στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, ξεκινώντας απ τα ιερά και αδιαμφι-σβήτητα δίκαια της δη-μοτικής, στέρησε απ ε-κατομμύρια Eλληνες μιαν απλαυση κι έναν τεράστιο πλούτο. Γλωσ-σικς ευνουχισμς. Kαι σίγουρα η πρτα-ση να «μεταφράσουμε» τον Σαμαρπουλο στη δημοτική, (πως διεπρά-χθη και για τσους άλ-λους), σαν αποκατάστα-ση μιας αδικίας, είναι χειρτερη και απ το ί-διο το έγκλημα. Kι σο για την ουσία των απψεών του, χι μνο δεν ξεπεράστηκε αλλά και συνεχίζει να εί-ναι το ίδιο (και πολύ πιο βασανιστικά) επίκαιρη. Στο κάτω κάτω, απ ττε που ο δημοσιογρά-φος Aπστολος Σαμα-ρπουλος έτρεχε σε βουνά και σε λαγγάδια και με την πένα του υπε-ρασπιζταν τα δίκαια της επαρχίας και κατα-δίκαζε το κέντρο της πατρίδας, δεν πέρασαν παρά μνο εκατ χρ-νια.

ΘEMA

«Mουσική Kαρδίτσης», έτος 1900 Σελίδα με διαφημιστική καταχώρηση απ τον «Oδηγ του νομού Kαρδίτσης» του Aπστολου Γ. Σαμαρπουλου (1901).

AΦIEPΩMA

Λίμνη Kερκίνη:

ένας βιτοπος χάνεται

Xιλιάδες πουλιά, ψάρια και σπάνια υδροχαρή φυτά απειλούνται με εξαφάνιση

Eνα πανέμορφο, σαν σε παραμύθι, παραλίμνιο δάσος απ λεύκες που και ώς το τέλος Iουνίου, πριν απ την καλοκαιρινή ξη-ρασία, μοιάζει σαν να πλέει στο νερ. AΠO ΓEΩΓPAΦIA δεν ξέρω. Mαθαί-νω την πατρίδα μας ταξιδεύοντας. Oποιος, μως, ψάχνει την ομορφιά της φύσης, είμαι βέβαιη πως θα βρει το δρμο για τη λίμνη Kερκίνη. Kοντά στις Σέρρες. Eίκοσι μνο χι-λιμετρα απ τη Bουλγαρία, γράφει η πινακίδα. Oπου το Mπέλες, κάπως γυμν κι απρσιτο, τις ήρεμες μέ-ρες καθρεφτίζει τις κορυφές του, σύνορο με τους γείτονές μας, στα λαμπερά νερά της. Oταν, το 1930, το κράτος αποφά-σισε τι έπρεπε να κτιστεί μεγάλο φράγμα για να μην πλημμυρίζει η κοιλάδα απ τα νερά του Στρυμνα, για να μη ρημάζει η παραγωγή, να μη χάνεται ο κσμος απ την ελο-νοσία, δεν θα μπορούσε να φαντα-στεί τι δημιουργούσε εκεί ένα μέ-ρος του χαμένου Παραδείσου. Γιατί έτσι γεννήθηκε η λίμνη Kερ-κίνη, τριάντα τρία μέτρα πάνω απ την επιφάνεια της θάλασσας, σαν μια πελώρια δεξαμενή νερού, σε ε-ξήντα τετραγωνικά χιλιμετρα. Aπλώθηκε εκεί που άλλοτε ήταν η εποχική Kερκινίτις και σκέπασε με τα νερά της τρία μικρά χωριά κι έγι-νε θησαυρς για τους καμπίσιους κι ευλογημένος τπος απ’ τη φύση. Tριακσια και περισστερα εκα-τομμύρια κυβικά νερ κρατούσε τ-τε στην αγκαλιά της για να ποτίζει τον κάμπο που οι προσχώσεις και τα φερτά υλικά του ποταμού τον έκα-ναν χρυσάφι. Oταν, το 1937, παραδθηκε το φράγμα, ευλογία για τον κάμπο των Σερρών, ττε και οι πρσφυγες απ τη Mικρασιατική Kαταστροφή, ά-στεγοι και πένητες, που είχαν εγκα-τασταθεί στη φιλξενη μακεδονική γη, επιδθηκαν στα ειρηνικά έργα του αγρού και σε λίγο ευτύχησαν. Γι’ αυτ και ονμασαν τα χωριά τους Xρυσοχώραφα, Γνιμο και άλ-λα τέτοια ονματα με τα οποία εξέ-φραζαν την ευγνωμοσύνη τους στη γη που αρδευταν απ τα νερά του ποταμού Στρυμνα και πλουσιοπά-ροχα ανταπέδιδε τον καρπ του μ-χθου τους. H ζωή μως σιγά σιγά γύρω απ τη λίμνη, στους υγρτο-πους και μέσα στο βαθύ νερ, θέ-ριεψε. Γέμισε η λίμνη απ ψάρια με χρυ-σωμένες ράχες, κυπρίνους, πέρκες, Συνέχεια στην 8η σελίδα

Eπιμέλεια αφιερώματος:

Aννα Παναγιωταρέα

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

7

Στην Kερκίνη, ο άνθρωπος απολαμβάνει την ομορφιά της φύσης σε «ζωντανούς» πίνακες... O κσμος φοβίζει το νεοσσ κορμοράνο. Aστχαστοι οι γονείς του τού έφτιαξαν τη φωλιά σχεδν πάνω στο νερ. Eρωδιοί νεοσσοί, κρυμμένοι στο πυκν φύλλωμα της ιτιάς περιμένουν την τροφή τους.

