شیوه «پرداز» در نقاشی ایران

(1)

1390 راهب 45هرامش یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

نارــیا یــشاقنرد »زادرــپ«هوــيش

*دنژآ بوقعيرتکد

.ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یمسجت یاهرنه هدکشناد داتسا )90/2/4 :ییاهن شریذپ خیرات ،89/9/5 :هلاقم تفایرد خیرات(

هديکچ

خيرات هعيلط زا ناريا یرگراگن .دوب »زادرپ« هويش ،تشاد رايتخا رد ار ناريا یشاقن و یرگراگن یاهدرواتسد زا یا هناوتشپ هک ینونف زا زا یماظن رب هک دندروآ ديدپ نآ یارب یبوچراچ هويش نيا ناراد هيلاط .درک هبرجت ار نآ زا یعونتم هنيشيپ و دوب هويش نيا عولط دهاش ،دوخ و دندرک لوحتم ار نآ ،دوخ عضوم و عقوم روخارف هب ،لوصا نيا یريگارف رب هولاع دعب یاه لسن نادنمرنه و دوب راوتسا طباوض و لوصا دندروآ ديدپ یا هويش و دنداد اقترا یراک نيچ هطقن و ینزروشاه هنوگ هب یزادرپ طخ هب ات ،شوقن و ريواصت درگرب کيراب طوطخ ريرحت زا یلاعت تابجوم و دوب هجوت دروم لااو یحطس رد ناريا یرگراگن یاه بتکم اب ماگمه هويش نيا .دوب ناريا یشاقن و یرگراگن صاخ هک اه هلاک ،اه گنس و اه هرخص تفاب ،ناتخرد ،تعيبط یاه هنيزبس ييامنزاب یارب هويش نيا زا نادنمرنه .درک یم مهارف ار دنمرنه راثآ داجيا زاونمشچ و نيلمخم يياضف و دنتفرگ یم هرهب هريغ و اه هرط و اه هنحص نشور هياس نداد ناشن هژيوب و اه هرکيپ یاه هماج و یرگيد قيقد عبتت مزلتسم و رگيد هلوقم دوخ ،هتشادن اي و هتشاد شقن يياپورا مسيليتناوپ یراديدپ رد هيام هچ ات هويش نيا هکنيا .دندرک یم .دوش یم نشور نآ تايصوصخ و فيراعت و یسررب ناريا یشاقن و یرگراگن رد »زادرپ« هويش ،هلاقم نيا رد .تسا

یديلک یاه هژاو .ريلاج ليعامسا ،ناخ یاغچرق همانهاش ،ینزروشاه ،یراک نيچ هطقن ،زادرپ هويش

.E-mail: yazhand@ut.ac.ir ،021-66461504 :ربامن ،021-61112884 :نفلت *

(2)

،هدنزادرپ ینعم هب تسا نتخادرپ زا ردصم لصاح ،زادرپ زادرپ غورد ،زادرپ هناسفا ،زادرپ هتکن تاملک رد هکنانچ ؛هدننک نایب هب ینعم زادرپراک و زادرپ هرهچ نوچ یتاغل رد .تسا هدمآ هریغ و ریرحت هب نارگریوصت حلاطصا رد زادرپ اما .دهد یم ندناسر ماجنا .دندیشک یم شوقن و ریوصت درگ ناروصم هک دش یم قلاطا یکیراب مسر ار یطوطخ ،گرب یاه گر یاج هب گرب ریوصت رب هکنانچ زا زین یرگید ینعم ناروصم .)4771/4 ،1373 ،ادخهد( دندرک یم یلاکشا يیادتبا هیامن و نیتسخن لکش ینعی دنتشاد رظن رد تاغل نیا ذغاک هنیمز رب کیراب رایسب و گنر مک یطوطخ اب هک دنتفگ یم ار :اوحف نیا اب دراد یرعش ینارهت میلس هکنانچ .دش یم هدیشک

تیبرت جایتحا درادن یتاذ رهوج درک زادرپ یک شاقن ار هنیآ تروص

)پ فرح ،1363،جاردننآ(

:دیوگ یم زین شناد دهد یم تلود شقن گنر و بآ دنمرنه کی تسین ریوصت نیا زادرپ ملق نیگنر ره راک

