El Filibusterismo:Deciphered-kab01

c

  ?. Š
      Š


  ?
?
??.Y      à ang bapor Tabo2 ay nahihirapan na sumasalunga sa paliko-likong agos ng Pasigà
lulan nito ang malaking bilang ng mga pasahero   .4 Siya ay isang malaking baporà halos bilogà ???????????????????????????????????????? ???????? ô     Y ?   ?

?   ?? ?

à Sa ibang salin ay   ??

  ?   ? Salitang ginamit ni Virgil na sa ibang pagpapakahulugan ay isang mabigat na gawain na patungo sa kadakilaan o katanyagan na walang kamatayan. Isang palaisipan kung bakit ni Rizal ang pariralang itoà ito kaya ay upang maging inspirasyon niya upang maging determinado na tapusin ang ikalawang nobela. Sa anotasyon ng nagsasaliksik sa 
??  ay binigyan nito ng pansin na ang naganap ang pagdiriwang sa (Kabanata  sa bahay ni Kapitan Tiyago sa huling araw ng Ê  ay nilagyan ng taong 2. Ibinibigay muli sa inyong pansin na nagsimula naman ang Kabanata ng | ?

?sa buwan ng  . Mahalaga na malaman itoà dahil sa magiging susi sa pagkaunawa sa isang hindi napapansin na kronolohikang nagawa ni Rizal para sa dalawang nobela na magkakaroon ng propetikal na kaganapan sa kasaysayan ng Pilipinas. Tingnan sa mga susunod na kabanata ng ating pag-aaral. 2 Ang malakaking sasakyang dagat ay tinatawag sa Pilipinas na barko at bapor. Ang barko ay pangkalahatang tawag sa malalaking sasakyang dagat na nakapaglululan ng maraming bilang ng pasahero at magagamit sa malayuang paglalakbay. Ang ? ay isang uri ng barko na pinatatakbo ng makina na pinapaandaw ng singaw (. Ang Bapor Tabo ay iwinangis ni Rizal sa mga bapor na pampasahero na naglalakbay ng Maynila at Laguna sa kaniyang kapanahunan. Ginamit ni Rizal ang Bapor Tabo upang gamiting isang simbolismo ng Lipunang Pilipino sa panahon ng pananakop ng Espanya.
Mga suliranin na tinatahak ng pamahalaan sa araw-araw. Kung makakabasa ka ng isang serye ng pahayagan sa buong dekada na nasa sinupan ng iyong paaralan ay makikita mo ang dinadaanan ng ating bayan sa araw-araw sa loob ng dekada. Halos paulit-ulit lamang. 4 Pinabibigay alam sa mga nag-aaral ng nobelang na sa bahaging ito ay masisimulang mapansin ang pagkakadugtong ng | ?


 sa 
? ?  ? Maala-ala sanaà na halos nagtapos ang 
 ng 
sa pag-uusap nina Ibarra at Elias sa bangka na dumadaan sa Ilog Pasig at nagtapos sa paghahabulan sa Lawa ng Laguna. Sa pagkakataong ito ay binuksan ni Rizal ang | ? 


 sa lugar na malapit kung saan. ?.

c

  ? na katulad ng tabo na pinagkuhanan ng kaniyang pangalanà           à  tila nagmamalaki sa kaniyang mabagal na pag-usad.6 Sa kabilang dakoà siya ay kinagigiliwan sa lugar na iyonà maaring dahilan sa kaniyang Tagalog na pangalanà o dahilan         à           à     !"    à        "à   à subalit hindi pag-aalinlangananà at     #     !   !". . Masasabing ang bapor na ito ay tunay na Pilipino! Kung pagpapaumanhinan sa paggamit nitoà      "à na ginawa sa ilalim ng pagmamasid ng mga Reverendo at Illustrisimo! ???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ???????? misteryosong nawala ang dalawang mahalagang tauhan ng 
? ?    Ito ang trahedya ng isang pamahalaan ² marumi sa kabila ng kaniyang pagnanais na maging malinis at upang magmukhang malinis ay kailangan lamang ang paimbabaw na remedyo. . 6 Nagmamalaki sa kaniyang mabagal na pag-usad. Kahit na naiiwan tayo sa karera ng progreso ay nagmamalaki pa rin ang Pilipinas na umuunlad o nakakahabol sa pagsulong ng mundo (kahit paano.  Isang bahagi nang pasaring ni Rizal para sa pangkat ng mga tao na gustong manatiling nasa hulihan ng progreso ang Pilipinas.  Isang paglalarawan ni Rizal sa Pilipinas na halos isang bansa sa pangestadong istrakturang ² subalit hindi naman tunay na estado dahilan sa nasa ilalim ng kolonyalismo.  Ang Pilipinas ay isang organismong walang pakiramdam ² hindi kumikibo at nagsasalita sa mga pang-aabuso at pagsasamantala na ginagawa sa kaniya.  Makikita rito na ang mga ´pagbabagoµ sa Pilipinas ay higit na kosmetiko. Maaring mayroong mga ilang tagumpay na ´programa o pakuloµ ngunit hindi naman ito nagtatagal at lumalabas muli ang kalawang ng kahinaan na minsan nating tinakpan ng pansamantalang solusyon. Ipinakikita niya ang isang estado na pinagtutulungan na itaguyod ng kolonyal na gobyeno at mga kaparian ng kolonyal na simbahan. Mula sa paliwanag ni Ongocoà sa bapor na ito ng estado ang makina ang gobyerno at ang timon/"" ay ang mga taong simbahan.. ?.

c

  ?     à     (na nagbubuga ng maitim na usokà 2 na nagpapagalaw sa alon ng ilog at nagpapasipol sa hanginà sa mga malagong kawayanan na bumabaluktot sa magkabilang pampang; may mga pabirong nagsasabing umuusok ang bapor ng pamahalaan
Tumitigil sa bawat sandali ang kaniyang paos na pagpito 4 at nagbabanta na parang isang hari-harian na nag-uutos sa pamamagitan ng sigawà kaya ang nasa loob ng ng bapor ay hindi marinig maging ang kaniyang isipan.  Kaniyang pinagbabantaan ang lahat ng kaniyang makakasalubong; minsan ay parang nais niyang durugin ang mga salambaw na mga payat na kagamitan sa pangingsidaà na parang yumuyukong mga kalansay sa nagdadaang higanteng pagong na nabuhay sa panahon hindi pa nagaganap ang pag-apaw ng tubig sa buong mundo; 6 kung minsan ay nagtutungo sa sa mga kawayanan o kaya ay sa mga karihan na nagagayakan ng mga gumamela at iba pang mga bulaklakà na katulad sa mga naliligong na ang mga paa ay nakalubog sa tubigà na ayaw pang lumublob. Š     "  "          . ???????????????????????????????????????? ???????? 2 Mula sa malayo ay napapalibutan na nang makabagong panahon ang lipunang Pilipinoà maputi ang kulay dahil nais ipakitang ´bagoµà subalit nagbubuga pa rin ng maitim na usok na simbolismo ng makalumang kaisipan at mga katiwalian na hindi maitago.
Umuusok ang bapor ng pamahalaan dahil ang paninigarilyo ay isa sa mga pangunahing bisyo ng mga opisyal at kawani ng pamahalaan. 4 Hindi  
  ang gobyerno sa kaniyang ipinangangalandakang mga programang panlipunan.. mga. utos. o.  Ang malakas na panakot ng isang naghahari-hariang pamahalaan ay nagbibigay ng panganib sa mga mamamayan na magpahayag ng kanilang mga kaisipan. Ang nakakatakot na pamahalaan ay nagtatago ng tunay na tinig ng mga taong bayan. 6 Larawan ng salambaw na gamit sa pangingisda ay mula sa guhit ni Fernando Amorsolo at mula sa url na: http://galeriestephanie.blogspot.com/. ?.