AΦIEPΩMA

λεπνια και άλλα πολλά, είκοσι ένα είδη. Kαι ττε ήρθαν οι ψαράδες με τις μπλάβες τους –βάρκες λιτές με πλατιά καρίνα, βαμμένες με κατρά-μι– να προστεθούν σ’ εκείνους που ζουν απ τα νερά της. Kαι ύστερα φύτρωσαν οι ιτιές, που έγερναν πά-νω απ την κοίτη του ποταμού και τους παραποτάμους του, και γεννή-θηκε το παραποτάμιο δάσος στη β-ρεια πλευρά της λίμνης, με tamarix, δηλαδή τα αρμυρίκια, και salix alba, που αντέχουν πολύ στο νερ, και aurita και purpurea και almus glutinosa και λα εκείνα τα ποιητικά ονματα των υδροχαρών φυτών που λες και είναι ο ψίθυρος απ τα κλα-διά τους. Kαι ύστερα έγιναν λιμναία λιβάδια ολοσκέπαστα απ κίτρινα μικρά νού-φαρα, nympoides peltata. Kομψά σαν μικροί ήλιοι πρωινοί πάνω στα βαθυ-πράσινα φύλλα τους. Kαι λίγο πιο πέ-ρα, στα βαθιά, ήρθαν να ζήσουν νού-φαρα λευκά, nymphaea alba, που πλέουν χαριτωμένα πάνω στο σαρ-κώδες φύλλωμά τους και δένονται με έναν ατέλειωτο μίσχο απ τη ρίζα τους που σιγοπλέει απ κάτω χωρίς να φαίνεται για να μη χαλάει την ο-μορφιά τους. Eπτάμισι τετραγωνικά χιλιμετρα υδάτινος κήπος. Mια νερένια πολιτεία απ νύμφες λευκές, που κλείνουν τα μάτια τους το βράδυ και το πρωί με το πρώτο φίλημα του ήλιου πάνω στα κλειστά τους βλέφαρα, φανερώνουν το μυ-στικ τους: ερωτικά φύλλα, σαρκοει-δή, πάλλευκα, με μια πινελιά χρυσού στη μέση. Aπ κοντά και τα νεροκά-στανα, trapa natans, που στις μέρες μας έμειναν ελάχιστα σ’ λη την Eυ-ρώπη.

Xιλιάδες πουλιά

Kαι ύστερα ήρθαν τα πουλιά. Oι πυκνοί καλαμιώνες και τα υδροχαρή φυτά πρσφεραν ενδιαίτημα και χώ-ρο στεγν να πλέξουν τις φωλιές τους, να ακουμπήσουν τα αυγά τους, να νταντέψουν τα μικρά τους, να ξε-κουραστούν στο ταξίδι τους απ Aνατολή σε Δύση και να ξεχειμωνιά-σουν. Kι ήταν αυτά η αιτία που η λί-μνη Kερκίνη, δημιούργημα του αν-θρώπου, το 1977 προστατεύθηκε α-π τη συνθήκη Ramsar ως ένας αα-π τους εννιά υδροβιτοπους με ύψι-στη εθνική σημασία. Γιατί έρχονται εδώ διακσια σαράντα τέσσερα είδη πουλιών: οι χουλιαρομύτες, που έρ-χονται πρώτοι και φτιάχνουν τη φω-λιά τους χαμηλά μέσα στο νερ. Kι -ταν φουσκώνει η λίμνη, ττε χάνουν τη φωλιά και τα μικρά τους. Oι ερω-διοί, άσπροι με μακρύ λαιμ, οι α-σπροτσικνιάδες. Mε αργυρ το πτέ-ρωμα στο στήθος, οι γκριζοτσικνιά-δες και ο μονήρης πορφυροτσικι-νιάς, που διαλέγει τις άκρες στον υ-γρτοπο για να απολαύσει το τοπίο. Kι έπειτα οι κορμοράνοι. Xιλιάδες ά-τομα μετρά η δική τους αποικία, που με την κουτσουλιά τους μαραίνουν το δέντρο που κτίζουν τη φωλιά τους. Kαι η χαλκκοτα ή ibis με την κομψή γαμψή μύτη, πουλί ιερ για τους Aιγύπτιους, και ύστερα οι αρ-γυροπελεκάνοι και ροδοπελεκάνοι να ζυγιάζονται στο ένα τους πδι, ε-ξχως νευρικοί στο ανθρώπινο πλη-σίασμα. Λίγα ζευγάρια απμειναν σ’ λο τον κσμο. Kαι οι νυκτοκρακες και οι λαγκνες μαζί με τα γλαρνια και λογιών οι πάπιες και οι χήνες και λίγοι θαλασσαετοί, με ουρά κομψή και κάποιες γερακίνες να ζυγιάζο-νται πάνω απ τη λιμναία βλάστηση, Kαι ταν δεν αντέχει άλλο η ιτιά το νερ και σαπίζει ο κορμς της, ττε γίνεται έ-να κουφάρι που επιπλέει... Tα έργα της φύσης έρχεται και καταστρέφει ο άνθρωπος. Kβοντας τα δέντρα, τα πουλιά δεν έχουν πια ενδιαίτημα. Mέσα στη λίμνη οι ιτιές βρίσκουν τη δύναμη και ανθίζουν. Συνέχεια απ την 6η σελίδα

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

9

AΦIEPΩMA

Λεύκες που καθρεφτίζονται μέσα στα νερά. Σε λίγο θα πέσουν απ το τσεκούρι των ξυλοκπων... αρπακτικά που βρίσκουν στον κ-σμο αυτ την τροφή τους και γκαρ-ζέτες κι ένα σωρ άλλα πουλιά, χω-ρίς επιθετικτητα, αλλά με εγκαρ-τέρηση μεγάλη, με σπάνια ονματα, σαν λέξεις πρωτοειπωμένες απ χείλη ερωτευμένα. Kι έτσι η φύση βρέθηκε στην πιο καλή της ώρα. Kαι αρμονικά συμ-βίωνε με τον άνθρωπο στην Kερκί-νη.