)ر فرح ،نامه(

و هدنهد شیارآ ،رنه و ملق رد زادرپ یلصا ینعم تقیقح رد ،یراکتسد یانعم رد ار شزادرپ هزورما یتح و تسا هدننک میظنت کی زا نآ لیدبت یارب علاطا کی رتشیب یزاس گنهامه ای رییغت Stippling اب ار زادرپ حلاطصا .دنناد یم رگید تروص هب تروص Stipple ینعی دهد یم یزادرپ هطقن ینعم هک دنا هداهن ربارب یسیلگنا .دشاب هدش راک یزادرپ هطقن اب هک دوش یم هتفگ یحرط هب drawing زارف هژاو نیا بیکرت زا مه زادرپ هطقن پاچ و زادرپ هطقن یکاکح یبولسا ،یحارط و یشاقن رد« زادرپ هک تسا دقتعم زابکاپ .تسا هدمآ رامش یب زا هدافتسا اب اه لکش يیامن هتسجرب یارب فیرظ تسا گنهرف ناگدنسیون اما .)118 ،1378( »وم ملق زیر تابرض اب اه هطقن بولسا« Stippling حلاطصا باب رد یمسجت یاهرنه روصم هداتفا گنت و زیر یزادنا ملق و ینز روشاه و نیچ هطقن اب یراکزادرپ

مه رد و ربز یتفاب اب یدادم یحارط ای گنربآ ریثکت یارب پاچ حول رب یلک روطب .)288 ،1371 ،فورعم و نابزرم( دنا هداد داهنشیپ ار »هدینت رادناج یشقن داجیا یارب زا اه هطقن اب ینز هیاس یانعم Stippling .دراد طوقنم یشاقن یانعم ًلاک و دهد یم ناوت یم دمآ هتفگ هک یتاهج هب و ینعم و ظفل بناوج تیاعر اب دوب ینف »زادرپ« بولسا .تفرگ رظن رد عیسو یموهفم زادرپ یارب دوخ يیاناوت ،ینزروشاه و یزادرپ طقن زا هدافتسا اب دنمرنه هک و ینز هیاس زا معا یدنب بیکرت رصانع ماکحتسا و ماظتنا رد ار راکب يیارآ هنحص و یزادرپ هوک و یزاس تخرد و یراگن هرخص دیدپ یتوارط ،وم ملق یاه ینیب کیراب و اه تفارظ اب و تسب یم نانچ ار اه ينز روشاه و اه يزادرپ هطقن .دوب زاون مشچ هک دروآ یم .دش یم هراگن یتاذ رهوگ زا يیزج هک درک یم راک زیولاد و مرن ای یراک نیچ هطقن بولسا اب ار زادرپ بولسا ناهوژپرنه زا یضعب مسینویسرپما تسپ رد هک دنا هتسناد یکی )Pointilism( مسیلیتناوپ ارس ژرژ ینعی رفن ود نآ هتسجرب ناگدنیامن و دومن هرهچ اپورا قیقد یزادنا اج اب ود نیا .دندوب )P.Signac( کاینیس و )G.Seurat( رثا یور رب ار لکش و گنر ،موب یور رب گنر یاه هطقن هدیجنس بولسا نیا رد .دندروآ یم دیدپ ار يیابیز یدنب بیکرت و دنتخیمآ یم یاضف فلتخم یاه هبنج لیلحت و یگنر طباور و اه هزیگنر یسررب ساسارب بولسا نیا رد گنر دربراک .تشاد صاخ یتیمها ریوصت اه گنر بابرد )Cherreul( لروش تایرظن رب ینتبم یملع لوصا .تفرگ یم تروص رگیدکی زا رثأتم ار هویش ود نیا میهاوخب هکنآ یب ،ماقم نیا رد لیلد هب ار یناریا زادرپ هویش دیاب یم تروص نیا رد نوچ( مینادب هب )دراد وگتفگ و ثحب دوخ نیا و مینادب مسیلیتناوپ رب رثؤم نآ تمدق .میزادرپ یم ناریا یرگراگن رد بولسا نیا یبایزرا و یسررب