c

  ? à    "    !  à maliban sa isang biglaang pagbagok na muntik ng ikabuwal ng mga pasaheroà ito ay dahilan sa pagkakatama sa burak na hindi inaasahan ninuman na naroon .. Kung ang pagkakatulad sa bapor ng estado ay hindi pa sapatà pansinin ang kaayusan ng mga pasahero. Sa ibaba ng kubyerta ay matutunghayan ang mga mga kayumangging mukha at mga itim na uloà na mga uring ý 
à Intsikà at Mestisoà nakaupong siksikan sa pagitan ng mga baol at kahon ng kalakal. Samantalang sa itaas ng kubryertaà sa ilalim ng tolda na nagsasanggalang sa kanila arawà ay nakaupo sa maginhawang silya ang iilang pasahero na nakasuot ng kagayakang Europeoà mga prayleà at mga kawani ng pamahalaanà na humihitit ng tabakoà nakatanaw sa dinadaananà  na hindi alintana ang pagsisikap ng kapitan na maiwasan ang mga balakid sa ilog. Ang kapitan ay isang taong may magiliw na kaanyuanà may labis na edadà isang matandang maglalayagà na noong kabataan ay namuno sa higit na maayos na bapor sa lalong malawak na karagatanà ngayong matanda na ay kailangang gumamit ng malaking pag-iisipà ingatà pagbabantayà upang makaiwas sa maliliit na panganib.2 Iyon mga balakid sa araw-araw; ". ???????????????????????????????????????? ????????  Maayos na nakapaglalakbay ang estado kung nakabase sa mga panuntunan.  Mga biglaang kaganapan na hindi inaasahan ng estado tulad ng mga kalamidad o biglang kaguluhan.  Nagawa ni Rizal sa pamamagitan ng pagtukoy ng kinaroroonan ng mga pasahero (sa ibabaw at ilalim ng kubyerta ang istratipikasyon ng lipunan. Higit sa lahat ang pribilehiyo at komportableng kalagayan ng mga nasa itaas na halos napakalaking pagkakaiba sa siksikan at hirap na kalagayan ng mga nasa ibaba. Pansinin na pinasimulan ni Rizal ang paglalarawan mula sa itaas na magpapakita ng kaniyang magiging trato sa paglalantad ng realidad panlipunan mula sa drama ng mga tauhan ng nobelang ito na nagmula sa mga naghaharing uri. 2 Ang matandang kapitan ng bapor Tabo ay ginamit bilang simbolismo ng mga nKapitan Heneral ng Espanya sa Pilipinas. Karamihan sa kanila ay matatanda na sa panahon ng kanilang panunungkulan bilang punong tagapagpaganap at sa ganito ay nawawala ang bisyon at tapang na harapin ang mga prayle upang maipaglaban ang kapakanan ng mga Pilipino.. ?.

c

  ?     à2 ang dati ring laki ng bapor na sumasayad sa mga kapareho ding kurbadaà22 na parang isang matabang babae sa siksikan ng mga taoà kaya sa bawat sandalià ang mabait na kapitan ay tumitigilà umurongà pinababagal sa kalahati ang bilisà nagpalipat-lipat sa kaliwa at kanang panig ng bapor ang mga marinero na may hawak na tikin upang ituon sa lugar na itinuturo ng timon. Ang kapitan ay katulad ng isang kawalà pagkatapos na pamunuan ang mga kawal sa isang mapanganib na pakikidigmaà sa pagtanda ay naging tagapag-alaga ng isang batang sumpunginà matigas ang uloà at tamad. 2
. Si Donya Victorinaà ang nag-iisang babae na nakaupo sa kalipunan ng mga Europeoà ang makapagsasabi kung ang bapor ?ay tamadà masuwayinà at kapritsoso; Si Donya Victorina ay katulad ng marami na napaka-nerbiyosaà ay nagtutungayaw sa mga kaskoà bangkaà balsang niyongà mga Indiyo na namamangkaà pati na sa mga naglalaba at naliligo na kinaiinisan niya dahilan sa pagkakatuwa at ingay! Tama naman siyaà ang  ay magiging maayos ang lakad kung wala kahit isa mang Indiyo sa bayan at sa mundoà hindi napupuna na ang mga tumitimon ay Indiyoà ang mga makinista ay Indiyoà at Indiyo ang siyamnapu·t siyam sa bawat isang daang pasaheroà at maging siya ay Indiyo rinà kung kakaskasin ang kulapol sa kaniyang mukha at huhubarin ang kaniyang ipinagmamalaking   24 Nang umagang iyon ay higit ang pagka-irita ni Donya Victorinaà sapagkat hindi siya pinapansin ng mga kasamaà na hindi naman kapos sa kadahilanan ² magkakasama ba naman doon  " à   " ???????????????????????????????????????? ???????? 2 Mababaw na burak ² hayagang kabulukan na palaging naririyan sa lahat ng panahon na humahadlang sa mabilis na pagbibiyahe ng bapor ng estado. 22 Mapapansin na ang bapor ng estdado ay sumasayad sa mga burak at kurbada ng daanan ² ipinapakita ni Rizal na ang kabuuan ng bapor o sistema ay hindi na katugma o angkop sa kaniyang tinatahak na daanan. 2
Pansinin na ang pagkilos ng Kapitan ay nasa anyo na palaging  
 ?at hindi naka-programa. 24 Pansinin ang husay ni Rizal sa paggamit ng mga tauhan sa kaniyang nobela. Ang ginamit niyang magsasalita sa kahinaan ng mga ý 
 ay si Donya Victorinaà ito ay upang maiiwas muna sa paggamit ng tauhan na mga kabilang sa matataas na pinuno ng pamahalaan at simbahanà lalait sa ating lahi.. ?.

c

  ? ";2     $ "à  à  !    .26   "    
#% &Ì Ì
Ì  '() #  ô "!  # ;2  pÌ  
 " " à  """  "  à "!     !   !   #*""!             ;2 at    #!   "  à      #"       Š *;2 Isipin ba namang magkatagpo ang mga haliging saligan ng bayanà magkasama-sama doonà at masayang nag-uusapà ay !"! !      #à
 na nagpakulay ng buhokà na sapat upang ???????????????????????????????????????? ???????? 2 Naiintindihan mo na ba kung bakit si Donya Victorina ang pinagsalita ni Rizal ng mga kontra ý