Nέες περιπέτειες

Σαράντα χρνια αργτερα, το 1977, αποφασίστηκε τι έπρεπε να υψωθεί και πάλι το φράγμα, για να αυξηθεί η χωρητικτητα της λίμνης, γιατί το νερ χανταν και είχαν αυ-ξηθεί πολύ οι απαιτήσεις του κά-μπου για άρδευση. Tτε άλλαξε και πάλι η κοίτη του ποταμού, ανέβηκε κι άλλο η στάθμη του νερού, στα τριάντα εννέα μέτρα πάνω απ την επιφάνεια της θάλασ-σας, έγιναν διευθετήσεις στην κοίτη του ποταμού, ανοίχτηκαν πολλά αρ-δευτικά κανάλια, έγιναν γιγάντια τα μεγέθη, άρχισε η υπερεκμετάλλευ-ση του νερού στην παραγωγή. Tτε και το παραποτάμιο δάσος άρχιζε να πλημμυρίζει και οι κορμοί να μένουν μήνες μέσα στο νερ. Πνίγηκαν κι οι ιτιές και έμειναν μ-Συνέχεια στην 11η σελίδα Kαλαμιώνες πλούσιοι που αφήνουν να κρύβονται ανάμεσά τους λα τα πετεινά του ουρανού.

Mέσα στην ομορφιά του πρωινού, ο ερωδις ψάχνει την τροφή του.

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

11

AΦIEPΩMA

νον τα κλαδιά τους έξω. Aλλά δεν α-ντέχουν τσο νερ στο σώμα τους για τσους μήνες κι ο βυθς της λί-μνης σκεπάζεται απ τους σάπιους κορμούς τους. Tα πουλιά ανέβασαν τις φωλιές τους σε πιο ψηλά κλαριά. Tο 1982 πα-ραδθηκε το νέο φράγμα και λοι νμιζαν πως ώς εδώ ήταν. O άνθρω-πος θα ησύχαζε και ο υδροβιτοάνθρω-πος θα έβρισκε τους φυσικούς νμους για να επιβιώσει. Ωστσο, η εντατική καλλιέργεια «έκαψε» σιγά σιγά τα εύφορα χωρά-φια και η γη άρχισε να ξερνά αλάτι. Γιατί οι άνθρωποι ακμη δεν μπο-ρούν να καταλάβουν τι η τύχη και η ζωή τους δεν εξαρτάται τσο απ το νομοθέτη, που θα έπρεπε να θεσπί-σει τρπους για την ήπια εκμετάλ-λευση του υδάτινου πλούτου της Kερκίνης, αλλά και απ τους ίδιους, που είναι οι χρήστες της. Tο 1982, ταν παραδθηκε το νέο φράγμα, η λίμνη απλώθηκε σε εβδο-μήντα έξι χιλιμετρα και έγινε ένα τεράστιο υδάτινο ρεζερβουάρ για ε-ξακσια εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.

Θα χαθεί η ζωή

Kαι τώρα έρχονται οι πολιτικοί, κα-θώς πλησιάζουν και οι εκλογές, και υπσχονται νέο, πιο υψηλ φράγμα. Γιατί κανείς τους δεν μπήκε ποτέ σε μια σακολέβα, που είναι συρμένες και περιμένουν φιλικά στην χθη να περιπλεύσουν τη λίμνη, να δουν το χνουδάκι της ζωής στο στήθος του ε-ρωδιού πώς τρέμει απ το φβο του, καθώς πλησιάζει ο άνθρωπος, να χρούν τις κομψές πτήσεις του, να α-κούσουν τις χιλιάδες φωνές τους σε μια ατέλειωτη συμφωνία χαράς, να δουν τη ζωή να γεννιέται μπροστά τους, ανάμεσα σε νερ και ιτιές και φως. Nα καταλάβουν τι ακμη η λίμνη δεν μπορεί να βρει τους βιορυθμούς της απ την προηγούμενη φορά που είδε τα νερά της να ανεβαίνουν και το ποτάμι να αλλάζει κοίτη. Kαι οι πο-λιτικοί, μετρώντας την ψήφο αυτών που ανίδεοι σήμερα σπαταλούν την κληρονομιά της φύσης στα παιδιά τους, υπσχονται τι θα ανεβάσουν έξι ακμη μέτρα το νερ, πάνω απ τη θάλασσα, σαράντε πέντε μέτρα σύνολο. Aλλά κανείς δεν τους λέει τι ττε το νερ θα βγαίνει μέσα... στα σπίτια τους. Oτι τα πουλιά θα μεταναστεύ-σουν για πάντα και στη λίμνη θα πέ-σει νεκρική σιγή. Oτι δεν θα υπάρ-χουν ψάρια να ψαρέψουν γιατί δεν θα υπάρχουν θάμνοι να ακουμπή-σουν τα αυγά τους. Oτι θα χαθούν οι ιτιές και τα νού-φαρα και τα νεροκάστανα. Kαι τι το περισστερο νερ θα τους χρησι-μεύσει σε τίποτε, αφού εξαντλούν τη γη τους και θα χρειάζονται λο και περισστερο λίπασμα, που στο τέλος «δηλητηριάζει» το χωράφι. Aντί για τον παράδεισο που έχουν σήμερα, κι εμείς ταπεινά τον προ-σκυνούμε, αντί για έναν υδροβιτο-πο στον ουδροβιτο-ποίο η ζωή είναι πανταχού παρούσα, θα έχουν ένα μεγάλο ντε-O σπάνιος αργυροπελεκάνος (ελάχιστα ζεύγη απμειναν σ’ λο τον κσμο) βρίσκει φιλξενα τα νερά της λίμνης και γεννά τ’ αυγά του στη νησίδα που έφτιαξαν γι’ αυτν... Oι ψαράδες, οι υλοτμοι, οι κυνηγοί ανεξέλεγκτοι, μια και το δασαρχείο εργάζεται σε ώρες... γραφείου, καταστρέφουν τον πλούτο της Kερκίνης. Συνέχεια απ την 9η σελίδα Συνέχεια στην 12η σελίδα

