KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014.

(1)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA

DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A

SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salasahiji sarat

nyangking gelar Sarjana Pendidikan

ku

Iik Ikmaliyah

NIM 1002643

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH

FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA

(2)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Kamampuh Ngalarapkeun Undak Usuk Basa Sunda

dina Nulis Paguneman Siswa Kelas VII A

SMP Negeri 1 Kutawaluya Taun Ajaran 2013/2014

Oleh

Iik Ikmaliyah

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar

Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

©Iik Ikmaliyah 2014

Universitas Pendidikan Indonesia

Juni 2014

Hak cipta dilindungi undang-undang. Skripsi ini tidak boleh diperbanyak

seluruhnya atau sebagian dengan dicetak ulang, difoto kopi, atau cara lainnya

(3)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

LEMBAR PENGESAHAN

IIK IKMALIYAH

NIM 1002643

KAMAMPUH NGAGUNAKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A

SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Disaluyuan jeung disahkeun ku:

Pangaping I,

Dr. H. Dingding Haerudin, M.Pd. NIP 196408221989031001

Pangaping II,

Hernawan, S.Pd., M.Pd. NIP 197810202003121001

Kauninga ku

Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni

Universitas Pendidikan Indonesia,

(4)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A

SMPN 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014 1

Iik Ikmaliyah 2 ABSTRAK

Penelitian ini dilatarbelakangi oleh adanya anggapan bahwa banyak kalangan remaja yang tidak mampu menggunakan basa Sunda dengan baik dan benar dalam komunikasi sehari-hari. Hal ini disebabkan karena dalam lingkungan keluarga mereka tidak diajarkan basa Sunda yang benar dengan undak usuk basanya. Sehingga pada saat siswa berkomunikasi menggunakan bahasa Sunda dengan guru atau temannya tidak bisa membdakannya. Penelitian ini bertujuan untuk mendeskripsikan kemampuan siswa dalam menggunakan Undak Usuk Basa Sunda (UUBS) melalui menulis paguneman. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode deskriptif. Teknik yang digunakan dalam penelitian ini, yaitu teknik tes dan teknik observasi. Sumber data penelitian yaitu siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya Kabupaten Karawang yang berjumlah 37 siswa. Dari hasil penelitian dideskripsikan bahwa kemampuan siswa dalam menggunakan undak usuk basa Sunda melalui teks paguneman, di antaranya: dari 37 siswa 23 siswa memiliki kemampuan yang baik sekali dalam menggunakan undak usuk basa Sunda, 8 siswa memiliki kemampuan yang baik, 3 siswa memiliki kemampuan yang cukup, dan 3 siswa memiliki kemampuan yang kurang. UUBS yang digunakan oleh siswa jumlah seluruhnya 639 kata, dengan rincian 261 kata loma (243 kata yang penggunaannya tepat, dan 18 kata yang penggunaannya tidak tepat); 194 kata lemes keur sorangan (161 kata yang penggunaannya tepat, dan 33 kata yang penggunaannya tidak tepat); dan 184 kata lemes keur ka batur (143 kata yang penggunaannya tepat, dan 41 kata yang penggunaannya tidak tepat). Kemampuan siswa dalam menggunakan UUBS ragam loma mencapai 93,10%, artinya baik sekali; kemampuan siswa dalam menggunakan UUBS ragam lemes keur sorangan mencapai 82,98%, artinya baik; dan kemampuan siswa dalam menggunakan UUBS ragam lemes keur ka batur mencapai 77,71%, artinya baik.

kata kunci: UUBS, nulis paguneman

(5)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

THE ABILITY OF SLACKEN UNDAK USUK BASA SUNDA FOR WRITING CONVERSATION TO SEVENTH GRADE STUDENT’S OF SMP NEGERI 1

KUTAWALUYA ACADEMY YEAR 2013/2014 1

Iik Ikmaliyah2 ABSTRACT

This research is motivated by the belief that many teenagers are not capable or using basa Sunda properly in everyday communication. This is because in a family environment they are not taught the correct basa Sunda with UUBS. So when students use baa Sunda to communicate with the teacher or his friend can not distinguish. This research aims to describe students ability to use the UUBS through writing conversation. The method used un this research is a method descriptive. The technique used in this research is the technique of

testing and observation techiques. Sources of research data is student’s of VII A SMP Negeri

1 Kutawaluya Karawang amounting to 37 students. From the research described that

student’s ability to use UUBS via conversation, which: from 37 student’s 23 students have

very well skills for use UUBS, 8 students have good skills, 3 students have enough skills, and 3 students have less skills. UUBS used by students total of 639 words, with detail 261 loma word (243 words that its use is appropriate and 18 words that’s its uses not right); 194 lemes keur sorangan word (161 words thats its use is appropriate and 33 words that its use is not right); and 182 lemes keur ka batur words (143 words thats its use is appropriate and 41 words thats its use is not right). Students skills in using UUBS ragam loma reached 93,10%, which means that very well; students skills in using UUBS ragam lemes keur sorangan reached 82,98%, which means good; and students skills in using UUBS ragam lemes keur ka batur reached 77,71%, which means good.