. Ito ay dahilan sa pangungusap na ito naman ay pinasimulan na ni Rizal ang kaniyang kontra prayleng pahayag. Titiwarik ang mundoà kung lalakad ng tama sa pamumuhay ang mga prayle. Magsisimula rito si Rizal sa kaniyang maraming napakagagandang mga pananalita ng pang-iinsulto. 26  $ "   "   na kasama ang kaniyang mga balak na proyekto. Larawan ng isang pamahalaan na pakitang tao lamang ang kasipagan (o naniniwala na siya ay masipag na kasamang natutulog ang mga magagandang programa. 2 Si Ben-Zayb ay maaring isang manunulat ng sa isang pahayagan. Sa ganito ay kaniyang naiinpluwensiyahan ang kaisipan ng mga naninirahan sa Maynila. Naniniwala siya na ang kaniyang isinusulat ay mayroong malaking inpluwensiya sa opinyong pampubliko ng Maynila. 2 Ang katungkulang  
 ni Padre Irene ayon sa glosaryo ay nakabase sa katauhan ng isang   ? 
 na itinago panitik na Don E. N. Subalit malupit ang panunudyo ni Rizal kay Padre Irene ² ang kaniyang naibibigay na dangal sa kaparian ay higit na pang-labas lamang at walang binanggit ukol sa talino at integridad na dapat taglayin ng isang paring nagtataglay ng ganoong posisyong pansimbahan. 2 Sa bungad na kabanata ay unti-unti nang ipinakilala ni Rizal ang inpluwensiyang pangpamahalaan ng pangunahing tauhan ng kaniyang nobelan na si Simoun.
 Sa pamamagitan ng isang patawang paraan ay nailusot ni Rizal ang kaniyang isang pangungutya sa mga Pilipino na nagtatakwil ng kaniyang pagiging Pilipino. Ipinapakita ni Rizal sa mga Pilipina na nagkukunwaring mga dayuhan na hindi sila papansinin ng mga matataas na tao mula sa lahi na kaniyang ginagayahan.. ?.

c

  ? maubos ang pasensiya ng isang 6 ² pangalang ibinigay sa sarili ni Donya Victorinaà kailanman at may makakatagpo.
. Higit na naradagan ang pagkainis ng babae sa bawat sigaw ng kapitan ng: ! 
! Sa mga mga marineroà na nagmamadaling isaksak sa mga gilid ang kanilang mga mahahabang tikin at pigil sa tulong ng mga hita at balikat upang mapigil na masadsad sa dakong iyon ang bapor. Š          !         .
2 ´Subalit kapitanà bakit hindi doon pinapupunta ng mga istupidong timunel?µ ang pagalit na tanong ng babae. ´Sapagkat napakababaw po doon aliµ ang malumanay na sagot ng Kapitanà at marahang ikinindat ang isang mataà na kaniyang nakaugalian na katulad ng kaniyang salita na lumalabas ng marahang lumalabas: marahang-marahan. ´Kalahating tulin ng makinaà abaà kalahating tulin!µ ang tutol ni Donya Victorinaà ´bakit hindi buong tulin?µ ´Sapagkat tayo ay babagtas sa mga palayang iyanà señoraà ang walang tinag na sagot ng kapitanà inginuso ang kaniyang labi upang ipakita ang palayan at dalawang beses na kumindat. Si Donya Victorina ay kilala sa buong bayan sa kaniyang kapritso at kinahuhumalingan. Palagiang dumadalo sa mga piging panlipunanà at pinagtitiyagaan doonà lalo na tuwing kasama ang kaniyang pamangking si Paulita Gomezà maganda at mayamang binibi na ulila sa ama at inaà na naiwan sa pangangalaga ni Donya Victorina. Sa pagtanda ng babaeng ito ay nagpakasal sa isang sawing paladà na ang pangalan ay Don Tiburcio de Espadañaà at sa mga sandaling ito ay may labinglimang taong nang kasalà ang buhok ay peluka at ang kalahati ng kasuotan ay gayak Europea. Sapagkat sa buong buhay niya ay hinahangadà magmula ng mag???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ????????
Tinawag ni Donya Victorina ang kaniyang sarili na babaeng Jobà na isa sa mga tauhan ng Biblia na dumaan sa matinding pagsubok sa buhay.
2 Nailarawan dito ni Rizal ang karikatura ng pamahalaan sa Pilipinas. Ang pagiging pagong sa larangan ng kaunlaran at ang pagiging tila alimango sa harap ng panganib ² armado ng sipità nababalutan ng malutong (hindi makapal na baluti at à  " !" ".. ?.

c

  ? asawa ay nag-anyong Europeaà sa tulong ng kaniyang masagwang kaparaananà ay marahang nagtagumpay na baguhin ang kaniyang sarilià sa kasalukuyang kaanyuanà kahit na magtulong sina Quatrefages at Virchowà

ay hindi magagawa kung saang lahi siya ibibilang.. Ang kaniyang asawaà na nagtiis ng maraming taon sa lahat ng kaniyang maibigan na katulad ng isang §Ìà
4? isang masamang araw ang lalaki ay dinalaw ng isang sumpongà at hinambalos siya ng tungkod. Ang nabiglang si Madam Joba sa pagbabagong ugalià ay hindi agad nakasunod sa kaganapanà at pagkatapos ng pagkabigla at makatakas ang kaniyang asasaà ay saka naramdaman ang sakit at naratay ng ilang arawà sa gitna ng napakalaking katuwaan ni Paulitaà na nawiwili sa pagtatawa at pagbibiro sa kanyang ali. Subalit ang asawaà sindak sa nagawang pagkakamalià na para sa kaniya ay parang isang kakila-kilabot na pagpatay sa kabiyak ng pusoà tumakasà at hinabol ng alitang magasawa (ang dalawang aso at isang loro sa bahayà ay tumakbong na buong bilis na ipinahihintulot ng kaniyang kapilayanà sumakay sa unang bangkang nakita sa ilogà at ang Ulises sa Pilipinasà ay nagsimulang maglagalag sa mga bayan-bayanà sa mga lalawiganà sa mga pulo na hinahabol at inuusig ng kaniyang Calypsoà na nakasalaminà na nakakainis sa mga kasabay sa pagbibiyahe. Tumanggap ng balita na ang asawa ay nagtatago sa isang bayan sa Lagunaà kaya papunta doon upang akitin ang asawa sa tulong ng kaniyang buhok na tininaan. Ang kaniyang mga kapwa pasahero ay nagkaisang magsangalang sa pakikisalamuha sa kanyaà sa pamamagitan ng walang hintong usapan ng anumang paksa.
 Sa pagkakataong iyonà dahilan sa liko-likong daanan ng ilog ay pinag-uusapan ang pagtutuwid sa kanal na iyonà at tungkol sa mga gawaing ukol sa daungan.. ???????????????????????????????????????? ????????

