بررسی بصری طغرا و مُهرهای سلطنتی ایران ( ایلخانیان-قاجار)

*

ناریا یتنطلس یاهرهُم و ارغط یرصب یسررب )راجاق-ناناخلیا (

2رهلکرمس ،^1**رجاهمراشفا نارماک .ناریا ،نارهت ،رنه هاگشناد ،یمسجت یاهرنه هدکشناد ،یریوصت طابترا یشزومآ هورگرایداتسا ¹ .ناریا ،نارهت ،هروس هاگشناد ،رنه هدکشناد ،یریوصت طابترا دشرا سانشراک ² )91/8/7 :ییاهن شریذپ خیرات ،91/4/10 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ هتفرگ تروصراثآ میقتسم یسررب و ینادیم ،یا هناخباتک تروص هب نآ تاعلاطا یروآدرگ هک یلیلحت -یفیصوت شهوژپ نیارد یاه هناشن هلمج زا هک تسا هدوب راجاق هرود ات ناناخلیا ۀرود ینامز ۀزاب رد ناهاشداپ یارغط و رهُم شقن یسررب یلصا فده ،تسا .تسا هتشاد ناهاش یبهذم دیاقع و راکفا رد یساکعنا ًاتدمع ،اهنآرب بوتکم عجس و دنوش یم بوسحم یورسخ رادتقا دامن و یتنطلس اب ،شهوژپ نیا رد.دنراذگب شیامن هب دانسارد یرصب یاه ناشن نیا هلیسو هب ار دوخ یبهذم یعیش تیوه دنتشاد دمعت هژیو هب اهنآ یرصب طباور یگنوگچ یسررب ،ینیشناجو ینیشنمه یاهروحم رد رهُم اب طابترا رد زین و ارغطرد اه هناشن لیلحت هب یرصب درکیور کیفارگرد طخ نیا زا هدافتسا لوحت و رییغت تهجرد هتشذگ نادنمرنه یاهدرواتسد زا هدافتسا ناکما و یکیفارگ یاه شزرا ،دوجوم ار نوزوم یشبنج هک فورح شخرچ ،متیر و رارکت داجیا ،مظن لصا دهد یم ناشن اه یسرربزا لصاح جیاتن .تسا هدش هتخادرپ زورما تفاب هک درک هراشا اهارغط رد طوطخ یدنب گنر یگنوگچ هب دیاب نآ رب هولاع .دراد یریگمشچ روضح شوقن نیا رد دهد یم لیکشت ادج و هتفای بسانتم یبلاق و لکش )هیکرت( ینامثع ناسیونشوخ طسوت ریخا یاه هدسرد طخ نیا .دنک یم تیوقت و لیدعت ار فورح .دیدرگ حرطم دنس کی یراتشون نتم زا

یدیلک یاه هژاو .یسراف یسیونشوخ ،یمیلسا ،یعیش تیوه ،ناریا یتنطلس یاهرهُم ،ارغط طخ

1390 دنفسارد هک دشاب یم ")راجاق-ناناخلیا(ناریا ناهاشداپ یاهرهمو ارغط یرصب یسررب" ناونع تحت مود هدنراگن دشرا یسانشراک همان نایاپ زا هتفرگرب هلاقم نیا * .تسا هدیسر ماجنا هب هروس هاگشناد رنه هدکشنادرد لوا هدنراگن ییامنهار هب .E-mail: Afshar@art.ac.ir ،021-66462598 :ربامن ،09121384750 :نفلت :لوئسم هدنسیون **

ار نآ یلصا ی هدولاــش یدیرجترصانع هــک یــسیونشوخرنه یناوارف تلاوحت شوختسد نونکات روهظ نامز زا ،دنا هداهن ناینب یتنــس رنه کی ناونع هب ار دوخ تیمها و یراگدنام هک هدــش رهُم .تسا هدومن ظفح نانچمه ،هرود ره زاین دروم یاهدربراکرد یا هنوگ هب هک دشاب یم ناهاــش صوصخم یاه ناــشن زا ارغط و هدنوــش رارکت یرصب راتخاــس یانبمرب ،ینحنم طوطخ اب ،هژیو اه نامرف یلااب رب ناهاشداپ یبهذم تیوه و دیاقع هدنریگرب ردو یاه همان یمــسر دییأترب هولاع هک،دنتفای یمرارقتــسا اــه همان و نیمه هب و هدیــشخب اقترا ار تــلود نآ یــیارجا تردــق ،یرادا هدش یصاخ هجوت اه ناــشن نیا هب ،ملاــسا روهظ نامز زا ببــس هب هک هدش یزیر هیاپ قیقد نانچ ارغط طخرب مکاح دعاوق .تسا هنیمزرد صوصخ هب( یمــسجت یاهرنه ینابم و لوصا اب یــبوخ و تاعلاطم قیرطزارضاح رصع نادنمرنه طــسوت هک)کیفارگراثآ هب دنک یم تقباطم و یربارب ،هدــش هداهن انب رایــسب یاه شهوژپ اه یگژیو زا دنناوت یم یــبوخ هب ناملــسم نادنمرنه هک یا هنوگ

هژیو هب ،دــنیوج هرهب دوخراثآ قــلخرد طخ نیا یاــه تیلباق و دننامه اما .دنرادروخرب یبهذم و یگنهرف یاوتحم زا هک یراثآرد مزلا شهوژپ ،ناریا یمسجت یاهرنه یاه هنیمز زا رگید یرایسب هب یصصخت و صاخ یلکــش هب رتمکو هتفرگن تروص نآ دروم رد هدش ماجنا تاقیقحت ادتبا ،شهوژپ نیارد .تسا هدش هتخادرپ نآ هقبط تیمها و عوضوم ساــسارب و ییاسانش ناینیــشیپ طسوت ،دریگرارق هعلاطم دروم قــیقحت فلتخم لحارمرد ات ،دــش یدنب اهارغط و اهرهُم ییاسانشرد دنتسناوت یم هک ییاه هزوم نینچمه اب ؛دنتفرگرارق یرادرب سکع و هعلاطم ،دیدزاب دروم ،دنــشابرثوم طخ یرصب هجو هرابرد یبوتکم عبنم عون چیه هــک نیا هب هجوت عون و یرهاظ لکــش ،یرصبرظنزا راثآ ،دــشاب یمن دوجومروکذم روکذم طخ یریوصترصانع هــب نداد میمعت یارب یدنب بــیکرت .تسا هدش هتفرگرارق هجوتدروم