همدقم

ناریا یرگراگن رد زادرپ هويش

یخیرات یزرم ناوت یمن ناریا یشاقن رد زادرپ هویش دربراک باب رد یرگراگن ششوج نامز زا هویش نیا هک دسر یم رظنب .درک نییعت بیکارت دیلوت یارب زا دنمرنه نونف وزج یرجه متفه هدس رد ناریا هکیروط دبای یم روخ رد یقنور نامز تشذگ اب و تسا هدوب نزاوتم یزیربت دمحم ناطلس نوچ ینادنمرنه راثآ رد یرجه مهد نرق رد رد تسخن هک دمحم ناطلس .دنک یم ادیپ یا هژیو يیابیز و یگتفکش یزادرپ هوک یارب هویش نیا زا ،دنک یم راک نامکرت یارگ تعیبط بتکم ورسخ« هراگن رد نآ یلااو هنومن هک تفرگ یم هرهب یزاس تخرد و یرجه 886-901 یاه لاس یماظن هسمخ »نیریش هعلق نییاپ رد .)1ریوصت( تسا هدهاشم لباق )کرویوین ری یک هعومجم رد دوجوم(

یقنور و هدش راک »زادرپ« هویش اب و ورس ناتخرد هراگن نیا رد ود رد .)484/2 ،1389 ،دنژآ( تسا هدیشخب هراگن هب حیلم و فیرظ

مه دمحم ناطلس زا »ثرمویک سلجم« و »باوخ رد متسر« هراگن دمحم ناطلس زادرپ هویش .درک سح ار هویش نیا یزیولاد ناوت یم یاضف و ناتخرد یارجا رد )2ریوصت( »باوخ رد متسر« هراگنرد ناطلس .)82 ،1378 ،یبنک( تسا هتفای صاخ یدومن لگنج هنیزبس ندنایامن یارب زادرپ هویش زا »ثرمویک سلجم« هراگن رد دمحم يیاضف یزادرپ هطقن اب و هدافتسا هراگن هنیمزشیپ هنیزبس یاضف ناتخرد هک اجنآ رد ،هراگن یناقوف شخب رد .دنک یم رادیدپ يیایور ناتخرد دمحم ناطلس زادرپ هویش ،دنشک یم رب رس قفا هب ور . )Sims, 2002, 222( تسا هدروآ دیدپ یلمخم و يیایور یشاقن سورد سوئر هلمج زا زادرپ هویش یریگارف ،مولعم رارق زا

(3)

ناريا یشاقن رد »زادرپ« هويش

ار هویش نیا زا يیاه هگر نوچ تسا هدوب نازومآرنه یارب یناریا یاه هراگن رد ًلاثم .درک یبایدر مه رگید نادنمرنه راثآ رد ناوت یم یاهدومن ،تسا یزادرپ هرظنم رس کی هک یرجه 801 لاس نیچلگ ناتخرد یزادرپ هطقن رد هک دوش یم هدید هویش نیا زا یا هزات .^)Ibid,159( تسا تیور لباق اهنآ نوماریپ یناتسهوک یاهاضف و ار لاز غرمیس ندرب« یابیز هراگن یارجا رد راشفا کیب یقداص و یزادرپ هوک یارب هژیوب هویش نیا زا ًلاماک »دوخ نایشآ رب اه هرخص یاه هگر هراگن نیا رد .تسا هدرک هدافتسا یزاس تخرد اب اه هرخص لد زا هدمآرب تخرد و هدش یزادرپ هیاس ینزروشاه اب

.)Ibid, 166( تسا هدناشوپ ورف ار نآ گرب و خاش ، هطقن زادرپ و یزاس یگنرف بولسا جاور لیلد هب یرجه مهدزای نرق رد بناوج تیاعر اب زادرپ هویش ،ناریا رد يیاپورا ناشاقن روضح رگید یاه هویش رب و تفای رتشیب روضح ناریا یشاقن رد نوگانوگ نیا هتسجرب رثاود رد و دنمرنه ود تسد هب هویش نیا .تفرگ ینوزف .میزادرپ یمرثا ود نیا یسررب هب .درک ادیپ صاخ یا هولج هرود ای دیشرلادبع هب بوسنم همانهاش نیا تباتک :ادیشر همانهاش هک تسین دیعب و تسا ینسح دامعریم هدازرهاوخ و درگاش ،ادیشر ناخ یاغچرق همانهاش بتاک ینیسح میکح دمحم نآ زا تباتک نیا و ینوگمه یسیونشوخ کبس ظاحل هب نوچ ،دشاب هدوب )روزنیو(