Sina Quadrifages ay isang tanyag na   
 na Prances at si Virchow pathologuist at ethnologist na Aleman. Pagsamahin pa man ang kanilang husay sa larangan ng ethnolohiya ay hindi nila kayang malaman kung saang tribo ng mundo ibibilang si Donya Victorina.
4 Isang lalaking asetiko sa relihiyong Islam na ang buhay ay nakagugol sa mga pagtitiis at na nabubuhay sa pamamagitan ng limos.
 Asar ang mga kausap ni Donya Victorina at ito ay ipinakikita nila sa pamamagitan ng hindi nila pagpayag na makasingit sa kanilang usapan.. ?.

c

  ? 
#%à     
6 ay nakikipagtalo sa       !  .
 Kapwa nagsisigawanà ang kaanyuan ay ayon sa sinasabià ibinubuka ang kanilang mga kamayà tumatadyak sa sahigà nag-uusap ukol sa mga patitis at mga bakladà Ilog San Mateoà mga Kaskoà mga Indiyoà at iba pang mga bagayà sa gitna ng kasiyahan ng kanilang mga tagapakinigà at ang hindi maitagong pagkainip ng isang matandang paring Pransiskanoà na labis na napakapayat at natutuyoà at ng Dominicano na may maayos na tindig at kababakasan ang kaniyang labi ng isang pakutyang ngiti.
. Ang payat na Pransiskano na na nakakaunawa ng ngiti ng Dominicanoà ay nagpasiyang makilahok sa usapan upang ito ay maputol. Hindi mapag-aalinlanganan na siya ay iginagalangà kaya sa isang galaw ng kamay ay kaniyang naputol ang usapan ng dalawaà nang    !         at     !     !.
 ´Mga siyentipikoà Ben-Zaybà alam ba ninyo kung ano ang mga taong marurunong?µ tanong ng Pransiskanoà sa malalim na tinigà na halos hindi kumilos sa kaniyang kinauupuan at bahagya lamang na igalaw ang butuhan niyang kamay.. ???????????????????????????????????????? ????????
6 Sa paglalarawan ni Rizal kay Ben-Zayb na Ì   Ì  Ì Ì
 Ì 


Ì ang dadagilin niya ang mga prayle sa pamamagitan ng kaniyang kakatwang paglalarawan sa tauhang ito.
    ay isang tagong panlilibak ni Rizal sa pamamagitan ng simbolismo. Isang taong hindi angkop sa kaniyang tungkulin dahilan sa hindi kaya ng isipan at emosyon. Balikan ang Kabanata 4 ng Noli Me Tangere ukol sa paglalarawan ni Rizal sa artilyero na nakagalit ni Don Rafael.
 Katulad sa unang Kabanata ng 
ay muli na namang pinagtagpo ni Rizal ang kinatawan ng orden Dominicano at Franciscano sa Unang Kabanata ng kaniyang ikalawang nobela. Si Padre Sybila ang Dominicano na presente sa dalawang Unang Kabanata at si Padre Salvi sa pagkakataong ito (sa 
ay si Padre Damaso.
 Mapapansin na ang dahilan ng pagtatalo ay karanasan at agham.. ?.

c

  ?. ´Nariyan sa probinsiya ang V ? ?
4 na ginawa ng isa naming kapatidà na hindi nataposà dahilan sa pinintasan ng mga marurunong na tao na mahina at mapanganib dahilan sa kanilang paniniwala sa kanilang mga sapantaha ² ngunit sa kabila noon ay nariyan pa rin ang tulay na lumalaban sa lahat ng mga baha at lindol. ´Iyan ngaà puñalesà ang eksaktong sasabihin koµ ang wika ng paring mukhang artilyeroà kasabay ng bagsak ng kaniyang kamao sa gabay ng kaniyang upuang kawayanà ´iyan ang V ?  ? 
 at ang mga marurunong; iyan nga ang babanggitin koà Padre Salvià  ൠSi Ben-Zayb ay nanatiling tahimikà bahagyang nakangitià marahil sa paggalang o dahilan hindi niya alam ang isasagotà kahit na siya lamang ang tanging ulo na nag-iisip sa Pilipinas. Si Padre Irene ay sumang-ayon sa pamamagitan ng galaw ng uloà habang pinapahid ang kaniyang mahabang ilong. Si Padre Salvià ang payat at nanunyong parià ay mukhang nasisiyahan sa pagpapakumbaba ng dalawaà sa gitna ng katahimikan. ´Subalit hindi ang kahulugan nito na kayo ay wala sa katwiranà katulad ni Padre Camorra (pangalan ng paring mukhang artilyero; ang problema ay nasa lawa«µ. ???????????????????????????????????????? ???????? 4 Ang tulay na ito ay ginawa sa Majayjayà Laguna sa ilalim ng pamamahala ng mga Pransiskanong si Padre Victoriano del Moral noong  . patuyang tinawag na V ? ?
 dahilan sa hindi maayos na kayarianà at ipinahayag sa opisyal na ulat na ginawa ng mga inhenyerong Espanyol noong 2 na hindi umaayon sa siyentipikong paraan ng konstruksiyonà ngunit sa kabila nitoà sa paglipas ng panahon ay napatunayan na napakatibay at nagamit ng matagal. (Glosaryo Ang larawan ay mula sa url na: http://www.icomosphilippines.com/26/4/bridge-over-not-sotroubled-waters.html. ?.

c

  ?. ´Talaga naman wala kahit isang mabuting lawa sa lupaing itoµ ang putol ni Donya Victorinaà na labis na namumuhi at muling humanda para salakayin ang kuta.4 Ang mga nasa bakod ay sindak na nagkatinginanà ngunit sa pamamagitan ng katalasan ng isang heneralà ang mag-aalahas na si Simoun ay sumagot. ´Ang remedyo ay simple lamangµ ang sabi niya sa isang kakaibang pamamaraanà na magkahalong wikang Ingles at Timog Amerika. ´Hindi ko nga maunawaan kung bakit wala kahit isa man lamang nakaisip.µ Ang lahat ay napalingonà maging ang Dominicanoà at nakinig sa kaniyang mabuti. Ang mag-aalahas ay matangkadà malitidà labis na kayumanggià suot-Ingles at suot ang isang salakot na timsin. Natatangi ang kanyang mahabang buhok na puti na tiwali sa kaniyang madalang na balbas na itimà na pagkikilalanan ng kaniyang pagiging mestiso. Upang maiwasan ang silaw ng araw ay palagiang gumagamit ng salamin na may asul na kulayà na ganap na tumatakip sa kanyang mga mata at bahagi ng pisngià na nagbibigay sa kanya ng ayos bulag o malabo ang mata. Nakatayo sa mga paang nakabikaka na parang naninimbangà ang mga kamay ay nakapasok sa bulsa ng kaniyang  (coat. ´Napakadali ng remedyoµ ang kaniyang ulità ´at hindi hindi gagastos.µ Ang pakikinig ay higit na nag-ibayo. Sa bulungan ng mga mahahalagang tao sa Maynila na ang taong ito ay kumokontrol sa Kapitan Heneralà at nakikini-kinita nang lahat na ang remedyo ay maisasagawa. Maging si Don Custodio ay napalingon upang makinig. ´Humukay ng isang tuwid na kanal mula sa pinagmumulan hanggang sa bungad ng ilogà na magdadaan sa Maynila; sa madaling salitaà gumawa ng isang bagong ilog lagusan at tabunan ang matandang ilog Pasig. Makakatipid ng lupa at iikli ang paglalakbay at mapipigilan ang pagkakaroon ng mababaw na dako.µ 42 ???????????????????????????????????????? ???????? 4 Nangangahulugan na ang mga matataas na tao na kasama ni Donya Victorina na ayaw siyang isingit sa usapan. 42 Dahilan sa malimit na si Rizal na naglalakabay pauwi sa kaniyang lalawigan sa pamamagitan ng mga bapor na nagbibiyahe sa Maynila patungo ng Laguna ay maaring sa mga paglalakbay na iyon ay kaniyang naisip ang proyektong ipinasasabi niya kay Simoun. Napakalaking proyekto ang nasa isipan ni Simoun ² ang katunayan nga kung ito ay nagkaroon ng katuparan sa tunay na buhay. ?.