یسیونارغط و ارغط

هاشداپ باقلا و مان لماش ،¹زغ نایاور نامرف تملاعو ناــشن ،ارغط دیکأت و دییأت روظنم هب یناویدو یناطلــس یاه هتــشونرب هک تــسا اه نامرف و اــه همان یلااب رب هدــیچیپ و ینحنم طوطخ اب بــلاطم سپسو یقوجلس ناهاشداپ اهدعب هک)1ریوصت( تسا هدش یم هتشون ییاورنامرف ناشن کی ناونع هب ار نآ ینامثع نایاور نامرف و نیطلاس ،غارغت ،یرغط ،³قارــغط یاه تروص هب هژاو نیا .²دنا هدرــب راک هب دراومرد ⁵عیقوت دننامو تسا هدش هتــشون ⁴یاغروط و یغروط ،اقروت هب ًلاومعم یــلو ،هدوب نامرف و اــضما ،طختــسد مکح رد فــلتخم و عیقوت ،کلمرهُم هاگیاجرد ،ناهاــشداپ صوصخم ناــشن و تملاع یلایتسا رصع زا ًارهاظ حلاطصا نیا«.تسا هتفر راک هب نانآ ⁶روشنم تسا هدوب یطخ مایا نآرد ارغط و هدــش جیار یقوجلــس نانامکرت یسوق لکش هب و دنا هتشون یم "ّللها مــسب"یلااب اه نامرف ردصرب هک ه ّحسو اضما مکح ،تقیقح رد نآو تقو ناطلس باقلا و مان لماــش هدش یمن رابتعا بحاص ،هدیسر یمن ارغط هب ینامرف ات و هتشاد هاشداپ هقجلاس و اهزغ یارغط شقنزا .) 533 ،1352،ینایتشآ لابقا(»تسا دامع زا »ارــغطلا سوق«ریبعت اّما ،تــسا هدماین تــسد هب یعلاطا دهعرد هک یناسکزا و دنک یم ص ّخشم ار نآ ندوب یسوق ،یناهفصا یاجرب ییارغط ناونع ،دنا هدوب "ندیشک ارغط"یدصتم ،نایقوجلس .)79،1381،یلیشراچ نوزوا یقحو 161،1373،یرونا(تــسا هدنام مان هب یا هناــسفا یا هدــنرپ هیبــش ار ارغط ،مــیدق یاه هناــسفارد کرابمو سدقم ار نآ "زوــغوا "نایاورنامرف هکدنتــسناد یم "اقنع"

نآ لاب هیاــس ینعم هب ار ارغط نامز نآرد نابتاکو ؛دنتــشادنپ یم .)645،1371،یلئاضف(دنا هدرک یم مــسر اه نامرفو اه همانرد هدنرپ هرودرد ارغط یریگ لکــش یگنوگچ هدــش ماجنا تاقیقحت قبطرب و ریت تملاع هب نیزم ،گرزب و صوصخم تسا یرتچ زا نایقوجلس یا هناشن و هتفرگ یمرارق ناطلسرس یلاابرد گنج ماگنهرد هک نامک

هدوب وا رادتقا و هوکش زا یدامنو ناهاشداپ تردق و تفلاخ ،تنطلسزا تسا هتفرگ لکش دانسا رد اهارغط ساسا نیمهرب .)1ریوصت(⁷تسا ار نآ یهاش ناشن ناونع هب ینامثع نایاورنامرف و نیطلاس اهدعب هک .)2ریوصت(دنا هدادرارق هدافتسا دروم

.رومیتزا یا هراگن -1ریوصت )6 ،1972،یدزی(: ذخام

.ینامثع دیمحلادبع ناطلس یارغط -2ریوصت )251 ،1349،یماقم مئاق(: ذخام

همدقم

ار دوخ لکش ینامثع نیطلاــس هرود رد ،میــسرت هویــش نیا یبهذم و ینید تاداقتعا لیلد هب ناریا رد اما ،تــسا هدرک ظفح رد رگید یمیهافم اب و درک رییغت ارغط نیدامن لکــش ،نیطلاــس هچنآ فلاخرب .)145،1346 ،راسمس( دــش میسرت دعب یاه هرود یاهارغط ،دنا هتشون ارغط ینامک لکش هرابرد ناسیون گنهرف هک اب و هداــس رایــسب یتروص هب یملاــسا تموکح لیاوا رد نارــیا .)3ریوصت(تسا هدش هتشاگن دنلب یاه فلا

.کبزا نامثع نب دمحم یارغط -3ریوصت )Gottfried, 1994, 300( :ذخام

هک هدمآدیدپ یتارییغت هتفر هتفر اهولنویوقارق ناهاشداپ نامز زا نامزات هکدوش یم هدید ولنویوقارق یلع نسح یارغطرد نآ نیتسخن تسا هدش ظفح اهارغط رد )ق ـه1105-1077(یوفص نامیلس هاش

8"زموزوس" هژاو ی هدش فیرحت هک تسا"زموزویس"یکرت ی هملک نآو

لکــش ،اهولنیوق قآ هرود رد نآ زا سپ .)4ریوصت(دــشاب یم یلوغم یارغط هب صاخ یا هویش هب "زیموزوس" ظفل هارمه هب للها مان اب ارغط هناخ راهچ هب اهارغط یوفص هرود رد .)5ریوصت(دــش هفاضا ناهاــش میــسرت راهطا همئا یماــسا یارب ادخ مان زا ریغ هب یتمــسق هدزاود طخراهچ هک تسا تروص نیا هب هناخ هدزاود یارغط مــسر .دیدرگ طخ جنپ رد هاش مان و دشاب یم نیعمو تباث یتاملک صوصخم یقفا .)6ریوصت( دریگ یمرارق هناخ هدزاود نیا یدومع

.ولنویوقارق یلع نسح یارغط -4ریوصت )261 ،1349،یماقم مئاق (:ذخام

.ولنویوق قآ کیب متسر یارغط -5ریوصت )23 ،1355 ،ییابطابط یبارت (:ذخام .یوفص یفص هاش یارغط -6ریوصت

)29 ،1349،یماقم مئاق ( :ذخام

هب اه ارغط لکش رد رگید یلوحت ،هناخ هدزاود یارغط زا ریغ هب نومضم اب ییاهارغط ناهاشداپ باقلا و مان یاج هب هک دمآدوجو فرش نویامه نامرف"و "هــش نویامه نامرف"،"عاطمناهج مکح"

