ULIKAN STRUKTURAL JEUNG FÉMINIS KANA NOVÉL HANDEULEUM ‘NA HATÉ BEUREUM KARYA CHYÉ RÉTTY ISNÉNDÉS PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA NOVÉL DI SMA KELAS XI.

(1)

No. 818/FPBS/0251/2015

ULIKAN STRUKTURAL JEUNG FÉMINIS KANA NOVÉL HANDEULEUM ‘NA HATÉ BEUREUM

KARYA CHYÉ RÉTTY ISNÉNDÉS

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA NOVÉL DI SMA KELAS XI SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat

ngahontal gelar Sarjana Pendidikan Departemen Pendidikan Bahasa Daerah

ku Ai Jamilah NIM 1103201

DEPARTEMEN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA

(2)

Ulikan Struktural jeung Féminis

kana Novél

Ha

deuleu ‘ a Haté Beureu

Karya Chyé Rétty Isnéndés

pikeun Bahan Pangajaran Maca Novél

di SMA Kelas XI

Oleh Ai Jamilah

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana Pendidikan pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

Universitas Pendidikan Indonesia Februari 2015

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

(3)

(4)

vii

KAJIAN STRUKTURAL DAN FEMINIS

DALAM NOVEL HANDEULEUM ‘NA HATÉ BEUREUM KARYA CHYÉ RÉTTY ISNÉNDÉS

UNTUK BAHAN PEMBELAJARAN MEMBACA NOVEL DI SMA KELAS XI1

Ai Jamilah2

ABSTRAK

Novel Handeuleum ‘na Haté Beureum mempunyai unsur-unsur feminis yang perlu dikaji dan diketahui oleh masyarakat umum. Secara umum, penelitian ini bertujuan untuk menggambarkan karakter-karakter perempuan yang ada dalam novel Handeuleum ‘na Haté Beureum, supaya karakter-karakter positifnya bisa dijadikan contoh perempuan Sunda sekarang dan masa yang akan datang. Metode yang digunakan adalah metode deskriptif analitik, dengan menggunakan teknik telaah pustaka dan analisis data. Hasil penelitian menunjukkan bahwa novel Handeuleum ‘na Haté Beureum disusun oleh tiga unsur intrinsik (tema, fakta cerita, dan sarana cerita) dan mengandung citra perempuan yang dapat dijadikan gambaran. Dalam novel ini terdapat sembilan tokoh perempuan dengan watak berbeda, dan kepribadiannya dikaji dengan empat kajian feminis, yaitu citra fisik, citra psikis, citra perempuan di keluarga, dan citra perempuan di masyarakat. Citra fisik kesembilan tokoh menunjukkan bahwa fisiknya itu cantik dan manis. Citra psikis masing-masing tokoh perempuan berbeda, hal ini dilihat dari sikap tokoh dalam menghadapi berbagai situasi dan masalah, juga dari pendeskripsian pengarang. Citra perempuan di keluarga menunjukkan bahwa sebagian besar hidupnya mandiri, dan citra perempuan di masyarakat menunjukkan bahwa tokoh perempuannya memiliki peranan penting di masyarakat. Jadi dari keempat citra perempuan yang dijadikan kajian pokok, dapat dilihat bahwa kedudukan perempuan dalam novel Handeuleum ‘na Haté Beureum dalam hal sosial, pendidikan, dan pekerjaannya sudah baik. Hasil penelitian ini bermanfaat dalam memperkaya khazanah sastra khususnya struktural dan feminis, serta dapat dijadikan bahan pembelajaran membaca novel di SMA kelas XI.

Kata kunci: struktural, feminis, novel Handeuleum ‘na Haté

Beureum, bahan pembelajaran membaca novel

1

Skripsi di bawah bimbingan Dr. Dedi Koswara, M.Hum., dan Dr. Ruhaliah, M.Hum. 2

(5)

viii

STUDY OF STRUCTURALISM AND FEMINISM

IN NOVEL HANDEULEUM ‘NA HATÉ BEUREUM

BY RÉTTY ISNÉNDÉS

LEARNING MATERIAL FOR READING NOVEL IN THE SENIOR HIGH SCHOOL OF CLASS XI3

Ai Jamilah4 ABSTRACT

Novel Handeuleum ‘na Haté Beureum has feminism elements which is needed to be studied and to be known by the public. In general, this research aims to describe women characters in novel Handeuleum ‘na Haté Beureum, so those positive characters can be used as an example for nowadays and the future of Sundanese women. The method used is descriptive analytic method, by using the techniques of literature review and data analysis. The result of this research showed that the novel Handeuleum ‘na Haté Beureum was developed by three intrinsic elements (theme, the fact of story, and the means of story) and woman characters can be used as an example. In this novel there are nine female characters with different character and personality assessed by four studies feminism, there are physical image, mental image, the image of women in the family, and the image of women in society. Physical image of the women figure shows that their physic was beautiful and cute. Psychological image of each figure has a different character, it was seen from their attitude in facing with various situations and problems, also from the description of the author. The image of women in the family generally shows that they are independent. The image of women in society shows that those ninth figures of women have an important role. So, from the fourth image of women who were the principal study, we can see that the wicket of woman in the novel Handeuleum ‘na Haté Beureum base on social, education, and work has well enough. The benefit of this research result is for enriching the treasury of literature especially structuralism and feminism, and can be used as the learning material for reading novel in the senior high school of class XI.

Keywords: structuralism, feminism, novel Handeuleum ‘na Haté

Beureum, the learning material for reading novel

3

The script guided by Dr. Dedi Koswara, M. Hum., and Dr. Ruhaliah, M.Hum.

4

(6)

ix

ULIKAN STRUKTURAL JEUNG FEMINIS

KANA NOVÉL HANDEULEUM ‘NA HATÉ BEUREUM

KARYA CHYÉ RÉTTY ISNÉNDÉS PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA NOVÉL ieu panalungtikan pikeun ngaguar gambaran karakter-karakter wanoja nu aya dina novél Handeuleum ‘na Haté Beureum, sangkan karakter-karakter nu positifna bisa dijadikeun conto wanoja Sunda ayeuna jeung mangsa nu bakal datang. Métode nu digunakeun nya éta métode déskriptif analitik, kalayan ngagunakeun téknik talaah pustaka jeung analisis data. Hasil panalungtikan nuduhkeun yén novél Handeuleum ‘na Haté Beureum diwangun ku tilu unsur intrinsik (téma, fakta carita, jeung sarana carita) jeung miboga citra wanoja nu bisa dijadikeun eunteung. Dina ieu novél aya salapan tokoh wanoja nu watekna béda. Kapribadian tokoh wanoja diulik ku opat ulikan féminis, nya éta citra pisik, citra psikis, citra wanoja di kulawarga, jeung citra wanoja di masarakat. Citra pisik salapan tokoh nuduhkeun yén pisikna geulis jeung manis. Citra psikis masing-masing tokoh wanoja béda, ieu hal ditingali tina sikep tokoh dina nyanghareupan masalah, ogé tina gambaran pangarang. Citra wanoja di kulawarga umumna nuduhkeun yén hirupna mandiri, jeung citra wanoja di masarakat nuduhkeun yén tokoh wanojana miboga kalungguhan penting di masarakat. Jadi tina opat citra wanoja nu dijadikeun ulikan poko, bisa ditingali yén kalungguhan wanoja dina novél Handeuleum ‘na Haté Beureum dumasar hal sosial, atikan, jeung pacabakanna geus alus. Hasil ieu panalungtikan miboga mangpaat dina ngabeungharan khazanah sastra hususna struktural jeung féminis, sarta bisa dijadikeun bahan pangajaran maca novél di SMA kelas XI.