c

  ?. Ang proyektong ito ay nakapamangha sa mga tagapakinigà na nasanay sa mga paraang tapal-tapal.4
´Isang panuklang Yankeeൠsabi ni Ben-Zaybà na nais na kalugdan siya ni Simoun. Ang mag-aalahas ay matagal na nanirahan sa Hilagang Amerika.44 Kinonsidera ng lahat ang kalakihan ng panukalaà sa pamamagitan ng mga galawan ng ulo. Si Don Custodioà ang liberal na si Don Custodioà dahilan sa kaniyang malayang kalagayan at mataas na tungkulinà ay inaakalang nararapat niyang labanan ang isang panukala na hindi kanya nagmulaà iyon ay isang panghihimasok.4 Umuboà hinaplos ang kaniyang balbasà at sa matigas na boses ay parang nasa pormal na sesyon ng pamahalaang panlunsod ay nagsabing: ´Paumanhinan ninyo ako Ginoong Simounà kung hindi ninyo ako ka-opinyonà malaking salapi ang gugulinà at maaring sumira tayo ng mga bayan.µ ???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ???????? ay maaring nagkaroon ng napakalaking kapakinabangan ngayon sa mga lalawigan ng Lagunaà Rizalà at Metro Manila. Ang isa sa maaring maging kanal na labasan ng tubig ng Laguna de Bay tungo sa Manila Bay ay ang bayan ng Paranaque na may pinakamakitid na lupang pagitan sa dalawang katawang tubig. 4
Isang masakit na pasaring ni Rizal sa mga solusyon ng pamahalaan na panandalian lamang at walang pang-matagalang epekto sa kabuuan ng bansa. 44 Panukalang Yankee ² ang pagkakabanggit na ito ni Ben-Zayb ay dahilan sa mga panahong iyon ay aktibo ang Estados Unidos (na higit na kilala noon sa Pilipinas sa katawagang Norte Amerikano sa konstruksiyon ng mga kanal. Si Rizal ay nakadaan sa Estados Unidos noong  (sa panahon na pinasisimulan niya ang | ? 


 para sa kaniyang ikalawang pagtigil sa Europa. Ang pagkakagawa ng kanal sa unang yugto ayon sa wikipedia ay nagbuwis ng maraming buhay na tinataya na umaabot sa 22à. Maaring dito binunot ni Rizal ang takot ni Don Custodio. http://en.wikipedia.org/wiki/Panama_Canal#Early_proposals Pansinin na ang panukala ay mula sa Norte Amerikano at hindi sa mga bansang nasa Sur Amerikano na ang malaking bahagi ay dating mga kolonya ng Espanya. Hanapin ang magiging malupit na pagpuna ni Rizal sa mga republika ng Timugang Amerika sa mga susunod na bahagi ng nobelang ito. 4 Ipinakikilala ni Rizal sa katauhan ni Don Custodio ang karaniwang kaugalian ng mga pinuno ng pamahalaan na baliwalain ang mga mahuhusay na panukala dahilan sa ito ay hindi nagmula sa kaniya.. ?.

c

  ?. ´Kung ganoon ay sirain iyon!µ ang mahinahong sagot ni Simoun. ´Papaano ang salaping ibabayad sa mga manggagawa?µ ´Huwag bayaran. presidiyaryo«µ. Pagawain. ang. mga. bilanggo. at. ´Hindi iyon sasapatà Ginoong Simoun!µ ´Kung hindi sapatà ang lahat ng naninirahan sa mga bayanà ang matatandaà ang mga binataà ang mga bata ay pagawin at ang labinlimang araw na sapilitang paggawa ay palitan nang tatloà apat o limang buwang paggawa para sa pamahalaan at may karagdagang obligasyon na ang bawa·t isa ay magdala ng kanyang pagkain at kagamitan.µ46 Ang nasisindak na si Don Custodio ay na lumingon upang tanawin kung sa kalapit ay may isang Indiyo na nakaririnig sa kanila. Salamat na lamang at ang nangaroroon ay pawang tagabukidà at ang dalawang timunel ay waring walang pinapansin kundi ang mga liko ng ilog.4 ´Nguni·t Ginoong Simoun«µ ´Maniwala kayoà Don Custodioൠang matigas na patuloy ni Simounà ´          à   . Sa ganyan nagawa ang mga piramideà ang lawang Moeris at ang Coliseo sa Roma. Nanggagaling ang lahat sa mga lalawigan mula sa disyerto na dala-dala ang kanilang mga sibuyas na makakain; ang mga matatandaà mga binata at mga bata ay naghahakot ng batoà tinatapyas nila at pinapasan sa pamamagitan ng pamalo ng namumuno; at pagkatapos ay bumabalik sa kanilang mga tahanan ang natitirang buhay o nangamamatay sa buhanginan ng ???????????????????????????????????????? ???????? 46 Makikita ang husay ni Rizal sa paggamit ng mga pahayag ng kaniyang mga tauhan ² ang mga mapanupil na sinabi ni Simoun sa mga nakaraang hanay ay hinango ni Rizal mula sa katotohanang historikal ng Pilipinas sa mga unang dantaon ng kolonyalismo sa Pilipinas. Nagawa ni Rizal na ipahayag ang kasaysayan ng pagka-alipin ng mga Pilipino sa ilan dantaon na ang gamit ay ang panukala ni Simoun.   

