PERANAN
TERNAX KERBAU
DALAM
USAIIATANI DAN
KONIRIBUSINYA
TER.HADAP
PENDAIATA.I! PETANI
DI KABUPATEN SAWAHLI'NTO/SUIJNJI'NC
APRIL
MUHAMMAD
PROGRAM PASCASARJANA
UNIITRSITAS
ANDAT-ASTI:RA\1N
TNRNr\KKI.]IIB(T D,\I,A\I
IISAIIAI
\\I
DANx()Nl
lllllt
sli\\''\
TnR
\D.\t
tItNt)]\f
,\ tAN
pLla\I
Dt
K,\l]l;P{TUN
\,t\\'\HLt
\to/st.tt
N.Jl\(;
Olth
Aprit
\ruhrm
d(Diharrrl
binbibinsnn :RusjdiSrhdin.ZAlin,Ul,drn.\vtiAljustrr)
t{t\(;Krs,\N
I,..clirjan dilikukan di Klbuprlen
Sr\qhjd !,rSiunlur!
tut!,nr 2 Lrular nnrLri dx.i hulrnArril smp.i d.rsrn hnii:007
I.kr\
llnctilian
bc.rdr
,lj k.ca'nxlro lVNa!!i.Ktrpi$d
K.hT'r
uhnad sijunilngTu Dxtr Fncli1i.. ini
xJid
urrukdlnlorrhlt
: (l )p.i
nn r.njxkt.rb,u
Ullnr
uahahni. (2) l.ntrihusilernr[k.rllu
]xr!
dilcLtbntu soruj scmi nrcnlrJ. r€rhr(l.Dt. dxll[
[c orr!a pct.n] dxlxnr u!rhrhnj' 1
r'i
ii
r:J,bcr.l.sa.lu
:rnrF
]
g dianibi utrLLnr\.kili
prptrlNi. l'.dal.n.tnjr
inti.g
nrsnjrJr an!8orap.prldi
rdrlah schtrrh t{trmahtrflla
Peknj(tt'l) yd!
nrcDnlihrrdkcrba denga0sisrc.rtd.rc
ih
.inscdrji.r.nsjl:
Pcnli'nbilan smrocl stcrra
ir.ndar,
0,!rr
vn!r)
Adr
I
l.hop yxngdiLrkokrn
lailu
i
tcnlma
tcnlrinbilan:$rl]cl
tccrtrrdln.keili
Dr.nqxmbjl irmlrelni!ari
d.Dl.(is,
nr.n!!inbil sxdirclrunxI
r.nlgxr.rrni{t{ll,),
I)]J]hhit
prr(ari
lrn
lcdua dhknk.l
lo.grf
DrernLrfu,posirc.xd{
n
}an!di
.dik.r rnr.rir r.rpilillr).
lc.rourJn dori.!a.i
srhrlai rdDrcl.J
rsa.k.i (cp.Jx itrmlah RTP lremeliharxkcftx!
\ccari s.miinrnsil
drnnjcmii[j
]tfr
t.rbuyik
lumlah kccam.lanlans
dij.dlkaDsanitll
dilcrapk!. dcnlaf quoh*brntrk l0
r'! dariRIP pada nxsiog ir.si'rs nagrri PergMrbiLrn sapcl liumxh]!n!ga
lctni
(RPI)dillltrkrn
lcDlaDD.r
arlrk
sedcrh,nalt
nt)t.hnbn
lcogu'npllm daa
merqunikar
tk.ik
\aq.mcaft dcnlrnncDga!
paJl kucsi.ner nrcliruri : (11 sosiodctrr)sali nel.o.(:)
runantcrnd
tcfixu
6)
p.odafarrn us.h.taDl
l
rrrnli
lt.bru
ldmrao
I)Jtii. Llrer. tronjLutru,x {j.0r:rhrlrDi
ikxrl
Pcdgoluhxtrd!r,
unluk sonodrmolmi
sc.xrr
JcJk.ptjt
ne.dxluhtrlicrsi[
d\ab]rrri lrh nneb.rdrsarkr
|EtrftnMd drr
D.uctMrxi
tiap .nblnu LnhrLani sel.ma srtu rxhon.\'da4tn
t.nl.ihtrst r.ajxtr te.hnudi[]nng
be'irsrrkar
prosc asr.Jfi
mr
i"lr
D.drlrJr,f
bdsi[ drn
hasill.sil
pcrchianruuniukkubrhs!