Kecap galeuh: struktural, féminis, novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum, bahan pangajaran maca novél

Novel Handeuleum ‘na Haté Beureum has feminism elements which is needed to be studied and to be known by the public. In general, this research aims to describe women characters in novel Handeuleum ‘na Haté Beureum,

5

Skripsi diaping ku Dr. Dedi Koswara, M. Hum., jeung Dr. Ruhaliah, M.Hum.

6

(7)

x

so those positive characters can be used as an example for nowadays and the future of Sundanese women. The method used is descriptive analytic method, by using the techniques of literature review and data analysis. The result of this research showed that the novel Handeuleum ‘na Haté Beureum was developed by three intrinsic elements (theme, the fact of story, and the means of story) and woman characters can be used as an example. In this novel there are nine female characters with different character and personality assessed by four studies feminism, there are physical image, mental image, the image of women in the family, and the image of women in society. Physical image of the women figure shows that their physic was beautiful and cute. Psychological image of each figure has a different character, it was seen from their attitude in facing with various situations and problems, also from the description of the author. The image of women in the family generally shows that they are independent. The image of women in society shows that those ninth figures of women have an important role. So, from the fourth image of women who were the principal study, we can see that the wicket of woman in the novel Handeuleum ‘na Haté Beureum base on social, education, and work has well enough. The benefit of this research result is for enriching the treasury of literature especially structuralism and feminism, and can be used as the learning material for reading novel in the senior high school of class XI.

Keywords: structuralism, feminism, novel Handeuleum ‘na Haté

(8)

Ai Jamilah, 2015

Ulikan Struktural jeung feminis kana novel handeuleum na hate beureum karya Chye Retty Isnendes pikeun bahan pangajaran maca novel di SMA kelas XI

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR EUSI

2.1 Novél, Strukturalisme, Féminisme, jeung Bahan Pangajaran ... 8

2.1.1 Novél ... 8

2.1.3.1 Wangenan Kritik Sastra Féminisme ... 34

2.1.3.2 Sajarah jeung Kamekaran Kritik Sastra Féminisme ... 35

2.1.3.3 Jenis Kritik Sastra Féminisme ... 36

2.1.3.4 Féminisme dina Karya Sastra ... 38

2.1.3.5 Citra Wanoja ... 40

2.1.4 Bahan Pangajaran ... 42

2.1.4.1 Wangenan Bahan Pangajaran ... 42

(9)

x

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

2.1.4.3 Kriteria Milih Bahan Pangajaran ... 44

2.1.4.4 Pangajaran Maca ... 44

2.1.4.5 Pangajaran Maca Novél di SMA ... 45

2.2 Panalungtikan Saméméhna ngeunaan Ulikan Strukturalisme jeung Féminisme kana Novél Sunda ... 46

2.3 Kalungguhan Tioritis Panalungtikan ... 47

BAB III: MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 49

BAB IV: HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 61

4.1 Hasil Panalungtikan ... 61

4.1.1 Analisis Struktural Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum ... 61

4.1.1.1 Téma ... 61

4.1.1.2 Fakta Carita ... 62

4.1.1.3 Sarana Carita ... 93

4.1.2 Kalungguhan Tokoh Wanoja dina Novél ... 98

4.1.3 Analisis Citra Wanoja dina Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum ... 101

4.1.3.1 Analisis Citra Pisik Wanoja ... 101

4.1.3.2 Analisis Citra Psikis Wanoja ... 106

4.1.3.3 Analisis Citra Wanoja di Kulawarga ... 117

4.1.3.4 Analisis Citra Wanoja di Masarakat ... 119

4.2 Pedaran ... 122

4.2.1 Kacindekan Analisis Struktural jeung Féminis dina Novél Handeuleu ‘na Haté Beureum ... 125

4.3 Bahan Pangajaran Maca tina Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum ... . 126

4.3.1 Matéri Bahan Pangajaran Maca ... 126

4.3.1.1 Soal Latihan ... 130

4.3.1.2 Konci Jawaban ... 132

BAB V: PANUTUP ... 133

(10)

xi

5.2 Saran ... 134

DAPTAR PUSTAKA ... 136

LAMPIRAN ... 138

(11)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB I

BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Karya sastra mangrupa titiron atawa gambaran kahirupan manusa. Nu maca

karya sastra bisa ngeunteung kana réalitas kahirupan naon waé nu diébréhkeun ku

pangarang, boh réalitas kahirupan sosial boh budaya. Salah sahiji conto karya

sastra nu mangrupa gambaran réalita kahirupan manusa nya éta novél. Nu

dimaksud novél nya éta karangan wangun lancaran anu sipatna rékaan tapi

ngeunteung kana kanyataan sapopoé, caritana relatif panjang, tur nyaritakeun

kajadian nu sambung-sinambung. Iser (dina Teeuw, 1984, kc. 249) nyebutkeun

yén rékaan téh lain lawan tina kanyataan, tapi méré nyaho hiji hal ngeunaan

kanyataan. Ku kituna novél bisa dijadikeun salah sahiji eunteung kahirupan

masarakat Sunda.

Novél pasti miboga struktur/komponén-komponén nu ngajadikan éta novél

jadi hiji karangan nu gembleng tur miboga ma’na. Iskandarwassid (1992, kc. 153)

ngécéskeun yén:

“Struktur nya éta corak rakitan (susunan) komponén-komponén karangan

nepi ka ngahasilkeun wujud karya sastra; gembleng boga ma’na. Dina prosa upamana kumaha ngaréka-réka unsur téma, galur, tokoh jeung latar nepi ka bisa ngawujud jadi carita pondok atawa novél”

Nalungtik atawa maluruh struktur carita dina novél rumaja kawilang penting,

sabab para rumaja ayeuna perelu mikanyaho kana karya sastra Sunda tur

mikanyaho kana komponén-komponén naon waé anu ngawangun hiji novél.

Kayaning maluruh téma, sarana carita, jeung fakta carita saperti penokohan, latar,

galur, jeung amanat nu aya dina novél.

Karya sastra teu cukup dipikaharti wungkul, tapi kudu bari dilenyepan jeung

diinterprétasi. Ku dilenyepan jeung diinterprétasi téh ngabalukarkeun pamahaman

kana hiji karya sastra ti tiap jalma béda-béda, antukna ngahasilkeun rupa-rupa

penafsiran. Tapi henteu anéh saupama hiji karya sastra bisa nimbulkeun rupa-rupa

(12)

2

nimbulkeun rupa-rupa interprétasi. Pon kitu deui eusi novél, nu maca bisa miboga

interprétasi nu béda-béda kana eusi hiji novél.

Novél bisa jadi hiji média pikeun ngagambarkeun rupa-rupa kahirupan,

contona kahirupan wanoja, boh ditilik tina sisi positif boh négatifna. Salah sahiji

novél nu nyaritakeun kahirupan wanoja nya éta novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum karangan Chyé Rétty Isnéndés nu dipedalkeun ku Yrama Widya taun

2014. Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum nyaritakeun kahirupan wanoja Sunda nu keur meujeuhna pajurawet ku masalah cinta, éta wanoja Sunda téh

digambarkeun ku tokoh Mayangningrum Téjaasih. Tina kahirupan Mayang bisa

katitén kumaha pribadina dina nyanghareupan cintana nu pinuh ku teka-teki,

kumaha peran Mayang di lingkungan kulawarga jeung sosialna, kumaha kuatna

watek Mayang nu bisa nyekel jeung ngéléhkeun watek dua jajaka nu micinta

manéhna. Ku gambaran pribadi Mayang salaku tokoh utama dina ieu novél, bisa

jadi eunteung atawa gambaran pikeun wanoja Sunda jaman ayeuna jeung mangsa

nu bakal datang dina ngalaksanakeun peran salaku dirina pribadi, peran di

lingkungan kulawarga, jeung lingkungan masarakat.