(+ 4 Ang natakot ay si Don Custodio ² isang kasangguni sa batas ng pamahalaang kolonyal ng Espanya sa Pilipinas.. ?.

c

  ? disyerto. Makaraan iyon ay darating ang ibang lalawiganà pagkatapos ay iba namanà sunud-sunod sa paggawa sa loob ng mga taon; ang gawain ay natatapos at ngayon ay hinahanggan natinà naglalakbay tayoà pumupunta tayo sa Ehipto o sa Romaà pinupuri natin ang mga Paraonà ang pamilyang Antonina« Maniwala kayoà Don Custodio; ang mga patay ay naiiwang patay at ang malakas lamang ang binibigyan ng katwiran ng mga kapanahunang susunod.µ 4. ´Subalit ang mga ganyang paraanà Ginoong Simounà ay maaring maging dahilan ng pagbabangonൠang sabi ni Don Custodio na hindi mapalagay dahil sa masamang pinupuntahan ng usapan.4 ´Pagbabangonà haà ha! Naghimagsik ang mamamayang Ehipsiyo minsan man? Naghimagsik ba ang mga bilanggong      Hudyo laban sa madasaling si Tito?       "    ,µ Malinaw pakundangan.. na si Simoun ay mapagmalaki o walang  !   $ "  !". ???????????????????????????????????????? ???????? 4  

( ² muli na naman niyang pinagsalita si Simoun para ipakita ang lupit at pagsasamantala na ginawa ng Espanya sa maraming taon sa pamamagitan ng sapilitang paggawa ng mga Pilipino sa pagawaing bayan ng kolonyal na pamahalaan sa Pilipinas. 4     

( ² Ang ginamit niyang tagapagtanggol at nagpakita ng pagmamalasakit ay ang opisyal ng kolonyal na pamahalaan. Kung papansinin ang kalipunan ng mga sinulat ni Rizalà ang unang anti-kolonyal at anti-simbahan na sinulat ni Rizal ay ang 6 ? ? V
à?na dito ay maaring hindi mapansin o seseryoshin ang !

 at 


 na nilalaman nito dahilan sa kaniyang pinagsalita ay ang tauhang diablo sa alegorya. Ang malaking bahagi ng pagsusuri na ginawa ng nagsasaliksik ay ang bigyan ng


ang huling tapos na nobelang naisulat ni Rizal (

" sa unang kumpletong drama na natapos ni Rizal (6 ? ?V
.   !    à   

(     "  !+ Mula sa kuwento ng aking ama at inaà na sa panahon ng pananakop ng mga Hapon ang usapan ng mga tao ukol sa mga pangyayari sa bansa ay pabaligtad sa tunay na nangyayari. Katulad ng kanilang kuwentuhan noong 44 bago ang tinatawag na liberasyon na ´Hindi na darating ang mga Amerikanoµ at ang sagot naman ng kausap ay ´Oo ngaà wala naman silang ginagawang paghahanda para salakayin ang mga Hapon sa Pilipinas.µ. ?.

c

  ?             ! ! At gayon ang nangyarià nakalimot si Don Custodio at sumagot: ´Ang mahirap ay hindi Ehipsiyo o Hudyo ang inyong kakaharapin!µ. ´At ang bayang ito ay hindi minsan lamang naghimagsikൠang dugtong na may munting takot ng Dominicanoà ´noong panahong pinahila sila ng malalaking kahoy upang gawing mga bapor; kung hindi dahil sa mga pari«µ2  -Malayo na ang mga panahong iyonൠang sagot ni Simounà na ang tawa ay higit na matindi sa karaniwanà
´Ang mga pulong ito ay hindi na muling maghihimagsikà gaano man ang bigat ng buwis at gawain na ipataw sa kanila. Hindi ba pinupuri ninyoൠang dugtong na hinarap ang payat na Pransiskanoà ´ang bahay at pagamutan sa Los Bañosà kung saan naroroon ngayon ang Kapitan Heneral.µ. Itinango ni Padre Salvi ang ulo at tuminging may pagkakamangha sa tanong.4 ???????????????????????????????????????? ???????? Kung wala kang alam sa kasaysayanà hindi mo maiintindihan ang mga pasikot-sikot na pamamaraan ng pang-iinsulto ni Rizal sa 
at 

.   ? Š !"à kahit hindi nakikita sa oras na ito ay hinahangaan kita at umaasa ako na may mahalagang bagay na maidudulot ang iyong isipan para sa ating lipunan. Š  à nauunawaan kita at kung ako ay malapit lang sa iyo ng pisikalà buong awa akong magmamagandang loob na damputin ang iyong IQ sa sahig na kinatutuntungan ng iyong paa. . 2 Tinutukoy dito na paghihimagsik ay ang mga naganap sa Pilipinas noong ika-  siglo sa kasagsagan ng pagpapagawa ng mga Galyon ng Espanya sa sa iba·t ibang bahagi ng bansa partikular sa Cavite. Ang isa sa pinakamalubha rito ay ang ginawang pag-aalsa nina Sumuroy sa Samar. Isinisingit ni Padre Sybila ang kahalagahan ng mga prayle sa aktibidad na kontra-rebelyon ng mga Pilipino. 
           "     !  . Bakit Tumatawa ng matindi si Simoun? Š à          à          ! + 4 Nagtataka si Padre Salvi sa tanong ni Simoun dahilan sa pagkakabanggit ng paghihimagsik sa Pilipinas. Nagpapakita na si Simounà sa kabila kabila ng pagiging ´dayuhanµ ay maraming alam ukol sa bayang ito.. ?.

c

  ?. ´Hindi ba sinabi ninyo sa akin na ang dalawang bahay na iyon ay naitayo sa tulong ng pagpilit sa mga bayang gumawa doonà sa ilalim ng kapangyarihan ng isang  ? ? Marahil ang? V ?  ? 
? ay nayari sa gayon din paraan. At kayo ang magsabià naghimagsik baga ang mga bayang ito?µ ´Subalit ang katotohanan ay naghimagsik na noong arawൠang sabi ng Dominicanoà ´at ? ? ? ?  ?

? (sa nangyari ay ay maaaring mahulaan ang pagka-maaaring mangyari. ´Walaà walaà wala niyonൠang patuloy ni Simoun na nagsimulang bumaba sa 
?upang pumanaog sa??
? ? 
à6 ´ang nasabi ay nasabi na.  à " à  !           +         !  .µ Si Simoun ay pumanaog sa munting hagdananà na hindi pinansin ang mga tutol at sagot at inuulit-ulit ang salitang " à?  ! Namutla si Padre Sybilaà siya na vice-rector ng unibersidadà ay noon lamang nasabihang may katunggakan; si Don Custodio ay nagkulay berde; sa alinmang pulong na kanyang dinaluhan ay hindi nakatagpo ng isang katunggaling kagaya niyon. Ang gayon ay napakalabis. ???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????? ????????  Ang mababang presyo ng pagpapatayo sa pamamagitan ng maliit na pasahod at pamimilit ay katulad din ng ikinukuwento ni Padre Damaso sa 
?? . 6 Pansinin ang simbolismo ng pagpanaog ni Simoun mula sa ibabaw tungo sa ilalim ng 
 na kinaroroonan ng mga taong kabilang sa mababang uri.  Sa kapanahunan ng mga Kastila ay ipinagmamalaki ng mga prayle na sila ang humahadlang sa mga pagtatanggka ng mga taong bayan laban sa paghihimagsik sa pamahalaan ² maging si Padre Salvi ay naging kasangkapan sa pagsugpo ng himagsikan (na siya rin ang may lihim na pakana sa 
.  Bakit sinabihang tunggak ni Simoun si Padre Sybila na 
#?ng UST?    ! "  à    ! !!    .. ?.

