"1Carena se:;un$iydhnjia s e s u d a h k e s u l i t z n i t u a d a ke.muciai?:in, :je:;unsguhnya s e s u d a h k e s u l i t a n i tli a d z xe:;iudanan. Piaka a p a b i l a karnu t e l a h s e l e - s a i ( d t i r i :;uatu u r u s a n ) k e r j a k a n l a h d e n g a n s u n g g u i l - s u n g g u h ( u r u s a n ) yang l a i n , d a n h a n y a k e p a d a T u h a n m u l a h h e n a a k n y a k m u b e r h a r a p "
(Q.S. Alam N s s y r a h :
5
-
8).
T a w i s k a a s i h T a n d a k a c i n t a k a n g g o :
Emih s a r e n g B a p a
J i l Y A . , Pengaruh Pernup7~k,3n Kali'in! dan Penyc;?!prci-Lan.Zthrel t e r h a d a p I i a s i l Rimpang J a h c 8 ~ d a J c ( ( Z i n i j ber o f i i c i n a l e I?i)sc.) ( D i bawah bimbingan SUGaYiU'G S U U I A T S O ) ,
Percobaan i n i b e r t u j u l n untuk ( 1 ) mencetahui penga- r u h pemupukan kalium t e r h a d a p perturnbuhan dan p r o d u k s i
rimpang j a h e Badaka dan ( 2 ) mengetahui pengarun 2enyernprot-
a n e t h r e l t e r h a d a p h a s i l rimpang j a h e Badak.
Percobaan d i l a k s a n a k a n pada t a n a h L a t o s o l d i Kebun P e r c o b a a n IPB Darmaga I V mulai b u l a n O k t o b e r 1988 sampai
dengan b u l a n J u n i
1989.
Bahan p e r c o b a a n yang digunakana d a l a h rimpang j a h e Badak, K C 1 dan e t h r e l 40 PGR. S e l a i n
i t u digunakan j u g a 20 t o n pupuk kandang, 225 kg R d a n
225 k g P205/ha.
Dalam p e r c o b a a n i n i digunakan Rancang8.n Acak Keloz-
pok yang d i s u s u n s e c a r a f a k t o r i a l t e r d i r i d a r i aua f 2 ~ z o r .
Pemupukan k a l i u m s e b a g a i f a k t o r p e r t m a t e r d i r i d a r i lima
t a r a f , y a i t u 0 ,
75,
150% 225 dan 300 k g K20/ha. Penyen- p r o t a n . e t h r e 1 s e b a g a i f a k t o r k e d u a t e r d i r i d a r i dua t = a f ,y a i t u 0 dan 20 000 ppm e t h r e l . B i b i t ditanam dengan j3.ra.k
tanam
60
cmx
40 cm pada p e t a k b e r u k u r a n 4.2 m x 3.2 r. Pupuk k a l i u n (KC11 d i b e r i k a n dua k a l i , y a i t u pada saattanam dan
60
h a r i s e t e l a h tanam(60
HST). E t h r e l dL3e-r i k a n pada saat t a n m a berumur 180 XST dan dua ~ n g g i i
P a r a m e t e r yang diarnati acialah : t i n g a tanaman, jum- l a h anakan/rumpun, l u a s daun/r-umpun, indeki; l u a s daun
( I L D ) , l a j u tumbuh r e l a t i f
(LTR), bobot k e r i n g t o t a l
ta-naman, l a j u tumbuh pertanaman
(LTP)
dan h a s i l rim3ang s e -gar/ ha.
Pemupukan kalium samp'al dengan 9 0 kg K O/ha t i d d + 2
b e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p
LTR
dan jumlah analcan/rumpun.Pemupukan k a l i u m sampai dengan 300 k g K20/ha masih me-
n i n g k a t k a n t i n g g i tanaman 1 9
HST,
l u a s daun/rumpun,ILD
d a n LTP 180 EST. Bobot k e r i n g t o t a l tanaman d i p e n g a r u h i
pemupukan k a l i u m pada &ur 120 d a n 180
HST.
Dosis 212 k gd a n
31 1
k g K20/ha merupakan y a n g optimum u n t u k masing-na-s i n g umur t e r s e b u t .
Pemupukan k a l i u m sampai dengan 300 k g K20/ha dan pe-
nyemprotan e t h r e l 20 000 ppm t i d a k b e r p e n g a r u h n y a t a t e r -
hadap h a s i l rimpang s e g a r J a h e Badak yang dipanen pa&
umur
195
HST
(6.5
b u l a n ) . Kedua p e r l z l r u a n t e r s e b u t hanyacenderung meningkatkan h a s i l rimpang. Demikian juga
a-
t a r a k e d u a p e r l d h a n t e r s e b u t t i d a k a d a gengaruh interak-
Oleh :
J A Y A A. 22
0463
Laporan Karya I l m i a h s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t . i l t ~ k
memperoleh g e l a r S a r ja n a P e r t a n i a n
pada
. .
K a m i I-caya takan baht~ja L z > : , ~ ; i l n:i;';/a xl,z:,iaii y&n$ r?i- s u s u n o l e h :
Nama Nailasisvia : J a y a
No:nor Pokok : A 22
0463
J,u d u l ; : Pengaruh -jernupu:<;:r: i.alium dan pe- nyernprotan e t h r e l t r r h a d a p h a s i l
rimpang j a h e Badak ( Z i n d b e r o f fi-
c i n a l e Rosc.)
d i t e r i m a s e b a g a i p e r s y a r a t a n u n t w memperoleh g e l a S a r j a -
na P e r t a n i a n pada F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n
Bo gor,
KT
ViAYAT HI
DUP
~ e r i u l i s d i l a h i r k a r i d i Subang, Jawa B a r a t pacia tang- &a1 1 1 J a n u a r i 1566. P e n u l i s merupakun t ~ n a l i keciua & x i . lirna b e r s a u d a r a d a r i Ayah Opong dan I b u Ona.
Pada t a h u n 1979 p e n u l i s m e n y e l e s a i k a n pendidilcan
d a s a r pada SD N e g e r ~ W a n t i l a n dan L u l u s d a r i SMP Negei-i
545
K a l i j a t i pada 'Tahun 19&2. Pada tahurl 1982 p e n u l i sd i t e r i m a d i SMPP Negeri No.
4
Subang d a n l u l u s pada t a h u n1985. P e n u l i s d i t e r i m a di I n s t i t u t P e r t i ~ n i a n Bogor mela- l u i p r o y e k P e n u l u s u r a n
Minat
Bakat daai Kemanpuan (PMDK)pada t a h u a
1985
dan pada t a h w1981
d i t e r i m a di J u r u s a r i Budi Daya P e r t a n i a n .Selama mendadi mahasiswa p e n u l i s p e r n a h a k t i f s e b a -
g a . ~ K e t w Kulawarga Mahasiswa Subang di Eagor, a n g g o t -
B i r o P e n e l i t i a n Himpunan Mahasiswa Agsonomi dan s e b a ~ - L
Ketua Lomba Karya T u l i s I l m i a h Himpunan Mahasiswa Agro-
KATA
PENGANTARP u j i dan s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n ke h a d i r a t A l l o ! ~ SiliT
yang te'lah nemberikan k e k u a t a n s e h i n g g a t u . l i s a n i d b i s a
d i s e l e s a i k a n .
T u l i s a n Lni rnerupakan l a p o r a n k a r y a i l m i a h yang d i s u - 'sun d a r i h a s i l p e n e l i t i a n k a r y a i l m i a h merigeniai pemupukan
kalium dan penyernprotan, e t h r e l pada tanaman j a h e B a d a k se- bag& s a l a h s a t u syarat. u t u k memperoleh g e l a r S a r ~ a n a P e r -
t a n i a n pada FakuLtas P e r t a d a n , I m t i t u t P e r t a n i a n h g a r .
Pada ksempatan
ini
p e n u l i s mengt~capkan, te r i m a k a s l hkepada Bapak I r Sugeng S u d i a t s o MS s e b a g a i dosen pembinbing
yang t e l a h memberikan bimbinganr, p e n g a r a h a n , dorongan d a n
s a r a n se1ain.a p e n e l i t i a n dan p e n u l i s a n l a p o r a n i n i b e r l a n g -
sung. P e n u l i s j u g a mengucapkan t e r i m a k a s i h kepada s e l u r u h
p e t u g a s Kebun P e r c o b a a n IPB Darmaga I V , rekan-rekan dan se-
mua p i h a k yang t e l a h membarztu p e n i u l i s & l a m melaksanakan
p e n e l i t i a n d a n p e n u l i s a n l a p o r a n ini.
P e n u l i s a e n y a d a r i bahwa t u l i s a n
ini
j a u h d a r i s e m p u r wnamun demikian p e n u l i s b e r h a r a p semoga t u l i s a n in?- ber, an- f a a t b a g i yang memerlukan.
DAE'TR!? TAijLL
. . .
F 'iDAFTAR GANURR
. . .
vPSiDAHULUAN
...
:
1L a t a r B e l a k a n g
...
1T u j u a n
...
3
H i p o t e s i s
...
3
TINJAUAB PUSTAKA
...
4
D e s k r i p s i Tanaman J a h e
...
4
...
S y a r a t Tumhuh5
P e r b a n y a k a n Tanaman. P e n y a k i t dan H a n a / 0...