Djajanegara (2000, kc. 51) nétélakeun yén umumna karya sastra anu

midangkeun tokoh wanoja téh bisa ditalungtik tina segi féminisna. Ku kituna,

panalungtik miboga maksud pikeun nalungtik citra wanoja nu aya dina novél

Handeuleum ‘na Haté Beureum. Nu jadi tatapakan novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum dikaji féminisna nya éta dina ieu novél nyampak ajén-ajén féminis anu

dicirian ku ayana opat ciri téks féminis nya éta: 1) jadi forum pikeun wanoja dina

ngedalkeun aspirasina; 2) ayana usaha pikeun ngahontal kasaimbangan budaya

(androginitas); 3) nyadiakeun métode conto ku jalan éksplorasi (petualangan)

pangalaman anyar, jeung 4) ngawanohkeun solidaritas di antara tokoh wanojana

(sisterhood) (Register, dina Isnéndés 2010, kc. 48).

Dina maca téks féminis, nu maca kudu nempatkeun manéh salaku wanoja.

Hartina nu maca kudu sadar yén dina téks karya nu dibacana, aya sora wanoja nu

kudu didéngé jeung diperhatikeun leuwih jero. Sugihastuti jeung Suharto (2010,

(13)

3

umum bisa katitén yén tokoh wanoja dina karya sastra tinggaleun tibatan tokoh

lalaki, misalna waé dina hal sosial, atikan, pacabakan, kalungguhan di masarakat,

sarta darajat wanoja salaku bagéan integral dina susunan masarakat. Ieu hal bisa

katingali dina réalitas sapopoé di masarakat nu digambarkeun dina hiji karya

sastra.

Pangajaran novél aya dina Standar Kompetensi jeung Kompetensi Dasar

(SKKD) di SMA kelas XI Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan, dina Standar

Kompetensi 11.3, disebutkeun yén siswa mampu membaca untuk memahami dan

menanggapi bacaan yang berupa biografi, novel, laporan jurnalistik perjalanan, dan bahasan jeung Kompetensi Dasar 11.3.2 Membaca novel (Dinas Pendidikan

Provinsi Jawa Barat, 2007, kc. 122). Ku kituna ieu panalungtikan dipatalikeun

jeung pangajaran di sakola, sangkan rumaja Sunda ayeuna wanoh kana karya

sastra Sunda hususna novél rumaja tur bisa ngajembaran pangaweruh sarta

pamahamanna dina ngaaprésiasi karya sastra.

Aya sababaraha panalungtikan saméméhna nu sarupa ngeunaan kajian

féminis di antarana:

1) Munisa Ambarina. 2004. “Unsur-unsur Féminis dina Novél

Kembang-Kembang Petingan Karangan Holisoh M.E”;

2) Rétty Isnéndés. 2004. “Suara Perempuan dalam Novél Sunda Puputon “Buah

Hati” Karya Aam Amilia: Kajian Féminisme”;

3) Dedi Taopik. 2006. “Citra Wanoja dina Sastra Sunda: Kritik Sastra Féminis

Idéologis kana Novél Sunda Saméméh Perang”;

4) Ai Rohmawati. 2008. “Citra Wanoja dina Sastra Sunda: Kritik Sastra Féminis

Idéologis kana Novél Pipisahan Karangan R.A.F.”, jeung

5) Yuda Irawan. 2009. ”Ajén-ajén Féminis dina Novél Suminar Karangan Anna

Mustika Ati”.

Nu ngabédakeun ieu panalungtikan jeung panalungtikan séjén nya éta dina

objék panalungtikanna, satuluyna ulikan struktural jeung féminis novél

Handeuleum ‘na Haté Beureum ku panalungtik dijadikeun bahan pangajaran

(14)

4

jeung féminisna mah sarua ngagambarkeun unsur intrinsik, aspék-aspék idéologis

jeung citra wanoja dina hirup di lingkungan kulawarga jeung masarakatna.

Lantaran can aya panalungtikan nu nalungtik “Ulikan Struktural jeung Féminis

kana Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum Karya Chyé Rétty Isnéndés pikeun Bahan Pangajaran Maca Novél di SMA Kelas XI”, ku kituna ieu panalungtikan

perlu dilaksanakeun.

1.2 Rumusan Masalah

Ieu panalungtikan téh museur kana ulikan struktural jeung féminis novél

Handeuleum ‘na Haté Beureum karya Chyé Rétty Isnéndés pikeun bahan

pangajaran maca novél di SMA kelas XI.

Anu dimaksud strukturalisme nya éta salah sahiji métode atawa pamarekan

anu dipaké pikeun nganalisis karya sastra nu dirojong ku unsur-unsur

pangwangunna. Analisis struktur karya sastra bisa ku cara ngaidéntifikasi jeung

ngadéskripsikeun fungsi antar unsur instrinsik fiksi nu aya patalina jeung karya

sastra. Ambahan struktural dina ieu panalungtikan ngawengku téma, fakta carita,

jeung sarana carita nu aya dina novél.

Kritik sastra féminisme nya éta kritik sastra nu didadasaran ku ayana

kasadaran bébédaan antara lalaki jeung wanoja nu mangaruhan budaya sarta

kahirupan manusa. Ambahan féminis dina ieu panalungtikan nya éta citra wanoja

nu aya dina novél Handeuleum ‘na Haté Beureum, nu ngawengku citra pisik wanoja, citra psikis wanoja, citra wanoja di kulawarga, jeung citra wanoja di

masarakat.

Nu dimaksud novél nya éta karangan wangun lancaran anu sipatna rékaan

tapi ngeunteung kana kanyataan sapopoé, caritana relatif panjang, tur nyaritakeun

kajadian nu sambung sinambung. Novél nu dijadikeun objék dina ieu

panalungtikan nya éta novél Handeuleum ‘na Haté Beureum karya Chyé Rétty Isnéndés nu dipedalkeun ku Yrama Widya taun 2014, nu midangkeun tokoh

(15)

5

Hasil tina ieu panalungtikan téh dipatalikeun jeung bahan pangajaran, nu

dimaksud bahan pangajaran nya éta salah sahiji komponén dina prosés diajar

ngajar. Bahan pangajaran ngawengku sajumlah matéri anu ditepikeun ku pangajar

ka siswa dina kagiatan diajar ngajar. Bahan pangajaran nu dipatalikeun jeung ieu

panalungtikan nya éta bahan pangajaran maca novél di SMA kelas XI.

Dumasar idéntifikasi masalah di luhur, ieu panalungtikan dirumuskeun dina

wangun pananya ieu di handap.

1) Kumaha unsur intrinsik novél Handeuleum ‘na Haté Beureum nu ngawengku téma, fakta carita, jeung sarana carita?

2) Kumaha kalungguhan tokoh wanoja dina novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum dumasar hal sosial, atikan, jeung pacabakan?

3) Kumaha citra wanoja nu aya dina novél Handeuleum ‘na Haté Beureum dumasar kabiasaan masarakat Sunda?

4) Kumaha lamun hasil ulikan struktural jeung féminis novél Handeuleum ‘na

Haté Beureum dipaké pikeun bahan pangajaran maca novél di SMA kelas XI?

1.3 Tujuan Panalungtikan

Dumasar kana rumusan masalah di luhur, ieu panalungtikan miboga dua

tujuan, nya éta tujuan umum jeung tujuan husus.

Tujuan umum tina ieu panalungtikan nya éta pikeun ngaguar gambaran

karakter-karakter wanoja nu aya dina novél Handeuleum ‘na Haté Beureum sangkan karakter-karakter nu positifna bisa dijadikeun conto wanoja Sunda

ayeuna jeung mangsa nu bakal datang.