هرود رد نآزا سپ و هدش هدافتسا فلتخم دانــسا یارب"تفای ذافن هدیچیپ تروص هب یشکارغط مسر هرابود هیدنز و راشفا ناهاشداپ مان نودب اما هتفرگ رارق دافتسا دروم رگید راب ینحنم طوطخ ابو .)7ریوصت(تسا هدش میسرت یلاعت للها کلملا لثم یناگژاو اب و هاش دعب هب ) ق ـه1324( لاس زا یــسیون ارغط مــسر یلکروط هب زا یهاگ،هاــش دمحا و هاــش نیدلارصان نامز رد و دــش خوــسنم

.تسا هدش هدافتسا یپاچ یارغط

.راجاق هاش نیدلارصان و یوفص نیسح ناطلس هاش یاهرغط -7ریوصت )29-40 ،1381 ،یناتسرهش(:ذخام

یدنب گنر و طخ عون ،یریگرارق لحم

یاه همان و اــه نامرف یوررــب رتــشیب ارغط یریگرارق لــحم اهارغط ،صوصخم رومأم« .تــسا هدوب دانــسا یلاابرد یتموکح نابتاکودرک یم هــیهت لکــش لیطتــسم یذغاکزا یا هــقرورب ار دیفس اهروــشنم یلااب و تــسار فرط رد هک یتمــسق رد ار نآ طخ عون .)368،1418،یزــیرقم(»دندرک یم جرد ،دنتــشاذگ یم یمامت زا و هدوــبن ناــسکی یخیرات فلتخم یاه هرود رد ارــغط قیلعتسن هتسکش ،قیلعتــسن ،عیقوت ،خــسن ،ثلث لیبقزا طوطخ ناهاشداپ نامز زا اما ؛تــسا هدش یم هدافتــسا ارغط نتخاــسرد

هکدنتشاگن یم قیلعتسن هتسکش طخ اب رتشیب ار اه ارغط ،راــشفا نینچمه .تــسا هتفای همادا راجاق ناهاــشداپ نامز ات مــسر نیا تاملکزا یا هرــیجنز ساــسا رب اه ارغط رد یدنب گنر یــگنوگچ فلتخم یاه هرود رد اهارغطرتشیب .تــسا هتفرگ یم لکش دیدج ناطلــس مان هارمه هب هدــش رکذ نآ رد ادخ مان هک ینیمارف یارب ربمایپ مان یارــب یوفص ناهاــشداپ نارود رد و ییلاط گنر اــب هدــش یم هدافتــسازمرق ای یدروجلا یاه گنر زا راهطا هــمئا و تباث اهارغطرد یدروــجلا و زمرق گنر یریگرارق لحم .⁹تــسا تفلاخزا یناــشن اه گنر نــیا بــیکرت یلک روــط هــب و هدوــبن هدش نایب)ع(ماما هدزاود تیامح اب یملاسا ناهاشداپ تیمکاحو "دش عاطمناهج مکح"یاهارغط یارب .)1389،70،ییاضر(تــسا اب ار"دــش نویامه نامرف"یارغط ،هایــس بکرم اب " لااو مکح"و رز بآ اب ار "تفای ذافن فرــش نویامه نامرف"یارغط و زمرق گنر .دنتشاگن یم زمرق گنر هب یهاگو

ینامثع نیطلاس یارغط

هتشاگن هداس تروص هب ادتبارد مه ینامثع نیطلاــس یارغط یمسر هدافتسا و درک ادیپ لماکت طخ نیا جیردت هب اما ،دنا هدش یاهارغطرد .تفر نیب زا ینامثع ناطلــس نیرخآ یرانکرب اب نآ یدومع یتروص هب تاــملک فورح زا فرح هــس ًلاومعم ینامثع عطق یقفاو دــنلب ینحنم یتروص هب رگید فرح هــساب هدیــشک هلیسو هبو .دنوــش یم هدیچیپ مهرد ابیز یتروص هب هک دوــش یم هدش میسرت ثلثم یسدنه لکش بلاقرد و نییزت یهایگ لاکشا :)8ریوصت(دنوش یم میسقت فلتخم یاه شخب هبو

یلصا هیاپ -1 کچوک و گرزب یضیب -2 هفلز ای قوط -3 رجنخ -4 تمس یناقوف هیحانرد ناطلسراعتسم مان اهارغط یخربرد -5

.)Mensiz, 2002,2(تسا هدشرکذ تسار

.ینامثع دیمحلادبع ناطلس یارغط -8ریوصت )Mensiz, 2002,2( :ذخام

تخت و جات ،تردقزا یدامن نآریز یسرکو قوط طوطخرارکت«

هدنامرف مچرپزا یدامن و تموکح ،ادخ ،نامسآ هب تسا هراــشا و دیکات ار نآ یضیب لخادرد اــمئاد هملک ندرک هفاضا اب هــکزوریپ

یدامن درادریشمش هب هراــشا هکرجنخدوجو نینچمه .دیامن یم تلاوپ".)Boydas,beta,5(»تــسا ینامثع ناهاــشداپ تلادعزا ینامثع یارغط «:هکدراد یم نایب ارغط یسانشدامن باب رد¹⁰"ایاک قلاخزا یدامنو هدش یحارط ناسنارس لکش رد و یصاخ کبس هب »تسا هدوب"ییلاط سیئر"ای "رس خرس"ینعم هب نیمزو نامــسآ یناشن ارغط ینامثع نیطلاس یارب .)9ریوصت()Kaya,2006,13( نیمه هب ،هدوب یدایز تــیمها یارادو یهاــش تمظع و تردقزا ارغط اهنآ.تــسا هدــش یم ماجنا یدایز تقد اب ،نآ یحارط لیلد هک یروط هب ،دانسازکرمردو لااب تمــسقرد گرزب یا هزادنا رد ار هولاع .دهد لیکشت نآ ینیئزت شوقن اب ارغط ار دنس رتشیب یاضف لماــش هک ینیئزت شوقن ،اهارغط یریگرارق لحمو یرهاظ مرفرب شقن ارغط فارطا رد یصاخ تفارظ اب ،هدوب اه ییاتخ و یمیلــسا بلاق رد هک تسا یروط هب شوقن نیا شیارآ هویــش .دنا هتــسب نیا.دنریگ یم رارق ارغط یلااب تمــسق ردو ثلثم یسدنه لکش یلاابرب ناهاش هکدراد یرتچ هب یدایز تهابــش یسدنه لکش .دنتشارفا یم دوخ رس