Keywords: UUBS, writing conversation

1_{Skripsi ini di bawah bimbingan Dr. H. Dingding Haerudin, M. Pd. dan Hernawan, S. Pd., M.Pd.}

(6)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

DAPTAR EUSI

kaca

ABSTRAK ... i

PANGJAJAP ... ii

TAWIS NUHUN ... iii

DAPTAR EUSI ... v

DAPTAR TABÉL ... ..viii

DAPTAR SINGGETAN...ix

DAPTAR LAMPIRAN ... x

BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Panalungtikan ... 1

1.2 Identifikasi Masalah ... 3

1.3 Rumusan Masalah ... 3

1.4 Tujuan Panalungtikan ... 3

1.4.1 Tujuan Umum ... 3

1.4.2 Tujuan Husus ... 4

1.5 Mangpaat Panalungtikan ... 4

1.5.1 Mangpaat Tioritis ... 4

1.5.2 Mangpaat Praktis ... 4

1.6 Raraga Tulisan ... 4

BAB II UNDAK USUK BASA SUNDA, NULIS JEUNG PAGUNEMAN 2.1 Undak usuk Basa Sunda ... 6

2.1.1 Wangenan Undak usuk Basa Sunda... 6

2.1.2 Kamekaran Undak usuk Basa Sunda ... 7

2.1.3 Wangun Undak usuk Basa Sunda ... 8

2.2 Nulis ... 17

2.2.1 Wangenan Nulis ... 17

2.2.2 Fungsi Nulis ... 17

2.1.3 Tujuan Nulis ... 18

(7)

vi

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

kaca

2.3 Paguneman ... 20

2.3.1 Wangenan Paguneman ... 21

2.3.2 Prinsip-prinsip Paguneman ... 21

2.3.3 Unsur-unsur nu Ngawangun Prosés Paguneman ... 22

2.3.4 Wangun Paguneman ... 23

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN 3.1 Sumber Panalungtikan ... 26

3.2 Desain Panalungtikan ... 26

3.3 Métode Panalungtikan ... 27

3.4 Wangenan Operasional ... 28

3.5 Instrumén Panalungtikan ... 29

3.5.1 Instrumén Ngumpulkeun Data ... 29

3.5.2 Instrumén Ngolah Data ... 30

3.6 Téhnik Panalungtikan ... 33

3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data ... 33

3.6.2 Téhnik Ngolah Data ... 34

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN 4.1 Analisis Ngalarapkeun UUBS dina Nulis Paguneman. ... 37

4.1.1 Analisis Ngalarapkeun Kecap Loma ... 37

4.1.2 Analisis Ngalarapkeun Kecap Lemes keur Sorangan………...42

4.1.3 Analisis Ngalarapkeun Kecap Lemes keur ka Batur ... 45

4.2 Analisis Kamampuh Siswa dina Ngalarapkeun UUBS ... 50

(8)

vii

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

kaca

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan ... 56

5.2 Saran ... 57

DAPTAR PUSTAKA ... 59

LAMPIRAN………60

(9)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

BAB I

BUBUKA

1.1Kasang Tukang Panalungtikan

Kahirupan masarakat moal leupas tina aktivitas makéna basa dina kagiatan

komunikasi. Sudaryat (1991, kc. 1) nétélakeun yén basa nyaéta sistem lambang

omongan nu dihasilkeun ku pakakas ucap manusa kalawan puguh éntép seureuhna tur

ragem (konvensional) antaranggota masarakatna pikeun tujuan patali marga atawa

komunikasi. Kitu ogé, Djajawiguna jeung Wirahadikusumah (1969, kc. 5) dina

Sudaryat (2004, kc. 5) nétélakeun yén basa téh nyaéta réntétan sora anu puguh éntép

seureuhna, anu dikedalkeun ku manusa, pikeun ngébréhkeun eusi haténa, boh rasa,

pikiran, jeung kahayang. Jadi, anu dimaksud basa téh mangrupa pakakas komunikasi

anu penting pikeun ngalakukeun interaksi antarwarga, boh di lingkungan kulawarga

boh di lingkungan masarakat. Salian ti éta, basa ogé bisa nyirikeun kalungguhan

saurang jalma nu hirup di lingkungan masarakat.