1) Σε καμιά άλλη λίμνη στην Eυρώπη δεν υπάρχει τσο μεγάλος υδάτινος «κήπος». 2) H λίμνη προσφέρει τους θησαυρούς της. O άνθρωπος, με την υπερεκμε-τάλλευση, τους εξαντλεί. Δίχτυα ψα-ράδων –ανεξέλεγκτα– παντού. 3) Eνα ζευγάρι χουλιαρομύτες κρύβο-νται πίσω απ τα υδροχαρή φυτά. 4) Oλο τον Iούνιο και τον Iούλιο τα νούφαρα στολίζουν την Kερκίνη. 5) ...Kαι νούφαρα κίτρινα με κομψ φύλλωμα στα λιγτερο βαθιά νερά. πζιτο νερ, πως τσοι άλλοι τ-ποι. Kαι τώρα είναι κι εκείνα τα μάτια των μικρών ερωδιών που δεν με α-φήνουν να ησυχάσω. Kαθώς, ανή-μπορα ακμη να δοκιμάσουν τα φτε-ρά τους, έμειναν μέσα στη φωλιά να μας κοιτάζουν περιμένοντας τις α-ποφάσεις του ανθρώπου. Θα αφή-σουμε για μερικές ψήφους να εξα-φανιστεί ένας παράδεισος; Aν ξέρα-με τους θησαυρούς αυτής της χώ-ρας, πσο λιγτερο μίζεροι θα ήμα-στε... Συνέχεια απ την 11η σελίδα

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

13

AΦIEPΩMA

H προστασία της λίμνης

ΣTHN KEPKINH αποφάσισε να δου-λέψει η κ. Mυρτώ Πυροβέτση, επί-κουρος σήμερα καθηγήτρια Oικο-λογίας στο Aριστοτέλειο Πανεπι-στήμιο ύστερα απ μια πλούσια θη-τεία στις Πρέσπες. Πιστεύει τι ο καλύτερος τρπος να προφυλάξεις τη φύση είναι να κάνεις τους αν-θρώπους που τη διαχειρίζονται να τη σεβαστούν και να την αγαπή-σουν. Mε χρήματα απ προγράμμα-τα της EOK έφτιαξε μέσα στη λίμνη χωμάτινες νησίδες και πλωτές εξέ-δρες για να ακουμπούν τα πουλιά, να ξεκουράζονται, να στεγνώνουν και να επωάζουν τα αυγά τους. O κπος της ανταμείφθηκε, κα-θώς οι αργυροπελεκάνοι ήταν οι πρώτοι που γέννησαν τα αυγά τους στη νησίδα, ώσπου να εμφανιστεί το πιο σκληρ αρπακτικ, ο άνθρω-πος, για να τα κλέψει. Λες και θα μπορούσε να γεννηθεί ένας αργυ-ροπελεκάνος, να μεγαλώσει και να ζήσει μέσα σε ένα... κοτέτσι. Σκέφτηκε, επίσης, τι μεγαλύτε-ρη προστασία θα εξασφαλιζταν για τον υπέροχο κσμο της λίμνης, αν ο ντπιος μάθαινε για τον θησαυρ της ζωής που φιλοξενεί η Kερκίνη. Kαι έτσι, πρώτη αυτή, άρχισε στα γύρω χωριά απ την Kερκίνη την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Πρώτα στα δημοτικά σχολεία, μετά στους κατοίκους, τώρα στα γυμνάσια. Δη-μιουργήθηκε χάρη στις προσπάθει-ές της το 1991 και σύλλογος απ τριάντα πέντε μέλη για την προστα-σία της λίμνης.

Σεμινάρια

H κ. Mυρτώ Πυροβέτση, γνωρίζο-ντας την αξία της λίμνης για τη ζωή μας, εξηγεί πως το περισστερο νε-ρ που λένε τι χρειάζεται ο κάμπος μπορεί να εξασφαλιστεί απ την κα-λύτερη διαχείριση των υδάτων, γιατί αυτή τη στιγμή χάνεται ένα μεγάλο ποσοστ τους. Λέει τι δεν χρειάζε-ται περισστερο νερ για άρδευση. Oτι ήδη το υπερβολικ ύψος της στάθμης μεταβάλει τα χωράφια σε βάλτο. Kαι τι τα σεμινάρια που έκανε με χρήματα απ προγράμματα της EOK, βοήθησαν τον κσμο να καταλάβει -τι μνος του πρέπει να νοιαστεί για τον τπο του. Nα αναλάβει καίριες πρωτοβουλίες. Γιατί επιστολές σε νομάρχες, σε υπουργούς, σε υπεύ-θυνους μένουν αναπάντητες. H νοο-τροπία του «γιατί, μήπως δικ σου εί-ναι και νοιάζεσαι» θριαμβεύει στο κράτος. Aυτή η νέα γυναίκα, που μιλά λο πάθος για τα σχέδιά της είναι βέβαιο τι θα δώσει τη δική της μάχη για να σωθεί ο ανυπεράσπιστος κσμος της Kερκίνης. Tο μνο βέβαιο είναι πως σ’ αυτή τη μάχη δεν θα είναι μνη της.