Pemupukan Kalium...
8
Z a t P e n e a t u r Tumbuh E t h r e l
...
9
BAiLUY DAN MEWDE
...
1 1 Tempat d a n 'iiaktu P e r c o b a a n...
1 1 Bahan d a n A l a t...
1 1 Metode P e r c o b a a n...
1 1 P e l a k s a n a a n P e r c o b a a n '...
13
P e n g a ~ a t a n
...
14
PERCOBAAN
...
15Keadaan Umum P e r c o b a a n
...
16...
J u m l a h AnakadRumpun 18 T i n g g i Tanaman...
15
...
I n d e k s Luas Daun(ILD)
...
L a j u Tumbuh R e l a t i f (LTR)Bobo t K e r i n g T o t a l Tanarnan
...
(EST Tanaman)L a j u Tumbuh Pertanaman (LTP)
...
...
Hasil Rimpang S e g a rKadar A i r Rimpang dan P e r s e c t a s e Bobot rimpang yang l e b i h d a r i 200 g
...
KESIMPULAN DAN
SARAN
...
S a r a n
...
...
DAFTAR PUSTAKA"1Carena se:;un$iydhnjia s e s u d a h k e s u l i t z n i t u a d a ke.muciai?:in, :je:;unsguhnya s e s u d a h k e s u l i t a n i tli a d z xe:;iudanan. Piaka a p a b i l a karnu t e l a h s e l e - s a i ( d t i r i :;uatu u r u s a n ) k e r j a k a n l a h d e n g a n s u n g g u i l - s u n g g u h ( u r u s a n ) yang l a i n , d a n h a n y a k e p a d a T u h a n m u l a h h e n a a k n y a k m u b e r h a r a p "
(Q.S. Alam N s s y r a h :
5
-
8).
T a w i s k a a s i h T a n d a k a c i n t a k a n g g o :
Emih s a r e n g B a p a
J i l Y A . , Pengaruh Pernup7~k,3n Kali'in! dan Penyc;?!prci-Lan.Zthrel t e r h a d a p I i a s i l Rimpang J a h c 8 ~ d a J c ( ( Z i n i j ber o f i i c i n a l e I?i)sc.) ( D i bawah bimbingan SUGaYiU'G S U U I A T S O ) ,
Percobaan i n i b e r t u j u l n untuk ( 1 ) mencetahui penga- r u h pemupukan kalium t e r h a d a p perturnbuhan dan p r o d u k s i
rimpang j a h e Badaka dan ( 2 ) mengetahui pengarun 2enyernprot-
a n e t h r e l t e r h a d a p h a s i l rimpang j a h e Badak.
Percobaan d i l a k s a n a k a n pada t a n a h L a t o s o l d i Kebun P e r c o b a a n IPB Darmaga I V mulai b u l a n O k t o b e r 1988 sampai
dengan b u l a n J u n i
1989.
Bahan p e r c o b a a n yang digunakana d a l a h rimpang j a h e Badak, K C 1 dan e t h r e l 40 PGR. S e l a i n
i t u digunakan j u g a 20 t o n pupuk kandang, 225 kg R d a n
225 k g P205/ha.
Dalam p e r c o b a a n i n i digunakan Rancang8.n Acak Keloz-
pok yang d i s u s u n s e c a r a f a k t o r i a l t e r d i r i d a r i aua f 2 ~ z o r .
Pemupukan k a l i u m s e b a g a i f a k t o r p e r t m a t e r d i r i d a r i lima
t a r a f , y a i t u 0 ,
75,
150% 225 dan 300 k g K20/ha. Penyen- p r o t a n . e t h r e 1 s e b a g a i f a k t o r k e d u a t e r d i r i d a r i dua t = a f ,y a i t u 0 dan 20 000 ppm e t h r e l . B i b i t ditanam dengan j3.ra.k
tanam
60
cmx
40 cm pada p e t a k b e r u k u r a n 4.2 m x 3.2 r. Pupuk k a l i u n (KC11 d i b e r i k a n dua k a l i , y a i t u pada saattanam dan
60
h a r i s e t e l a h tanam(60
HST). E t h r e l dL3e-r i k a n pada saat t a n m a berumur 180 XST dan dua ~ n g g i i
P a r a m e t e r yang diarnati acialah : t i n g a tanaman, jum- l a h anakan/rumpun, l u a s daun/r-umpun, indeki; l u a s daun
( I L D ) , l a j u tumbuh r e l a t i f
(LTR), bobot k e r i n g t o t a l
ta-naman, l a j u tumbuh pertanaman
(LTP)
dan h a s i l rim3ang s e -gar/ ha.
Pemupukan kalium samp'al dengan 9 0 kg K O/ha t i d d + 2
b e r p e n g a r u h n y a t a t e r h a d a p
LTR
dan jumlah analcan/rumpun.Pemupukan k a l i u m sampai dengan 300 k g K20/ha masih me-
n i n g k a t k a n t i n g g i tanaman 1 9
HST,
l u a s daun/rumpun,ILD
d a n LTP 180 EST. Bobot k e r i n g t o t a l tanaman d i p e n g a r u h i
pemupukan k a l i u m pada &ur 120 d a n 180
HST.
Dosis 212 k gd a n
31 1
k g K20/ha merupakan y a n g optimum u n t u k masing-na-s i n g umur t e r s e b u t .
Pemupukan k a l i u m sampai dengan 300 k g K20/ha dan pe-
nyemprotan e t h r e l 20 000 ppm t i d a k b e r p e n g a r u h n y a t a t e r -
hadap h a s i l rimpang s e g a r J a h e Badak yang dipanen pa&
umur
195
HST
(6.5
b u l a n ) . Kedua p e r l z l r u a n t e r s e b u t hanyacenderung meningkatkan h a s i l rimpang. Demikian juga
a-
t a r a k e d u a p e r l d h a n t e r s e b u t t i d a k a d a gengaruh interak-
Oleh :
J A Y A A. 22
0463
Laporan Karya I l m i a h s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t . i l t ~ k
memperoleh g e l a r S a r ja n a P e r t a n i a n
pada
. .
K a m i I-caya takan baht~ja L z > : , ~ ; i l n:i;';/a xl,z:,iaii y&n$ r?i- s u s u n o l e h :
Nama Nailasisvia : J a y a
No:nor Pokok : A 22
0463
J,u d u l ; : Pengaruh -jernupu:<;:r: i.alium dan pe- nyernprotan e t h r e l t r r h a d a p h a s i l
rimpang j a h e Badak ( Z i n d b e r o f fi-
c i n a l e Rosc.)
d i t e r i m a s e b a g a i p e r s y a r a t a n u n t w memperoleh g e l a S a r j a -
na P e r t a n i a n pada F a k u l t a s P e r t a n i a n , I n s t i t u t P e r t a n i a n
Bo gor,
KT
ViAYAT HI
DUP
~ e r i u l i s d i l a h i r k a r i d i Subang, Jawa B a r a t pacia tang- &a1 1 1 J a n u a r i 1566. P e n u l i s merupakun t ~ n a l i keciua & x i . lirna b e r s a u d a r a d a r i Ayah Opong dan I b u Ona.
Pada t a h u n 1979 p e n u l i s m e n y e l e s a i k a n pendidilcan
d a s a r pada SD N e g e r ~ W a n t i l a n dan L u l u s d a r i SMP Negei-i
545
K a l i j a t i pada 'Tahun 19&2. Pada tahurl 1982 p e n u l i sd i t e r i m a d i SMPP Negeri No.
4
Subang d a n l u l u s pada t a h u n1985. P e n u l i s d i t e r i m a di I n s t i t u t P e r t i ~ n i a n Bogor mela- l u i p r o y e k P e n u l u s u r a n
Minat
Bakat daai Kemanpuan (PMDK)pada t a h u a
1985
dan pada t a h w1981
d i t e r i m a di J u r u s a r i Budi Daya P e r t a n i a n .Selama mendadi mahasiswa p e n u l i s p e r n a h a k t i f s e b a -
g a . ~ K e t w Kulawarga Mahasiswa Subang di Eagor, a n g g o t -
B i r o P e n e l i t i a n Himpunan Mahasiswa Agsonomi dan s e b a ~ - L
Ketua Lomba Karya T u l i s I l m i a h Himpunan Mahasiswa Agro-
KATA
PENGANTARP u j i dan s y u k u r p e n u l i s p a n j a t k a n ke h a d i r a t A l l o ! ~ SiliT
yang te'lah nemberikan k e k u a t a n s e h i n g g a t u . l i s a n i d b i s a
d i s e l e s a i k a n .
T u l i s a n Lni rnerupakan l a p o r a n k a r y a i l m i a h yang d i s u - 'sun d a r i h a s i l p e n e l i t i a n k a r y a i l m i a h merigeniai pemupukan
kalium dan penyernprotan, e t h r e l pada tanaman j a h e B a d a k se- bag& s a l a h s a t u syarat. u t u k memperoleh g e l a r S a r ~ a n a P e r -
t a n i a n pada FakuLtas P e r t a d a n , I m t i t u t P e r t a n i a n h g a r .