Hirup kumbuhna basa Sunda raket patalina jeung kahirupan sosial budaya anu

makéna. Ku kituna, lian ti jadi unsur budaya Sunda, basa Sunda ogé miboga fungsi

jadi wahana pikeun mekarkeun budaya Sunda.

Kalungguhan basa Sunda di Indonésia nyaéta salaku basa daérah. Dina

kalungguhanana jadi basa daérah, saperti nu dicindekkeun ku Seminar Politik Bahasa

Nasional 1975 di Jakarta, basa Sunda miboga pancén atawa fungsi jadi (1) lambang

kareueus masarakat Sunda, (2) lambang jatidiri (idéntitas) masarakat Sunda, (3) alat

paguneman di lingkungan kulawarga jeung masarakat Sunda, (4) pangdeudeul basa

Nasional, (5) basa panganteur di Sakola Dasar (SD) di kelas-kelas munggaran pikeun

ngalancarkeun pangajaran basa Indonésia jeung pangajaran lianna, sarta (6) alat

pamekar jeung pangdeudeul budaya Sunda (Halim dina Sudaryat, 2007, kc. 2).

Basa Sunda lahir bareng jeung lahirna masarakat Sunda katut budayana. Dina

(10)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

tina jihat sikep panyaturna. Ragam basa nurutkeun sikep panyatur raket patalina

jeung kakawasaan, kalungguhan, sarta lomana antara panyatur, pamiarsa, jeung jalma

nu dicaritakeun. Ragam basa saperti kitu disebut undak usuk basa atawa tatakrama

basa. Undak usuk basa enas-enasna mangrupa sopan santun makéna basa (Sudaryat,

2007, kc. 3 & 4).

Undak usuk mangrupa salah sahiji unsur dina basa Sunda. Undak usuk ditarima

dina basa Sunda kalayan alesan yén bakat masarakat Sunda mah resep pisan silih

adaban ku basa Sunda (Djajasudarma dina Rosidi, 2007, kc. 41) undak usuk basa

nuduhkeun kalungguhan jeung kasopanan pakait jeung moral atawa étika masarakat

nu makéna.

Undak usuk basa perlu dipaké sarta dipertahankeun keur kapentingan saurang

jalma pikeun nuduhkeun adabna waktu ngomong jeung babaturan atawa jeung jalma

saluhureun. Salian ti éta, undak usuk basa dianggap penting lantaran mangrupa salah

sahiji unsur tina basa Sunda, basa Sunda anu ngawangun kabudayaan Sunda.

Nulis mangrupa hiji kagiatan anu produktif jeung éksprésif (Tarigan, 2008: 3).

Pikeun sawatara siswa diajar nulis téh mangrupa hal anu dianggap hésé, sabab ayana

sababaraha hal di antarana, téori nu ditepikeun ku guru jeung topik tulisan. Hasil

diajar nulis nu aya di lapangan téh kurang nyugemakeun, ku sabab kurangna minat

siswa kana pangajaran nulis. Siswa jaman kiwari masih loba anu teu resep kana nulis.

Salah sahijina dina pangajaran nulis paguneman.

Basa nu dipaké dina nulis paguneman kudu hadé tur bener sangkan paguneman

nu ditulis téh ngirut ati tur dipikaharti. Jadi, basa téh kudu bener larap kecap jeung

pakeman merenah ungkapan kalimahna, undak usuk basana, jeung palanggeran

éjahan sarta aturan tata basa luyu jeung tempatna.

Pangajaran nulis di sakola mangrupa lanjuning laku tina tarékah ngaraksa jeung

ngariksa basa Sunda pikeun nyitak lulusan nu miboga pangaweruh, kaparigelan,

jeung sikep nu hadé ngeunaan pangajaran nulis, hususna nyusun paguneman dina

(11)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Luyu jeung masalah nu geus dipedar saméméhna, panalungtik miboga kahayang

pikeung ngayakeun panalungtikan ngeunaan “Kamampuh Ngalarapkeun Undak-Usuk

Basa Sunda dina Nulis Paguneman Siswa Kelas VII A SMPN 1 Kutawaluya Taun

Ajaran 2013/2014”.

