Mga Barayti ng Wika: Isang Panimulang Pagtalakay
August 6th, 2011 Author: rolandotaguan
Bahagi ng metalinggwistik na pag-aaral ng wika ang pagkilala sa mga barayti nito. Ang pagkakaroon ng barayti ng wika ay ipinapaliwanag ng teoryang sosyolinggwistik na pinagbatayan ng ideya ng pagiging heterogenous ng wika. Ayon sa teoryang ito, nag-uugat ang mga barayti ng wika sa pagkakaiba¬iba ng mga indibidwal at grupo, maging ng kani-kanilang tirahan, interes, gawain, pinag-aralan at iba pa. Samakatwid, may dalawang dimensyon ang baryabilidad ng wika – ang dimensyong heograpiko at dimensyong sosyal (Constantino, 2006).
Dayalek ang barayti ng wikang nalilikha ng dimensyong heograpiko. Tinatawag din itong wikain sa ibang aklat. Ito ang wikang ginagamit sa isang partikular na rehiyon, lalawigan o pook, malaki man o maliit.
Ayon sa pag¬aaral ni Ernesto Constantino, mayroong higit sa apat na raan (400) ang dayalek na ginagamit sa kapuluan ng ating bansa. Sa Luzon, ilan sa mga halimbawa nito ay ang Ibanag ng Isabela at Cagayan, Ilocano ng llocos, Pampango ng Pampanga, Pangasinan ng Pangasinan at Bicolano ng Kabikulan. Sa Visayas ay mababanggit ang Aklanon ng Aldan, Kiniray-a ng Iloilo, Antique at Kanlurang Panay, Capiznon ng Hilaga-Silangang Panay at ang Cebuano ng Negros, Cebu, Bohol at iba pa. Samantala, ilan sa mga dayalek sa Mindanao ay ang Surigaonon ng Surigao, Tausug ng Jolo at Sulu, Chavacano ng Zamboanga, Davaoeño ng Davao at T’boli ng Cotabato.
Ang mga dayalek ay makikilala hindi lamang sa pagkakaroon nito ng set ng mga distinct na bokabularyo kundi maging sa punto o tono at sa istraktura ng pangungusap. Pansinin na lamang natin ang pananagalog ng mga naninirahan sa iba’t ibang lugar na gumagamit ng isang wika. Iba ang pananagalog ng taal na taga-Maynila sa taga-Batangas, taga-Bulacan at taga-Rizal.
Katulad ng sa Tagalog, may barayti rin ang Ifugao ng Amganad, Batad at Kianan; ang Subanon ng Tuboy-Salog, Siocon, Lapuyan at Sindangan; ang Blaan ng Koronadal at Sarangani; at ng marami pa pang ibang dayalekto.
Sosyolek naman ang tawag sa barayting nabubuo batay sa dimensyong sosyal. Tinatawag din itong sosyal na barayti ng wika dahil nakabatay ito sa mga pangkat panlipunan. Halimbawa nito ay ang wika ng mga estudyante, wika ng matatanda, wika ng kababaihan, wika ng mga preso, wika ng mga bakla at ng iba pang
pangkat. Makikilala ang iba’t ibang barayti nito sa pagkakaroon ng kakaibang rehistro na tangi sa pangkat na gumagamit ng wika. Pansinin kung paanong
a. Wiz ko feel ang mga hombre ditech, day! b. Wow pare, ang tindi ng tama ko! Heaven! c. Kosa, pupuga na tayo mamaya.
d. Girl, bukas na lang tayo maglayb . Mag-malling muna tayo ngayon. e. Pare, punta tayo mamaya sa Mega. Me jamming dun, e.
Ang sosyolek ay maaari ring may okupasyunal na rehistro. Pansinin ang mga sumusunod na termino. Kung maririnig mo ang mga ito sa isang taong hindi mo kilala, ano ang agad mong iisiping trabaho niya?
hearing, exhibit, court, pleading, fiscal, justice,
settlement, appeal, complainant
Ang mga salitang nakatala sa itaas ay mga legal jargon. Ang jargon ang mga tanging bokabularyo ng isang partikular na pangkat ng gawain.