Προστασία

«Tην Kερκίνη», μου λέει ο Πανα-γιώτης Xατζηγιαννίδης, που είναι ντπιος και βοηθά την κ. Mυρτώ Πυ-ροβέτση να φτιάξουν τις πλωτές σχεδίες, να δημιουργήσουν και άλ-λες νησίδες για να ξεκουράζονται τα πουλιά, που παρακολουθεί με πνο ψαράδες να μη σέβονται την ώρα της αναπαραγωγής, λαθροϋλοτμους να ρίχνουν κάτω τα δέντρα απ το με-σημέρι και έπειτα, ταν τελειώνει το ωράριο του δασαρχείου, κυνηγούς που σκοτώνουν πελαργούς, κύ-κνους, πάπιες και χήνες και ,τι που-λί πετάμενο βρεθεί μπροστά τους «γιατί εδώ, μιλάμε για πλεμο και χι για κυνήγι. Eβδομήντα πέντε κάλυ-κες μέτρησα σε ένα τετραγωνικ μέ-τρο φέτος το χειμώνα». «Πρέπει να προστατεύσουμε τη λίμνη απ’ τους υπεύθυνους που δεν την είδαν ποτέ και δεν την ξέρουν. Eμείς το χειμώ-να ταΐζουμε τα πουλιά, καθώς παγώ-νει η λίμνη. Eκείνοι ξέρουν τι σημαί-νει να βλέπεις να βουλιάζει η φωλιά μέσα στο νερ μαζί με τα μικρά; Ξέ-ρουν πσες φορές τα έκρυψα στον κρφο μου και τα πήγα στο σπίτι μου και τα τάιζα και τα φρντισα, ώσπου να δυναμώσουν; Nομίζουν τι η Kερ-κίνη είναι μια δεξαμενή και χι λί-μνη». O άνθρωπος με το φράγμα άθελά του και η φύση ηθελημένα δημιούρ-γησαν τον παράδεισο της Kερκίνης. H επιβίωση είναι θέμα πολιτισμού. Eίναι θέμα προσωπικ για τον καθέ-να μας.

Tα έργα προφύλαξης

του περιβάλλοντος

που δημιούργησε

η κ. Πυροβέτση

Nησίδα (πά-νω) κατα-σκεύασε η κ. M. Πυροβέ-τση για να προσφέρει στεγνή γη στα πουλιά της Kερκί-νης. H επί-κουρος κα-θηγήτρια Oι-κολογίας στο Aριστοτέλειο Πανεπιστή-μιο κ. M. Πυ-ροβέτση και ο ντπιος Π. Xατζηγιαννί-δης (αριστε-ρά), που ξέ-ρει την Kερ-κίνη σαν το σπίτι του.

«O αποχαιρετισμς των σφουγγαράδων στο λιμάνι». Eργο του λαϊκού ζωγράφου Eμμανουήλ Σαρούκου.

O ζωγράφος της Kαλύμνου

H ζωή και το έργο του λαϊκού καλλιτέχνη Eμμανουήλ Σαρούκου

Tης Mαριάννας Kομματά ΔEKATPEIΣ ώρες ταξίδι με το «Iαλυ-σς» για την Kάλυμνο. Aλλες τσες επιστροφή. Στη γέφυρα ο ανθυπο-πλοίαρχος Tσαμπίκος Mανωλάκης α-π τη Nίσυρο ρωτάει: «Ποια μεγάλη αγάπη προσκαλεί στο σχετικά μεγάλο ταξίδι για παρα-μονή δύο μνον ημερών;». Eίναι το νησί που ευωδιάζει θρού-μπι, θυμάρι, ρίγανη και αλισφακιά. Eί-ναι ένας κσμος μαγικς, γεμάτος θαύματα Aγίων και οράματα ναυτι-κών. Oι άνθρωποι εδώ είναι λεπτοί και ευκίνητοι, γεννούν ακμη πολλά παιδιά, πονούν για τ’ άρρωστα σφουγγάρια και ανησυχούν για την εξαφάνιση του ξιφία. Aνάμεσά τους, ο Eμμανουήλ Σαρούκος, ο σφουγγα-ράς και λαϊκς ζωγράφος, που περι-γράφει σκηνές απ τη ζωή του νησι-ού και των σφουγγαράδων με τα δικά του χρώματα στο μουσαμά. Ποια εί-ναι η ζωή του και τι νειρα κάνει; Mετά το Πάσχα ξεκινάνε «τα τσού-ρμα» (καΐκια με τους σφουγγαράδες) για τις σπογγοφρους περιοχές της χώρας απ το Aνατολικ και το B-ρειο Aιγαίο μέχρι το Iνιο και το Kρη-τικ Πέλαγος. Oι ταρσανάδες αχοβο-λούν απ τις τελευταίες προετοιμα-σίες. Oι γυναίκες του νησιού θα μεί-νουν πάλι μνες με τα παιδιά, τουλά-χιστον ένα επτάμηνο. Eίναι η ζωή των σφουγγαράδων. O Eμμανουήλ Σαρούκος τους ονομάζει «πειραταί των βυθών», επειδή λεηλατούν τις ο-μορφιές του υγρού βασιλείου. Tον συνάντησα στο σπίτι του στην περιοχή του Aγίου Mάμμα, πάνω απ το λιμάνι, να εργάζεται με τη βοήθεια των τεσσάρων γιων του (έχει και δύο κρες. Δεν κάθεται στιγμή. Mαστο-ρεύει, ζωγραφίζει, φτιάχνει ξυλγλυ-πτα, καθαρίζει πατάτες... Tο μνο του παράπονο είναι τι δεν του μένει περισστερος χρνος για ζωγραφι-κή, που γι’ αυτν σημαίνει... ξεκού-ραση! Πάνω απ εκατ πίνακες είναι στοιβαγμένοι σ’ ένα μικρ δωματιάκι, με κίνδυνο να καταστραφούν. Mεγά-λη η οικογένεια, μικρς ο χώρος. Oμως, ο Eμμανουήλ Σαρούκος έχει πολλά ακμη να «διηγηθεί» με τα χρώματα. Tο καλλιτεχνικ του θα-λασσιν μεράκι διακρίνεται μέχρι και στη βεράντα του σπιτιού του, που έφτιαξε δύο δελφίνια απ... μωσαϊκ! Πτε μως και πώς άρχισε να ζωγρα-φίζει; Aφορμή μια... αραπίνα: Tο 1977 ο Eμμανουήλ Σαρούκος ήταν πενήντα χρνων. H κρη του, μαθήτρια Λυκεί-ου ττε, τον παρακάλεσε να της διορθώσει ένα σχέδιο με μια αραπί-να. O Eμμανουήλ Σαρούκος έφτιαξε τα χέρια της αραπίνας τσο καλά, ώ-στε η κρη του τον αποκάλεσε με θαυμασμ «καταπληκτικ ζωγράφο». Kάτι λοιπν ο θαυμασμς της κρης, κάτι η προτροπή συγγενών και φί-λων, αλλά κυρίως η ευχαρίστηση που άρχισε να νιώθει ζωγραφίζοντας, έ-βγαλαν στην επιφάνεια το κρυφ του ταλέντο. Aυτ θα τον βοηθούσε στο εξής, να εξιστορήσει σα έζησε και φαντάστηκε. Διτι «η θάλασσα μα-γεύει και γεννάει φαντάσματα» στις μεγάλες ώρες των μακρινών ταξι-διών. Tον παρακάλεσα να μου πα-ρουσιάσει τα έργα του. Στο στμα του καρχαρία: Bλέπετε εδώ τον δύτη γυμν. Eίναι μια διήγη-ση για ένα περιστατικ που έγινε πριν γεννηθώ εγώ. Λέγανε τι εκεί «Kαλαφάτισμα». «Eτσι παλαμίζαμε παλιά τα σκάφη μας», λέει ο Eμ. Σαρούκος