Pada ksempatan
ini
p e n u l i s mengt~capkan, te r i m a k a s l hkepada Bapak I r Sugeng S u d i a t s o MS s e b a g a i dosen pembinbing
yang t e l a h memberikan bimbinganr, p e n g a r a h a n , dorongan d a n
s a r a n se1ain.a p e n e l i t i a n dan p e n u l i s a n l a p o r a n i n i b e r l a n g -
sung. P e n u l i s j u g a mengucapkan t e r i m a k a s i h kepada s e l u r u h
p e t u g a s Kebun P e r c o b a a n IPB Darmaga I V , rekan-rekan dan se-
mua p i h a k yang t e l a h membarztu p e n i u l i s & l a m melaksanakan
p e n e l i t i a n d a n p e n u l i s a n l a p o r a n ini.
P e n u l i s a e n y a d a r i bahwa t u l i s a n
ini
j a u h d a r i s e m p u r wnamun demikian p e n u l i s b e r h a r a p semoga t u l i s a n in?- ber, an- f a a t b a g i yang memerlukan.
DAE'TR!? TAijLL
. . .
F 'iDAFTAR GANURR
. . .
vPSiDAHULUAN
...
:
1L a t a r B e l a k a n g
...
1T u j u a n
...
3
H i p o t e s i s
...
3
TINJAUAB PUSTAKA
...
4
D e s k r i p s i Tanaman J a h e
...
4
...
S y a r a t Tumhuh5
P e r b a n y a k a n Tanaman. P e n y a k i t dan H a n a / 0...
Pemupukan Kalium...
8
Z a t P e n e a t u r Tumbuh E t h r e l
...
9
BAiLUY DAN MEWDE
...
1 1 Tempat d a n 'iiaktu P e r c o b a a n...
1 1 Bahan d a n A l a t...
1 1 Metode P e r c o b a a n...
1 1 P e l a k s a n a a n P e r c o b a a n '...
13
P e n g a ~ a t a n
...
14
PERCOBAAN
...
15Keadaan Umum P e r c o b a a n
...
16...
J u m l a h AnakadRumpun 18 T i n g g i Tanaman...
15
...
I n d e k s Luas Daun(ILD)
...
L a j u Tumbuh R e l a t i f (LTR)Bobo t K e r i n g T o t a l Tanarnan
...
(EST Tanaman)L a j u Tumbuh Pertanaman (LTP)
...
...
Hasil Rimpang S e g a rKadar A i r Rimpang dan P e r s e c t a s e Bobot rimpang yang l e b i h d a r i 200 g
...
KESIMPULAN DAN
SARAN
...
S a r a n
...
...
DAFTAR PUSTAKADAFTAR TABEL
N o m r Halaman
2
I . R a t a - r a t a i x a s daun/rumpun ( c m ) tanziian 2 1
...
j,ahe aadak sampai umur 180 HST
2. R a t a - r a t a I n d e k s Luas Daun
(ILD)
tanamanj a h e Badak sampai umur 180 HST
...
22j. R a t a - r a t a Laju Tumbuh R e L a t i f (LTR)
(g/lOG
d h a r i ) tanaman j a h e Badak sampaiumur
180
EST..'...-.
244.
Rata-rata bo,bat k e r i n g t a t a k ( t o d h a ) tanam-...
a n j a h e Badak sampai m u r 1 8 0 HST
25
5.
RataZrata Laju, Tumbuh Pertan-( d m
/ h a r i ) tamman j a h e Badak sampaiurnus
180 HST...-...-
276.
Pengaruh pemupukan kalilun dan penyemprotan e t h r e l t e r h a d a p h a s i l r i m p a a g s e g a r j a h eBadak
...
287. Kadar air r i m p a a g
(%)
d a n p e r s e n t a s e bobotrimpamg yang l e b r h d a r i 200 g
...
298.
H a s i l uji k o r e l a s i a n t a r b e r b a g a i p a r a m e t e rYaRg d i a m a t i
...
3 21, Pengaruh pemupukan k a l i u m t e r h a d a p t i n g g i
...
.taman
j a h e Bad& (mm) 442. Pengaruh p e m u p k a n kalium t e r h a d a p jumlah
a- f a h e Bad&
...
443.
Curah h u j a n h a r i a n (mmf selama b u l a n Noven-...
ber dan Desember
1988
s e r t a A p r i l7939
45...
4-
S i d i k ragam t i n g e tanaman60
HST46
5.
S i d i k ragam t i n g g i tanaman35
HST...
&6
,-
...
Nomor Balaman
47
47
4748
437.
S i d i k ragam t i n g g i tanaman 101, HST...
...
5.
~ i & k r:%gam t i n @ t a n a n a n 120 HST...
9.
S i d i k ragam t i n g g i tiinaman 135 HST...
10, S i d i k ragarn t i n g g i t a n a m a n 150 HST...
1 1. S i d i k ragam t i n s g i t a n n n m165
HST12. S i d i k r a g a n jumlan anak+n/rl;rnpun
60
HST...
( t r a n s f o r r n a s i . a k a r x )S i d i k ragam j m l a h a n a k a d r u m p u n
75
HST ( t r a n s f o r m a s i &r x )...
S i d i k ragam Jumlah a n a k a d r u m p u n
90
HST( t r a n s f o r m a s i a k a r
x)
...
S i d i k ragam jumlah a n a k a d r u m p u n 105 HST( t r a n s f o r m a s i akar
x)
...
S i d i k ragam jumlah a n a k a d r u m p u n 120 HST
...
( t r a n s f o r m a s i a k a r
x)
S i d i k ragam juralah a n a k a d r u m p u n
135
HST...
( t r a n s f a r m a s i akar
x)
S i d i k ragam jumlah a n a k a d r u m p u n 150 HST ( t r a n s f o r m a s i a k a r
x)
...
S i d i k ragam jumlah a n a k a d r u m p u n
165
HST...
( t r a n s f o r m a s i
akar
x)
S i d i k ragam jwnlah a n a k a d r u m p u e 1 W HST
...
( t r a n s f o r m a s i a k a r
x)
S i d i k ragam Luas d a u d r u m p u n t;;) HST
...
...
S i d L k r a g a l u a s d a u d r u m p u n 120 HST
...
S i d i k ragam Luas daun/rumpun 180 HST
S i d i k ragam I n d e k s L u a s Daur? (ILD) EST
.
Nomor
S i d i k r a g a n Laju Tu:nbuh i i e l a t i f LTil)
0 -
50
HST...
~ i c i i k ragarn i a j u Tumbuh R e l a t i f ' ( L T R )
60
- 120 HST...
S i d i k ragam Laju Tumbuh H e l a t i f (LTi?)
...
.120 180 HST
S i d i k ragam bobot k e r i n g t o t a l t a n a n a n
60
HST...
S i d i k ragam bdbot k e r i n g t o t a l tantiinan
...
120 HSTS i d i k ragam bobot k e r i n g t o t a l tanaman
...
180 EST
S i d i k ragam L a j u Tumbuh,Pertanaman (LTP)
60
HST...
S i d i k r a g a L a j u Tumbuh Pertanaman (LTP) 120 HST
...
S i d i k r a g a L a j u Tumbuh Pertanaman (LTP)
...
180 HSTS i d i k r a g a n h a s i l j a h e S e g a r
...
S i d i k ragam b a b o t rimpang yang l e b i h d a r i 200 g
...
1 . P e r - t u n b u h a n j u m l a h a n b a n p a d a b e r b a g a i
...
t a r a f k a l i u m y a n g d i b e r i k a n
19
2. R z s p o n pernupukan k a l i u m t e r h a d a p t i n g g it a n a m a n uniur 120 HST
...
203 .
Respon pemupukan k a l i u m t e r h a d a p l u a s d a u numur 180 HST
t . . . - . . - . . .
2 1It. Respon pemupukan k a l i u m t e r h a d a p I L D umur
...
150 HST
23
5.
Respon pemupukan k a l i u m t e r h a d a p babo t k e -r i n g to tal t a n a n a n umur 1 20 d a n 1
80
HST.
.
25
6.
R e s p o n pemupukao k a l i u m t e r h a d a p LTP u u rb t a r Aelakanq
P e m e r i n t a h rneldiculcan b e r b a g a i u ~ a h a untuk i ~ i u i i i n g ; , ~ t -
k a n
-
penerimaan d e v i s a d a r i komodici non oiigas. S a p e r t l k e b i j a k s a n a a d e r e g u l a s i dan d e b i r o k r a t i r j a s i d i l a k s a n d ~ a ndengan salan s a t u tuju-.nnya u n t u k z e r a n g s a n g k e @ a t m eirspor.
D i a n t a r a k o m o d i t i p e r t a n i a n yang murnpunyai peluz-g
untuk d i t i n g k a t k a n ekspornya, j a h e merupakan s a l a h s a , 1
yang mempunyai p r o s p e k cerah. Terutama a k h i r - a k h i r i n i
dengan adanya p e r m i n t a m yang b e s a r d a r i l u a r n e g e r i wi-
t u k j e n i s j a h e s e g a r b e r u k u r a n b e s a r ( b o b o t t i a p rimpang
l e b i h d a r i 200 g ) dan, ~ a d a r s e r a t n y a rendah, P a d a
akzr
t a h u n
1988
p e r m i n t a a n j a h e s e g a r t e r s e b u t mencapai75
000tan*.