Ang mga sumusunod naman ay mga jargon sa disiplinang Accountancy at iba pang kaugnay na disiplina:
account, balance, net income, debit, revenue, asset,
credit, gross income. cash flow
Sa disiplinang Medisina at Nursing naman ay gamitin ang mga sumusunod:
diagnosis, therapy, prognosis, symptom, emergency, patient check up, ward, x-ray
Kung minsan, ang mga jargon ng isang larangan ay may kakaibang kahulugan sa karaniwan o sa ibang larangan. Pansinin ang mga sumusunod na salitang gamitin sa isports
na tennis at kung paano naiiba ang kahulugan ng mga ito sa karaniwan:
ace, fault, love,
breakpoint, deuce, rally, slice, advantage, service
Pansinin naman na ang mga sumusunod na terminolohiya ay may magkaibang kahulugan o rehistro sa larangang nasa boob ng panaklong:
mouse (Computer, Zoology) stress (Language, Psychology) strike (Sports, Labor Law) hardware (Business, Computer)
race (Sports, Sociology)
nursery (Agriculture, Education) operation (Medicine, Military) note (Music, Banking)
accent (Language, Interior Design)
server (Computer, Restaurant Management)
Ngunit kahit pa ang mga pangkat ay may kanya-kanyang barayti ng wikang ginagamit batay sa dimensyong heograpikal at sosyal, indibidwal pa rin ang paggamit ng wika. Sa madaling sabi, kahit pa sosyal ang pangunahing tungkulin ng wika, ang indibidwal na katangian ng bawat tao ay nakaiimpluwensya pa rin sa paggamit ng wika. Ito ang
nagpapaiba sa isang indibidwal sa iba pang indibidwal. Bawat isa kasi ay may kani-kaniyang paraan ng paggamit ng wika. Tinatawag itong idyolek. Pansinin kung paano nagkakaiba-iba ang idyolek ng mga sumusunod na brodkaster kahit pa silang lahat ay gumagamit ng isang wika, nabibilang sa isang larangan at naninirahan marahil lahat sa Metro Manila: a. Mike Enriquez. b. Noli de Castro, c. Mon Tulfo,
d. Rey Langit at e. Gus Abelgas. Gayahin ang paraan ng pagsasalita ng bawat isa. Iba-iba, hindi ba?
Prominente rin ang idyolek ng mga sumusunod na personalidad kung kaya madalas silang gayahin ng mga impersonators: a. Kris Aquino, b. Gloria Macapagal-Arroyo, c. Mel Tiangco d. Anabelle Rama, e. Ruffa Mae Quinto at f. Mirriam Defensor-Santiago.
May iba pang barayti ng wika na tinatawag na pidgin at creole. Ang pidginay tinatawag sa Ingles na nobody’s native language. Nagkakaroon nito kapag ang dalawang taal na
tagapagsalita ng dalawang magkaibang wika na walang komong wika ay nagtatangkang magkaroon ng kumbersasyongmakeshift. Madalas, ang leksikon ng kanilang usapan ay hango sa isang wika at ang istraktura naman ay mula sa isa pang wika. Madalas na bunga ng kolonisasyon ang barayting ito ng wika. Pansinin ang pananagalog ng mga Intsik sa Binondo. Ang salitang gamit nila ay Tagalog ngunit ang istraktura ng kanilang pangungusap ay hango sa kanilang unang wika. Ganito ang madalas na maririnig sa kanila: Suki, ikaw bili
tinda, mura.