Sacara husus ieu panalungtikan miboga tujuan ngadéskripsikeun:

1) unsur intrinsik novél Handeuleum ‘na Haté Beureum nu ngawengku téma,

fakta carita, jeung sarana carita;

2) kalungguhan tokoh wanoja dina novél Handeuleum ‘na Haté Beureum

dumasar hal sosial, atikan, jeung pacabakan;

(16)

6

4) larapna hasil ulikan struktural jeung féminis novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum dina bahan pangajaran novél di SMA kelas XI.

1.4 Mangpaat Panalungtikan

Mangpaat tina ieu panalungtikan dibagi jadi dua, nya éta mangpaat tioritis

jeung mangpaat praktis.

1.4.1 Mangpaat Tioritis

Mangpaat tioritis tina ieu panalungtikan nya éta nambahan pangaweruh jeung

pamahaman dina ngajén karya sastra, hususna kajian kritik sastra strukturalisme

jeung féminisme kana novél rumaja.

1.4.2 Mangpaat Praktis

Mangpaat praktis dina ieu panalungtikan nya éta:

1) pikeun guru, hasil tina ieu panalungtikan bisa dijadikeun bahan pangajaran

novél di SMA kelas XI;

2) pikeun siswa, bisa ngajembaran pangaweruh sarta pamahaman dina

ngaprésiasi karya sastra, hususna ngeunaan ulikan struktural sarta féminis,

jeung

3) pikeun masarakat, bisa mikanyaho gambaran umum citra wanoja nu aya dina

novél Handeuleum ‘na Haté Beureum karya Chyé Rétty Isnéndés pikeun eunteung wanoja-wanoja Sunda ayeuna jeung mangsa nu bakal datang maham

kana kalungguhan jeung peran wanoja Sunda nu sabenerna.

1.5 Sistematika Tulisan

Ieu skripsi disusun jadi lima bab, sakumaha nu dipedar ieu di handap.

Bab I eusina ngeunaan kasang tukang panalungtikan, rumusan masalah,

(17)

7

mangpaat panalungtikan nu dibagi jadi dua, mangpaat tioritis, jeung mangpaat

praktis, jeung sistematika tulisan.

Bab II eusina ngeunaan tiori-tiori nu ngadadasaran panalungtikan sarta

kalungguhan masalah nu ditalungtik dina widang paélmuan. Dina ulikan pustaka,

tiori-tiori nu aya dibandingkeun sarta dipatalikeun jeung masalah nu keur

ditalungtik. Salian ti ayana tiori-tiori nu ngadadasaran panalungtikan, dina Bab II

gé kudu aya pedaran ngeunaan panalungtikan saméméhna jeung kalungguhan

tioritis panalungtikan nu dilaksanakeun.

Bab III medar ngeunaan métode panalungtikan nu diwincik deui jadi desain

panalungtikan, data jeung sumber data, ngumpulkeun data, jeung analisis data.

Bab IV eusina ngeunaan hasil jeung pedaran analisis data nu patali jeung

rumusan masalah, tujuan panalungtikan, katut tiori-tiori dina Bab II.

Bab V eusina ngeunaan kumaha panalungtik nafsirkeun hasil analisis

panalungtikan. Kacindekan mangrupa jawaban tina daftar pertanyaan nu aya dina

rumusan masalah. Saran atawa rékoméndasi ditujukeun ka nu nyieun kawijakan,

ka nu ngagunakeun éta hasil panalungtikan, jeung ka para panalungtik lianna nu

rék nalungtik masalah nu sarua minangka lajuning lakuna tina hasil

(18)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

Ieu panalungtikan kagolong kana panalungtikan kualitatif. Panalungtikan

kualitatif nya éta panalungtikan anu datana atawa sumber datana mangrupa

kecap-kecap dina wangun lisan atawa tulisan, hal anu ditalungtikna ditalaah leuwih jero

sangkan bisa kacangkem ma’nana (Moleong, dina Arikunto, 2010, kc. 22).

Métode nu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta métode déskriptif

analitik. Suyatna (2002, kc. 14) nétélakeun yén métode panalungtikan déskriptif

analitik nya éta panalungtikan anu di jerona ngawengku akumulasi data ku cara

déskriptif, henteu maké uji hipotésis, teu nyieun ramalan/prédiksi, jeung teu

nyangking ma’na implikasi, sanggeus didéskripsikeun satuluyna dianalisis

kalawan maké interprétasi jeung pamahaman anu jero. Métode déskriptif analitik

dina ieu panalungtikan digunakeun pikeun ngadéskripsikeun sarta nganalisis

unsur intrinsik, kalungguhan, jeung citra wanoja nu aya dina novél, kalawan maké

ulikan strukturalisme jeung féminisme. Satuluyna hasil tina ieu analisis dijadikeun

bahan pangajaran novél di SMA kelas XI.

Dina ieu bab dipedar opat perkara nu patali jeung métode panalungtikan. Éta

opat perkara téh nya éta desain panalungtikan, data jeung sumber data,

ngumpulkeun data, jeung analisis data.

3.1Desain Panalungtikan

Desain panalungtikan mangrupa rarancang anu digunakeun ku panalungtik

pikeun meunangkeun data anu rék ditalungtik. Desain panalungtikan miboga

tujuan pikeun ngagambarkeun léngkah-léngkah dina ngalaksanakeun

panalungtikan, ti mimiti ngaidéntifikasi masalah, ngarumuskeun tur ngawatesanan

masalah, studi pustaka/tala’ah pustaka kana novél Handeuleum ‘na Haté Beureum jeung sumber pustaka lianna nu ngarojong kana panalungtikan, ngumpulkeun data

(19)

50

ngolah data hasil panalungtikan ku cara nganalisis data nu ngawengku tatahar,

tabulasi, jeung ngamangpaatkeun data luyu jeung pamarekan panalungtikan, nu

pamungkas nyieun kacindekan tina hasil panalungtikan. Galur ieu panalungtikan

dibagankeun saperti ieu di handap.

Bagan 3.1 Desain Panalungtikan

3.2Data jeung Sumber Data

Data dina ieu panalungtikan nya éta sagemblengna eusi carita nu aya dina

novél Handeuleum ‘na Haté Beureum.

Idéntifikasi Masalah

Ngarumuskeun tur Ngawatesanan Masalah

Studi Pustaka

Ngumpulkeun Data

Ngolah Data Hasil Panalungtikan

(20)

51

Arikunto (2010, kc. 172) nyebutkeun yén sumber data panalungtikan nya éta

subjék data anu ditalungtik. Sacara gurat badag, sumber data ngawengku tilu rupa,

nya éta jalma (person), tempat (place), jeung keretas atawa dokumén (paper).

1) Jalma (person) nya éta sumber data anu bisa méré data mangrupa jawaban

lisan ngaliwatan wawancara atawa jawaban tinulis tina angkét.

2) Tempat (place) nya éta sumber data nu mangrupa tampilan dina kaayaan

cicing atawa gerak. Kaayaan cicing jeung gerak mangrupa objék pikeun

métode observasi.

3) Keretas atawa dokumén (paper) nya éta sumber data nu mangrupa

tanda-tanda hurup, angka, gambar, atawa simbol-simbol séjén. Dokumén mangrupa

objék pikeun métode dokuméntasi.

Saupama nilik kana pedaran di luhur, sumber data anu digunakeun dina ieu

panalungtikan nya éta data tina keretas atawa dokumén (paper). Keretas atawa

dokumen (paper) nu digunakeun nya éta novél Handeuleum ‘na Haté Beureum

karangan Chyé Rétty Isnéndés sarta dideudeulan ku buku-buku lianna anu

ngarojong kana ieu panalungtikan.