c

  ?. ´Isang mulatong Amerikano!µ ang pabulalas na ungol. ´Indiyo-Ingles!µ ang mahinang sabi ni Ben Zayb. ´Sinasabi ko sa inyong Amerikanoà bakit ko nalalaman?µ ang payamot nma sagot ni Don Custodioà ´sinabi sa akin ng Kapitan Heneral; siya ay isang mag-aalahas na nakilala niya sa Havana at sa hinala ko ay nagbigay sa kanya ng katungkulanà sapagkat pinautang siya ng salapi. Upang mabayaran ay pinaparito at nang magawa ang gusto upang madagdagan ang kanyang kayamanan sa pagbebenta ng mga diamanteà ano ang malay natinà baka imitasyon? 6 At napakawalang utang na loobà na matapos kunan ng salapi ang mga Indiyo ay ibig pang«! Pf!µ At tinapos ang salita sa isang makahulugang galaw ng kamay.6 Walang nakapangahas na makisali sa gayong mga pagalimura; si Don Custodio ay mangyayaring makipagsira sa Kapitan Heneral kung ibig niyaà ngunit ni si Ben Zaybà ni si Padre Salvià maging ang binastos na si "      !.62 ???????????????????????????????????????? ????????  Lumilitaw na si Simoun ay nagmula sa Cuba. Isa kayang pagbibiro ng pagkakataon na si Rizal bago maganap ang Himagsikang Pilipino noong 6 ay magsasadya naman sa Cubaà bilang manggagamot sa hukbong Espanyol. 6 Nagkaroon ng inpluwensiya si Simoun sa Kapitan Heneral dahilan sa pinautang niya ang KH ng salapi na maaring magamit sa pagbili sa posisyon. Makikita sa salaysay na ito na ang mga masalapi ay nagkakaroon ng inpluwensiyang pampulitika sa pinuno ng bayan na tinulungan niya para malagay sa tungkulin. Sa kaso ni Simoun ay hindi lamang pulitika kundi higit sa lahat ay ang pangkabuhayan kapakanan ang kaniyang natamong kapalit sa Kapitan Heneral. Walang magagawa ang KH sa anumang maibigan ni Simoun dahil sa utang na loob. Ano kaya ang kapalit nang pagsuporta na hihiningi ngayon ng mga malaking negosyoà sa kanilang sinusuportahang kandidato sa pagkapangulo? 6 Hindi na inilarawan ni Rizal ang mustra ng kamay ni Don Custodioà subalit si Rizal ay nagkaroon ng halos katulad na karanasan. Ito ay ng imustra ng mensahero ng palimbagan sa Berlin ang kamay nito na pagilit sa leegà upang ipaalam kay Rizal ang maari niyang kahantungan dahil sa pagsulat ng 
?? ? 62 Hindi dapat magtiwala ng lihim kaninuman. Ang lihim na naibahagi ay nagtatapos sa pagiging lihim nito. Alam ni Padre Sybilaà na walang sikreto sa Pilipinas.. ?.

c

  ?. ´Ang taong iyanà dahil Amerikanoà ay nag-aakalang ang kakaharapin natin ay ang mga pulang kulay? (mga Indiyan sa Amerika. Pag-usapan ang mga bagay na iyan sa loob ng isang bapor! Ipag-utosà pilitin ang taoÕ,          $ à  "  ô"    #  +    !"      pp à 6
nguni·t ang tanong ko naman: ano ang alam ng isang mag-aalahasà gaano man kayaman at kabihasaà sa pagpapagawa ng mga daong?µ Sinabing lahat ito ni Don Custodio na pinalalaki ang bosesà sa kaniyang katabi na si Ben-Zaybà na kasabay ng kumpayà kibit ng balikatà pamaminsan-minsang nagtatanong sa tingin sa ibang kausap na iginagalaw naman ang ulo nang walang ibig turan. Ang kanonigong si Padre Irene ay napapangiting walang ibig sabihinà na tinatakpan ng kamay sa tulong ng paghaplos sa kanyang ilong.64 ´Sinasabi ko sa inyoà Ben-Zaybൠang patuloy ni Don Custodio na tinatampal ang bisig ng manunulatà ´ang lahat ng suliraning ???????????????????????????????????????? ???????? 6



      

%  Ipinapakita ni Rizal sa pamamagitan ng pangungusap ni Don Custodio na mayroong kumikita ng salapi sa pakikidigma ng Espanya na ang gamit ay salapi ng mga Pilipino. ANG KATOTOHANANà ANG PAIMBABAW NA INAALIMURA NI DON CUSTODIO SA NOBELA AY SI SIMOUNà SUBALIT ANG POOT NI RIZAL AY LUMALAGOS SA TUNAY NA KATAUHAN NG ARSOBISPO NG MAYNILA NA SI PEDRO PAYO. Sa Glosaryo ay makikita ang paliwanag: Dahilan sa hidwaan ng Espanya sa Alemanya ukol sa pag-aangkin sa Carolinasà sa Maynila ay nagkaroon ng pan-iinlak ng salapi noong 6na umabot ng daan-daang dolya para sa pagpapagawa ng isang barkong pandigma (crucero. Ang barkong pandigma ay ipinagawa sa isang arsenal sa Hong Kong (na sinasabing kasosyo ng mga Dominicano prayle sa Pilipinas. Ang barko ay hindi pinayagan ng na makadaong dahilan sa kawalan ng katatagan. Ang Resulta; ang isang proyekto na ginugulan ng libo-libo ay ay itinapon sa dagat. Makikita ang pag-alimura ni Rizal sa pamamagitan ng Don Cuistodio kay Simoun (na sa katunayan ay patungkol sa Dominicanong arsobispo Pedro Payo ano ang alam ng isang mag-aalahasà gaano man kayaman at kabihasaà sa pagpapagawa ng mga daong 64 Ang dahilan ng lihim sa ngiti ni Padre Irene ay sapagkat nakikita na nila ang maari nilang maging kakampi laban kay Simounà na nakikita nilang pangahas at walang pakundangan sa kaparian. Pansinin na muling ginamit ni Rizal ang ilong sa paglalarawan ng kaniyang tauhan. Sa 
ay ibinigay ni Rizal ang katangiang ito kay Seňor Laruja (Kabanata at  ng 
?? . ?.