1.2Identifikasi Masalah

Dumasar kana kasang tukang anu geus ditétélakeun, masalah anu baris dipedar

dina ieu panalungtikan téh nyaéta ngeunaan kamampuh ngalarapkeun undak-usuk

basa Sunda dina nulis paguneman siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya taun

ajaran 2013/2014.

1.3Rumusan Masalah

Masalah anu baris diréngsékeun dina ieu panalungtikan téh dirumuskeun dina

wangun pananya di handap.

1) Kumaha kamampuh siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya dina

ngalarapkeun basa Sunda ragam loma waktu nulis paguneman?

2) Kumaha kamampuh siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya dina

ngalarapkeun basa Sunda ragam hormat keur sorangan waktu nulis paguneman?

3) Kumaha kamapuh siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya dina

ngalarapkeun basa Sunda ragam hormat keur ka batur waktu nulis paguneman?

1.4Tujuan Panalungtikan

1.4.1 Tujuan Umum

Sacara umum, dina ieu panalungtikan téh miboga tujuan pikeun mikanyaho

ngeunaan kamampuh siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya dina

(12)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

1.4.2 Tujuan Husus

Sacara husus, dina ieu panalungtikan téh miboga tujuan pikeun ngadéskripsikeun:

1) kamampuh ngalarapkeun basa Sunda ragam loma dina nulis paguneman siswa

kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya;

2) kamampuh ngalarapkeun basa Sunda ragam hormat keur sorangan dina nulis

paguneman siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya;

3) kamampuh ngalarapkeun basa Sunda ragam hormat keur ka batur dina nulis

paguneman siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya.

1.5Mangpaat Panalungtikan

1.5.1 Mangpaat Tioritis

Sacara tioritis, mangpaat ieu panalungtikan téh dipiharep bisa ngarojong kana

kamekaran bahan ajar dina pangajaran kaparigelan nulis paguneman.

1.5.2 Mangpaat Praktis

Sacara praktis, ieu panalungtikan miboga mangpaat di antarana:

a. pikeun siswa, méré gambaran ngeunaan kamampuh ngalarapkeun undak usuk

basa Sunda dina nulis paguneman;

b. pikeun guru, dipiharep bisa jadi bahan tinimbang dina nyusun sumber pangajaran

basa Sunda. Hususna pangajaran nulis nu ngagunakeun undak usuk basa Sunda.

1.6Raraga Nulis

BAB I dina ieu skripsi dijudulan Bubuka, anu ngawengku kasang tukang

masalah, identifikasi masalah, rumusan masalah, tujuan panalungtikan anu

ngawengku tujuan umum jeung tujuan husus, mangpaat panalungtikan anu

ngawengku mangpaat tioritis jeung mangpaat praktis, jeung raraga nulis.

BAB II dina ieu skripsi dijudulan Udak Usuk Basa, Nulis, jeung Paguneman. Eusi

(13)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

undak usuk basa ngawengku wangenan undak usuk basa Sunda, kamekaran undak

usuk basa Sunda, jeung wangun undak usuk basa Sunda. Dina sub bab nulis

ngawengku wangenan nulis, fungsi nulis, tujuan nulis, jeung mangpaat nulis. Dina

sub bab paguneman ngawengku wangenan paguneman, prinsip-prinsip paguneman,

unsur-unsur nu ngawangun prosés paguneman, jeung wangun paguneman.

BAB III dina ieu skripsi dijudulan Métode Panalungtikan, anu ngawengku

sumber data panalungtikan, desain panalungtikan, métode panalungtikan, wangenan

operasional, instrumén panalungtikan anu ngawengku instrumén ngumpulkeun data

jeung instrumén ngolah data, jeung téhnik panalungtikan anu ngawengku téhnik

ngumpulkeun data jeung téhnik ngolah data.

BAB IV dina ieu skripsi dijudulan Analisis Kamampuh Ngalarapkeun Undak

Usuk Basa Sunda dina Nulis Paguneman. Eusina ngeunaan analisis hasil

panalungtikan larapna undak usuk basa Sunda dina paguneman.

Pamungkas BAB V dina ieu skripsi dijudulan Kacindekan jeung Rékoméndasi.

Kacindekan eusina mangrupa gambaran kamampuh siswa dina ngalarapkeun undak

asuk basa Sunda dina nulis paguneman. Rékoméndasi eusina mangrupa saran keur

(14)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Sumber Data Panalungtikan

Sumber data dina panalungtikan nyaéta ti mana asalna subjék data ditalungtik

(Arikunto, 2010, kc. 172).