IJfusi
r.tarlrtcnJxrulrntcnrak[crhxuyrn!{]ln.l
hx.alcuntflnt
nr.nsrrrirf lrlurr&
pclini
ldlLahR|
9638.9011p.r
rd'un_bjh
dijharnh
rrt.
l].Dstrisitxo pcr
.tor
l.'rt
tefiru
3d.l.h Rp.15i:t 500 Dcr lnhunI
Kondlsinxiodc.r.xn
l]cbnir|tlcn'l
di
lnbuFLer
Sa\al,tunlt] sjiLu ur-()rig
bctuNrJl
r[\6]
lrhrn.|.trlxn
hngLd pcrdiditrnyir!r.
drh t7il1nsl))
nrlr
ne,.rh
uli
rl rdrh r Lr.rLrD..li r/o
rr rxrxi
{!.LJt.
ur,!x
L,,1.,
( t.. ,t
,P...mn
tnrxk
k.rbatr ranedip.lihx.r \.crrx
scmt rnldnsit.dxnlr unrtrLrnnrrmu
(.rr!r l.'j{
p.di
usxLrrirtri. rnobit. rniak scJaD! bct.rI
irxh
ke.hro dinr.nfi.tkan untuk hcncrimr opxixD daiterrni!rn!
DNnburut rnlcngd up.I.!a
lit
z5 000 srd 10.000 Batrri
ti4
ekor.dltu.tin!
nup.r,
'afle,tuk(rrbuuschagaiFnlhasil
ptrnul kan&neuntr'(
saharali scdxpcns[asil susL !!ng t*aD d jadikan
ddih
Usxlutani
yanaDllintdonrinanbilrJiliharda.ip.
atrlanbersilrdyx!drtihNalfuni
1lnJnar kirct.tc
.l
kc.b&.loanF.
padi.laraD[n h.djluLt{Mdin
usahaikan
ltrtu{araF.d{rlrn
bcrsihridr
ncr.nirlxl.n
usahalanirrnxnr.n
kft.r
ldafubltt
ll610.00l
Jtr
rdhuo. t1so1droi rcmaktc
aurdaiah
I{t
9$6400iJ I)3r{$un.
rdrfran
pd.San Rp5.81j7t0
Fn.hu.
rannhxn hodiluLlotu
Rt
6]6.150 p.r rxhun dln usaha ikmltf
6:j.710t.r
K.otib
sirenuklcrbirIxtr!di!.1iharasccaft s.ni
io{eiJitterhidottcn!a|rJrar bersih
s.liro
ri.uni
aiahl5
7l
%
siln
dilihat bodasarklnjlnn.h
dbrra
us.hxr.iJri[
unh'k dur cab.n!lsxhriafi
41.73 %. rigrcibar!
,sxh.rani .10.11 %.
cnrFl
crhanglsahihi
1896 % scnr lima us.hartrrj!
llLrdxsx.k!n hrsll 0eneLiriar daF.r disinrpulk.f brh\vr Lehadiran
r.m*
lerbru
drlm
u{hatani d.D.( m.nib.rikrn njlai taDbrh yrns tnrlBj t.rhldaD-,J'
1.u,,l"l,','l
1..{'.'
,r.;
memberihrn sumhangd rcnrgr kcrir unh{ mcngollh lahln.
kolotuh)!
\cbrA.i pupul 1anrd1an.dr
hmbr|
Fdani.f
datd
dimnnltnkano1.|
rnut
kertrauI.
Pltl,lD,\ltlrLIl
\
'lemlk ke.trru scs!ngsuhnlx 1c,h lrnri djprhhan
ti
tnd.D.sj. dro
let$
dimulaisciak k.Jrr,ogao ncnck m.y.nabijrgs.lndofesta abuan i.trur rros tal0.