P e r m i a t a a n yang b e s a r t e r s e b u t b e l m b i s a t e r p -nub% k a r e n a j a h e y a n g d i h a s i l k a n oLeh p e t & b e r u k u r a n k e c i l d a e k a d a r s e r a t n y a
tiwgji
( k a r e n a d i p a n e n t u a ) .S m p a i saat i d t e k n i k budidaya u n t u k m e n ~ h a s i l k a n $<he
b e r u k u r a n b e s a r belum banyak d i k e t a h u i k n r e n a p e n e l i t ~ a
mengenai h a 1 t e r s e b u t m a d h jarang.
Untuk m e n g a t a s i laasalah t e r s e b u t
dF
a t a s makz p e r l ud i l a k u k a n penelitiarm mangenai b e r b a g a i u s a h a agronoml
se-
p e r t i pemupukan, p e r b a i k a n d r d n a s e , penggunaan b i b i t
Yang t e p a t , kegemburan d a n kelzmbaban t z n a h , p e m g e n d c z n
-
e l m a dan l a n - l a n . S d a i i s a t u usaha uiltuk rneninijlcht=:an h $ s i l d m ukuran rimparig j a h e a d a l a n dengan pemupukan,
b a l k dengan pupuk kandang ~naupun dengan pupuk b u a t a n .
Dibandingkan dengan pupuk kandang, pupuk b u a t a n mempucyai
b e b e r a p a k e u n t u n g a n , d i a n t a r a n y a l e b i h mudah d i d a p a t !ax
kandungan h a r a n y a l e b i h t i n g g i / s a t u a n b e r a t .
Untuk pembentukan umbi d i p e r l u k a n Junilah k a i i u m y a m
banyak ( S o e p a r d i ,
1979).
K a l i u m e s e n s i a l d a l a n pernbentuk- an hidrat arang d a n t s a n s l o k a s i &a. Sampai s a t ini $umlah k a l i u m optiqum y a n g d i b u t u h k a n o l e h t a n a n a n j s k ebelum d i k e t a h u i k a r e n a p e n e l i t i a n mengenai pemuptdsan ka-
l i u m p a d a tanaman jahe m a s i h Jarang, O l e h
k r e m
i t u
ir,f o r m a s i mengenal k e b u t u h a n k a l i u a optimum tanaman j a h e u n t u k m e n g h a s i l k a n h a s U rimpang y a n g t i n g g i d a n ukuz_a
r i m p a n g yang b e s a r akan s a n g a t b e r n a n f aat b a a ;iengez-
bangan Jahe s e c a r a k o m e r s i a l .
Rimpang j a h e a k i n b e r k a d a r s e r a t rendah b i l a dig;-- nen muda ( k u r a n g d h r i
7
h u l a ) . Yang rnenjadi mazalai. oi-l a j a h e d i p a n e n muda a d a l a h h a s i l n y a yang belum = ~ k ~ i _ = 3 1 .
S a l a h s a t u c a r a untuk m e n g u r a g i masalah t e r s e b u z ad;ki:
dengan c a r a membuat tanaman j a h e mengalami pczz
umur muda. P a d a smt penuaan sebagijian b e v a r h a r z da-
daun &?;ran d i t r a n s f e r k s rimpaag d a n d i h a r a p i a n d z z a t r s - n i n & a t k a n h a s i l rimpang. Untuk mencapai t u j u a n z e r r r b u t
J
psrt&qa;aan j a h e rnuda. E t h r e l ~nen[gandurig e t h e p u n y a n g di
d a l a i tana;iian & a n b e r u b a h m e n j a d i e t i i e n . S a l a h s a t u
f u n g s i e t i l e n d i dalarn tanaman a d a l a h d a p a t merngi-rcepct p r o s e s p e n u a a n . D a l a n mernpengaruki p ~ . o t ; e s tt - r s s - b u t
e
i:- l e n b e r i n t c r a k s i d e n g a n a u k s i n d a n p r o s e s - p r o z $ s metabo-l i k ( N o g g l e a n d F r i t z ) , 1978).
~ /.
T u j u a n P e r c o b a a n
P e r c o b a a n i n i b e r t u j u a n u n t u k :
1 . M e n g e t a h u i p e n g a r u h pemupukan k a l i u m t e r h a d a p pertum-
Suhan d a n h a s i l r i m p a n g j a h e Badak.
2 X e n g e t a h u i p e n g a r u h penyempro t a n e t h r e l t e r h a d a p
ha-
s i l rirnpang j a h e Badak.
Hiao t e s i Q
1. Pemupulran kalium a k a n b e r p e n g a r u h t e r h a d a p p e r t u - b u h a n dan h a s i l r i m p a n g jahe Badak.
2. P e q y e m p r o t a n e t h r e l akan b e r p e n g a r u h t e r h a a a p h ~ s i l .
r i m p a n g j a h e Badak.
3.
T e r j a d i i n t e r a k s i antara p e n g a r u h pernupukan k a l ~ u z5e:;kri u s l Tz.il~ii~:r~ J3r.e
Jahe rnerupaktia t;aiah ~ a t u tantmrnan d a r i f a l l i U n @ -
b e r a c e a e , s a t u f a m i l i dengan t a n m a n l a i n n y a 6 e p b r t i ken-
c u r ( K a n f e r i a a a l a n ~ a L , )
,
l e n g k u a s (Lenguas ~ l a n m L.),
lempuyang ( i Vahl.) dan l a i n - l a i n(Suratman, ~ j a u h a r i , Rachmat dan S u d i a r t o , 1987).
Menurut p a r a a h l i , Jahe b e r a s a l d a r i d a e r a h asia
t r o p i k , t e r s e b a r d a r i L n d i a hingga Cina. Bangsa
I n d i a
dan Cina Juga yang p e r t a n a k a l i mengetahui manfaat datL
tanaman jahe. A d a j u g a a h l i l a i n yang rnengatakan bahwa
J a h e b e r a s a l d a r i Amerika S e l a t a n .
Tanaman j a h e merupakan t e r m tahunarl b e r b t a n g
z
2U,tumbuh t e g a k dan t i n g g i n y a b e r k i s a r dari
0.3
-
0.75
m. B a g i a n yang p e n t i n g a d a l a h rimpangnya, y r m g a p a b i l a di-p o t o n g berwarna k u n i n g a t a u j i n g g a , Dauxmya s = ~ p i t , pan-
jang
15
-
23
c2a dan l e b a r0.8
-
2.5
cm. P a n j a r g tan&-*daun 2
-
4
mm,
b e r b u l u d a n l i d a h daun senianjang0.75
-
1 cm, t i d a k b e r b u l u . Perbungaan berupa n l a l d r a r s e a b l ~ l
c i i permukaan tanah, b e r b e n t u k t o n g k a t atziu b u l i : tea:.
Daun p e l i n d u n g berbentuir bulat t e i u r , t i c l a r ; b e r s u l u dan berwarna h i j a u cerah, Mahkota b e r b e n t u k t a b u n g 2
-
2.5
c m , h e l a i a n n y a agak s e m p i t , t a j a n d a n b e r a a r n a a i n i n gkehijaman. Kepala s a r i berwarna u g u , p a n j a n g
3
mm de-Umumnya d i k e n a l t ~ g a k l o n j a h e di I n d o n e s i a , yilj.i;i 1 ) : jahe p u t i h 'oesar., rimpang l e b i l l b c m r dsn rua:; r i r n p a i ~ g l e b i h mcnggem'oung d i b a n d i n ~ k a n dcngan dua k l u r i l s i ~ l n y a , 2) jahe p u t i h k e c i l , r u a s n y a k e c i l agak r a t a carnpai s t - d i k i t menggernbung dan
7 )
Jahe merah, rimparkpya berwarnamerah d a n l e b i h k e c i l d a r i j a h e p u t i h k e c i l d i a t a s
( D i t j e n Pengawasan Obat d a n Makanan, 1982).
Turnbull
S u r a t m a -
&
&.
(1987) menyatahan bahwa t a n a h yang s u b u r , gembur, banyak mengandung huntus dan b e r d r a i n a s eb& merupakan t a n e h y a n g cocok untuk tanaman jahe. tek- s t u r taatah yang dikehendakl. o l e h tanaman Jahe a d a l a h lem-
pung b e r p a s i r , l i a t berpa-, lempung d a n l i a t y a n g ti-dak
terlampau. b e r a t ( A f r i a s t i n i dan Madjo Incia, 1988). he-
~ s u r u t R o d r i q u e s (- Suratman
& &..,
,1987) t a n a hraws
dan t a n a h b e r a t t i d a k cocohi u n t u k tanamall jahe. Demiki-a n j u g a menuruk Guenther ( S u r a b a n
&
&.