Sumber data dina ieu panalungtikan nyaéta sakabéh siswa kelas VII A SMP

Negeri 1 Kutawaluya taun ajaran 2013/2014. Jumlah sumber data dina ieu

panalungtikan nyaéta 41 siswa, nu kabagi kana 22 siswa lalaki jeung 19 siswa

awéwé.

3.2 Desain Panalungtikan

Desain panalungtikan nyaéta anu dirancang pikeun ngajawab atawa

ngajelaskeun masalah-masalah panalungtikan. Ieu desain panalungtikan téh disususn

dumasar kana léngkah-léngkah: (1) nangtukeun masaah, (2) studi pendahuluan, (3)

ngarumuskeun masalah, (4) nangtukeun sumber data, (5) nangtukeun jeung nyusun

instrumén (6) ngumpulkeun data, (7) analisis data, (8) nyieun kacindekan, jeung (9)

(15)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Sangkan leuwih jéntré, léngkah-léngkah panalungtikan digambarkeun ieu di

handap.

Bagan 3.1 Desain Panalungtikan

3.3Métode Panalungtikan

Dumasar kana tujuan nu rék dihontal, ieu panalungtikan téh make métode

déskriptif. Nurutkeun Amir Suyatna (2002, kc. 14) ieu métode dipaké pikeun méré

gambaran sacara sistematis, faktual, jeung akurat ngeunaan fakta-fakta jeung

sipat-sipat populasi atawa daérah anu tangtu.

Métode déskriptif digunakeun dina ieu panalungtikan lantaran luyu jeung tujuan

nu rék dihontal, nyaéta ngadéskripsikeun data anu geus ngumpul, anu satuluyna Nangtukeun Masalah Studi Pendahuluan Ngarumuskeun Masalah

Nyieun Laporan Nangtukeun Sumber

Data

Ngumpulkeun Data Nyieun Kacindekan

Nangtukeun jeung Nyusun Instrumén

(16)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

dianalisis jeung ditafsirkeun: sarta ieu métode téh baris ngungkulan pasualan anu

aktual. Ku lantaran kitu, ieu métode téh bisa dipaké pikeun maluruh kamampuh siswa

dina ngalarapkeun undak usuk basa Sunda dina mangsa kiwari.

Anapon léngkah-léngkahna dina ieu panalungtikan, di antarana:

1) Ngayakeun observasi ka tempat panalungtikan.

2) Nangtukeun sumber data.

3) Ngumpulkeun data.

4) Ngolah data.

5) Ngadéskripsikeun jeung nyindekkeun hasil analisis data.

3.4Wangenan Operasional

Pikeun mahing ayana kasalahpahaman, ieu di handap dijéntrékeun sacara

operasional istilah-istilah anu aya patalina jeung judul panalungtikan.

1) Kamampuh Ngalarapkeun Undak Usuk Basa Sunda

Kamampuh ngalarapkeun undak usuk basa Sunda nyaéta kaparigelan

ngagunakeun panta-panta basa Sunda, dipakéna diluyukeun jeung kaayaan umur,

kalungguhan,sarta situasi nu nyarita jeung nu diajak nyarita katut nu

dicaritakeunana.

2) Nulis Paguneman

Nulis paguneman mangrupa hiji kaparigelan nyusun eusi pikiran, nepikeun

gagasan, kahayang, kereteg haté dina wangun tinulis.

Jadi, nu dimaksud “Kamampuh Ngalarapkeun Undak Usuk Basa Sunda dina Nulis Paguneman” nyaéta kaparigelan siswa kelas VII A SMPN 1 Kutawaluya dina

ngagunakeun panta-panta basa Sunda nu diluyukeun jeung kaayaan umur,

kalungguhan, sarta situasi nu nyarita jeung diajak nyarita katut nu dicaritakeunana

(17)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

3.5Instrumén Panalungtikan

Arikunto (2010, kc. 203) nétélakeun instrumén panalungtikan nyaéta alat atawa

fasilitas nu digunakeun ku panalungting dina ngumpulkeun data sangkan migawéna

leuwih babari,sarta hasilna leuwih hadé, hartina leuwih gemet, lengkep, jeung

sistematis nepi ka leuwih babari diolah. Anapon instrumen anu digunakeun pikeun

ngumpulkeun data mangrupa lembaran tés. Ari dina prakna ngolah data mah

instrumén tabél data.

3.5.1Instrumén Ngumpulkeun Data

Instrumén pangumpul data anu mangrupa lembaran tés bisa dititén ieu di handap.

Soal Tés

Saméméh diasupkeun kana tabél pikeun kalancaran klasifikasi jeung déskripsi

data. Dina kartu data aya kode siswa jeung kode kalimah. Pancén Paguneman!