.ینامثع نامیلس ناطلس یارغط و نامرف -9ریوصت )www.urun.gittigidiyor.com( :ذخام

رهُم

یخیرات فلتخم یاه هرودرد دانسا یشخبرابتعا ببسزین اهرهُم بیهذتو نیئزت ابرتشیب هک نیا هب هجوت اب هک تــسا هدوب ناریارد دانــسا ینیئزترصانع نیرت مهمزا یکی ناونع هب ،دنتــسه هارمه یاه هتشونرد هک ¹¹تسا یــسراف یا هژاو ،رهُم .دنور یمرامــش هب هتفر راک هب یلصا ینعم ود هب یمومع تروص هب نابز نیا هنیرید لمع -ب ؛"متاخ"یبرع ناــبز رد هک نداهنرهُم رازبا -فلا :تــسا نابزرد هک دنام یم یاج رب هلیــسو نیازا هک یــشقنو ندرکرهُم قآ یرفص( تسا هدش یراذگمان "ماتخ"و "میتخت"،"متخ" یبرع سپ ًادودح شیپ هدــس نیدنچزا هک یموهفم.)4 ،1388،هــعلق ای اه هتشونزا تــسا ترابع هدــش نایب رهُم هژاوزا نلاوغم موجهزا نتشغآزا سپ و هدش رقن گنس ایزلف یا هکت یوررب هک ییاه هناشن ات دنداهن یم ذغاک یوررــب ار نآ،نیگنر یا هدام هــب گنــس ای زلف

یلوغم نابزرد هکدنامب اجرب ذغاک یور اه هناشنو اه هتــشون نآرثا رد اه لوغم قیرط زا و )67،1384،یداوج(دنتفگ یم "اغمت"نآ هب بسح رب و تسا هدرک ادیپ جاور یملاــسا کلامم ریاــس و ناریا نیرتشیب هک تسا هدوب یفلتخم ماسقا و عاونا یاراد بکرم گنر و زمرق ،ییلاط بــکرم اب هک هتــشاد قلعت ییاهرهُم هب هدافتــسا اغمت لآ ،اغمت نوتلآ یماسا هب بیترت هب هک هدش یم هتشاگن هایس ینیچ طخ هب اهرهُم عجس لیاوارد .دنا هدش هتخانــش اغمت هرق و نید هب لوغم ناخ ندیورگ زا سپ هک تسا هدوب عبرم لکش هب و و ییانب یفوک طخ ابو یملاــسا نیماضم هب اهرهُم عجس ،ملاــسا .)10ریوصت( تسا هتفایرییغت یبهذم رعاعش

.ریلاج دمحا ناطلس یاغمت -10ریوصت )10 ،1348 ،یماقم مئاق( :ذخام

اهرهُم ینوریب لکــش رییغت اهولونیوقارق ،ناــیرومیت هرود رد رارق هدافتــسا دروم یفوک یاــج هب ثلث ،خــسن طوــطخ دورو و و رعش هارمه هب همئا یماسا زا هدافتسا اب یوفص هرودرد و تفرگ داجیا اهرهُمرد یصاخ تفاب ،نتم طوطخ لخادت اب هک یــتانیئزت یبهذم و یعیش تیوه دندوب ددصرد یوفص ناهاشداپ اریز .درک هاش ملاغ ،بلک،هدنب نوچ ینیوانعاب همئا یماــسا کح اب ار دوخ ردو دنراذگب شــیامن هب دوخ یعیــش تیوه یلع ماما و تــیلاو هتسب شقن اهرهُم فارطا رد ینیئزت شوقن هک تسا نارود نیمه .)11ریوصت(تسا

.یوفص مود سابع هاش رهم -11ریوصت ) Lajos, 1977, 15(:ذخام

تانیئزت و طخ عون ،لکش ،یریگرارق لحم

و لااب تمــسقرد ناریا فلتخم یاه هرودرد اهرهُم شقن لحم .تــشادرارق تــسخنرطس یادتبا و رانکرد ًادودحو ارغط رانکرد یبلطم دنس هیــشاحرد مکاح ای ناطلــس هک صاخ دراومردرگم

رهُم تروص نیارد هــک تــسا هدرک یم دیئات ار نآ ایو دوزــفا یم ،یداع دانــسارد .دش یم هدهاــشم شا هتــشون تــسدرانکرد وا عون .تسا دنس نیئاپ تمسقرد ینعی اه هتــشون یاهتناردرهُم یاج بیکرت یهاگو قیلعتسن و ثلث ،خسن ،اهرهُمرد هدافتــسادروم طخ رایسب اهرهُم لکش فلتخم یاه هرود رد .دــشاب یم قیلعتسنو ثلث ناناخلیا هرودرد دانسا زا یخربو اه نامرف . تسا هجوت لباق و عونتم هکدنتسه هداس ًاتبسن یعلض دنچ ایو )یتشخ(عبرم یاهرهُم یاراد هریاد یاه لکش ،یوفص صوصخ هب و اهولنیوقارق ناهاشداپ نامزرد عون و هداس ای یللاه یناشیپ اب ییاه عبرم ،یعلض تشه ،یضیب ،یا لکش اهدعب ،)12ریوصت(تفرگرارق هجوتدروم یبلاگ ای یا هرطق لکش رد یرگید ینیئزترصانع و اه شقن و دبای یم یرتــشیب عونت اهرهُم ییاه مان ابو گرزب و کچوک یاه هزادنارد دوش یم هدوزفا اهنآ هیشاح تسا هدش هدافتسا یصاخ بادآ اب و نویامه رهُم ،هدوسم رهُم نوچ لاکشا اب ییاه رهُم راــشفا هرودرد نآزا سپ .)63،1347،راــسمس(

زین راجاق هرودرخوا ات هک هتفرگرارق هدافتــسادروم یناویحو یعیبط ییاهرهُم هب ناوت یم اهرهُم صاخ یاه یگژیو زا .تسا هدوب هجوتدروم ،هدبع هملک قیرطزا کلام یبهذم یگتــسبلدو هاــش مانرگنایب هک ،کلام مان نودبو ینید یاه تیصخش هب مارتحا یعون هک ییاهرهُم راعشا لماشو تسا عجسمو نوزوم نیماضم هب هتسارآ هک یاهرهُم .)46-45 ،1358،یاباتآ(درک هراشا هاتوک تارابع و

