Chương 1: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
1.2 Tổng quan về thị trường chứng khoán
1.2.5 Cơ chế điều hành và nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán
Nhà đầu tư là những người thực sự mua và bán chứng khoán trên TTCK. Nhà đầu tư có thể được chia thành 2 loại: nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư có tổ chức.
• Các nhà đầu tư cá nhân: Là những người có vốn nhàn rỗi tham gia TTCK với mục đích tìm kiếm lợi nhuận.
• Các nhà đầu tư có tổ chức: thường xuyên mua bán chứng khoán với số lượng lớn trên thị trường và được thực hiện bởi các chuyên gia có kinh nghiệm.
• Nhà môi giới-Công ty chứng khoán: là những công ty hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán có thể đảm nhận một hoặc nhiều các nghiệp vụ chính là bảo lãnh phát hành, môi giới, tự doanh, quản lý quỹ đầu tư và tư vấn đầu tư chứng khoán.
¾ Các tổ chức liên quan đến thị trường chứng khoán
• Ủy ban chứng khoán: Cơ quan này được thành lập để thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với TTCK.
• Sở giao dịch chứng khoán: Thực hiện vận hành thị trường thông qua bộ máy tổ chức bao gồm nhiều bộ phận khác nhau phục vụ trên Sở giao dịch chứng khoán.
• Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán: được thành lập với mục đích bảo vệ lợi ích cho các công ty thành viên và cho toàn ngành chứng khoán nói chung.
1.2.5 Cơ chế điều hành và nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán
1.2.5.1 Cơ chế điều hành và giám sát thị trường chứng khoán
Nhìn chung các tổ chức tham gia quản lý và giám sát TTCK gồm 2 nhóm: các cơ quan quản lý của Chính phủ và các tổ chức tự quản.
¾ Các cơ quan quản lý của Chính phủ
Đây là các cơ quan thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với hoạt động của TTCK. Nhìn chung, các cơ quan này chỉ thực hiện các chức năng quản lý chung chứ không trực tiếp điều hành và giám sát thị trường. Các cơ quan này có thẩm quyền ban hành các quy định điều chỉnh hoạt động trên thị trường tạo cơ sở cho các tổ chức tự quản trực tiếp thực hiện các chức năng điều hành và giám sát thị trường của mình.
Ủy ban chứng khoán là cơ quan quản lý chuyên ngành của Nhà nước trong lĩnh vực chứng khoán với các chức năng sau:
• Thực hiện các quy định quản lý ngành chứng khoán của Bộ Tài chính.
• Kiểm soát mọi vấn đề trong hoạt động thị trường như đăng ký chứng khoán, giám sát các công ty niêm yết, phát hiện và xử lý các trường hợp gian lận.
• Quản lý trực tiếp các tổ chức tự quản, giám sát hoạt động của các tổ chức này.
• Thanh tra đối với các cá nhân hay tổ chức để đảm bảo lợi ích chung của công chúng trong trường hợp có sự vi phạm pháp luật.
¾ Các tổ chức tự quản
Nhìn chung, các tổ chức tự quản gồm Sở giao dịch và Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán.
Sở giao dịch là tổ chức tự quản bao gồm các công ty chứng khoán thành viên, trực tiếp điều hành và giám sát hoạt động giao dịch chứng khoán thực hiện trên Sở. Sở giao dịch thực hiện một số chức năng sau:
• Điều hành các hoạt động giao dịch diễn ra trên Sở.
• Giám sát, theo dõi các giao dịch giữa các công ty thành viên và khách hàng.
• Hoạt động điều hành và giám sát của Sở giao dịch phải phù hợp với quy định.
Hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán là tổ chức của các công ty chứng khoán được thành lập với mục đích tạo ra tiếng nói chung cho toàn ngành kinh doanh chứng khoán và đảm bảo lợi ích chung của TTCK. Hiệp hội có các chức năng sau:
• Điều hành và giám sát thị trường giao dịch phi tập trung.
• Đưa ra các quy định chung cho các công ty chứng khoán thành viên.
• Thu nhận và điều tra các khiếu nại của khách hàng liên quan đến TTCK.
• Đề xuất và gợi ý với các cơ quan quản lý Nhà nước các vấn đề về TTCK.
1.2.5.2 Nguyên tắc hoạt động của thị trường chứng khoán
Hoạt động của thị trường chứng khoán được dựa trên các nguyên tắc cơ bản sau:
• Nguyên tắc cạnh tranh (nguyên tắc đấu giá)
Giá cả trên TTCK phản ánh quan hệ cung-cầu về chứng khoán và thể hiện tương quan
cạnh tranh giữa các công ty. Trên thị trường sơ cấp, các nhà phát hành cạnh tranh với nhau để bán chứng khoán của mình cho các nhà đầu tư, các nhà đầu tư được tự do lựa chọn các chứng khoán theo các mục tiêu của mình. Trên thị trường thứ cấp, các nhà đầu tư cũng cạnh tranh tự do để tìm kiếm cho mình một lợi nhuận cao nhất và giá cả được hình thành theo phương thức đấu giá.
Khi thực hiện nguyên tắc đấu giá bao giờ cũng tuân thủ theo các thứ tự ưu tiên về giá (giá đặt mua cao nhất và giá chào bán thấp nhất), về thời gian, về khách hàng (ưu tiên nhà đầu tư cá nhân trước), về quy mô lệnh.
• Nguyên tắc công bằng
Công bằng có nghĩa là mọi người tham gia thị trường đều phải tuân thủ những qui định chung, được bình đẳng trong việc chia sẻ thông tin và trong việc gánh chịu các hình thức xử phạt nếu vi phạm vào những qui định đó.
• Nguyên tắc công khai
Chứng khoán là loại hàng hoá trừu tượng nên TTCK phải được xây dựng trên cơ sở hệ thống công bố thông tin tốt. Theo luật định, tổ chức phát hành có nghĩa vụ phải cung cấp thông tin đầy đủ theo chế độ thường xuyên và đột xuất thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, Sở giao dịch, các công ty chứng khoán và các tổ chức liên quan.
Việc công khai thông tin về TTCK phải thỏa mãn các yêu cầu: (1) Chính xác, (2) Kịp thời, (3) Dễ tiếp cận.
• Nguyên tắc trung gian
Nguyên tắc này có nghĩa là các giao dịch chứng khoán được thực hiện thông qua tổ chức trung gian là các công ty chứng khoán. Trên thị trường sơ cấp, các nhà đầu tư không mua trực tiếp của nhà phát hành mà mua từ các nhà bảo lãnh phát hành. Trên thị trường thứ cấp, thông qua các nghiệp vụ môi giới kinh doanh, các công ty chứng khoán mua-bán chứng khoán giúp khách hàng hoặc kết nối các khách hàng với nhau qua việc thực hiện các giao dịch mua bán chứng khoán trên tài khoản của mình.
• Nguyên tắc tập trung
Các giao dịch chứng khoán chỉ diễn ra trên sở giao dịch và trên thị trường OTC dưới sự kiểm tra giám sát của cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức tự quản.