Cik pék ku hidep jieun hiji paguneman dumasar kana judul nu disadiakeun di handap ieu! Jieun dina wangun tulisan kalayan ngalarapkeun tatakrama atawa undak usuk Basa Sunda.

1. Menbal jeung babaturan. 2. Nganteur indung ka pasar. 3. Nongton menbal bareng. 4. Nguseup bareng jeung bapa. 5. Diajar bareng jeung babaturan.

(18)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Tabél 3.1

Kartu Data

(P.01/K.01)

Kode siswa : P.01

Kode Kalimah : K.01

Jenis kecap : Undak usuk basa Sunda (basa loma, basa lemes keur sorangan,

jeung lemes keur ka batur).

Katerangan:

P.01 : (siswa nurutkeun absén)

K.01 : (kalimah ka sabaraha)

3.5.2Instrumén Ngolah Data

Instrumén pikeun ngolah data anu mangrupa tabél data saperti ieu di handap.

Tabél 3.2

Larapan UUBS dina Pangalaman

Kalimah

Undak Usuk Basa Katerangan

Nu dipaké Kuduna

B. Loma Basa Lemes

Batur Sorangan

(19)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Katerangan:

BLM : basa loma

BLS : basa lemes keur sorangan BLB : basa lemes keur ka batur M : merenah

TM : teu merenah

Sabada dipilah-pilah tuluy diasupkeun kana tabél husus saluyu jeung

klasifikasina.

Tabél 3.3

Merenahna Kecap Loma

No. Kecap F Preséntase (%)

Tabél 3.4

Teu Merenahna Kecap Loma

Tabél 3.5

Merenahna Kecap Lemes keur Sorangan

No. Kecap Sakuduna F Preséntase (%)

Tabél 3.6

Teu Merenahna Kecap Lemes keur Sorangan

(20)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Tabél 3.7

Merenahna Kecap Lemes keur ka Batur

Tabél 3.8

Teu Merenahna Kecap Lemes keur ka Batur

No. Kecap Sakuduna F Preséntase (%)

Tabél 3.9

Kecap Kamalayon

Tabél 3.10

Kamampuh Siswa dina Ngalapkeun UUBS

No. Wasta

∑ ∑

% Kecap nu

merenah

Peunteun Interprétasi

(21)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Tabél 3.11

Nangtukeun Jumlah Kamampuh dina Perséntase

Lobana Siswa nu Mampuh Skala Niléy

Dina Persénntasé Per Siswa E-A 0-4

Tabél 3.12

Basa Loma, Basa Lemes keur Sorangan, jeung Basa Lemes keur Batur

No. Wasta

∑ BLM BLS BLB

M TM M TM M TM

Tabél 3.13

Presentase Kamampuh Ngalarapkeun Kecap UUBS

Basa nu dipaké Jumlah

sakabéh kecap

Merenah % Teu

Merenah

%

3.6Téhnik Panalungtikan

3.6.1 Téhnik Ngumpulkeun Data

1) Téhnik Observasi

Téhnik observasi digunakeun pikeun niténan jeung nyatet sacara sistematik

kaayaan SMP Negeri 1 Kutawaluya anu bari dijadikeun sumber data. Upamana baé,

jumlah sakabéh kelas anu aya di éta sakola, jumlah sakabeh siswa kelas VII, aya

(22)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

basa Sunda,. Kagiatan observasi ieu lumangsung dumasar patokan anu tangtu luyu

jeung tempat tujuan ieu panalungtikan.

2) Téhnik Tés

Dina ieu panalungtikan dikumpulkeun kalawan ngagunakeun téhnik tés, nyaéta

méré tugas nulis paguneman ka siswa kelas VII A SMP Negeri 1 Kutawaluya taun

ajaran 2013/2014.

3.6.2 Téhnik Ngolah Data

Ngolah data mangrupa léngkah anu paling penting dina kagiatan panalungtikan.

Anapon métode anu digunakeun dina ieu panalungtikan nyaéta déskriptif, téhnik

ngolah datana nyaéta risét déskriptif anu sipatna éksploratif atawa develop-mental

(Arikunto, 2010, kc. 282).

Anapon léngkah-léngkah ngolah datana saperti di handap ieu:

1) Nganomeran unggal kalimah anu aya dina paguneman.

2) Milihan kecap-kecap anu aya dina unggal kalimah, tuluy dinomeran.

3) Masing-masingkeun kecap, tuluy diasupkeun kana tabél dumasar klasifikasi anu

geus ditangtukeun, nyaéta gundukan kecap loma, kecap lemes keur sorangan,

sarta kecap lemes keur ka batur.