J
Lrdoncsi!rrn!
sebahag an b.s!r Ffdudnknla ringgrt dj lcdcsx& dan hidDl,dri
scklor penaniad. perananrcn
korbauridj|dh
dapat dinisahhaDlchak
kerbau umunnya ditetiban s.c.B!dhio.!t
di pcdestun_ rujuinlrama pclihatu,Dr)ra adahn scbasai s
nibd
renagr untuk Jncogotah sawjharaupun p€nr k
pcd.ri
ltmakkobaujurr
NDgh,sit dagiJrgyanr
cu[ur bcsarnrenrbcriku sumbanlan baei pcningkltan pcngadun rertjadxp kebutuhan proreil
he\ari
dalanr ncgcri lang lrcrupaUn DcDelrxjt dagin! n.nrordu
s.lcah s.piFkni lebihkurang
97I
nbu torttahu { Dicrien t,eremrkan. :00,1)DiSunrar.n RMr pada unudrnva !an-! diFtih.ra frerupakanlcnis [erbaL
rusx (kerbau
lumrur)
uDrrktuiur
oroltisuna xeneni Lrnruk rabunsan. renlhasildasitre susu, kulii.1.naga kerja. p.nshasit puDut
db
atarl,u\Dnasj.
potutlsilcm*
kerbau di sumliera Bd?r p.da hhun t005 sebrnyal122 692 ekor.(ls
4 %)benda
!i
klbupalcn Saqahlunlol Sijunjune Dcrran dcnikian daernh inj dapaldikxtxkrn s.ba8ai sc
rd
rematke
.u di
Sumalc.Jllqll
.
tDinrsp.remrkr
PmniNi Su'ndcra Jllral. 2005)
sistu'n penieliharaar temdk kcrbau di kabuFtcn sx*?htunlo,rsijunjtrns
dilakukan sc.a$ ek{ensifdm seni inlcr5i1l Pcm.tihrrun n.ard ekjensitj,.nu
lEi.
dan pada m.lainrx.
lcnak
ks.blu djlun]rdt(an padx suarulcfrp,r
dibasah lohon indans dan dibed pag$
sctettin!0ya
biasa dnehul k.ndrn!rerbuk!. Pcmclinaraan slpeni nrt hanrx dit0klkaD l]!da kepcnitjtan kc.btu
r,n!
junrlahnya puluhan
ekoL
l)cnean dcDikian rcmakt$bao nrnsih
jcndaparpcnsawlsan dua
kali
seha.i yairu prEi dan soro hari.nmu.
sedikil sckutlmcnd.pat rcrawaran
lari
p.nriliknya. Bila nusin bedanm padi di sawah tibxnala
p.nilik
kerbaualm
ncoeenrbalakan rdnrRhr_va sehinsra k.rbru ridaknrdnakan tanamaD Fadi orilikpclani
ai.
Pcnclihrran lcin.[
lfhau
secara scfri iotensit adatdhlenat
(erhauditelihara dcngan clra diecmbalakan
a!
diika&an di laha. koson!. di ninlairsa\zh.
malamh.ri
dirElilam dcl.m
kandanedan rclah
meDrtallrkrnpcfrelihaman sccar.
thu\6.
lcmak ksrLra0 dibcn nr.katrm ldmbahd da. pda firlanrlari
dibcn mdkaDan hijaum beruparurtur
yana disjbnkan Fadasing
nd, jmlah
herbou ymc dipelilumtjli$lnlam
Ishpai
.j cto./Dellni .Temak
kerbu
mempunyai borbasai tunesi basi pcraiirpe.ti
sumbs.pupukoredik, rrmhahar pcnd.naran.lenae. kerj! scna hburgan p!d.
pcndjr
ratlal
reonan teflrat scldsri rabunr{n smgxlmenod.l djlanr kehiduDb rumalrrrnsa
pct
i. iamun demikian-rcnd
k€.baumofunyai
artj y&g srrateeis bagiFneenbanaan ekononi nixsyarakar Olch s.hab nu daLan upaF mcnjoslialkan
prtokononid
rallal
khusu ya!.rui
di
kabu@Gi Sa*,anturro /Sirudn.gV. (ESIN{PIJLAN
DANS
RANlJodlsarkaD
tElil
pencliiand.n
oembahasxo dapal djrarik lcsijnputhl.