هراگن 93 همانهاش نیا سلاجم دادعت .دنراد رگیدکی اب یدایز تهابش لامتحا هب یلو هدشن تبث یمقر اه هراگن نیا زا کی چیه رد و تسا رد نوچ تسا هدوب فسوی دمحم هخسن نیا ناشاقن زا یکی دایز هک تسا دوجوم فسوی دمحم مقر هب هراگن هس یسابع اضر هزوم همانهاش نیا .تسا هدش راک همانهاش نیا سلاجم هویش و کبس اب .دوش یم یرادهگن 2239 هرامش هب ناتسلگ خاک هزوم رد هزورما یا هولج همانهاش نیا یاه هراگنرساترس رد زادرپ هویش دربراک زادرپ زا اه يدنباضف یاه هنیزبس ،ناتخرد یارجا رد و دراد زراب هویش مه اه هرخص و اه هوک نتخادرپ رد و هدش هدافتسا یراک هطقن .تسا هتفر راکب ینزروشاهزادرپ تسا »کاحض ندیشک دنب هب« همانهاش نیا یاه هراگن زا یکی ریگمشچ نآ زادرپ هویش دربراک و یدنبگنر و یحارط ظاحل هب هک هنیزبس و هدش راک یروشاه زادرپ اب اه هرخص .)4ریوصت( تسا هدرک ادیپ نیلمخم یا هولج یزادرپ هطقن اب ناتخرد یاه گرب و نیمز یم ار یزاس یگنرف بولسا ریثأت یدودح ات هراگن نیا رد .تسا هب یراغ هناهد رد دیفس هماج اب کاحض هرکیپ .درک هدهاشم ناوت ،یناقوف پچ تمس رد .دراد مژد یا هرهچ و تسا هدش هدیشک دنب اه هرخص یور ،شود رب راسواگ زرگ و راوهاش یا هماج اب نودیرف درز زا ،ناولا یاه هماج اب اه هرکیپ تسا مکح یارجا رظتنم و هتسشن دنا هتفای رادناج یتلاح ،یرتسکاخ و یا هوهق و شفنب ات یجنران و رتشیب هچ ره ار تعیبط یافرژ و قمع فسوی دمحم زادرپ هویش و . )75-74 ،1385 ،دنژآ( تسا هتخاس نایامن ریگمشچ یدومن »غرمیس و ماس و لاز« هراگن رد زادرپ هویش هنیزبس و هدیشک رب رس اه هرخص لد زا دنمونت یتخرد .تسا هتفای رد .تسا هدرک ادیپ صاخ یهوکش نیچ هطقن زادرپ هویش اب تخرد رس شوپدیفس لاز لباقم رد مزر هماج اب ماس هرکیپ تخرد نییاپ