.یوفص ناهاشداپ یاهرهم عاونا -12ریوصت )50-48 ،1353،وینیبار( :ذخام

ارغط ورهُم طابترا

.دندرک یم هدافتسا مه رانکرد ارغط ورهُمزا ًلاومعم ناریا ناهاشداپ یروط هب هدوب هتشذگ یاه هرودزا رتشیب ارغط ورهُم طابترا راجاق هرودرد هدش یم کح نآ یور رب هاش یارغط ،ناهاش یاهرهُم زا یضعب رد هک زا ،دنا هدش هدافتسا مه رانکرد یخیرات ناــشن ود نیا عقاو رد .تــسا رد ناوت یم راجاق هرود رد ارغط و رهُم طابترا درف هب رصحنم یاه هنومن و یبارحمو لکش یبلاگرهُم هدزای اب هکدرک هدهاشم هاش یلعحتف یارغط ،نامرف یلااب تمسقرد)ع(راهطا همئا مان هب نیزم عجس اب و یا هراوشوگای .)13ریوصت( )26-16 ،1383،ییاتسور(تسا هدش شوقنم ییابیززرط هب

راجاق هاـش یلعحتف ارغط حرط اب رهم و راجاق هاـش نیدلارصانرهم -13ریوصت .)راهطا همئا مان هب نیزم(

) 67 ،1381،یناتسرهش و179 ،1380،یتسارف( :ذخام

اه حرط رتشیب و هدوب حرطم اه هرود مامترد هک یرصب مهم لماوع زا مظن ًامومع هک تسا رثا یلک راتخاس ،دنرادروخرب صاخ یگژیو نیا زا 84دادعت ،شهوژپ نیا رد .دنک یمداجیا حرط رد ار اه مرف نیب طابترا و و بوتکم دانــسا و عبانمزا هدمآ تــسد هب رهم 207 دادعت و ارــغط ،یرصب تایفیکرظنم زا یلک و یئزج تروص هبو یروآ عمج کینورتکلا یرصب راتخاــس تهجرد ،یرگید دراوم و گنر ،یرهاظ مرف ،طخ عون رد تیدودحم لیلد هب اما ،دش هئارا 1 لودج دننام یلوادج رد هتفهن .تسا هدش هئارا هلاقم رد لودج نیمه طقف ریواصت یمامت جرد

ارغط طخ یرصب یاه یگژیو

دیلقت نآ زا دناوتن یسک هک تــسا نآ طخ نیا هژیو تایصوصخزا و دوش یم هتشون وتردوت و هدیچیپ مهردو تشرد اه هژاو ارغطرد .دنک و گنهامه تروص هب هژیو ییانحنا و سوق اب فورحزا یخرب یاــهتنا یتروص هب لوا فورح ای و .دوش یم هدیشک تهج دنچ ای کی رد مظنم یدعب فورح جرد یارب یا هیاپ و دوش یم هتشون صخشم و هتــسجرب دادتما هچره .دنریگ یم رارــق دنتــسه یدومع دادتمارد تردق اب هک نیازا ناسیونشوخ.تسارت تخس نآ ندناوخ ،دشاب رتدنلب اه یدومع یرایسبرد ودنا هتفرگ هرهب ناهاشداپ باقلا و مان لماک یفرعم یارب طخ مرف کی ناونع هب هکلب ،هملک کی موهفم لاقتنا یارب اهنت هن ،دراومزا .)14ریوصت(تسا هدش هدافتسا یرصب موهفم کی لاقتنا یارب ناونع هب اهنآ روضح هژیو هب و طوطخ ینیئزت شزرا لــصا رد

دراوم زا یرایــسب رد طوطخ .تــسا هدوب حرطم سدقم یرصنع زاین بسحرب و تسا هتفر راک هب حوطس ندرکرپ یارب تفاب دننام یهاگ و تسا هدش یرهاظ لکش رییغت راچد دوجوم یاضف ،حرط رگید یاج رد یفنم و تبثم یاضف و مــتیر تیاعر یارب تاــملک هتفای لماکت تــکرح هــس نایم گنهامه هطبار .دنریگ یــمرارق تکرح ود نیب مــشچ شدرگ بجوم ،ینارود و یــقفا ،یدوــمع و "فلا" یگدیــشک نازیم نینچمه .دوــش یم یدوــمع و یقفا صخــشم حرط ار یقفا و یدومع یاه تمــسق رد رگید فورــح رد عونت ثعاب تخاــس ریز نیا .یــسیونشوخ نوناق هن دــنک یم تیاعر و حرط هب هجوت اب و نآ ساسا رب هک دوش یم فورح لکش .تــشون عونتم تروص هب ار فورح ناوت یم یفنم و تبثم یاضف ،ثلثم و یقفا لیطتسم یــسدنه هودحم رد یریگرارق نینچمه رد تخاونکی و طوطخ مظنمان متیر ،ارغط لک نیب تدحو داجیا زارگتیاده تکرح و ایوپ یبــسانت داجیا ،نراقت مدع ،ءازجا یخرب .دشاب یم ارغط یاه یگژیو رگید فیتوم اــی فرح کی رارــکت زا هک یصاخ مرــف اب طخ نــیا فورح عون نیرت یــعازتنا ،ناوت یم ار دریگ یم لکــش کرتــشم تبثم طاقنرد ار یصخشم یسدنه لکشو ایاوز هک دیمان یــسراف یحارط عون نیا یرصب هولج و دــهد یم لیکــشت فورح یفنم و یفنم و تبثم یاــضف و رارکت لوصا لباقتم تارــییغت قــیرط زا ینیئزت مرف ،اهارغط زا یرایــسب رد .تــسا هدمآدوجو هب طوطخ مه رانک اه مرف یهاگ. تسا هتــشاد تیحجرا ییاناوخ رب راتــشون تــسا یتفاب داجیا نآ فده هک دنوــش یم رارکت و دنریگ یم رارق دوخ یدرف تیصخــش فورحو هدمآ دوجو هب فورح رارکتزا هــک حرط تیلک هبو دنوــش یم تفاب هب لیدبت ودنهد یم تــسدزا ار نایم گنهامه یا هــطباررد نآ ییابیز یلکروط هــب .دندنویپ یم تکرح .تــسا ینارود و یقفا ،یدومع هتفای لماکت تکرح هــس تکرح ؛دــشخب یم یصاخ تبلاص و راق و فورح هب هک،یدومع دنویپ رمتــسم یدنور رد رگیدکی هب ار فورح هک ،)حطــس( یقفا هدومن نادنچ ود ار نآ ییابیز هک،)رود( ینارود تکرح و دهد یم دوــش یم یدومع و یقفا تکرح ود نیب مــشچ شدرگ بجوم و شوقن اب یــسیونشوخ گنتاگنت طابترا زا یدومن ،لاح نیع رد و یــسیونشوخ رنه رد ارغط لکــش ،نیاربانب .دــشاب یم یمیلــسا هب هک تــسا نآ صاخ یریوصت رــصانع زا بعــشنم ،هقطنمره تاریثاتو هدرک ادیپ روهظ هدش هصلاخ رایــسب و یعازتنا یتروص یریذپریثات نیا .دراذگ یم هدننیب مــشچ و نهذ رب یصاخ یرصب رد زین یــسیونارغط رنه جواو دماجنا یم بــلطم رتهب کرد هــب ینلاوط ینامز لوطرد هک سیونــشوخ دنمرنه ،تــسا اج نیمه و بان تیصوصخ نیمه ی هتفیش ،دزادرپ یم فورح نداد لکش هب رگید هکدوش یم رو هطوغ نایرج نیا رد نانچ نآ و هدــش یعازتنا فورح یدیرجت لکش یلو دوــش یم هجوت رتمک انعم و موهفم هب رد ار لاح و سح یعون سیونشوخ دنمرنه .دــشخب یم لماکت ار فلتخم یاه یدنب بیکرت اب هک دراذگ یم اج هب فورح کت کــت