3.2.1 Déskripsi Novél Handeuleum na Haté Beureum

Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum mangrupa novél rumaja anu téma

jeung masalah nu dicaritakeunna téh ngeunaan silih asih. Ieu novél nyaritakeun

asmara manusa nu pajurawet, nyaahna hiji wanoja ka dua jajaka nu patukang

tonggong watekna, cinta jajaka ka wanoja nu béda-béda ngabuktikeunana.

Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum ditulis ku Chyé Rétty Isnéndés,

dipedalkeun ku Yrama Widya dina bulan Februari taun 2014. Chyé Rétty

Isnéndés dibabarkeun di Sukabumi, ping 2 Désémber 1972. Ku lobana nulis sajak

nu leuwih ti 100 sajak, puluhan carpon, jeung tilu novéllét, ngabuktikeun yén

Chyé parigel pisan dina minuhan tur ngawarnaan karya sastra nu aya di tatar

(21)

52

taun 2000 nya éta buku kumpulan sajak nu judulna Kidang Kawisaya nu

dipedalkeun ku Girimukti Pasaka, Jakarta, taun 1999.

Hawé Setiawan, salah sahiji pangarang nu kawéntar, ngilu ngaaprésiasi ku

nepikeun aprésiasina dina panganteur ieu novél. Hawé Setiawan nyebutkeun yén

tokoh Mayang nu dipidangkeun ku Chyé téh bisa jadi ngasongkeun gambaran

wanoja Sunda nu kasebut idéal. Idéal di dieu téh geulis rupana, miboga prinsip

hirup nu kuat (teu poho kana ajén dirina), panjang léngkahna, lega deuleuna jeung

jembar panalarna. Saupama ditingali tina judul, ceuk Hawé Setiawan mah

“handeuleum” téh mangrupa metaphor pikeun karudet, jeung “haté beureum” téh

mangrupa metaphor pikeun masalah cinta.

Jilid ieu novél cocog pisan jeung judul Handeuleum na Haté Beureum. Warna

dasar ieu novél kayas ngalambangkeun kaasih, jilid hareupna dipinuhan ku daun

handeuleum warna beureum ati, sisina maké garis warna hideung. Éta daun

handeuleum téh loba pisan tur ngawangun écéng (lambang cinta) di tengahna, di

jerona ditulisan Handeuleum ‘na Haté Beureum salaku judul novél nu diwarnaan

beureum ati. Di luhureun garis aya tulisan Chyé Rétty Isnéndés salaku pangarang

novél. Gabungan warna kayas jeung beureum ati jadi papaés jilid novél. Dina jilid

tukang dipapaésan ku foto pangarang jeung sempalan panganteur ti Hawé

Setiawan, nu nyebutkeun Chyé boga tarékah pikeun ngagambarkeun kasang

budaya nu aya dina kahirupan masarakat Indonesia. Salian ti panganteur Hawé

Setiawan, dina jilid tukang aya ringkesan eusi novél nu nambah kapanasaran nu

maca. Di handapeun ringkesan aya gambar daun handeuleum tilu lambar, nu

ngalambangkeun tilu tokoh utama dina ieu novél nya éta, Mayangningrum

Téjaasih, Andi Samsudin Manyili, jeung Yudi Raga Jatnika. Di handap, sisi

kénca, aya logo penerbit Yrama Widya, logona gabungan warna hejo, kulawu,

(22)

53

aya tulisan Chyé Rétty Isnéndés salaku pangarang, novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum salaku judul novél, jeung Yrama Widya salaku pamedal.

Format ukuran novél nya éta 12,5 cm x 19,5 cm. Dina lambar kahiji aya

tulisan “Novél Cinta”, judul novél, jeung pangarang. Tukangeun lambar kahiji aya idéntitas pamedal, idéntitas buku, jeung hak cipta. Lambar kadua aya tawis nuhun

ti pangarang ka Prof. Dr. H. Yus Rusyana, tuluy aya tulisan “hiji catetan keur awaking, Andi, jeung Didi (Didi alm. 2008- trésnana digupay pati)”. Dina lambaran katilu aya panganteur ti Hawé Setiawan nu dijudulan Panganteur Cinta

dina Kasang Budaya Hawé Setiawan. Lambar kagenep aya daptar eusi, tukangeunna aya cutatan lirik “Rozzana- Singer of Malaysia”.

Gambar 3.1

Jilid Novél Bagian Hareup jeung Tukang

Eusi novél diwangun ku dalapan épisode, kandelna 98 kaca. Épisode kahiji

(23)

54

“Dijambatanan”, épisode kalima dijudulan “Kajadian di Hotél”, épisode kagenep dijudulan “Ngumbar Panineungan”, épisode katujuh dijudulan “Surat”, jeung épisode kadalapan dijudulan “Tutup Layar”.

Épisode kahiji dimimitian ti kaca 1 nepi ka 14, gurat badagna nyaritakeun

waktu Mayang kudu ngaluuhan Seminar Penulisan Naskah Basa jeung Sastra

Daerah sa-Indonesia, nu dipancénkeun ku Direktur Penerbitan “Kamandaka” tempat digawé Mayang. Ieu seminar téh diayakeun di Yogya, tempat anu loba

pisan panineunganna antara Mayang jeung Andi. Mayang sabenerna embungeun

indit ka Yogya téh, tapi kusabab tugas nu kudu dilakonan dina profésina, Mayang

kapaksa indit. Sapanjang jalan ka Yogya, lelembutan Mayang mah kumalayang

ngumbar panineungan manéhna jeung Andi. Waktu manéhna ngaliwatan Stasion

Tugu, manéhna inget kana carita éndah tapi peurih, peurih tapi bagja, bagja tapi

sedih, sedih tapi bungah, bungah tapi kaduhung, kaduhung maké aya carita éndah

tapi peurih. Ieu acara seminar téh diluuhan ku wawakil sa-Nusantara, pamilonna

diluuhan ku opat lapis kalungguhan nya éta pagawé, mahasiswa, para

panulis/pangarang, jeung pejabat. Lain ngan ukur Mayang nu haténa tagiwur

mancawura téh, Andi ogé kitu sarua. Andi kapapancénan pikeun ngeusi kasenian

dina ieu seminar, dipénta jadi panitia ku séniorna. Andi nyahoeun Mayang aya

jeung bakal ngaluuhan ieu acara. Manéhna bingung kudu kumaha, naha manéhna

rék api-api teu wawuh atawa rék nyumput salila lumangsungna ieu acara.

Épisode kadua dimimitian ti kaca 15 nepi ka 26, gurat badagna nyaritakeun

waktu Yudi jeung Mayang ka Situ Paténggang-Ciwidey, nempo katumbiri di

sasaungan, maranéhna ngobrolkeun tujuh pohaci. Waktu keur ngobrol, ujug-ujug

Yudi nyabit cintana ka Mayang, antukna haté Mayang jeung Yudi jadi teu puguh.

Da ari nyaah Mayang ka Yudi mah mung nyaah ka sobat, jeung mung nyaah ti adi

ka lanceukna, tapi sok sanajan kitu Yudi mah tara maksa kana sagala kahayang

rasana. Teu lila ti dinya duanana balik. Mayang ngageter rasana pinuh ku

(24)

55

pok, waktu Yudi ngomongkeun nu geulis gunung, Mayang nyangka Yudi

nyindiran kana kaayaan maranéhna. Mayang baeud ka Yudi nepi ka Ciwidey kota.

Ngan pas ngaliwat ka pasawahan, munding sarakit ditambah énéngna meuntas

jalan, teu karaseun Mayang nyekelan cangkéng Yudi, bari nitah ngeureunkeun.

Tapi ku Yudi dihajakeun eureun. Mayang beuki pias, untung budak angon

buru-buru nungtun mundingna. Ti dinya Mayang galécok deui, nyaritakeun kajadian nu

ngalantarankeun Mayang sieun ku munding.