c

  ? dito ay bunga ng hindi pagtatanong sa mga taong may malaong paninirahan dito. Ang isang panukalang nakasulat sa maayos na salitaà lalung-lalo na ang may malaking gugulinà ng isang guguling may mga halagang walang putal ay nakasisilaw at tinatanggap agad«!µIkiniskis ni Don Custodio ang kanyang mga daliring hinlalakià hintuturo at hinlalato. 6. ´ô  ൠang akala ni Ben-Zayb na dapat niyang isagotà dahil sa pagiging mamamahayag ay dapat makaalam ng lahat.66 ´Tingnan ninyoà bago gawin ang Ê?  ? V? ay nagharap ako ng isang panukalaà bagoà malinawà mapapakinabanganà matipid at magagawa upang luminis ang wawa ng dagat na tabangà at hindi tinanggap dahil sa hindi nagbibigay nang ganito!µ6 At inulit ang pagbilog ng mga dalirià kinibit ang balikat at ang lahat ay tiningnan na waring ang ibig sabihin ay: ¶Nakakita na kayo ng ganyang kasawian?· ???????????????????????????????????????? ???????? 6 Sa pamamagitan ni Don Custodio ay ipinakita ni Rizal ang kahinaan ng pamahalaang kolonyal ² handang aprobahan ang malalaking pagawaing bayan na mayroong nakalaang malaking  . Ang paglalarawan ni Don Custodio ng bilog sa pamamagitan ng mga daliri ay isang pagdagil ni Rizal na sa anumang mga malaking pagawaing bayanà ang mga opisyal ng kolonyal na pamahalaan ay nagkakaroon ng malaking kita. Ginamit ni Rizal si Don Custodio na isang mataas na pinuno ng kolonyal na pamahalaan upang kumpirmahin kahit sa pamamagitan ng nobela ang malaking suhulan na nagaganap noon sa pamahalaang kolonyal ng Espanya sa Pilipinas. 66 Sa hanay ng pananalita para kay Ben-Zayb ay ginawang mistulang tanga ni Rizal ang peryodista. Dapat niyang kumpirmahin na may suhulan sa pamahalaanà subalit wala siyang isinusulat ukol doon« Sa patagong salita ay pinag-iisip tayo ni Rizalà kung talagang tanga si BenZayb o hindi niya isinusulat dahilan sa may pera siyang natatanggap sa hindi pagsulat ukol sa bagay na iyon. 6 Hindi tinatanggap sa pamahalaan ang mga proyekto ng paglilinis ng wawa ng ilog Pasig dahilan sa hindi magkakaroon ng kikitahin ang mga tiwaling opisyal ng pamahalaan. Pansinin ang sinabi ni Jagor ukol sa pagbabaw ng wawa ng ilog Pasig: [Silting up of river mouth.] In every rain-monsoonà the Pasig river sweeps such a quantity of sediment against the breakwater that just its removal keepsà as it seemsà the dredging machine stationed there entirely occupied.. ?.

c

  ?. ´Maari bang malaman ang inyong panukala?µ at« ¶aba!· ang pamangha ng isa·t isa na naglapitan at tinalasan ang pakikinig. Ang mga panukala ni Don Custodio ay pawang bantogà na kagaya ng mga lunas ng mga palpak na manggagamot. Muntik ng hindi sabihin ni Don Custodio ang bagayà sapagkat nagdamdam dahil sa hindi siya kinampihan noong dinudusta ni Simoun. ´Kapag walang panganib ay ibig ninyong ako ay magsalitaà haà at pag mayroon ay wala kayong imikൠang nais niyang sabihinà ngunit ang gayon ay isang pagpapakawala ng isang mabuting pagkakataon at yayamang hindi na maisasagawa ang panukala ay makilala man lamang at hangaan. Matapos ang dalawa o tatlong buga ng asoà umubo at lumura nang patagilidà ay tinanong si Ben-Zaybà na sabay ang tampal sa hita nito. ´Nakakita na ba kayo ng pato?µ ´Tila«nakahuli kami sa lawaൠang pahangang sagot ni BenZayb. ´Hindià hindi ko tinutukoy ang patong-bukid (
?

; ang sinasabi ko ay ang mga maaamo na inaalagaan sa Pateros at sa Pasig. At alam ninyo kung ano ang kanilang kinakain?µ Si Ben-Zaybà ang tanging ulong nag-iisipà ay hindi nakaaalam niyon; hindi niya napanghihimasukan ang hanapbuhay na iyon. ´Mga susong maliliità tao kayo; mga susong maliliit!µ ang sagot ni Padre Camorraà ´hindi kailangang maging Indiyo upang makabatid ng bagay na iyanà sukat na ang magkaroon ng mata!µ ´Eksaktoà mga susong maliliit!µ ang ulit ni Don Custodio na iginagalaw ang hintuturoà ´at alam ninyo kung saan kinukuha?µ Hindi rin iyon alam ng ulong mapag-isip. 6. ???????????????????????????????????????? ???????? 6 Ginawang katatawanan ni Rizal si Ben-Zaybà sa una ay ipinakilala na tanging nag-iisip sa Pilipinas ² mapapansin na sa maraming mga paksang napag-usapan ay lumilitaw na walang anumang nalalaman.. ?.

c

  ?. ´Kung kayo ay nanirahan na sa lupaing ito nang kagaya ng haba ng aking paninirahan ay mababatid ninyong nakukuha sa wawa at doon ay marami na kahalo ng buhangin.µ ´At ano ang inyong panukala?µ ´Diyan nga ang tungo ko. Ang aking iniisip ay pipilitin ko ang lahat ng bayang kalapit ng wawa na mag-alaga ng patoà at makikita ninyo silaà sa kanilang sarilà ay makakapagpalalim ng wawa sa panghuhuli ng suso«Ganyang-ganyan.µ6 Binuksan ni Don Custodio ang kanyang dalawang bisig at malugod na tinanaw-tanaw ang pagkakagulilat ng mga nakikinig sa kanya; walang isa mang nakaisip ng gayong kainam na panukala. ´Papayagan ba ninyong makasulat ako ng isang artikulo? tungkol sa bagay na iyan?µ ang tanong ni Ben-Zaybà ´  #  «µ ´Nguni·t Don Custodioൠsabi ni Donya Victorina na nagpakendeng-kendeng at kumiling-kiling. ´Kung ang lahat ay mag-aalaga ng pato ay dadami ang itlog na balot. Hoyà nakakadiri! Hayaan na lang magsara ang wawa!µ. ???????????????????????????????????????? ???????? 6 Isang napakalaking insulto sa mga opisyal ng kolonyal na pamahalaan² Ipinakita ni Rizal sa pamamagitan ni si Don Custodio ang saliwang balangkas ng mga pinuno ng pamahalaan at ito ay ang pagkakaroon nila ng mataas na tungkulin at kababaan ng kaisipan.  Kulang na lang sabihin ni Rizal na sina Don Custodio at Ben-Zayb ay ang dalawang pinaka-tunggak sa Pilipinas. Isang mamamahayag na gagawa ng mga ulat ukol sa katawa-tawang panukala ni Don Custodio. Peroà mapansin na si Don Custodio ay alam na ang prinsipyo ng mabuting V
?$ 
 . Ang paghingi kaya ng pahintulot ni Ben-Zayb ng pahintulot kay Don Custodio ay isang anyo ng pag-aalok na isulat ang isang bagay kapalit ng halagang salapi? Sa bandang huli ay hindi rin pinaligtas ni Rizal sa puna si Don Custodio sa dahilang ang sabi ni Ben-Zayb na pagkatapos na marinig ang kakatwang panukala ni Don Custodio ay ´napakakaunti ang nagiisip sa bayang ito.µ sa. ?.

c

  ?. ?.