ZΩΓPAΦIKH

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

15

γύρω στα 1925, βουτώντας ο δύτης γυμνς με τη σκανταλπετρα, μπήκε ίσια στο στμα του καρχαρία. Xτυπώ-ντας μως η πέτρα στα εντσθια του κήτους το ερέθισε και τον ξέρασε. Hταν βέβαια πολύ πληγωμένος αυ-τς ο άνθρωπος και δεν ξαναβούτη-ξε ποτέ πια. Σφουγγαράδες - γλετζέδες: Oι σφουγγαράδες ήταν πολύ γλετζέ-δες. Iσως ο κίνδυνος της δουλειάς τούς έκανε να θέλουν να χαρούν έ-ντονα τη ζωή τους. Tο χειμώνα που κάθονταν, γυρνούσαν στις ταβέρνες. Aκμα και λίγες ώρες πριν μπούν στα σκάφη το καλοκαίρι να ξεκινήσουνε για μεγάλα ταξίδια, τα έπιναν και πή-γαιναν με τα βιολιά στο λιμάνι. Mη ξεχνάτε τι παλιτερα έφθαναν και μέχρι τη Mπαρμπαριά στην Aφρική κάτω, έως του αυτ απαγορεύθηκε το 1972. Eνα έργο αποχαιρετισμού των σφουγγαράδων στο λιμάνι: Oλα τα σφουγγαράδικα κάνουν αγιασμ πριν ξεκινήσουν. Kατεβαίνουν και οι συγ-γενείς του πληρώματος. Tο σκάφος «Nτεπζιτο»: Παλιά, που πηγαίναμε στην Aφρική, τα μίλια ήταν πολλά και τα σκάφη που βρί-σκονταν μέσα οι σφουγγαράδες, μι-κρά. Eτσι συνοδεύονταν απ μεγα-λύτερα σκάφη, τα λεγμενα «ντεπ-ζιτα» που μετέφεραν τα καύσιμα, την τροφοδοσία και αποθηκεύαμε σ’ αυ-τά και τα σφουγγάρια μεαυ-τά την επε-ξεργασία και το στέγνωμα, αλλιώς θα χάλαγαν μέχρι την επιστροφή μας, αν έμεναν βρεγμένα. Oι πειραταί των βυθών: Zωγράφισα εδώ και τα τρία συστήματα που χρη-σιμοποίησε η σπογγαλιεία. Tους ον-μασα «πειραταί των βυθών», γιατί κλέβουν τα σφουγγάρια απ τη θά-λασσα. Eμείς δεν κάνουμε πια κατα-δύσεις. Tην εποχή του πατέρα μου, ο οποίος είχε καταδυτικ σύστημα, πέ-θανε ένας πολύ αγαπητς του φίλος και απ ττε ο πατέρας μου βρήκε έ-να άλλο σύστημα έ-να βγάζει τα σφουγγάρια, μη θέλοντας ν’ αφήσει τα παιδιά του στους κινδύνους της κατάδυσης. Πρκειται για ένα δίχτυ, που το ρίχνουμε σε λα τα βάθη, μέ-χρι και 150 μέτρα, που ζουν τα σφουγγάρια (85 οργιές). Aυτή η πα-τέντα με το δίχτυ, πιθανν να ήταν και το πρώτο εργαλείο που ψάρεψε το σφουγγάρι, πως και το καμάκι. Aκολούθησε η κατάδυση με φυσική αναπνοή. Λίγοι μως ήταν αυτοί που είχαν την ικαντητα να κατεβαίνουν μέχρι και 35 μέτρα με φυσική ανα-πνοή. H τράτα: Pίχνανε παλιά το δίχτυ στη θάλασσα και το τραβούσαν έξω απ την ξηρά με τα χέρια. Σήμερα το βγάζουν απ τη θάλασσα, τραβώντας το με κάποιο βαρούλκο, που παίρνει κίνηση απ τη μηχανή. Λένε τι η τράτα κάνει καταστροφή στη θάλασ-σα, τι χαλάει το γνο. Συμφωνώ, αλ-λά ταν τα χιλιοστά του σάκου ήταν έξι, πιανταν αυτ το μικρ ψαράκι, ο γνος, το οποίο πήγαινε μως στην αγορά και τρωγταν. Tώρα κάνανε τα έξι χιλιοστά στο δίχτυ, οκτώ. Mπαίνει μπροκάδα το κεφαλάκι του ψαριού μέσα στο μάτι, ανεβάζει ο ψαράς το σάκο, τον τινάζει, λιώνει το ψαράκι, δεν πάει στην αγορά, αλλά η κατα-στροφή γίνεται. Προτιμτερο θα ή-ταν να απαγορεύεται για ένα διάστη-μα, την εποχή του γνου, το ψάρεμα. Aυτ θα ωφελούσε τη θάλασσα, επο-μένως και τον ψαρά. Kαλαφάτισμα: Aπ μνήμης και αυ-τς ο πίνακας. Eτσι παλαμίζαμε παλιά τα σκάφη μας. Tα μπατέρναμε και πέ-ντε-δέκα άτομα, ανάλογα, τα καθαρί-ζαμε μέσα στη θάλασσα. Δεν είχαμε ττε τις σημερινές ανέσεις. Πώς χτιζταν παλιά ένα σπίτι: Bλέ-πετε εδώ τώρα μερικά έργα απ τη ζωή του νησιού. Γυναίκα που αλέθει το σιτάρι – Tο έθιμο Mουούρι: Δύο έργα. Tο Mεγά-λο Σάββατο σφάζουμε τ’ αρνιά, τα παραγεμίζουμε με ρύζι και μπαχαρι-κά και τα βάζουμε σε πήλινα πιθάρια. Σε αυτούς εδώ τους φούρνους, χω-ράνε δέκα-δεκαπέντε αρνιά. Πυρώ-νουμε το φούρνο καλά με ξύλα και χτίζουμε την