Épisode katilu dimimitian ti kaca 27 nepi ka 36, gurat badagna nyaritakeun

acara panggung kliningan nu nanggap Cicih Cangkurileung jadi sindénna. Dina

ieu acara aya rombongan panalungtik ti Asosiasi Kajian Budaya Indonesia nu

dipingpin ku Dr. Purwadi. Anggota ieu asosiasi nya éta Andi, Taufik, Asih, Laras,

Yudi, jeung Johanes. Ieu acara ogé nu nepungkeun Mayang jeung Andi. Waktu

saréréa keur makalangan ngigelan sindén nu ngarangkep penari jaipong téa, Andi,

Mayang, jeung Bu Cicih mah uplek diskusi dina panggung. Mayang téh wanoja

tomboy (pakéan saraket awak, lévis belél kabéh, buuk panjang diuntun hiji).

Sanggeus makalangan, tim Asosiasi Kajian Budaya Indonesia ngayakeun diskusi

di Hotél Girimukti-Pamanukan, nepi ka jam sabelas peuting, ngadiskusikeun

wayang di Tambi jeung jaipongan di Subang.

Épisode kaopat dimimitian ti kaca 37 nepi ka 42, gurat badagna nyaritakeun

waktu Johanes nanya ka Andi, saha awéwé nu diuk di gigireun Andi basa di

panggung kliningan Cicih Cangkurileung. Andi ngajelaskeun yén Mayang téh

babaturan nu sanasib, hayang nalungtik kasenian jeung budaya. Andi mah

nalungtik babandingan alat musik/waditra di Jawa Tengah jeung di Jawa Barat,

sedengkeun Mayang mah nalungtik perkara sastra dina kawih-kawih nu kungsi

ditembangkeun ku Bu Cicih. Andi ngajak Mayang ngagabung ka rombongan

manéhanana. Dr. Purwadi salaku pingpinan panalungtikan ngijinan Mayang

ngagabung, tapi status Mayang lain angota penelitian. Dasar Johanes mah jalmana

(25)

56

Andi kapancing émosina, nepi ka émosina kababawa saré. Manéhna mimpi

jaipongan jeung si Kumpay (pengisi dina acara Cicih Cangkurileung), tapi di

tengah impianna si Kumpay leungit, ngajanggélék Mayang. Waktu manéhna keur

jaipongan jeung Mayang, Johanes ngaganggu tarian manéhna jeung Mayang.

Dina éta impian manéhna gelut buk-bek jeung Johanes. Sigana kahayang

manéhna ti beurang téh kalaksanakeun dina impian.

Épisode kalima dimimitian ti kaca 43 nepi ka 56, gurat badagna nyaritakeun

waktu Mayang geus ditarima di lingkungan anggota panalungtikan Asosiasi

Kajian Budaya Indonesia. Dr. Purwadi sikepna jadi béda, jadi simpatieun ka

Mayang, simpati kana kahayang jeung téma garapan skripsi Mayang. Pa Purwadi

nguji kana kamampuh Mayang ku cara nanya ka Mayang “Kumaha rumpaka kawih nu ngandung ajén sastra?” Mayang ngajawab nepi ka écésna, nepi ka Pa Purwadi muji tur ngarasa reueus kana kamampuh Mayang. Pa Purwadi ngomong

ka Mayang, Mayang bisa asup ka Asosiasi Kajian Budaya Indonesia. Mayang

nganuhunkeun pisan ka Pa Purwadi, tapi Pa Purwadi nitah Mayang nganuhunkeun

ka Andi. Waktu keur nganuhunkeun ka Andi, Andi nanya ka Mayang, naha mawa

ganti baju atawa henteu, Mayang ngajawab henteu. Mayang rék balik heula ka

Bandung. Tapi Andi nyaram Mayang balik, lantaran hariwang. Andi méré

Mayang baju ganti, tapi Mayang salah paham, ngarasa harga diri salaku awéwé

téh ditincak ku Andi. Andi reuwaseun, ti dinya Andi ngomong togmol, yén Andi

kagum, resep, jeung nyaah ka Mayang. Antukna Mayang narima éta baju. Dina

hiji poé Mayang keseleun pisan ka sikep Johanes, da unggal panggih téh Johanes

sok melong Mayang ti handap ka luhur, siga dipeunteun, ditilik-tilik, bari

dibarengan ku teuteupan cunihin sagala, nepi ka hiji waktu mah ngaharéwos

“Kutunggu di kamarku, cantik”. Sakali dua kali mah teu dipaliré ku Mayang téh, tapi da ari kaseringan mah Mayang jadi mikir, naon maksudna? Manéhna asa

dibalangkeun harga dirina, harga diri wanoja utamana, komo waktu di Réstoran

(26)

57

ka Mayang masih parawan atawa henteu. Mayang ti dinya ngambek, manéhna asa

dijejeléh, dibeubeutkeun tur ditijek harga dirina ku Johanes, antukna Mayang

nyabok Johanes. Nu nyaho kajadian ieu téh Yudi, da Yudi kabeneran aya di

Réstoran harita téh. Ku Yudi Mayang ditenangkeun, tur dianteurkeun ka tempat

saré Mayang. Mayang ku Yudi dibéré kasét “Tembang Sunda Cianjuran Cacandran Laras Mandalungan Mamah Dasimah”.

Épisode kagenep dimimitian ti kaca 57 nepi ka 68, gurat badagna nyaritakeun

waktu di Yogya di Balai Pertemuan Seniman, Mayang sakamar jeung Sri Rejeki ti

Penerbit Sastra Maju, Jawa Timur. Waktu diajak ka kantin ku Sri, manéhna nolak

da embung liar kaluar, sieun panggih jeung Andi nu geus teu pendak salila tilu

taun. Tapi teu lila ti dinya Mayang kaluar ti kamar, tuluy ngaliwat ka taman nu

rajeg ku tatangkalan. Di dinya pisan Mayang téh baheula ngalalakon jeung Andi.

Mayang ngumbar panineunganna jeung Andi. Baheula Andi nyebutkeun yén

Mayang téh simbulna seuneu, panas, aktif, agresif, jeung berbahaya, sedengkeun

Andi simbulna angin. Gedé leutikna seuneu téh diatur ku angin, jadi Mayang bisa

dikadalikeun ku Andi, kitu pokna. Di dinya pisan Andi wakca balaka ka Mayang

ngeunaan eusi haténa. Beuki wanoh beuki bogoh, beuki deukeut beuki geugeut.

Mayang sering diélingan ku Laras jeung Yudi, yén Andi téh lalaki teu bener, tapi

da ari bogoh kumaha atuh. Omongan Yudi jeung Laras téh teu dipaliré, da najan

jauh gé Andi mah sok nelepon jeung nyuratan, pokna téh kitu. Waktu manéhna

keur baluweng soal hubunganna jeung Andi nu geus tara nelepon jeung ngirim

surat deui, ngan Yudi nu sok jadi tempat pakumaha téh. Mayang mah mikir Andi

téh keur sibuk ngerjakeun tesis wé. Yudi mah ukur rumahuh, karunya ka wanoja

anu dipikanyaahna.