,
1987)
bahwa tanah l i a t y m g b e r a t d a n t a n a h yairg banjrak mengbn- dung p a s i r k a s a r t j . d a k cocok. u n t u k tanauian jatle, D i
A u s t r a l i a t e r u t a m a hi Yegara B a a a n Queensland j a h e di.-
tanrun pada t a n a h l i a t berlempung dengan t e b a l l a p i s a n
o l a h
-
40
cm dan t a n a h t e r s e b u t i e t d r r l y a apair m i r i n s (Groszman &&g Rochim, 1972).Tanaman j a h e d a p a t b e r a d a p t a s i b d k paua d a e r a h b z r -
6
t i n g g i (Suratman e t a l . , 1987). A i ' r i a s t i n i d s n Wadjo Indo '(1988) mengemukakun bahwr; c u r a h hujan y a n g cocok un-
t u k tanaman j a h e b e r k i r j a r a n t a r a 1 500
-
l f 0 9 0 r n d t a h u n ,dengan suhu rata-rata 21
-
35
OC. S u d i a r t o (1582) me- ngemukakan bahwa u n t u k perturnbuhannya yarlg ophmum tanam-a m j a h e rnemerlukam b u l a n b a s a h
7
-
9 b u l a n s e b e l u n sta-dia penuaan rumpunnya. Selama pertumbuhitn men1bent.uk rum-
pun j a h e membutuhkan banyak s i n a r matahal-F,, t e r u t a m a mu-
lai u m u r
2.5
bulart s a m p a i dengan umur7
11u;Lan a t a u LebLh. Henurut A f r i a s t i e dan Madfo Indo, ( 1988) p a d a tempat-tcm-p a t t e r l i n d u n g tanaman i a h e akan mempunyai d a m - d a u n yang
l e b a r dan l e m b u t , sedangkan ukuran rimparlgnya menjadi ke-
c i l . Pada
m u s i m
kemarau y a n g p a n j a n g d i p e r l u k a n pengd.r-a n u n t u k pertumbuhan dan p r o d u k s i yang baik,
S u d i a r t o (1985) mengemukakan bahwa tanaman j a h e tum-
buh b a i k sampai k e t i n g g i a n 900 m d i a t a s permukaan laht. Menurut Guenther (dalam Rochim, 1972) tanaman jahe d i Ya- maika tumbuh b a i k pada d a e r a h yang mempunyai k e t i n g g i a n
750
-
1 050 m di atas permukaan l a u t , dengan curah h u j a n rata-rata 2 000 mm/tahun. Sedangkan d i I n d i a jahe dita- nam di kaki gunung Himalaya dengan k e t i n g g i a n 603-
1 300 m di atas permukaan l a u t .
Perbanyakan Tanaman, Peiiuaki t dan
Hama
J a h e mudah d i p e r b a n y a k dengan potongan rimpang
7
dengan bobot a n t a r a 25
-
80 g. Rimpang yang d i j a d i l i a nb i b i t sebaiicnya rmernenuhi k r i t e r i a s e b a g a i b e r i l t u t : 1 ) bahan b i b i t d i a m b i l l a n g s u n g d a r i ternpat p e t a n i , 2) ric- pang b e r a s a l d a r i tanaman yang t e l a h cukup t u a ( 9
-
10 bulan) dan3 )
rimpang h a r u s s e h a t dan t i d a k L e c e t - l e c e tk u l i t n y a ( S u d i a r t o , 1982).
Menurut ~ u r a t d r a n
&
A.
(1987)
a d atiga
p e n y a k i t p e n t i a g yang s e r i n g menyerang tanaman jahe, y a i t u : 1 )p e n y a k i t l a y u b a k b e r i yang disebabkan o l e h b a k t e r i
pseudomonas solanaceartun E.F.Sra, 2 ) penyakit: busuk ria-
pang yang disehabkaln oLeh
Fsarium o x y s o o r i w
S c h l e c ta t a u -ctonia sp. dan
3)
penyakih. b e r c a k daun yangrli-
sebahkan o l e h P h v l o s t i c t a &;dber&.
P e n y a k i t l a y u ~ a k ' c e r ~ d i t a n d a l o l e h g e j a l a a w a l L;?
rupa l a y u n y a daun-daun yang a d a d i bawah, kemudian mengu-
n i n g d a n rnengering, S e l a a j u t n y a t u n a s menjadifi busuk oa-
s a h
dan
t a n a n a n m a t i . rebah. Riaspang yang dFserang ber-rarr?a g e l a p
dan
membusuk. P e n y a k i tini
umumnya m e n y e r a gtanaman h e r u n u r
3
-
4
1 2 u WTanaman yang d i s e r a a g o l e h p e n y a k i t busuk r i m p a w
d i t a n d a i dengan m e n p n i n g n y a d a u - b u n yang a d a di bawah,
lam,
b a g i a n t u n a s k e r i n g dan akhiriiya mati. Bilar h -
pang d i b e l a h berwarara gelap.Serangan p e n y a 5 i t h e r c a k daun d i t a n d a i o l e h bercaii
pada daun-daun muda. S e L a n j u t n y a b e r c a k berub2.h menja&
abu-abu' dengan b a t i a n p i n g g i r n y a busuk basah.
Sarnpai s a a t i n i hama yang rnerugikan t a n a n a n j a h e be- l u m ada. S e j e n i s kumbang k e c i l F ~ i l a h n a sp. kadang-ka-
dang melubangi daun-daun .tanamah
a Pernuaukan Kalium
Kallum merupakan s a t u - s a t u n y a i o n rnonovalen yang
e s e n s i a l b a g i tanaman dan s a n g a t mudah bergera!! di dalam t u b a tsnaman (Noggle and F r i t z , 1978, ; S o e p a r d i ,
1979).
Kalium mempunyai f u n g s i
utama
s e b a g a i a k t i v a t o r enzim ditubuh tanaman. L e b i h s p e s i f i k l a @ k a l i u m h e r p e r a n a n da-
lain pembentukan g u l a dan p a t i dan p e r g e r a k a n n y a di dalam tanaman, s i n t e s a p r o t e l n d a n n e t r a l i s a s i asam-asam organ-
i k ( R e i t e m e i e r ,
1957).
Adanya k a l i u m t e r s e d i a yang cx-kup di dalam tanaman a k a membuat tanaman l e b i h t e g a r -
tanaman l e b i h t a h a n t e r h a d a p harna d a n p e n y a k i t , cender tng
meniadakan pengaruh buruk d a r i n i t r o g e n d a n menekan pe-
ngafuh f o s f o r dalam mernpercepat p r o s e s pematangan
( S o e p a r d i .
1979).
T i s d a l e d a n Nelson (1967)
mengemuka- k a n hahwa b i l a kandungan k a l i m dalam t a n a h r e n d a hm
A
tanaman a k a n kekurangau kalium. F o t o s i n t e s i s &an b e r -
k u r a n g s e d a n g k a n r e s p i = a s i z k a n meaingkat.
Hal
t e r s e b u ta k a n rnenyebabkan p e r s e d i a a a k a r b a h o d r a t Ccertekan
atau me-
Uniuk penibonsukacl umbi d i p e r l u k a n jurnlah i<;liiuu
yang &ny& ( S o e p a r d ? , 1979). Sampai s a a t i n i p e n e l i t i -
arm
mengenai j m l a n kaliuro yang d i b u t u h k a n o l e h t a n m a r lj a h e masih j a r a n g dilairukan. S u d i a r t o ( 1982) yang me:
--
kukan p e n e l i t i a n di Curup Bengkulu melaporkan banwa pem-b e r i a n k a l i u m sampai dengan
60
k g K O/ha t i d a k berpenga- 2r u h n y a t a t e r h a d a i h a s i L pada t a n a h L a t o s o l . Badan Peg -
n e l i t i a n d a n Pengembangan P e r t a n L a n ( 1985) melaporkan
bahwa pemherian kalium s a m p a i dengan 100 k g K,$/ha
ti-
d a k b e r p e n g a r u h
wata
t e r h a d a p h a s i l rimpang pada t a n a h L a t o s o l . D i Negara BagLan Queensland A u s t r a l l a j a h e 5.-tanam
pada t a n a h lempung b e r l i a t a t a u lempung b e r p a s i r .P a d a p e r t m a n a n t e r s e b u h digunakan pupuk majemuk NPK
( 5
-
3
-
5
2.5
t o n / h a (Grosunandalam
Rochim, 1972).Menurut l a p o r a n Whilley
(1974)
p a d a t a n a h y a n g kandungan kaliumnya r e n d a h pemberian K 2 S 4 sampai dengan6%
k d h am a s i h nemberikan r e s p o n y a n g p o s i t i f t e r h a d a p hasil,
Demikian j u g a pernberian
k a l i w n
s e c a r a h e r t a h a p memberi-kan h a s i l yang l e b i h b a i k d a r i p a d a h a s i l y a n g d i p e r o l t t h
d a r i pe181~pukau tralFum s e k a l i s s . A d t e r s e b u t a d a hub?
-
n g a m y a dengan s i f a t k a l i u m yang mudah t e r c u c i .
&t
P e n a a t u r Tumbuh E t h r e lE t h r e l merupakan senyawa b m i a berhent.uk l a r u t a n
t i d a k berwarna, s a n g a t
l a r u t
dalainair,
a i k o h o l darm s e -s t a b i l pada pH kurarig a t a u sama dengan t r g a dari &.an t e r - u r a pada pH yang l e b i h t i n g g i (Thamas, 19&2). E t n r e l
mengandung bahan a k t i f ethepon yang di dalam tanaman d i a n berubah menjadi e t i l e n . Ethepon nernpunya rumus molekld
C2HEpCU)JP dan rumus b a n g u k y a s e b a g a i b e r i k u t :
0 11
E t i l e n memberikan e f e k f i s i o l o g i s pada tanaman se-
p e r t i peinbengkokan daun, a b s i s i dam, p e m b e n g k a b ba-
tang, penghaabatan tumbuh pada b a t a n g dan akar, pematang-
an b w h dart. h i l a n g n y a
warm
mahkota bungs. E t F l e n ju- ga mempercepat a b s i s i batang, bunga dan t~uah. Ada i n t e r -a k s i dengan a u k s i n dan p r o s e s - p r o s e s ~ e t i i b L i k yang m s -
n y e r t a i p r o s e s penuaan (Noggle and F r i t z , , 19'78).