3.6.2.1 Analisis Téks Paguneman

Dina nganalisis paguneman, dilakukeun tahapan saperti di handap ieu:

a. Meunteun kamampuh siswa

�= �

(23)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

N = perséntase kamampuh siswa ∑B = jumlah kecap nu bener

∑T = jumlah kecap (UUBS) nu dipaké

b. Nangtukeun patokan niléy

Tabél 3.14

Nangtukeun Patokan ku Cara Ngitung Perséntase keur Skala Lima

Interval Preséntase

Tingkat Ngawasa

Nilai Ubah Skala Lima Keterangan

0 – 4 E - A

85% - 100% 4 A alus pisan

75% - 84% 3 B alus

60% - 74% 2 C cukup

40% - 59% 1 D kurang

0% - 39% 0 E Goréng

( Nurgiantoro, 2010, kc. 253)

3.6.2.2Analisis Basa Loma jeung Basa Lemes (keur Sorangan jeung keur Batur)

Analisis basa loma jeung basa lemes make ukuran préstasi anu dihontal ku siswa

dina hiji kelompok. Nurgiantoro (2010, kc. 266), nétélakeun rumus indéks Préstasi

Kelas saperti di handap ieu:

Indéks Préstasi Kelas =

(24)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

a. Kamampuh ngagunakeun basa loma

X = jumlah basa loma nu merenah

Y = jumlah basa loma nu dipaké

Lm= perséntase larapna basa loma

b. Kamampuh ngagunakeun basa lemes keur sorangan

X= jumlah basa lemes keur sorangan nu merenah

Y = jumlah basa lemes keur sorangan nu dipaké

Ls= perséntase larapna basa lemes keur sorangan

c. Kamampuh ngagunakeun basa lemes keur ka batur

X = jumlah basa lemes keur batur nu merenah

Y = jumlah basa lemes keur sorangan nu dipaké

Lb= perséntase larapna basa lemes keur batur

��= �

(25)

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Undak usuk basa Sunda dilarapkeun dina rupa-rupa ragam basa, nyaéta dina

ragam basa loma, jeung ragam basa lemes (keur sorangan jeung keurka batur). Basa

loma dipaké lamun jalma kadua jeung jalma katilu tahapanana sagandapeun jalma

kahiji, atawa ka babaturan nu geus loma pisan, sakapeung kecap loma téh dipaké

pikeun nyarita di hareupeun balaréa. Basa lemes keur sorangan biasana dipaké pikeun

jalma kahiji nu nyaritakeun kaayaan dirina ka jalma kadua (sasama/saluhureun),

jeung waktu jalma kahiji nyaritakeun kaayaan jalma katilu (sasama) ka jalma kadua

(saluhureun). Sedengkeun basa lemes keur ka batur biasana dipaké pikeun jalma

kahiji nu nyarita ka jalma kadua (sasama/saluhureun) nyaritakeun kaayaan jalma

kadua, jeung waktu jalma kahiji nyarita ka jalma kadua (sasama/saluhureun)

nyaritakeun jalma katilu (sasama/saluhureun).

Sabada dilakukeun analisis data nu tuluy didéskripsikeun dina bab saméméhna,

hasil tina ieu panalungtikan bisa dicindekken saperti ieu di handap.

Dina paguneman anu dijieun ku siswa kelas VII A SMPN 1 Kutawaluya

Kabupaten Karawang, kapanggih yén jumlah kecap undak usuk basa Sunda nu dipaké

ku siswa dina nulis paguneman téh jumlah sakabéhna aya 639 kecap; nu kabagi jadi

261 kecap loma (243 kecap nu larapanana merenah, jeung 18 kecap nu larapanana teu

merenah); 194 kecap lemes keur sorangan (161 kecap nu larapanana merenah, jeung

33 kecap nu larapanana teu merenah); sarta 184 kecap lemes keur ka batur (143 kecap

nu larapanana merenah, jeung 41 kecap nu larapanana teu merenah).

Kamampuh siswa kelas VII A SMPN 1 Kutawaluya dina ngalarapkeun undak

usuk basa Sunda ragam loma, ragam lemes keur sorangan, jeung lemes keur ka batur

(26)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

1) Kamampuh siswa kelas VII A SMPN 1 Kutawaluya dina ngalarapkeun ragam

kecap loma nu merenah téh nepi ka 93,10%, hartina kamampuhna alus pisan.

kecap lemes keur sorangan nu merenah nepi ka 82, 98%, hartina kamampuhna

alus.

kecap lemes keur ka batur nu merenah nepi ka 77,71%, hartina kamampuhna alus.