Épisode katujuh dimimitian ti kaca 69 nepi ka 82, gurat badagna nyaritakeun

Yudi méré Surat ka Mayang. Sanggeus sataun kagiatan di Subang, Mayang teu

kungsi panggih jeung Yudi. Tah diparengkeun deui téh di STSI waktu pagelaran

(27)

58

sakapeung mah sok nyalahkeun Mayang, da Mayang mah teu beunang diélingan

cenah. Surat Yudi ku Mayang mimiti dibaca, teu karasa cipanonna geus maseuhan

éta surat. Eusi suratna téh Yudi nembrakkeun katrésnana, nepi ka dina surat téh ku

Yudi dibéjakeun yén Yudi ku Pa Made sok disebut Mahésa Agni papacangan Kén

Dédés, nu Kén Dédésna téh direbut ku Tunggul Ametung, ti Tunggul Ametung

direbut deui ku Kén Arok. Mayang gé siga si Apun Gencay cenah dina Jajatén

Ninggang Papastén. Ti dinya Mayang ngarasa salah pisan ka Yudi, tuluy Mayang

nyetél kasét nu ti Yudi, kabeneran lagu campaka, nu marengan haté Mayang

ayeuna. Nu marengan nogéncangna haté Yudi ka Mayang, haté Mayang nu

nogéncang ka Andi.

Nu pamungkas épisode kadalapan, dimimitian ti kaca 83 nepi ka 98. Gurat

badagna nyaritakeun lekasanna Seminar Penulisan Naskah Basa jeung Sastra

Daerah Sa-Indonesia. Opat lapis pamilon sugema kana ieu seminar. Mayang ogé

sugema pisan, manéhna bisa ngalakukeun studi banding ka Penerbit Percetakan

nu aya di Jawa Tengah, jeung studi banding ka museum di tatar Jawa. Hiji mangsa

Sri Rejeki mimiti curiga kana sikep Mayang ka Andi. Dina poé kasalapan ieu

seminar, Andi karék wani nunutur Mayang. Waktu panon poé maju ka soré, Andi

ngajak ngobrol ka Mayang di Basisir Parangtritis. Andi ménta hampura ka

Mayang, tapi Mayang nyorocos ngedalkeun eusi haténa, ngedalkeun kanyeri

Mayang waktu Andi nitah Mayang ka Yogya pikeun nungtaskeun masalah.

Sabenerna Mayang embung ka Yogya téh, tapi ku sabab sono jeung trésna ka

Andi, Mayang indit. Harita Mayang dibawa ka Parangtritis, sabab di imah Andi

aya Roro Retno Wulan, ningrat Jawa nu kakara sabaraha minggu dicangcang ku

Andi. Tapi hubungan jeung Roro téh pegat di tengah jalan ukur lima bulan.

Baheula mah di Parangtritis téh ngomongkeun Roro, ayeuna mah Andi ménta

hampura kana kalakuan-kalakuanna. Mayang geus teu sabar, Mayang

ngabudalkeun kakeuheulna ku cara nyabok Andi dua kali. Cabokan kahiji

(28)

59

Mayang lantaran Andi hianat. Ahirna, Mayang indit teu maliré Andi, ti dinya

Andi jangji ka dirina sorangan rék néangan Mayang, rék ngudag Mayang ka mana

waé inditna, sanajan ka tungtung buana.

3.3 Ngumpulkeun Data

3.3.1 Instrumén Panalungtikan

Instrumén panalungtikan téh nya éta alat/fasilitas anu digunakeun ku

panalungtik pikeun ngumpulkeun data sangkan pagawéan leuwih gampang jeung

hasilna leuwih hadé. Instrumén anu dipaké dina ieu panalungtikan nya éta kartu

data, nu gunana pikeun ngumpulkeun jeung mindahkeun data nu geus aya. Éta

kartu data téh ngawengku unsur intrinsik jeung citra wanoja nu aya dina novél,

saperti palaku jeung watek, latar tempat, latar waktu, gaya basa, citra pisik

wanoja, citra psikis wanoja, citra wanoja di kulawarga, jeung citra wanoja di

masarakat. Di handap ieu mangrupa conto gambaran kartu data nu digunakeun.

Gambar 3.2 Gambaran Kartu Data

3.3.2 Téhnik Ngumpulkeun Data

Téhnik anu digunakeun pikeun ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya

éta téhnik talaah pustaka. Kusumah (2012, kc. 25) nétélakeun yén téhnik talaah

pustaka nya éta téhnik ngumpulkeun data nu mangrupa sumber tinulis pikeun

néangan tur nangtukeun tatapakan tioritis anu aya patalina jeung objék

panalungtikan. Objék dina ieu panalungtikan nya éta novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum. Data nu kakumpul mangrupa data nu luyu jeung tujuan nu hayang

dihontal. Léngkah-léngkah ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya éta ieu

di handap.

Cutatan-cutatan unsur intrinsik jeung citra wanoja

(29)

60

1) Maca novél Handeuleum ‘na Haté Beureum.

2) Nyirian unsur-unsur intrinsik jeung citra wanoja nu aya dina novél

Handeuleum ‘na Haté Beureum.

3) Nyalin kana kode data sangkan data leuwih gampang diolah jeung leuwih alus

hasilna.

3.4 Analisis Data

Sanggeus data hasil panalungtikan dikumpulkeun, léngkah séjén nu perlu

dilakukeun nya éta kagiatan ngolah data (analisis data). Sacara umum analisis data

ngawengku tilu hal, nya éta tatahar, tabulasi, jeung ngamangpaatkeun data luyu

jeung pamarekan panalungtikan (Arikunto, 2010, kc. 278). Tatahar mangrupa

kagiatan mimiti anu dilaksanakeun dina analisis data. Tabulasi nya éta proses

ngahijikeun sakabéh data anu kapanggih. Data anu geus ditabulasi tuluy diolah

dumasar pamarekan panalungtikan nya éta struktural jeung féminis.

Sanggeus data kakumpul, léngkah-léngkah nu dilakukeun dina ieu

panalungtikan nya éta ieu di handap.

1) Nyieun papasingan data.

2) Mindahkeun sakabéh unsur intrinsik jeung citra wanoja kana wangun

tabél/instrument.

3) Nganalisis unsur intrinsik jeung citra wanoja nu aya dina novél Handeuleum

‘na Haté Beureum.

4) Ngadéskripsikeun unsur intrinsik jeung citra wanoja nu aya dina novél

Handeuleum ‘na Haté Beureum.

5) Napsirkeun jeung méré interpretasi kana sakabéh data anu kapanggih dina

novél Handeuleum ‘na Haté Beureum.

6) Nyindekkeun hasil analisis data, nu satuluyna dijadikeun bahan pangajaran

(30)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB V

PANUTUP

5.1 Kacindekan

Tina hasil analisis data dina Bab IV, bisa dicindekkeun yén novél

Handeuleum ‘na Haté Beureum diwangun ku unsur-unsur intrinsik (téma, fakta carita, jeung sarana carita) jeung ajén-ajén féminis. Tokoh-tokoh wanoja dina

novél Handeuleum ‘na Haté Beureum hampir sakabéhna digambarkeun ku

pangarang ngaliwatan citra pisik, citra psikis, citra di lingkungan kulawarga,

jeung citra di masarakat.

Téma ieu novél nya éta ngeunaan cinta/asmara, pajurawetna cinta antara hiji

wanoja jeung dua jajaka, cinta jeung nyaahna jajaka ka wanoja nu béda-béda

ngabuktikeunana, cinta jeung nyaahna hiji wanoja ka dua jajaka nu patukang

tonggong watekna. Dina nyaritakeun ieu novél, pangarang maké galur bobok

tengah. Dina ieu novél aya 27 palaku. Tina 27 palaku ngawengku tilu palaku

utama nya éta Mayang, Andi, jeung Yudi, opat palaku tambahan nu marengan

palaku utama, jeung 20 palaku piguran. Latar dina ieu novél aya 61 latar tempat,

38 latar waktu, sarta maké latar sosial lingkungan masarakat sedeng jeung luhur.