Abeles
(1973)
melaporkan bahwa e t h r e l b i s a berfung-SF s e b a g a i penggugur d a m ( d e f o l i a n t ) . F'emakaian 2 090,
3
700damk
5
000 ppn t e l a h d i c a b a pada poklon a p e 1 u n u r2 tahun. Komserntrasi. 2 000 ppm e f e k t i f u n t u k menggugur-
kaa
dam t e t a p i meqyebabkan t e r t u n d a n y a pertumbuhan daunb e r i k u t n y a . Hasil yang h a n p i r sama d i p e r o l e h pada tanan-
an
bmat. K o n s e n t r a s i yang t i n & menyebabkan s e l u r u i id a m pgur dalam waistu Liga h a r i , K o n s e u t r a s i rendah
menye-babkan daun menguning dan meinpercep~tt pemasakan
BANAN
DAN MXTODE
T e m ~ a t dan Waktu Percobaan
P e r c o b a a n d i l a k s a n a k a n di Kebun P e r c o b a a n I P B Dar-:na-
ga
IV
Kabupaten Bogor, yang t e r l e t a k pada k e t i n g p l a n250 rn d i atas-permulcaan l a u t , dengan j e n i s t a n a h L a t o s o l .
P e l a k s a n a a n p e r c o b a a n d i m u l a i b u l a n O k t o b e r 1988
b e r a k h i r b u l a n Juni: 1389.
Bahan d a n Alat
Rimpang tanaman j a h e yang digunakan s e h a g a i b i b i t
a d a l a h j e n i s j a h e Badak. B i b i t yang digunakan b o b o t n y a
h e r - k i s a r antara 40
-
60 g t i a p p o t o n g b i b i t .Eahan p e r c o h a a n yang digunakan a d a l a h K C 1
(60
%
K20) d m . e t h r e l 40 PGR.S e l a i n dua bahan p e r l a k u a n di atas digunakan j u g a 225 k g
E
( 5 0 0 k g U r e a ) , 225 k g P205 (500 kgTSP)
d a n20 t o n pupuk k a n d a d h a s e r t a mulsa jerami.
Alat-alat yang digunakan t e r d i r i d a r i t i n b a n g a n , me-
t e r a n , p i s a u d m alat-alat b a n t u l a i n yang d i p e r l u k a n .
Metode P e r c o b a a n
P e n e l i t i a n d i l a k s a n a k a n di l a p a n g menggunakan
Ran-
cangan Acak Kelompok yang d i s u s u n s e c a r a f a k t o r i a l t e r d i -
r i d a r i dua f a k t o r . F a k t o r p e r t a m a pemupukan k d i u m Zer-
diri d a r i l i m a t a r a f , y a i t u 0 kg K20/ha (KO),
75
k g12 300 k g K O/ha ( K ) . Penyemprotan e t h r e l s e b a g a i i s k k o r
2
4
1 .
keduz t c r d i r i d a r i dua t a r a f , y a i t u 0 ppm e i i ? r e i ( E m , ii a a n
20 0 ;; :.a?rn e t h r e l ( 2 , ). Dengan demii.3an ada 10 k s r r b i m s i
perlaiiuan. Masing-masing p e r l a k u a n x e n d a p a t 'dga u l a n g a n ,
fadi s e l u r u h n y a a d a 30 u n i t percobaan.
Model unun r a n c a n g a n 'percobaan d a p a t d i t u i i s b se-
h a g a i b e r i k u t :
Yijk =
U
+Bi
+
K .+
H k +
(KH).+
E . .J Jk 1 Jk
K e t e r a n g a n :
Q . '
=
NiLai h a s i x pengamatamu p e r l a k u a n kalium k e - jKik
dan
e t h r e l ke-k pada u l a n g a n ke-i.a
= Rata-rataUU.
'
i = Pertgaruh blok ( u l a n g a n ) ke-i.
3
= Pengarilh g e r l a k u a nULMI
k e j .*k = P e n g a r u h perlalcuan e t h r e l ke-k.
(KH)Jk= P e n g a r u h i n t e r a k s a p e s l a k u a n k a l i u m ke-j
dan e t h r e l ke-k.
Ei
jk = Galat p e r c o h a a n ,Untuk mengetahui p e n g a r u h p e r l d c u a n d i l a c u k a n
am-
l i s i s ragam ( u j i
F).
A p a b i l a d a r i u j i F d i k e t a h u i penga-r u h p e r l a k u a n n y a t a a t a u s a n g a t n y a t a mzka d i t e r u h n
pelaksanaan P e r c o b a a n
Sehelum t a n a h dioLah & l & u k a n pengalribilan c o n t o h
t a n a h untux i$ndisa, Pengolahan t a n a h ~ l a l ~ u i c a n dua ka-
1Li
dengan kedalaman l e b i h i ~ u r a n g 25cn.
S e t e l a h pengo-l a h a n t a n a h s e l e s a i l l a k u k a n p e r n e t a k a clengan ~ k u r a n m a - s i n g - i n a s i n g p e t a k
4.2
mx
3 . 2 la. Pupuk kandang d i b e r i k a np a d a alur semlnggu sebelum penanaman. Bl b i t yang t e l a h
b e r t u n a s ( h a s i l p e n u n a s a n l e b i h k u r a n g s i i t u b u l a n ) d i t ~ -
~ ~ a n a pada alus sedalam
7
-
10cn
dengan jar& t a m&9
cm
x 40cm.
P a d a h a r i k e d u a - s e t e l a h penanaman d i l a k u - kan pemberian, mulsa.Pemupukan k a l i u m d i l a k u k a n dua k a l i y a i t u pada
sact
t a m d m
60
hari, ~ e t e L a htanan
(60
EST),
laasing-fnasings e t e n g a h d o s i s . U r e a d i b e r i k a n t i g a
k a U
y a i t u p a d a tiaatt a m ,
60
HST
&an 120HST,
rnasing-masing s e p e r t i g a d o s i s .TSP semuanya d i b e r i k a n p a d a saat tanan. Pupuk d i b e r i k a
p a d a alur d i s a m p l n g
tanammu.
P e m e l i h a r a a n d i l a p a n g yang m e l i p u t i penylangan, penbumbunan dan p e n g e n d a l i a a hama d a n p e n y a k i t dilakukan s e s u a i dengan k o n d i s i di lapang.
E t h r e l d i s e m p ~ a t k a n pada s a a t tanaman berumur
6
Lu-Lani dengan volume s e n p r o t 500 U h a .
D w
minggu s e t e l a hP e n ~ a r n a t a
P e n g a l a t a n d i r n u l a i pada umur 60 HST r n e l i p u t i dua bentuk pengamatan y i l i t u :
1. Terhadap
6
tanaman c o n t o h yang b p i l i h s e c a r z a c a k d a r i t i a p unit percobaan d i l a k u k a n pengamatan u n t d mengetahWi :a. T i n g g i tanaman
T i n g g i tanaman d i u k u r d a r i p e r n u k a a n t a n a h sampai
dengan u j u n g daun d a r i tanaman t e r t i n g g i . Pengukur-
an
d i l a k u k a n dua minggtl s e k a l i -b. Jurnlah anakan/rumpun
Termasuk anakani h i l a tinggirsya minimal t e l a h mere-
c a p a i
3
em. Psngukuran d i l a k u k a n dua rainggu se-k a l i
.
c. H a s i l rimpang basah/ha.
d. P e r s e n t a s e bobot rkmpang yang l e b i h d a r i 290 g. e. Kadar air rimpang.
2. Pengainatan d e s t r u k t i f
Dari s e t i a p u n i t psrcabaan, d i a m b i l 2 tanaman c o n t o a
pada s e t i a p pengamataa. Pengamataza p e r t a n a pada w u r
60
HSTdasr
s e l a n j u t n y a60
h a r i s e k a l i sampai umw180 HST. P a r a m e t e r - p a r a m e t e r yang d i a m a t i melipus 2 :
a. Luas daun/ruipun
b. I n d e k s L u a s Daun (ILD)
o l e h lws l a h a n h a s i l p e r k a l l a n j a r a k tanm
(60
cmx 4r)
cer).c,
.
Bobot K e r i n g T o t a l T a n m a n (FKT Tananan)/ha- d. L a l u T m b u hela at if
(LTR)LTR d i N t u n g b e r d a s a r k a t t r m u s b e r i k u t :
1 d w
-
3.a w2-
Lni
w 1LTR
=-
(&lo0 e / h a r l lw
dt 3t2
-
t l e. L a j u Tumbun Pertanaman(LTP)
Nilainya d i c a r i b e r d a s a r k a n rumus b e r i k u t :
LTP
=
"2HASIL PERCOBAM
Keadaan Umum Percobaan
Pertumbuhan awal i a u m a n agak lajnbat lrarend serrung-
gu pertama s e t e l a h t a n & , y a t u pada a k h r Novemoer cu- r a h h u j a n k e c i l s e k a l ~ ( T a b e l Lampiran
3).