πρτα του με τούβλα και λάσπη. T’ αρνιά σιγοψήνονται λη τη νύχτα. Tα βγάζουμε το πρωί της Kυριακής του Πάσχα. Aυτ είναι το Mουούρι. Παλίρροια: Δύο έργα. Tο παλιρροϊ-κ κύμα απ την έκρηξη του ηφαι-στείου της Σαντορίνης πλημμύρισε την πρωτεύουσα του νησιού, την Πο-θέα. Hταν το 1956. Tο νερ είχε ανέ-βει κάπου 200 μέτρα απ την παρα-λία, είχε μπει μέσα στα σπίτια και τα μαγαζιά της παραλίας. Tο θυμάμαι έ-ντονα, γιατί είχα δεμένο το καΐκι στο λιμάνι και έτρεξα να δω τι γίνεται. Oταν τραβήχτηκαν τα νερά, φαντα-στείτε τι άφησαν πάνω στο μώλο έ-να σκάφος δεκαπέντε τννων. Πλεμος και ειρήνη: Tο 1983, επι-στρέφοντας απ ένα ταξίδι στην Πά-ρο και ενώ λος ο κσμος συζητούσε για τις δύο υπερδυνάμεις, ττε και τα πυρηνικά τους πλα, που είναι ι-κανά να σκορπίσουν τον λεθρο στη Γη, άρχισα να προσχεδιάζω στο μυα-λ μου αυτν τον πίνακα που έφτια-ξα αμέσως μλις έφτασα στην Kάλυ-μνο. Nο 16: O Eμμανουήλ Σαρούκος έ-χει απ το 1965 στο καΐκι του που το λένε «Eιρήνη», πως και μία απ τις εγγονές του. Tο σκάφος αυτ ναυπη-γήθηκε στη Σύμη στα 1947. Tο ον-μασαν «Eιρήνη» για να γιορτάσουν τη λευτεριά και να ξορκίσουν τον π-λεμο. H αρρώστια των σφουγγαριών: «Kανείς δεν μιλάει πια γι’ αυτ το θέ-μα σήμερα», παραπονιέται ο Eμθέ-μα- Eμμα-νουήλ Σαρούκος. Tο Σεπτέμβριο του 1986 η σπογγαλιεία δέχθηκε για πρώ-τη φορά ένα σοβαρ πλήγμα. Oι σφουγγαράδες παρατήρησαν, αρχι-κά στα ρηχά νερά, τι τα σφουγγάρια έχαναν τη μαύρη τους μεμβράνη, ά-σπριζαν μοναχά τους και μετά περί-που 15 ημέρες απ την προσβολή της ασθένειας, έλιωναν στο χέρι του δύτη σα στάχτη. H μλυνση προχώ-ρησε σε μεγαλύτερα βάθη, φτάνο-ντας μέχρι και τα 60 μέτρα. «H σπογ-γαλιεία», λέει ο Eμμανουήλ Σαρού-κος, «ήταν ένας σημαντικς παρά-γων που κράτησε τον κσμο στο νη-σί, το οποίο είναι ορειν, άγονο. Δεν υπήρχαν παλιά τα ποντοπρα σκάφη, η μετανάστευση ή κάποια βιομηχα-νία. O κσμος εδώ, ανέκαθεν ζούσε απ την αλιεία και την σπογγαλιεία. Παλιτερα, που είχαμε και τις θάλασ-σες της Aφρικής, τα αλιεύματα ήταν μεγαλύτερα. Aνησυχήσαμε λοιπν πολύ που αρρώστησαν τα σφουγγά-ρια». O Eμμανουήλ Σαρούκος, ως πρε-δρος σπογγαλιέων που ήταν εκείνη την εποχή, συζήτησε με τους επ-πτες της αλιείας και τον έπαρχο και το περίεργο φαινμενο γνωστοποιή-θηκε στο υπουργείο Γεωργίας. Tα σφουγγάρια στάλθηκαν για εξέταση στο Πανεπιστήμιο Aθηνών, στο Eθνι-κ Kέντρο Θαλάσσιας Eρευνας, στο «ΔHMOKPITO» μέχρι και στην Aγγλία έφτασαν. Eγιναν κάποιες πει-ραματικές σπογγοκαλλιέργειες. Kα-μία διάγνωση μως δεν βγήκε, εκτς απ διάφορες υποθέσεις και το θέμα ξεχάστηκε. Oχι πάντως για τους σφουγγαράδες που ζούσαν απ τα σφουγγάρια. Σκέφτηκαν τι η παρά-ξενη αρρώστια των σφουγγαριών, ί-σως, είχε σχέση με τη μεγάλη διαρ-ροή ραδιενέργειας απ το Tσέρνο-μπιλ. Aυτ το συμπέραναν κυρίως α-π το γεγονς τι η μλυνση άρχιζε απ τα ρηχά νερά προς τα βαθιά και δεν ξεπέρασε τα 60 μέτρα βάθος. Tα σφουγγάρια έμειναν έξω απ την Eυρωπαϊκή Kοιντητα: Mε αφορ-μή την καταστροφή των σφουγγα-ριών, τέθηκε το ερώτημα της αποζη-μίωσης των σφουγγαράδων και έγινε η διαπίστωση τι, με την ένταξη της Eλλάδας στην Eυρωπαϊκή Kοιντητα, τα σφουγγάρια έμειναν απ’ έξω, α-φού δεν είχαν καταχωρηθεί στον κα-τάλογο των προϊντων που παράγει η χώρα μας, για να προστατευθούν οι παραγωγοί σε περίπτωση καταστρο-φής. O Eμμανουήλ Σαρούκος στο σπίτι του, στην Kάλυμνο. Λαϊκς ζωγράφος, πολυ-πράγμων μάστορας και σφουγγαράς H «Eιρήνη». Tο καΐκι του Eμμανουήλ Σαρούκου. Nαυπηγήθηκε στη Σύμη στα 1947. Συνέχεια στην 16η σελίδα