Pangarang ngagunakeun puseur panitén jalma katilu sagala nyaho. Dina

nyaritakeun eusi novél pangarang ngagunakeun salapan gaya basa. Gaya basa nu

mindeng dipaké ku pangarang nya éta rarahulan jeung mijalma. Amanat dina ieu

novél nya éta: saapik-apikna nyumputkeun kagoréngan, pasti bakal kapanggih;

mending kénéh dipikacinta daripada micinta; élmu jeung kabisa mah moal beurat

mamawa, jeung jadi wanoja mah ulah leumpeuh yuni, ulah babari kagoda ku

omongan/pisikna lalaki. Wanoja mah kudu tanggoh, rupa-rupa hal/masalah téh

saméméh diuruskeun ku batur, kudu disanghareupan heula ku sorangan.

Hampir sakabéh tokoh wanoja nu aya dina novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum leuwih mentingkeun karir atawa atikan, ti batan kalungguhanna jadi

(31)

134

novél, manéhna nyorakeun nu aya dina dirina salaku Warga Negara Indonesia, ku

cara nyaimbangkeun kalungguhanna sarua jeung lalaki, miboga daya saing jeung

aktif, bisa ngalaman dunya atikan tingkat S1 jeung gawé di tempat penerbitan

buku. Mayang miboga jiwa féminis nu kuat, katitén tina cita-cita, kahayang, jeung

tingkah polah Mayang dina nyanghareupan masalah.

Citra pisik jeung citra psikis wanoja dina ieu novél miboga citra nu positif.

Pangarang ngan ngagambarkeun sabéngbatan citra tokoh Mayang jeung Roro di

kulawargana. Mayang miboga watek nu mandiri, sedengkeun Roro mah miboga

sipat nu nurut pisan ka kolotna. Saupama ditilik tina carita novél, citra

tokoh-tokoh wanoja di masarakat miboga kalungguhan penting. Lantaran kitu, bisa

dicindekkeun yén kalungguhan tokoh-tokoh wanoja dina hal sosial, atikan, jeung

pacabakanna positif alus.

Sabada ditalungtik, téks carita nu aya dina novél Handeuleum ‘na Haté

Beureum bisa dijadikeun alternatif bacaan pikeun bahan pangajaran maca novél di

SMA kelas XI. Novél Handeuleum ‘na Haté Beureum dijadikeun bahan

pangajaran maca sabab saluyu jeung kriteria, sarta sarat bahan pangajaran. Carita

ieu novél ogé miboga unsur budaya, atikan nu hadé, jeung ajén-ajen féminis nu

kudu dipikanyaho ku siswa-siwa SMA nu keur rumaja, sangkan siswa bisa nyaho

jeung nyonto kana citra-citra wanoja positif nu aya dina novél Handeuleum ‘na

Haté Beureum, ku kituna hasil tina ieu panalungtikan dipatalikeun jeung

pangajaran.

5.2 Saran

Tina hasil panalungtikan, aya sababaraha saran pikeun ngaronjatkeun hasil

aprésiasi karya satra hususna novél, pikeun panalungtik saterusna, para sastrawan

ngora, kritikus karya sastra, guru, jeung masarakat. Éta saran téh nya éta ieu di

(32)

135

1) Pikeun panalungtik saterusna, hasil tina ieu panalungtikan téh ngan

dirarancang pikeun bahan pangajaran maca novél di SMA kelas XI wungkul.

Ku kituna, dipiharep aya panalungtikan saterusna nu nguji ieu bahan

pangajaran ku tiori keterbacaan pikeun ngukur kamampuh siswa dina

pangajaran maca novél.

2) Pikeun guru, dipiharep bisa ngamangpaatkeun hasil panalungtikan ngeunaan

ulikan struktural jeung féminis dina pangajaran sastra/aprésiasi prosa.

3) Masarakat, dipiharep bisa mikanyaho gambaran umum tokoh wanoja nu aya

(33)

136

(34)

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR PUSTAKA

Anwar, A. (2009). Geneologi Feminis Dinamika Pemikiran Feminis dalam Novel

Pengarang Perempuan Indonesia 1933-2005. Jakarta: Republika.

Arikunto, S. (2010). Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: Rineka Cipta.

Danadibrata, R. A. (2006). Kamus Basa Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama & Universitas Padjajaran.

Departemen Pendidikan Nasional. (1991). Kamus Besar Bahasa Indonesia Edisi

Kedua. Jakarta: Balai Pustaka.

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. (2007). Standar Kompetensi dan

Kompetensi Dasar Mata Pelajaran Bahasa dan sastra Sunda. Bandung:

Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat.

Djajanegara, S. (1995a). Citra Wanita Dalam Lima Novel Terbaik Sinclair Lewis

dan Gerakan Wanita di Amerika. Depok: Fakultas Sastra Universitas

Indonesia.

Djajanegara, S. (2000b). Kritik Sastra Feminis: Sebuah Pengantar. Jakarta: Gramedia.

Faturohman, T. (1983). Ulikan Sastra. Bandung: Djatnika.

Haerudin, D. & Kardana, K. (2013). Panganteur Talaah Buku Ajar. Bandung: JPBD FPBS UPI.

Hellwigg, T. (2003). In The Shadow of Change Citra Perempuan dalam Sastra

Indonesia. Depok: Desantara.

Humm, M. (2002). Ensiklopedia Feminisme. Yogyakarta: Fajar Pustaka Baru.

Iskandarwassid. (1992). Kamus Istilah Sastra. Bandung: Geger Sunten.

Isnendes, R. (2010a). Kajian Sastra: Aplikasi Teori & Kritik Pada Karya Sastra

Sunda dan Indonesia. Bandung: Daluang.

Isnendes, R. (2010b). Teori Sastra. Bandung: CV. Wahana Karya Grafika.

(35)

137

Kusumah, F.H. (2012). Simbol-Simbol dina Kasenian Sampyong di Kelurahan

Simpeureum Kacamatan Cigasong Kabupaten Majalengka pikeun Bahan Pangajaran Maca di SMA. Bandung: Tidak diterbitkan.

Koswara, D. (2011). Racikan Sastra. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah UPI.

Nurgiyantoro, B. (1995). Teori Pengkajian Fiksi. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.

Rosidi, A. (1965). Ngalanglang Kasusastraan Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya.

Ruhaliah. (2012). Diktat Kuliah Sajarah Sastra Sunda. Bandung: JPBD UPI.

Rusman. (2009). Manajemen Kurikulum. Jakarta: Raja Grafindo Persada.

Rusyana, Y. (1984). Panyungsi Sastra. Bandung: Rahmat Cijulang.

Salmun, M. A. (1958). Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco N.V.

Semi, A. (1985). Kritik Sastra. Bandung: Angkasa.

Sugihastuti & Suharto. (2010). Kritik Sastra Feminis Teori dan Aplikasinya. Yogyakarta: Pustaka Pelajar.

Suyatna, A. (2002). Pengantar Metodologi Pendidikan Dan Pengajaran Bahasa. Bandung: Departemen Pendidikan Nasional Universitas Pendidikan Indonesia Fakultas Pendidikan Bahasa Dan Seni Jurusan Pendidikan Bahasa Indonesia Dan Daerah.

Tamsyah, B.R., spk. (1996). Pangajaran Sastra Sunda. Bandung: Pustaka Setia.

Tarigan, H.G. (1979a). Membaca sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa.

Tarigan, H.G. (1986b). Prinsip-prinsip Dasar Sastra. Bandung: Angkasa.

Tarigan, H.G. (1988c). Metodologi Pangajaran Bahasa (Suatu Penelitian

Kepustakaan). Jakarta: Depdikbud Dikti Proyek Pengembangan lembaga

pendidikan tenaga kependidikan.

Teeuw. (1984). Sastra dan Ilmu Sastra Pengantar Teori Sastra. Jakarta: Girimukti Pasaka.