Ang creole naman ay isang wika na unang naging pidgin at kalaunan ay naging likas na wika (nativized). Nagkaroon nito sapagkat may komunidad ng mga tagapagsalita ang nag-angkin dito bilang kanilang unang wika. Pinakamahusay na halimbawa nito ang Chavacano na hindi masasabing purong Kastila dahil sa impluwensya ng ating katutubong wika sa istraktura nito. Creole din ang tawag sa wika ng mga taga-Mauritius na magkahalong Pranses at kanilang unang wika.
Varyasyon ng Wika
1. Dayalek/ Dayalekto
- pagkakaiba - iba o baryasyon sa loob ng isang particular na wika.
- wikang sinasalita ng isang neyographical.
Hal: pakiurong ng po ang plato (Bulacan - hugasan)
Pakiurong nga po ang plato (Maynila - iusog)
2. Idyolek
- nakagawiang pamamaraan sa pagsasalita ng isang individual o ng isang pangkat ng mga tao.
( uri ng wikang ginagamit at iba pa)
- Individwal na estilo ng paggamit ng isang tao sa kanyang wika.
Hal:
Tagalog - Bakit?
Batangas - Bakit ga?
Bataan - bakit ah?
3. Sosyolek
- baryasyon ng wika batay sa katayuan sa lipunan ng nagsasalita o sa pangkat na kanyang
kinabibilangan.
- may kinalaman sa katayuang sosyo-ekonomiko ng nagsasalita
Hal:
Wika ng mag-aaral
Wika ng matanda
4. Register
- isang baryasyon sa wika na may kaugnayan sa taong nagsasalit o gumagamit ng wika.
- mas madalas nakikita/nagagamit sa isang particular na disiplina.
-pagkakaroon ng pagbabago ng wika sa taong nagsasalit o gumagamit ng wika ayon sa:
a. Tono ng kausap o tagapakinig (tenor of discourse) - naaayon ang wika sa sino ang nag-uusp.
b. Paksa ng pinag-uusapan (field of discourse) - batay sa larangan na tinatalakay at sa panahon.
c. Paraan o paano nag-uusap ( mode of discourse) - pasalita o pasulat pagtalima sa mga
1. Istandard na Wika - Ito ay ang paglalarawan kaugnay sa tunog, salita, at pangungusap o anupamang may kaugnayan sa pambansang wika. Ito ay ang varayting maaaring bumuo sa gamit ng wika sa mga pangmalawakang domeyn sa isang lipunan, gaya na lamang ng wika sa edukasyon, pamahalaan, midya at iba pa.
2. Punto/Aksent at Diyalekto - Ang punto may kaugnayan sa paraan ng pagbigkas ng isang tao gamit ang kanyang wika. Dito maaaring madetermina ang kanyang lugar na pinagmulan.
3. Mga Diyalektong Rehiyonal - Ito ay naglalarawan sa mga identipikasyon ng mga konsistent na katangian ng pananalitang matatagpuan sa isang heograpikong lugar.
4. Isogloss at Diyalektong Hanggahan - Ito ay tumutukoy sa linyang kumakatawan sa pagitan ng mga lugar tungkol sa isang partikular na linggwistikong aytem. Samantala, ang diyalektong hanggahan naman ay tumutukoy sa kaibahan ng pananalita sa iba't ibang lugar kung saan makikita ang pagkakaiba-iba ang gamit ng mga salita.
5. Ang Katuluyang Kontinuumna Pandiyalekto - Kung ang isogloss ay malaking tulong sa
pagddedetermina ng gamit ng wika sa mga magkakatabing lugar, hindi pa rin kadalasang nagiging ispesifiko ang resulta ng mga pag-aaral pangwika. Kung kaya, sa pamamagitan ng kontinuum, makikita ang eksaktong katuluyan ng gamit ng wika sa magkakatabing lipunan.
6. Bilinggwalismo - Ang pagiging bilinggwal ng isang tao ay ang simpleng resulta lamang ng
pagkakaroon ng dalawang magulang na magkaiba ang wika. Mula ditto ay maaaring madevelop ang panibagong varayting pangwika.