Σφουγγαράδες και ψαράδες στις Bρυξέλλες: Tο 1991 ο Eμμανουήλ Σαρούκος πήγε με μια ομάδα του υ-πουργείου Γεωργίας στις Bρυξέλλες για να υποστηρίξει τα σφουγγάρια. «Πρέπει να μπούνε στο πλαίσιο ν-μου για την προστασία των αγροτι-κών προϊντων», λέει. «Aρκετή ζημιά μας κάνουν οι ανεξέλεγκτες εισαγω-γές σφουγγαριών απ άλλες χώρες. Tα σφουγγάρια αυτά είναι χειρίστης ποιτητας και πουλιούνται για ελλη-νικά. Eδώ και τρία χρνια το υπουργείο Γεωργίας δεν ενδιαφέρεται για τα σφουγγάρια. O σφουγγαράς χρειάζε-ται κίνητρα για να σταθεί στα πδια του μέχρι να ξαναγεννήσει η θάλασ-σα αρκετά σφουγγάρια, αλλιώς θα τα εγκαταλείψει. Hδη πολλοί έχουν στραφεί προς την αλιεία του ξιφία, που κι αυτς εξαφανίζεται σιγά σιγά, την οστρακοαλιεία και το σπογγοε-μπριο. Eως το 1986 ξεκινούσανε μέχρι και 60 σπογγαλιευτικά σκάφη. Tώρα φεύγουνε δέκα έως είκοσι το πολύ. Eπειδή σήμερα η παραγωγή των σφουγγαριών είναι τσο μικρή, αναγκαζμαστε να πηγαίνουμε το καλοκαίρι λη η οικογένεια στα νη-σιά να τα πουλάμε μνοι μας. Tο ει-σδημα δεν καλύπτει τις ανάγκες μας. Για τα καύσιμα, τα απομαχικά, για λα τα εφδια που είναι ανα-γκαία. Θα ξαναπάω στις Bρυξέλλες και ελπίζω να τα βάλουμε τα σφουγ-γάρια μέσα στην Eυρωπαϊκή Kοιν-τητα, διτι παρμοιο πρβλημα έχει και η Γαλλία με τους αχινούς της, που δεν καταχωρήθηκαν με την έ-νταξή της. Eτσι, ίσως πετύχουμε να ενταχθούν, έστω και τώρα, τα σφουγγάρια μας μαζί με τους γαλλι-κούς αχινούς». O λαϊκς καλλιτέχνης: O Eμμανου-ήλ Σαρούκος «ξεκουράζεται» ζωγρα-φίζοντας. Στους πίνακές του μένει το απσταγμα της αγωνίας απ τη βιοπάλη που μπήκε αμέσως μλις τε-λείωσε το δημοτικ σχολείο, στα δώ-δεκά του χρνια. Γίνεται αφαίρεση της πεζτητας που διακρίνει την «κοινή μοίρα« της καθημεριντητας των ανθρώπων. Mε μάτι άγρυπνο, παρατηρητικτητα και αγάπη για τη ζωή, ο λαϊκς καλλιτέχνης αφήνει τα χρωματιστά του χνάρια, απλαυση για τα μάτια μας και μνήμη αλλοτι-νών εποχών για τους ερχμενους. Γι’ αυτ θα ’πρεπε κάποιος να τα νοι-αστεί αυτά τα έργα. Xρειάζονται μια μεγάλη λευκή αίθουσα με καλ φω-τισμ, να μπορούν να τα χαίρονται -λοι οι επισκέπτες της Kαλύμνου. Ποιος θα φροντίσει; Συνέχεια απ την 15η σελίδα

KYPIAKH 5 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH

17

«Oι πειραταί των βυθών». «Eδώ» λέει ο ζωγράφος, «ζωγράφισα και τα τρία

συ-στήματα που χρησιμοποίησε η σπογγαλιεία».

«Στο στμα του καρχαρία». Eργο εμπνευσμένο απ ένα περιστατικ που έγινε πριν γεννηθεί ο ζωγράφος.

«Σφουγγαράδες – γλεντζέδες». Mε μάτι άγρυπνο, παρατηρητικτητα και αγάπη για τη ζωή, ο λαϊκς ζωγράφος αφήνει τα χρωματιστά του

χνάρια, απλαυση για τα μάτια μας και μνήμη

«H παλίρροια» (αριστερά) και η «Tράτα» (δεξιά). Δύο ακμη έργα του Eμμανουήλ Σαρούκου. Στον πρώτο πίνακα οι καταστροφές που προ

ξένησε στο νησί το παλιρροϊκ κύμα μετά την έκρηξη