Ditilik tina perséntase nu nyampak, katitén yén kamampuh siswa dina

ngalarapkeun kecap loma leuwih alus ti batan ngalarapkeun kecap lemes,boh lemes

keur sorangan boh lemes keur ka batur. Éta hal dipangaruhan ku kasang tukang siswa

nu remen maké basa loma waktu campur gaul jeung babaturan di sakola atawa di

lingkungan masarakat. Kecap loma nu larapanana teu merenah leuwih saeutik ti batan

kecap lemes nu larapanana teu merenah. Tina 93 kecap nu teu merenah larapanana,

12,87% mangrupa kecap kamalayon. Éta hal bisa jadi dipangaruhan ku faktor

kurangna kosa kecap basa Sunda nu dipibanda ku siswa.

5.2 Saran

Rékoméndasi ti panalungtik pikeun urang Sunda, urang Sunda kudu bisa

ngabiasakeun maké basa Sunda nu luyu jeung aturan katut undak usukna kalayan

merenah. Hususna ka para kolot (urang Sunda) di imah nu geus boga budak,

dipiharep bisa méré conto ka budakna sangkan bisa ngalarapkeun basa Sunda katut

undak usukna kalayan merenah, leuwih hade dibiasakeun ti bubudak. Ku kituna, para

kolot ogé kudu boga pangaweruh ngeunaan undak usuk basa Sunda, bisa ku cara

nongton acara TV nu maké basa Sunda, mindeng ngaregepkeun siaran radio nu maké

basa Sunda, atawa maca bacaan nu ngagunakeun basa Sunda.

Pikeun praktisi pendidikan hususna guru basa Sunda, disarankeun kudu bisa

ngamotivasi siswa sangkan bisa ngalarapkeun undak usuk basa Sunda kalayan

(27)

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

sangkan bisa ngapalkeun kosa kecap undak usuk basa Sunda, anu satuluyna

dilarapkeun dina basa sapopoé.

Pikeun panalungtik séjén leuwih hadé ngayakeun panalungtikan nu leuwih jero

ngeunaan undak usuk basa Sunda, hususna ngeunaan pasualan-pasualanna nu réa

muncul, sangkan pangaweruh ngeunaan undak usuk basa Sunda téh bisa leuwih

(28)

59

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

DAPTAR PUSTAKA

Arikunto, Suharsimi. (2010). Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Jakarta: PT Rineka Cipta.

D, Nugraha. (2012). Ngamumulé Basa Sunda. Bandung: CV Yrama Widya.

Ernawati, Witri. (2007). Kamampuh Ngalarapkeun Tatakrama Basa Sunda dina Nulis Surat Pribadi Siswa SMA Pasundan 8 Bandung. Skripsi Sarjana di Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI Bandung: Teu diterbitkeun.

Haerudin, Dingding dan Agus Suherman. (2013). Panganteur Kaparigelan Nyarita. Bandung: JPBD FPBS UPI Bandung.

http://Syahri-Jendelabahasa.blogspot.com/2012/01/jenis-jenis-berbicara. (30 April 2014).

LBSS. (2007). Kamus Umum Basa Sunda. Bandung. Geger Sunten.

Nurnajah, Nunuy. (2009). Téori Nulis. Bandung: JPBD FPBS UPI Bandung.

Nurgiyantoro, Burhan. (2010). Penilaian Pembelajaran Bahasa Berbasis Kompetensi. Yogyakarta: BPFE.

Rosidi, Ajip. (2007). Polémik Undak Usuk Basa Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama.

Semi, A. (2007). Dasar-dasar Keterampilan Menulis. Bandung: Angkasa.

Sudaryat, spk. (2007). Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: CV Yrama Widya.

Sudaryat, Yayat. (2004). Élmuning Basa. Bandung: Walatra.

(29)

60

Iik Ikmaliyah, 2014

KAMAMPUH NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA SUNDA DINA NULIS PAGUNEMAN SISWA KELAS VII A SMP NEGERI 1 KUTAWALUYA TAUN AJARAN 2013/2014

Tamsyah, spk. (2010). Galuring Basa Sunda. Bandung: CV Pustaka Setia.

Tamsyah, Budi Rahayu. (2011). Kamus Undak usuk Basa Sunda. Bandung: CV Geger Sunten.

Tarigan, H. (2008). Menulis Sebagai Suatu Keterampilan Berbahasa. Bandung: Angkasa.