7. Pagpaplanong pangwika - Bumatay na lamang sa unang handawt na ipinamahagi para sa mas
komprehensibong talakay sa tapik na ito bilang varyasyon ng wika.
8. Mga Pidgin at Creole - Ito ay isang varayti ng isang wika na napaunlad sa kadahilanang praktikal, tulad ng mga pangangalakal, sa mga pangkat ng taong hindi alam ang wika ng iba pa. Ang pidgin din ay produkto ng dalawang magkaibang wika na sinasalita ng dalawang magkaibang tao hanggang sa sila ay makabuo ng sariling wika. Sa katunayan, ang wikang pidgin ay produkto ng ising wika na kung tawagin ay leksifayer. Sa kabilang banda, nagiging creole naman ang isang wika kung ang pidgin ay nasimulan nang matutunan ng isang bata at magamit hanggang sa kanyang pagtanda. Restrikted ang creole kaysa pidgin dahil may mga sinusunod na ritong alituntuning panggramatiko.
9. Wika, Lipunan at Kultura - Ipinapaliwanag dito na hindi porke may parehong kinalakhang lipunan ang dalawang tao ay parehong-pareho na rin sila ng gamit ng wika. Samakatwid, nagkakaroon pa rin ng pagkakaiba-iba ang gamit ng wika batay sa pansarili niyang kultura at mula rito ay
nadedevelop ang posibleng varayting pangwika.
10. Mga Panlipunang Diyalekto - Sinusukat naman ang varayti ng wika batay sa panlipunang diyalekto sa pamamagitan ng uri, edukasyon, trabaho, edad, kasarian at iba pang panlipunang sukatan.
11. Edukasyon, Okupasyon, Uring Panlipunan - Tumutukoy naman ito sa sosyal na aspekto ng isang ispiker ng wika batay sa paraan ng kanyang eudukasyong nakamit at trabaho o propesyong
kinabibilangan. Papasok rin dito ang usaping langauge register.
12. Edad at Kasarian - Nakadaragdag kulay rin ang edad at kasarian sa pagpapalawak ng varayti ng isang wika. Sa puntong ito, ipinaliliwanag na kahit na maraming tao ang kabilang sa isang pangkat panlipunan, nag-iiba pa rin ang gamit ng mga salita batay sa edad ng tao at kasarian. Halimbawa na lamang nito ang pagkakaiba ng gamit ng salita ng mga bata kompara sa mga matatanda.
Samantala, may mga pag-aaral naman na nagsasabi na ang lalaki ay mas malaya ang paraan ng paggamit ng wika, samantala ang mga babae naman ay mas reserve sa gamit wika o may
13. Etnikong Bakgrawnd - Sa pagpapaunlad ngvarayti ng wika, maaaring maging malaki ang kontribusyon halimbawa na lamang ng mga bagong lipat na tao sa isang lugar. Dahil sa
pagkakaroon ng magkaibang etnikong bakgrawnd, nagkakaroon din ng paglalahok o pagsasama ng magkaibang wika.
14. Idyolek - Nakatutulong din naman ang idyolek sa pagpapalaganap ng iba't ibang varayti ng wika. Nadedevelop kasi rito ang gamit ng wika ng isang individwal na tanging yunik o pekulyar sa kanya. 15. Rejister - Ang rehistro ng wika ay napakalaki ng maaaring maging kontribusyon kaugnay pa rin sa varayti ng wika. Ang rejister ay tumutukoy sa iba't ibang domeyn ng wika na malawakang nagagamit sa iba't ibang larangan gaya ng edukasyon, midya at marami pang iba.
16. Tenor - Tumutukoy naman ito sa pormalidad at kaimpormalan sa gamit ng salita. Halimbawa, iba ang paraan ng pagtawag ng isang ina sa kanyang anak sa tuwing may iuutos ang ina. Samantala, sa kaparehong sitwasyon, iba ang tenor o paraan ng pagtawag ng isang titser sa kanyang
estudyante na kapwa nag-uutos din.