شفنب و دیفس و یجنران و درز یاه گنر اب غرمیس و هدروآ دورف هرخص زا نوگ راشبآ یا همشچ .تسا زاورپ لاح رد لاز رس یلااب لاز و ماس هرکیپ ود نایم و دوش یم یراج نیمز رب و دشوج یم هطقن لکش ود هب هراگن نیا تیلک رد زادرپ هویش .دزادنا یم هلصاف ار .تسا هتفر راک هب ینزروشاه و یزادرپ روزنیو رصق رد هزورما همانهاش نیا :ناخ یاغچرق همانهاش ترهش مه روزنیو همانهاش ور نیا زا دوش یم یرادهگن سیلگنا 1058 یناثلا عیبر رد ینیسح میکح دمحم ار همانهاش نیا تباتک .دراد .تسا هدرک میدقت ناخ یاغچرق نأش یلاع ناخ هب و هدرب نایاپ هب و تسا هدوب دهشم مکاح ناخ یاغچرق هخسن نیا یماح هک تسادیپ هاش رلااسهپس ،گرزب ناخ یاغچرق هون مود ناخ یاغچرق هتبلا نیا کیب ردنکسا( دش بوصنم دهشم تموکح هب یدنچ هک هدوب سابع اب گنج رد وا .)177/3 ،1344 ،یفسلف ؛1039-40/2 ،1350 ،نامکرت ناخرهچونم شدنزرف و تفر نیب زا یجرگ یواروم تسدب اه يجرگ رد ناخرهچونم .)1040/2،نامکرت کیبردنکسا( دیدرگ دهشم مکاح تلامح زا یکی رد )یرجه 1038-1052( یفص هاش تنطلس نامز نآ اب و دش حورجم ناسارخ هب ،ناکبزا هدرک رس ،ناخ زیزعلادبع هدیزگرب وا یاج هب مود ناخ یاغچرق شدنزرف و تشذگ رد تحارج مود ناخ یاغچرق هک میتفگ .)294 ،1317 ،نامکرت کیبردنکسا( دش یونثم ،همانهاش نیا زا ریغ هب و هدوب يیارآ باتک رنه نایماح زا رد ینیسح میکح دمحم تباتک اب یقفاب یشحو نیریش و داهرف یونثم نیا .تسا هدش راک یو هناخباتک یارب ،یرجه 1046 لاس و زادرپ هویش نآ رد هتفر راکب هویش و تسا هراگن راهچ هدنرادربرد .تسا مساق دمحم هب بوسنم مقر 320 گرب هراگن رد و دراد هراگن 148 ناخ یاغچرق همانهاش اه هراگن هیقب و )Robinson, 2007, 22( تسا هدمآ فسوی دمحم نیسح کلم تسدب مه نآ بیهذت .تسا مساق دمحم هب بوسنم همانهاش نیا ،مولعم رارق زا .)^Ibid( تسا هتفرگ تروص یناهفصا تسدب یرجه 1135 لاس رد ناهفصا هب هنغافا هلمح نامز رد و دریگ یم قلعت هاش نارماک وا دنزرف هب دعب و دتفا یم ناغفا دومحم .)^{Ibid, 20}( دنک یم ادها ایروتکیو هکلم هب ار نآ مه هاشنارماک دنک یم مسجم ار زادرپ هویش حور همانهاش نیا یاه هراگن کی هب ینزروشاه و یراک نیچ هطقن زادرپ اه هراگن نیا رد .)3ریوصت(

ینزروشاه اب اهربا و اه هرخص یگدینت مه رد .تسا هتفر راکب هزادنا هدرک سکعنم یزادرپ هطقن ار نیمز هنیزبس و ناتخرد و هدش ارجا هدنکآ و کرحت و یژرنا زا رپ یاه هرکیپ ،لپت و درگ یاه هرهچ .تسا هنیزبس و خلاگنس و تخرد و هرخص زا ولمم تعیبط ،بات و چیپ زا یاغچرق هرهچ .تسا مساق دمحم هژیو کبس روآدای یگلمج ،یراهب هدیشک ریوصت هب ار نایرابرد زا یرامش هک یا هراگن اب هزورما ناخ هراگن نیا .تسا هدش هتخانش ام رب ،هتسب شقن شمان وا هرکیپ یور و هرهچ نیا .دوش یم یرادهگن کرویوین زرتلاو یرنه هزوم رد هزورما .تسا هدش رهاظ همانهاش یاه هراگن زا یضعب یاه هرکیپ رد

(4)

اه يزادرپ طخ تناتم ،اه يدنب بیکرت رد لداعت و نزاوت داجیا و درگ یاه هرهچ و اه هماج ناشخرد یارجا ،اه ينزروشاه هژیوب و صوصخب و هنیمز سپ یابیز رظانم اب هارمه تشرد نامشچ و ،اه هرخص و اه گنس یلابلا و ناتخرد هنیزبس رد زادرپ هویش دربراک .تسوا یشاقن کبس و مساق دمحم یاه هراگن تایصوصخ زا یگلمج یاغچرق همانهاش هراگن جنپ و لهچ مک تسد هک تسا دقتعم نسنیبار