Kondki sosnrde'noerati pelani/pcrenak di didaera[ klbupalcn Sawa|turto/Sijuniune trmumnya daLah ust! produklit densan tirskat pcndidikan ylns
rendah(30% SD).
m.l,
nencatDrjan utanajdatan benturi, ml!-mlajunnahleluaqas
6 orarg lrer keluare4 dlnsudah berpongalamb beternak seiama2.
Pcmnan rcma( kcrbatr latam usanabni di t,bup.len Sa*ahtunro/Siiu.june,drlah
r.ruk
Drembanru lenaax kcrja dan l.bunsan ketuarg.. somb- pupukkaMang dan pe.gh:sil ansusu sebaeai bahar daslr pcnbualar dadih.
l.
(chrdnan tcnak kerbau dalanr usatEani dapar Dernherilnarnihr
ramhnlang linegi rerhadap p.oduksj
na!run
linbahns.n.kni
ranaman, karenaErnar
dapa{hcnberitd
sunrbansan lenasaunluk
menrolrn tan.n.kor.mmya seb4ai pupurt ranana. dan hnban
lEndi,n
dapar drmanfaadenolch remak sebag.i rnakrnamya.
,1.
Korlibusi rcha*
kerbarran!
djpclihrra secara semi inleNit.rcrhadaF
o.ndapalm heBih usa][hnj sansar sisniEkm dan lcbih tinsei dibudingkln
cabans us.hatari lanaman
pmgb.
lonitutlura
d.n
usah.hniike
sendtenjkkerbiumemiliki Frspek
y
-q baik untuk dikcnbansktr tj.ena kcrbau
di\illea.
A
l9lt2
lln!
Us$rrani fonerbil.Alumrillrnlvesnr
PJdjaijrrr.g$.8.M
1989 Mc.rclilum Kr.bru 1'at!s!nKa
siLLSYogyakd!Al.radila-la
D
1176. MenreLani Dxsar Pcrmasalahan Pelenakan D.lam I4cmb rgunHdi
Lsok Diro Rcscaoh danAliljdi
i_!kuh.s PelernakaDtJnive^ihs Pedjadjaran. Bandoig
AT
Mosherl99l
Menggerakkan dar MembanAunPcrhian
PT.JasacuDa.Balai Penelilim Teknoloei Penani3n. 1996. Perhitunsln TerhadapTcnaga Temlk
Yang Datar DisufrbMgkan
D,l
r
Pcngolahan Tanah l,ctunian di SunrllerBappedadaD BPS. Propinsi Sumalen
laral.:005
Suharera BamtDdrm
ngkaBappcd a Kabupalcn S,Nahlunlo/siiunjuns
d
RrrS 2005. Kabupdrcnsrwlhlu
o/sijhjung Dalm ,\nsra Muam
Bappeda Klbupaletr Sawahlunlo SijuniuDgdor tsPS 2006 Ksbupatcn Sxlvahlunr. /Saunjuns Dalam An8ka. Muarc.
Dahto,1998.
kiran
OremikDalmTanah Adalah StraruFalbr
PenlngDatimPcnanian. Faktrlls Pcnaiim lPB. Bogor
Dirjend Pelemakan. 1986 Usaha Peternale. Perenc&un Usaha Analisa dtu Peneelola Direktoml Dina Usala l,clani PctemaL
dln
Penselola HasilPctedald. Deparrenen
Peneie.
Jrl.na
'n0r.. r'.,d4 b lirrpl'rtr
Kecil Lahln ScDpit Laporan Pelaksanaan Scmind Pdlemrldn Manlaat
L.IanScnpit Untuk Mcdnekalkn
frcd
ksiPct makan Faku ltas Petcmlk-an Unncrsilas Bralilara. Malan!20n4
G.rak
Pcn htrraunJns!nir.
Btur trdnr,ibiiirPedeslnn. Depurrenren Perlanian. Dne korat Jendcal P etrn ak an, Jakda