.دیامنب ار یــفلتخم تاــساسحا نایب دناوت یم ،رگیدکی راــنک رد .یناث سابع هاش یارغط -14ریوصت )www. wikipedia.org (:ذخام

یناگدننیب یتح هک ددرگ یم بجوم ارغط طخ تیصوصخ نیمه بذج ،یرصب ظاحل زا دنتــسین بلطم ندناوخ هــب رداق هک زــین میهافم یواح هک یدیرجت نایب کــی ناونع هب ار نآ و هدــش رثا .دنریذپب ،تسا راذگریثات

اهرهُم یرصب یگژیو

ار ییاه تیولوا رهُم حطــسرب فورح ناکم باختنا رد ناکاکح هجوتو یسررب نایاــش فلتخم یاه هبنجزا هک دنتفرگ یمرظنرد یهاگورهُم لکش یانبمرب طوطخ میقتسمرارقتسا،اهرهُم رد.تسا تکرح و اتسیا یبــسانت داجیا ،نراقت مدع ،تــسا هدوب یا هریاد متیر داجیاو مــه رانکرد فورحریاود مــظنم شنیچ ،رــگتیاده ،رهُم ینایم تمسق رد هدیــشک فورح باختنا و طوطخ مظنمان تسار ریاود ماغدا یهاگ و تــسا هدش زیگنا لایخ ینزاوت ببــس "ع" دننام تــسار هب پچ ریاود اب "ل" و "ن" دننام پــچ هــب عفرا "ای " عــمط نم لذ عنق نم زــع" رــیظن یــتارابعرد "ح" و اب "ت" و "ب" نوــچ ییاه هدیــشک ماغدا هاگ و " عیفر لک نــم هفرص نمض ،" للها یلع تلکوت" ریظن یــتارابع رد سوکعم "ی"

،هک نآ بلاج .تــسا هدیرفآ هنوگ زار یبیکرت ،ناکــم رد یــیوج هب دنراد " للها "دنوــسپ اب یمان ای عجــس هک ییاهرهُم مامت ًابیرقت دندرک یم شقن رهُم یلااــب رد یناقوف تمــسق رد ار نآ ،مارتحا اب ناکاکحو ناریا یملاسا نیطلاس یوسزا هراومه هویــش نیا هک رتشیب یوررب .)152 ،1387،یدج(تــسا هدش یم تیاعر هبرجت

ردو تسا هدش کح یلاع یدنب یــسرکاب قیلعتــسن طخ ،اهرهُم دننام ار یرودم لکــش هک یفورح سیونشوخ دراومزا یرایــسب یگنهامه متیررگیدکی هب تبسن هک "ن" ،"ع" ،"ص" ،"س" ،"ج"

تاکرح هک یلاح رد،تسا هدرکداجیا رهُم نییاپ شخبرد اردنراد "و "ک"دننام یهاتوک یاه لکــشو "ط"،"ا" نوچ یفورح یدومع "ب" نوچ یدنلب یاه لکــش .دنا هتفرگ رارق ییلااب شخبرد "ـــل هدید رهُم طــسو رد لاومعم،یقفا ی هدیــشک تکرح اــب ،" ک" و اما ،دنرادروخرب یرــنه شزرا زا اهرهُم یمامت هچ رگا.دنوــش یم .)15ریوصت( دنتسین حضاو هشیمه شوقن هنافساتم

.راجاق ناگدازهاش و ناهاشداپ یاهرهم -15ریوصت )205-163 ،1380،یتسارفو 233 ،1387،یدج( :ذخام

یرتچ زا ،ارغط یلک لکــش هکدــش صخــشم شهوژپ نیارد یقوجلس نیطلاسرس یلاابرد گنج ماگنهرد هک گرزب و صوصخم ،هدوب ناهاشداپ تردقو تفلاخ ،تنطلس زا یا هناشنو هتفرگ یمرارق ینامثع نیطلاس هرودرد ،میسرت هویش نیا .تسا هدش هتفرگ ماهلا و ینید تاداقتعا لیلد هــب ناریا رد اما ،درک ظفح ار دوخ لکــش رگید یمیهافم اب و درک رییغت ارغط نیدامن لکش ،نیطلاس یبهذم ،عیقوت ،خسن ،ثلث طوطخزا هدافتسا .تفرگ لکش دعب یاه هرود رد هجوت دروم رتشیب ارغط میسرت یارب قیلعتسن هتسکش ،قیلعتــسن هک یدروجلا و ییلاط ،زمرق یاه گنر دوجو نینچمه .تــسا هدوب مه رانک تاملک زا یا هریجنز ساسا رب و مامت یداتسا اب اهارغط رد اب یملاسا ناهاــشداپ تیمکاح و تفلاخ زا یناــشن ،دنا هتفرگرارق مه هب یطخ نوزوم هکبشرد هکدــشاب یم )ع( ماما هدزاود تیامح ،ارغط رانک رد .دننک یم هوــلج ابیز هموظنم نوچ و دنا هدــش هتفاب یبهذم و یعیش تیوه هدنهد ناشن هک یملاسا نیماضم اب اهرهُم اب هک یتانیئزت و راعشا هارمه هب و هدوب یملاسا نارود رد ناهاشداپ .تــسا هدروآ دوجو هب اهرهُم رد یصاخ تفاب ،نتم طوطخ لخادت و ثلث بیکرت یهاگ و قیلعتسن و ثلث ،خــسن ًلاومعم طوطخ عون یعلض دنچ و یبلاگ،عبرم ،یضیب،هریاد ینوریب لکــش اب قیلعتسن .تسا هدش هدافتــسا یصاخ بادآ اب گرزب و کچوک یاه هزادنا رد اهنآروضح هژیو هب و طوطخ ینیئزت شزرا ،ارغط رد یرصب رــظن زا زاین بــسحرب ،طوطخو هدوب حرــطم سدقم یرصنع ناوــنع هــب هطبار .تسا هدش یرهاظ لکــش رییغت راچد دوجوم یاضفو حرط