-Robi ( تسا مساق دمحم زادرپ هویش یاه يگژیو هدنرادربرد ناخ هراگن هاجنپ ار اه هراگن نیا دادعت مه نیکوچس و )son, 1968, 137-8

اه يگژیو نیا نسنیبار .)Stchoukine, 1967, 149( تسا هدز سدح هدرک ادیپ مه یقفاب یشحو نیریش و داهرف هراگن راهچ رد ار رد هزورما و هدز شقن ناخ یاغچرق یارب ار نآ مساق دمحم هک .دوش یم یرادهگن ناتسلگنا روزنیو رصق هناخباتک رد و طلسم زادرپ هویش رد هک رگید دنمرنه کی دسر یم رظنب فسوی دمحم رانک رد هک دشاب یلع دمحم ،هدوب ردتقم وم ملق دربراک هدرک راک ناخ یاغچرق همانهاش یاه هراگن یور رب مساق دمحم و اضر ناراپس یپ زا هک تسادیپ یلع دمحم قایس و کبس زا .تسا درمریپ« ناونع اب یگرب کت هراگن کی رد وا مقر .تسا هدوب یسابع هراگن هتشذگ اهنیا زا .)172 ،1385 ،دنژآ( تسا تسد رد »هتسشن ماگنه هب زاب یاضف رد ار هرکیپ هس هک تسا دوجوم وا زا یرگید اه هرخص زا يیابیز هرظنم هراگن نیا رد .دهد یم ناشن یراسگ هداب هدروخ شقن ربا دیفس یاه هکل و یبآ نامسآ و افوکش ناتخرد و زادرپ هویش زا هراگن نیا رد یلعدمحم .)297 ،1380 ،روآدوس( تسا .تسا هتفرگ هرهب تعیبط هنیزبس و ناتخرد یارجا یارب دوش هتفگ تسا رتهب دش یسابع اضر هب یا هراشا هک لاح بجر هام رد ار نآ هک دراد دوجو وا زا یگرب کت هراگن کی هک نتفرگ لاح رد یا همیدن هارمه ار سابع هاش و هدرک ارجا 1043 هراگن هنیمز شیپ رد .دهد یم ناشن اسمش میکح تسد زا ماج دنراد تسد رد ار هاش هدرک قاری بسا راسفا ناوج رتهم ود مه هراگن نیا رد اضر .)Loukonine and Ivanov, 2003, Cat N212( نیچ هطقن زادرپ هویش اب ار وا همیدن و سابع هاش هلاک تفاب یوم و ناوج نارتهم یاپ ریز تعیبط هنیزبس .تسا هدرک ارجا .تسا هدش راک هویش نیا اب مه اهنآ رس درک ادیپ هژیو یهاگیاج یزاس یگنرف بولسا رد زادرپ هویش رتشیب هویش نیا تایصوصخ اب تسناوت یم هک دوب ینف نوچ هژیوب و دوخ یاه هراگن رتشیب رد نامز دمحم دشاب هتشاد یناوخمه هویش نیا .درک هدافتسا هویش نیا زا اهنآ یاه يزادرپ هرظنم رد رد و دوبن انشآان زین ،رگید زاس یگنرف ،رادابج کیب یلق یلع یارب تعیبط هنیزبس و اه هرخص و ناتخرد تخادرپ هژیوب رظانم رتشیب اب ،نایوفص هرود زا سپ ناریا یشاقن .تسج هرهب هویش نیا زا _داتسا ماظن .تفای همادا ،نآ عاونا و داوم ،نونف رد يیاهزیخ و تفا یشومارف زا ار نآ و درک رادیاپ ار زادرپ هویش ،رنه نیا رد یدرگاش عون زا يیاه يشاقن رد ار هویش نیا ناشاقن راب نیا یهتنم تشادزاب ،ریدقت رهب .دندرب راکب موب یور نغور گنر یتح و گنربآ ،یکلا هاوخلد و هتسیاش یاه هویش زا راجاق هرود زاغآ اب زادرپ هویش .دش یم هدرمشرب ناشاقن زا یرامش