B i b l t y a n s t e l a h h e r t u n a s & l a p a n g aengaLamiL s t a g n a s ~ turnbuh kar 2na kelzmbaban, t a n a h j a n g rendah. Penyiraman s e s a a t s e t e l d htan- dan pemberian mulsa pada h a r i b e r i k u t n y a kurang
b e r a r t i k a r e n a k o n d i s i awal tanah yang k e r i n g . Curah
h u j a n minggu k e t i g a November juga k e c i l .
M u l a i a k h i r minggu kedua dan selama minggu k e t i g a
s e t e l a h
taaam
h u j a n cukup banyak, y a i t u pada a k h l r mining-gu pertama dan selama m i n e kedua b u l a n Desember ( T a b e l Lampiran
3 ) .
K o n d i s i t e r s e b u t rnenimbulki~n t e r jachnyaserangan p e n y a k i t l a y u b a k t e r i yang disebabkan o l e h bak- t e r ~ Pseudomonas solanacearum
E.F.Sm.
tershadap tunas-tu-n a s yang b a r u mtlncul k e permukaan tanah. Tunas yang Sa-
r u k e l u a r ujungnya busuk b e r l e n d i r
dan
t i d a k dapat t e r u stumbuh. Sebagai p e n g g a n t i t u n a s utama yang busuk maka
rnuncul t u n a s samping d a r i pangkal t u n a s Sang busuk t e r - s e b u t . B a k t e r i t e r s e b u t d a p a t d i k e n d a l i k a n dan d b a t a s i .
penyebarannya k e tanaman yang s e h a t deng~in penyemprotan
Agrymicin k o r s e r t t r a s i t l n g g i (j.
-
5
4 1 )
t e r h a d a pt u s -
t u n a s yang t e r s e r a n g maupun yang s e h a t . E a l t e r s e b u t17
p;-nyin&iran l n u l s a dan tanah d i s e k i t a r tanaman s e h i n g g a l a r u t a h Agrymicin d a p a t mengenai tunas. Walaupun tanaman
y a g t e r s e r a n g t i d a k sampai m a t i , t e t a p i pertumbuhan t u -
nas samping t i d a k s e t e g a r t u n a s u t m a .
Pada mur
135
iIST(4.5
bulan) t e r j a d i serangan pe-n y a k i t b e r c a k dam yang cukup p a r a h yang disebabkan o l e h
cendawan P h y l o s t i c t a , ginRiber&. Keadaan hujan, illenduug
dan, angin kemcang menyebabkan p e n y a k i t t e r s e b u t menyebar
dengan c e p a t dan s u l i t dikendalikam. Daun yang t e r s e r a n g
menunjukkan g e j a l a b e r c a k bus& basah berukuran
3
-
5
ma.Serangan, d i m u l a i dam domiruan pada daun-daun ntuda. Se- r a n g a n yang b e r a t menyebalkan daun k e r i n g walapun tidak
sampai mematikan
tanaman.
Pada uaktu tanaman berumur
90
HST( 3
bulan)ter
jadt s e r a n g a n penggerek b a t a n g ( j e n i s penggerek yang menye-r a n g t i d a k . sampai d i i d e n t i f i k a s i ) . Tanaman yang t e r b e - r a n g pucuknya menguning d m d a p a t dicabut. dengan mudah.
B a t a n g s e a u d i l u b a ~ l g i pada k e t i w g i a n Lebih k u a n g
5
c m d a r i permukaan t a n a h , dam keml~dian penggerek t e r s e b u tmenyerang b a g i a n t e n g a h b a t a n g semu. Serangan. penggerek
t e r s e b u t t i d a k banyak dan a k h i r n y a hilane: dengan s e n d i - r i n y a .
jukkan bahvia pemupuksn k a l i u m sampai dengan 300 kLg
K;lO/ha t i d a k berpengaruh n y a t a t s r h a d a p e jumlah a n i d c a d
rumpun jahe Badak sampai 180 HST, Rata-rata jumlah anak- a d r u m p u n d i s a j i k a n pada T a b e l Lampiran 2. Untuk mang-
gambarkan pertumbuhan Jumlah anakan samp;d 180 HST d i s a -
j i k a n pada Gambar 1 *
TinaRi Tanamaq
r'ada umur 180 EST f;Ldak d i l a k u k a n pengukuran t i n g g F
t a w m a n l a g 1 k a r e m sudah t i d a k h e r t a b a h , bahkan cende-
rung..turun k a r e n a k e r i n g w a ujung-uaung daun yang keffiu-
d i a n patah. Bata-rata t h g @ taaaman h a ~ : i l pengamatan
d i s a j i k a n pada TabeL Laapirasl 1.
Pemupukan kaliurn berpengaruh n y a t a t e r h a d a p t i n g g ~
tanaman hanya pada rrmaur 1% HST. H a d l u ~ F DMRT
5
%
r 8 ~ -nun;jukkan b a h r a yang berbeda n y a t a hanya a n t a r a t i n &
tanamaa yang d i c a p a i oLeh pemupukan kalium 3 0 kg K 2 0 / t i a
dengan t i n g g i tanaman yang d i c a p a i o l e h p e r l a k u a n t a n 2 2
pemupukan kalium, yaag masing-masing rnenghasilkan "earn-
an
t e r t i n g g i ($1.28 cia) dan t e r e n d a h(74.16
cm). H a s =ufi
p o l i w m i a l ortogonal. padauur
1s EST menun~u-bahwa pemupukan kaliuni memberikan r e s p o n yarig berbeda
[image:42.544.40.479.63.695.2]I 75 151 115 311 TRRRF XHLfUH !k$ !420/b11
Qambar 2. Respon pemupukan kalium t e r h a d a p t i n g e tanaman umnr 120 EST
Luas DaudRum~uq
Pemupukan kalium berpengaruh rqata t e r h a d a p l u a s da-
d r u m p u n b n y a pada
umur
180EST.
R a t a - r a t a l u a s d a drumpun d i s a S i k a n pada Tabek 1, H a s i l u j i
DNRT
5
%
aenun-jukkan
b a h r a pemupukan kalium 3 0 kg K 2 0 / h a menghasWran 2 tanaman dengan luas d a d r u m p m i t e r t i n g g i (7
610.79
ca )dan herbeda n y a t a n i l a i n y a dengan 1-6 daun t e r e n d a h ;.mg
d i h a s i l k a a o l e h tawman yang t i d a k menciapat peniupukan h-
lium
( 5
383.15
cia2), Pemupukan kalium membzrikw rre,con yang berbeda n y a t a s e c a r a l i n i e r t e r h a d a r ~ lu a s c u u n / r 1-2
Tabel 1 . R a t a - r a t a l u a s daun/rumpun ( c m ) tanaman jahe Badak sampai dengan umur 180 HST
P e r l a k u a n Umur (BST)
60
1 20 180
~ --- ~
~ e t e r a n g a h : Angka yang. d i i k u t i o&ah huruf yang sama p a d a satu kalom, t i d a k b.erb,eda n y a t a pada u j i DMRT
5
%
L i n i e r d m k u a d r a t i k mernpakan r e s p o n pI3-
nomial o r t o gona.1 p e r l a k u a a kalium
+ = lmyata t n = t i d a k n y a t a
-
n a.
-
rsrr r-
.
-
L2 r r r r a
"
C
2
-I I S l l
r r u 1
I 7s 151 22.5 111 1
[image:45.532.56.485.60.679.2]T U R F K R L J U K I t @ K l D l L r l
S e p e r t i h a l n y a t e r h a d a p l u a s daun/rmpun, pengaruh
pemupukan kal.ium t e r h a d a p
ILD
b e r b e d a n y a t a hanya padaumw 1 8 0 EST. R a t a - r a t a I L D h a s i l pengainatan d i s a j i k a n
pada T a b e l 2. Dari h a s i l u j i
DMET
5
%
dil-.etahui bahwa pemupukan k a l i m 380 k g K20/ha menghasilkan nil& ILD t e r t i n g g i i(3.17),
b e r b e d a n y a t a dengan n i l z i ILD t e r e n d a h(2.55) yang d i h z s i l k a n o.leh taoaman y a n g t i d a k menda2at-
k i n pemupukan kalium. Pada umw 180 EST i r i i pemupukaD k & m memberikan r e s p o n y a n g b e r b e d a njrata s e c a r a linisr
t e r h a d a p ILD (Gambar
4).
T a b e l
2
.
Rata-rata I n d e k s Luas Daun (ILD)tanaman
j a h e Bad& sampai dengan u m w180
HSTPerliakltan Umur (HST)
60 1 20 180
L i n i e r +
K u a d r a t i k
t
nK e t e r a n g a n ; An* yang d i i k u t i h u r u f yang
sama
p a k s a t u kolom t i d a k b e r b e d a n y a t a pada u j i W T5
%
L i n i e r dan k u a d r a t i k m e r u p d h n r e s p o n pali- n o m i a l o r t o g o n a l p e r l a h i p a U u m
[image:46.541.43.482.45.669.2]2 - 2 [ , ; , ;
,
;
,
&
2.18 75 2 51 22s 3S8
T R R R F RRLlUn I k c KlD/LnI
Gamhar
4.