17. Larangan - Tinatalakay rito ang mga espesyalisadong mga salita na nagagamit sa iba't ibang larangan. Bukod sa varayti, maaari rin na maging dukal ito ng inaasam na intelektwalisasyon ng isang wika.
18. Paraan - Ang paraan o moda ay tumutukoy sa pagiging sensitibo o pagpapahalaga sa mismong gamit ng komunikasyon. Halimbawa, mas katanggap-tanggap pa rin bilang pormal na
pagdodokumento ay ang pasulat na paraan kaysa pasalita. Nangangahulugan lamang na ang modang pasulat ay may mas mataas na pagtingin.
19. Katangian ng Pananalitang Espontanyo - Bahagi ito ng pagtuklas sa mga varayting pangwika dahil ang pagsasalitang espontanyo ay maaari ring makapag-ambag sa varayti ng wika gamit ang mga tinatawag na verbal filler o verbal static ayon na rin kay Guffey.
20. Diglossia - Ginagamit ang salitang ito para ilarawan ang isang sitwasyong may dalawang may napakaibang varayti ng wika sa loob ng isang kominidad ng pagsasalita na ang bawat isa may parehong katungkulang panlipunan.
21. Determinismong linggwistiko - Sistema ito ng pagkakategorya na kung ano ang nakikita ninyo, at kung gayon, mahihila kang tingnan ang isang bagay sa paraan kung paano mo ito nakita. Ito rin ay ang pinakamasidhing versyon ng pagtatakda ng wika sa pag-iisip.
22. Ang Haypotesis na Sapir - Whorf - Ito ay ang pagtanaw sa isang bagay gamit ang wika. Proponent ng teoryang ito ay sina Edward Sapir at Benjamin Whorf.
MGA VARAYTI AT VARYASYON NG WIKA
(Heyografikal, Sosyal at Okufasyunal)
· HEYOGRAFIKAL NA VARAYTI
Ang Heyografikal na varayti ay dahilan lamang na kung saan ang grupo ng mga tao na nagsasalita at gumagamit ng wika ay napaghihiwalay at napagwawatak-watak ng mga pulo, maging ng kabundukan at tubigan. Halimbawa na lamang ng mga Ilokano na nagsasalita ng tagalong, hindi ba’t kapuna-puna ang kaibahan ng kanilang pagsasalita? Napapansin natin na mapagpapalit nila ang pagbigkas ng /e/ at /i/ at /o/ at /u/.
Ang mga ganitong halimbawa ay nagpapakita ng mga varyasyon ng wika particular na ng Heyografikal na varayti.
· SOSYAL NA VARAYTI
Ito ay tumutukoy sa panlipunang varyasyon sa gamit ng wika. Nagkakaroon ng pagkakaiba-iba ng wika ayon sa larangan sa lipunan.
Ø Wika at Relihiyon
Sinabi ni Joey M. Peregrino (2002) ang wika ng relihiyon ay isang simbolikong wika sapagkay kinapapalooban ito ng mga talinhaga at mga bagay na hindi basta makikita, mararanasan o mararamdaman. Dagdag pa niya, sibolo ito ng pananampalataya.
Ø Wika at Showbiz
Ayon sa pag-aaral ni Laray C. Abello (2002) karamihan sa mga dalitang ginagamit sa showbiz ay galling sa mga salitang bakla. Hindi na raw ito nakakapagtaka dahil karamihan sa mga manunulat at manedyer ay pawing mga bakla.
· OKUFASYUNAL NA VARAYTI
Ito’y nakabatay sa relasyon ng wika sa sitwasyon kung saan ito ginagamit. Halimbawa, iba ang wika na ginagamit ng mga duktor sa abogado. Ito ay nakaayon sa communicative competence kung saan ginagamit ng tao ang angkop na wika batay sa pangangailangan.