ینارود و یقفا ،یدوــمع هتفای لماکت تکرح هــس نایم گنهامه یاه تمــسقردرگید فورح و "فلا" یگدیــشک نازیم نینچمه و هک یسیونشوخ نوناق هن،دنک یم صخــشم حرط ار یقفاو یدومع رارکت لوصا لباقتم تارییغت قیرط زا یحارط عون نیا یرصب هولج راتشون ینیئزت مرفو هدمآ دوجو هب طوطخ یفنم و تبثم یاضف و یسدنه هودحم رد لاومعم هک تــسا هتــشاد تیحجرا ییاناوخرب رارقتــسازین اهرهُمرد .دنا هتفرگ لکــش ثلثم و یقفا لیطتــسم تمسق رد هدیــشک فورح یریگرارق ،رهُم لکــش یانبمرب فورح نینچمه و هدوب هجوت دروم مه رانکردریاود مظنم شنیچو ینایم یاراد یرصب رظنمزا رهُم یناقوف تمــسقرد " للها " مان یرــیگ رارق شقن ،مظن لصا اهارغط و اهرهُمرد یلکروط هب .تسا هدوب تیمها ،نراقت مدــع ،طوطخ مظنمان مــتیر و رارکت داــجیا .دراد یــمهم فورح شخرچ ،رگتیاده تکرح یاراد و اتسیا و ایوپ یبسانتداجیا دیاب نآرب هولاع .دهد یم لیکــشت ار ییابیز و نوزوم یــشبنج هک ار فورح تفاب هکدرک هراشا اهارغطرد طوطخ یدنب گنر متیر هب هکدرک هراــشا هتکن نیا هب دیاب نایاپ رد .دنک یم تیوقت و لــیدعت تسا متیر یارادو یعازتنا هسفن یف یرنه ،یملاــسا -یناریا رنه هدید نآ فلتخم یاه تمسق رد یزاون مــشچ و نوزوم هــسدنه و و تفرگ هرهب رصاعم کیفارگرد نآ هرهوج زا ناوت یم هک دوــش یم .درکن هدنسب یحطس و یرهاظ یاه تشادرب هب طقف

هجیتن

اه تشون یپ

.دوش یم قلاطا زوغوا ناکرت لیابق هب :زغ 1 نایمرد و تفر هیکرت هب هقجلاــس هلیسو هب ناریا زا نیمارف رب ندیــشکارغط 2 .)444،1368،نودلخ نبا( دیدرگ لوادتم ینامثع نیطلاس ناکرت هک ارغط لکش هب و هدشن ظفلت صاخ نیناوق ساسا رب )ق( تماص فرح 3

.تسا هدمآرد،دنرب یم راک هب ینامثع .راو نامک و نامک لکش رب ینعم هب : یاغروط 4 یسراف یاه باتک رد نایقوجلس نامز ات ءاشنا و لئاسر یاه ناویدرد ارغط حلاطصا 5 هتفر راک هب یناوید ماظن رد عیقوت حلاطصا نآ یاج هب و تــسا هدــشن هدرب راک هب ینعم هبو موهفم کی هب یناوید تاحلاطصا رد ارغط و عیقوت هملک ود عقاو رد.تسا و نامرف تاجردنم تحص لوبق و دییأت روظنم هب هک دنا هدوب هاشداپ تملاع و هناشن ات و هدوب ارغط رب مدقم ،عیقوت ظفل لامعتسا نامز .دندیشک یم اه هتشون رب ،اه همان نیا ات ؛تسا هتشاد لماک جاور عیقوت حلاطصا ،دــش لومعم ارغط هژاو هک دعب اهتدم ،عیقوت.تفرگ ار نآ یاج ارغط و تفر نیب زا اه ناوید رد عیقوت لامعتسا هتفر هتفر هک یقح(اضما لداعم دوب یتملاع و.داد یم ناشنار یو تقفاوم و هدارا دوبن ناطلس یارغط )77 ،1381،یلیشراچ نوزوا و هنامرحم هک یا هداشگرس یاهنامرف هب ،ناوید حلاطصا رد و ،هداشگرس : روشنم 6

.تسا هدیدرگ یم قلاطا ،دنا هدوبن یزمر و مان ارغط لآریزرب و هچنامکو نامکوریت رادومن هک قوجلس لآ هدعاقرب رتچو« 7 نبا( ؛رتچ هدام لیذ،اکیناریا فراعملاا هریاد .)1360،10،روپ لسرم(»دنتخاس هب باقلا رجنس ناطلس هک یتقو :دسیون یم نایقوجلس خیراترد یدادغب « .)449 ،1377،هطوطب نیدع ّسلا علطم هتشون رب انبو .دش یم هتشارفارب رتچ وا رس یلاابرب ،درک یم تکرح رتشیب تافیرشت اب و رت هدرتسگ روط هب تّنس نیا .دش یم هیهت فلتخم یاه گنر زا رتچ روهشم زین دعب یاه هرود رد قوجلس ینب رتچ هک یروط هب ، تفای همادا نایقوجلس هرود رد .)100 ،1418 ، یزیرقم( »دوب نم نانخس ،نم ملاک :زموزوس 8 هشیمه،یناج یاه هئطوتزا ندنام نامارد یارب ناریا نهک نارودرد ناهاــشداپ 9 هب تبــسنودرادن قمعو افرژ گنر نیا اریز دنا هدــش یم رهاظ مافدرز یاهــششوپرد تــسا هدوب هجوت درومرتــشیب لیلد نیمه هب دراد یرتــشیب درب رگید یاــه گنر رکذ نآرد ادخ مان هک یا هتشون ای یهاــش نامرفره یارب«.)150،1385،یهللا تیآ(

)ع( راهطا همئاو)ع(ربمایپ یاربو درک یم هدافتــسا ییلاط بکرمزا هدنسیون،دش یم نآرد ادخ مان هک ییارغطرد.دش یم هدافتسازمرق گنر هاش مان یاربو یدروجلا گنر .)220 ،1345،ندراش(»دنتشون یم ییلاط گنر اب ار هاش مان دوب هدشنرکذ