Respon pemupukank a l l u m
t e r h a d a p I L D u m u r 1 0 0 HSTL a i u Tumbuh R e l a t i f
(LTR)
H a s i l s i d i k ragam menunjukkan bahwa pemupukan ka-
l i u m sampai dengan 3 0 kg ~ ~ O / h a t i d a l ; b e r p e n g a r u h n y a t a
t e r h a d a p
LTR
j a h e aad&sam*
denganu m u r
180 HST (Ta- b e 1 L a n p i r a nZ7
-
29
). N i l a iLTR
t e r t i n g g i . untuk s e l u r u ht a r a f k a l i u m d i c a p a i pada p e r i o d e
60
-
1 2 0 i S T ( T a b e l3
1.
P a d a p e r i o d e 129
-
180 HST s u d a h menusun k e m b a l i ,namun
n a s i h l e b i h b e s a r d a r i LTR p a d a p e r i o d e
0
-
60
HST
unLukT a b e l
3.
R a t a - r a t a Laju Tumbuh R e l a t i f (LTR)( d l 00 g / h a r i ) tanaman j a h e Bad&< s a n p a i dengan umur 130 HST
P e r l a \ i u a n Umur (HST)
Pemup~kan, k a l i u m berpengaruh n y a t a t e r h a d a p
EKT
Ta-namaxi,
umur 120 d a n 180 HST. HasiL u j i IMRT5
%
p a d aumur
I 2 0 EST menunjukkan bahwa BKT k a n a n a ~ t e r t i n g g . di- c a p i pada t a r a fk a l i r v n
1 5 0 k gK ; F o / ~ ~
(2.5663
todha),
b e r b e d a n y a t a n i l a i a y a dengan yang t e r e n d a h(1.3633
ha) ya&g d i c a p a i p a d a t a r a f k a l i u m 0 kg K O/ha. P a d a 2
mu- 180
RST
BKT
tanaman t e r t i n g g i dLcapai. pads tz-raf- k a l i u m 300 kg KZO/ha
(4,47@.
bdha), b e r b e d a n y a t a ni-Lainya de&gan yang terendaln
(2.646&
t o q / t a ) yang dicapar. o l e h p e r l a k u a n t a n p a p~rnupukan kalium. F enupucan Mi,.=memberikan r e s p o n yang b e r b e d a a y a t a s e c e r a k b ~ d r a t i k
pada rmur 120 d a n 180 I%ST (Gainbar
5).
E a t a - r a t a Bun ta- [image:48.539.59.483.43.591.2]Ta e l
4.
Rata-ratz bobot k e r i n g t o t a l ( t o n / h a ) ta- naman jahe 8adak sampai umur 180 HSTPerlakuan Umur (HST)
Linj, e r K u a Q a t i k Kubik
Keterangart : Angka yang d i i k u t i h u r u f yang sana pada s a t u kolom tiria!& berbeda n y a t a pada u j i DMFI
5
%
L i n i e r , k u a d r a t i k - d a r h k u b i k nrerupakan r e s p o n polinomial. o r t o g o n a l p e r l a k u a n kalium+ *
= sarrgat n y a t a*
= myata t n = t i d a kn y a t a
LaJu Tumbuh Pertanaman (LTP)
Pemupukan kalirrm berpengaruh n y a t a t e r h a d a p LTP pa-
&a umur 120 &an 1%D EST. Rata-rata LTP disaj- pada T a b e l
5,
H a s i l u j i DMRT5
%
rnenunjukkan bahwa pada umur120 EST, LTP t e r t i n g g i d i p e r o l e h pada t a r a f kalium 150
kg K20/ha (3.761
9
g/m2/hari, berbeda n y a t a dengan LTPteresudah yang d i c a p a i o l e h p e r l a k u a n t a n p a pemupukan ka-
[image:49.536.55.487.55.505.2]'---I20 HST
y = 2.6685 + 0 . 0 1 1 5 9 ~ - 0 . 0 0 0 0 1 8 6 ~ 2
1 1
7s .?
+
-I 1 Fl 1 1 5 X Q I
TRLRP ZRLIUX it, X l O l L s l
- .
..Gan;Sar
5.
Resporm pemupukanikalitun terhadapb,,bt
k e r i a g t o t a l llimw 1 20 dan 180HST
nyata dengan
LTP
terendah yang &%cap& pada perlakuantanpa pernupukm kaliw. Pada umuf 1 20 HST pemupukan k a E - .
um
memberikan respon yang berbeda n y a t a s e c a r a lnradratikdan
padam u r
180 EST h i n i e r (Gmbar6 ) .
Jumlah k d i uoptimum w d a
m u r
120 HST sebesaf 199 kg K;lO/ha.H a s i l rimpang s e g a r adalah b a h t basah rimpang jahe
yang mempunyai nj?lai ekonami dalam perdagangan. Dari ha-
s i l s i d i k ragam (Tabel Lampiran
36)
d i k e t a h u i bahwa pe-mupu!!an kalium sampai dengan j O O kg ~ ~ 0 / h a dan penyem2rot-
an e t h r e l 20 000 ppm berpengaruh nyata terhadap ha-
s i l rirnpang segar jahe Badak yang dipanen pada umur
795
a n t a r a pengaruh pemupukan kaliiz?l dan pen::c;zprotan e t h r e l
t e r h a d a p h a s i l rimpang j a h e Hadak. R a t a - r a t a h a s i l riz-
pang s e g a r d i s a j i k a n 3ada T a b e l
6 .
T a b e l
5.
Rata2
r a t a Laju Tumbuh Perts.nzman-
(i??)( d m / h a r i ) t a n m a n j a h e dadak sampai dengan umur 180 HST .
P e r l a k u a n Unur
(HST)
0
-.,
60
60
-
120 1M-
1m
L i n i e r K u a d r a t i k Kubik
geteraragan : An& yang d i i k u t i o l e h hwuf yang sarna -cia kolom yang sama t i d a l b e r b e d a n y a t a gada u j i
DrnT
5
%
L i n i e r , k u a d r a t i k d a n kubilr m e r u p a u re=- pon p o l i n o m i a l o r t o g o n a l p e r l a k x a n W u m
**
=
s a n g a t n y a t a +-
-
n y a t ai
[image:51.532.48.475.121.667.2]180
HST:
2.0538
+0.006632~
-
r =
0.736**
-
-
r
=0.765'
[image:52.532.63.497.52.571.2]C
Gambar
6.
Respon pemupukan k a l i u m t e r h a d a p LTPumur
1 2 0 d a n 180 ESTT a b e l
6 .
Pengaruh pemupukan k a l i u m dan penyemprotan e t h r e l t e r h a d a p h a s i l rimpang s e g a r j a h eBadak ( ton/ha)
P e r k k u a n K2
K3
"4
Rata-Kadar A i r Rimpann dan P e r s e n t a s e Bobot Rimoanf: yang l e b i h d a r i 200
n
H a s i l s i d i k ragam ( T a b e l Lampiran
37
dan38)
menun-jukkan bahvra pemupukan kalium s a m p d dengan 9 0 k g K20/ha d a n penyemprotan e t h r e l 20 000 ppm t i d a k berpengaruh nya-
t a t e r h a d a p k a d a r a i r rimpang dan p e r s e n t a s e bobo.t r i m -
pang yang l e b i h d a r i 200 g. Demikian juga a n t a r a kedua
p e r l a k u a n t e r s e b u t ; t i d a k a d a i n t e r a k s i yang berbeda n y a t a ,
Rata-rata k a d a r air rimpang d a n p e r s e n t a s e bobot rimpang
y a a g l e b i h d a r L 200 g disajikae p d a T a b e l
7.
T a b e l
7.
Kadar air rimpang(%)
d a n p e r s e n t a s eb t x u t
r i m p a a g rang l e b i h d a r i 200 g [image:53.532.31.485.46.696.2]Dari t u juh parano t e r pertumbuhan yanli diamaty, dua parameter t i d a k dipengaruhi s e c a r a n y a t a oLeh pemupukan
kalium sampai
700
k g K20/ha. Kedua parameter t e r s e b u t adalah jumlah anakan/runpun dan Laju TumbtLh R e l a t i f (LTR).Anakarn barui t i d a k dirangsang pertumbtrhannya o l e h pe- mupukan kaliiua. ~ h n u r u t Santoso ( 1981 ) ptmgguanaan bit.-t
sapai dengan
bobot
60
g berpengaruh n y a t a t e r h a d a p h a s i lrlmpang s e e r jahe Suabi, Pada
umur
6.
bu;l.an jumlah a h -a m
sada'd t i d a k bertambah fa&, bahkan certderung t u r u nk a r e n a ada beberapa anakan y m g mati. Pada
umur
t e r s e b u tfakbr Liagkungan k e r u t a ~ l a c w a h hujam, sudah
tidak
men-drtkung perturnbikhan anakan baru k a r e n a sudah memasuki
mu-
Jumlah a n a k a d r u a p u n b e r k o r e l a s i g o s i t i f s e c a r a nya-
-
t a dengan I L D dan LTR (Tabel
8).
H a li t u
aenunjukkan bahwa dengan bertambahnya jumlah anakan,l u a s
daun/rumpunjuga bertanbah k a r e n a jumlah daunnya bertambah. DeaF-Lan
juga dengan bertarnbahnya Jumlah anakan, perkambahan bobat
k e r i n g menjadi l e b i h besar sehingga LTR-nya pun bertambah.
LTR t e r t i n g g i urstuk semua