10 Polat Kaya.

هب و دنناد یم )لوا رسک اب ( رهم زا قتشم ار ) لوا مض اب ( رهم هژاو نارگشهوژپ« 11 دیش دنوسپ هک وا مان زا قتشم ار نآ ،دیشمج هب رهم متاخ نیرت یمیدق تبسن تهج

.)15 ،1387،یدج(»دنناد یم ،دراد )میمرسک اب رهم ( دیشروخ ای

عبانم تسرهف

یلعدمحم همجرت ،هطوطب نبا هلحر همجرت ،)1337( للهادبع نب دمحم ،هطوطب نبا .نارهت ،ون حرط ،2 دلج ،دحوم ،6دلج ،یتیآدمحملادبع همجرت ،نودلخ نــبا خیرات ،)1368(ربعلا،نودلخ نــبا

. نارهت ،یگنهرف تافیقحت و تاعلاطم هسسوم ششوک هب ،ینایتشآ لابقا سابع تلااقم ی هعومجم ،)1352(سابع،ینایتشآ لابقا

.نارهت ،مایخرشن ،یقایسریبد دمحمرتکد ،یروهط ،نخس ،یقوجلس و یونزغ هرود یناوید تاحلاطصا ،)1373(نسح ،یرونا

.نارهت ،تمس ،مشش پاچ ،یمسجت یاهرنه یرظن ینابم ،)1385(للها بیبح ،یهلا تیآ

.نارهت ،دیحو ،ینکرهم ورهم هرابرد یرــصتخم فیرعت ،)1358(زورماک یردب ،یاــباتآ

.46-45صص ،257و256هرامش تموکح یانبمو اهولنیوق قآ یاه هکس ،)1355(نیدلا لامجدیس ،ییابطابط یبارت

.23 ص ،7 هرامش ،ناجیابرذآ هزوم ،ناریارد هیوفص .نارهت ،رنه ناتسگنهرف ،ناریا رد یکاکح و رهم ،)1387(داوج دمحم ،یدج همانلصف ،یملاسا تلایکشت رد ناشن و متاخ ماظن لوحت ،)1384(یدهم ،یداوج

.67ص ،مشش لاس ،ملاسا خیرات همجرت ،یقوجلس یروطارپما تلایکشت ،)1381( لیعامسا ،یلیشراچ نوزوا یقح

.79-77صص ،6هرامش ،نمجنا همان ،یریصن اضردمحم ،ناریا ناهاــشداپ یاهرهم و اهناــشن ،اه هکــس موبلآ ،)1353(یــیول ،وــینیبار

.نارهت ،ریبکریما ،یریشمدمحم ،ناشن یسیون ینثملا و هناخ هدزاود یارغط ،لوا سابع هاش ،)1389(دیما ،ییاضر

.70ص ،1هرامش ،1 لاس ،یعامتجا یخیرات تاقیقحت یصصخت یملع همانلصف ود 1293( راجاق دهع زا درف هب رصحنم ینامرف یناوخزاب ،)1383(نسحم ،ییاتسور ،55 هرامش ،دانسا هنیجنگ،)ع( موصعم هدراهچ مان هب نیزم ییاهرهم هب روهمم«).ق

.26-16صص ،هیوفص هرود یسیون نامرف ؛یخیرات تابتاکم ودانسا ،)1346(نسح دمحم ،راسمس

.145ص ،12 هرامش ،یخیرات یاه یسررب هرود یــسیون نامرف ؛یخیرات تابتاکم ودانــسا،)1347(نسح دمحم ،راــسمس

.63ص ،13 هرامش ،یخیرات یاه یسررب ،)2(هیوفص .نارهت ،ریبکریما ،یسابعدمحم ،ندراش همانرفس ،)1345(ناژ.ندراش ،ناریا یلمدانسا نامزاس ،یلم دانسا رد رنه هولج ،)1381(نیسحدیس ،یناتسرهش .نارهت شرازگ،یملاسا یاه هدس نیتسخن رد رهم موهفم ،)1388(یلع ،هعلق قآ یرفص

.4ص ،مراهچ لاس ،35هرامش ،ثاریم .ناهفصا ،ناهفصا لعشم ،مود پاچ ،طخ سلطا ،)1371(للها بیبح ،یلئاضف ،ناریارصاعم خیرات یصصخت همانلصف ،راجاق ناهاش یاهرهم ،)1380(اضر،یتسارف .205-163صص ،17 هرامش ،مجنپ لاس ،یولهپ ات نایریلاج زا :یخیرات دنس هاجنپ و دصکی ،)1348(ریگناهج ،یماقم مئاق

.ناریا یهاشنهاش شترا ۀناخپاچ ،نارهت یاه یــسررب ،یناوید لوادت رداه نآروطت و عیقوت ،)1349(ریگناهج ،یماقم مئاق

.261-251صص ،27هرامش ،یخیرات .نامرک ،یسانش نامرک زکرم ،نامرک نایقوجلس خیرات ،)1360(نسحم ،روپ لسرم ،3 دلج ،)طخلا( رابتعلااو ظعاوملا ،)1418( یلع نب دمحا نیدلا یقت ،یزــیرقم .هیملعلا بتکلاراد ،توریب نیدلا ماصع ،دنکــشات ،6 هحول ،همانرفظ ،)1972( یــلع نیدلا فرــش ،یدزــی

.فویابنوروا Kaya , Polat (2006),New Light on the incorrect Reading of

"Tutankhame Tutankhamen" was a Hakan of the Ancient Turanian State of Masar / Misir): http://www.polatkaya.net/

tut_cartouche.htm.

Boydas, Nihat (beta), Osmanlı Tuğralarına Eleştiri Açısından Bir Bakış:http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/143/2.

htm.Mensiz, Ercan(2002), Türk Dünyası’nda Tuğralar ve Osmanlı Padişah TuğralarıTugras in Turkic World and Otto- man Sultan Tugras: www.tugra.org .

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Lampas_with_rabbits_

silk_and

gold_Iran_or_Irak_14th_century.jpg .

Gottfried, Herrmann(1994), Ein früher persischer Erlaß:

http://menadoc.bibliothek.uni- halle.de/dmg/periodical /title- info/150643.

Lajos, Fekete (1977), and György Hazai, eds. Einführung in die persische Paläographie: 101 Dokumente. Budapest:

Akadémiai Kiadó: www.asnad.org.

http://urun.gittigidiyor.com/antika-sanat/kanuni-sultan-su- leyman-kaftan-ve-tugra-36718919.