زادرپ هويش و نادنمرنه

مک تسد ،رگراگن نادنمرنه هورگ زا یوفص هرود رد هک دش هراشا هویش نیا و دنداد رارق دوخ تمه ههجو ار زادرپ هویش ،دنمرنه ود دمحم ینعی دندرب راکب دوخ یاه هراگن رد نآ رصانع تیمامت اب ار رد فسوی دمحم راثآ رتشیب هکنیا هب هجوت اب .مساق دمحم و فسوی هک تسادیپ ،تسا هدروخ مقر یرجه 1068 و 1047 یاه لاس نیب هتشاد تیلاعف دعب هب یرجه مهدزای هدس لهچ ههد زا دنمرنه نیا ای و یروآدرگ دنمرنه نیا مقر اب ار هراگن هدزون نبکوچس .تسا رامش اهدعب و )Stchoukine,1964, 57-60( درک بوسنم وا هب وا .)Sims, 2007, 204( دیسر هراگن 490 ات 555 هب اه هراگن نیا دمحم ،یسابع فسوی دمحم فلتخم یماسا اب ار دوخ یاه هراگن مقر فسوی ریم و یماج نیسح فسوی دمحم ،ینیسح فسوی فلاخرب فسوی دمحم راثآ رتشیب هک دندقتعم یضعب .تسا هدز شیامن هب ار یکبس یاه يگنوگدنچ و تارییغت ،یو نارصاعم یاغچرق همانهاش رد .)Frahad,1987,150,168( تسا هتشاذگ رظنب .تسوا یکبس یاه يگژیو هدنرادربرد هراگن جنپ مک ِتسد ناخ یپ زا ای و یسابع اضر لصفلاب نادرگاش زا فسوی دمحم دسر یم هک تسادیپ وا یسابع بقل زا .تسا هدوب یو یرنه میقتسم ناراپس مان زا هدافتسا هزاجا و هدش ماقم بحاص مود سابع هاش رابرد رد لهچ خاک یاه هراگنراوید زا یرامش یارجا .تسا هدرک ادیپ ار هاش ود یاه هراگن رد هژیوب یو زادرپ هویش .تسوا هب بوسنم نوتس یا هویش .تسا هتفای هولج ناخ یاغچرق همانهاش و ادیشر همانهاش گنر یریذپلد و حرط یناور و تخادرپ تفارظ و ملق ماکحتسا اب ابیز .دزاس یم زیامتم نادنمرنه ریاس زا ار وا یرنه ناتسراک هک و هدیمان یزیربت ار دوخ تحارص اب و دوب زیربت یلاها زا مساق دمحم رعش نف زا یشاقن زا ریغ .تسا هدوب یرجه 1069 مه وا توف لاس ندیشک رب هولاع یشاقن رد .دورس یم رعش و تشاد هتشر رس زین )یقاس اب سابع هاش هلزاغم هراگن هلمج زا( یگرب کت یاه هراگن یاه هراگن .درک ارجا زین ار نوتس لهچ خاک یاه يراگنراوید زا یضعب ،نیلباد( یرجه 1050 لاس ظفاح ناوید هلمج زا اه هخسن زا یرامش هناخباتک ،نیلباد( یناشوبخ یعون زادگ و زوس )یتیبرتسچ هناخباتک هراگن 42 دودح ،همه زا رتلااب و تسا بوسنم وا هب )یتیبرتسچ ار ادیشر همانهاش یاه هراگن زا یضعب و ناخ یاغچرق همانهاش هیقب و دراد مقر وا راثآ زا هراگن هدزاود .تسا هدرک راک مساق دمحم و درک يیاسانش وا صاخ کبس یور زا ناوت یم ار یو یاه هراگن .تسا تیور لباق ادیشر همانهاش یاه هراگن رتشیب رد وا کبس نیا .درادن ار مساق دمحم مقر یلو تسا هراگن رازهکی رب غلاب اه هراگن نیا تشرد نامشچ و درگ یاه هرهچ یاراد مساق دمحم یاه هرکیپ رتشیب نوگربا طوطخ و اه لگ شقن اب هارمه يیلاط اهنآ یاه هماج .دنتسه همانهاش یاه هراگن رد ناوت یم ار اه يگژیو نیا و تسا دیفس و یبآ رساترس رد وا ماف هایس زادرپ هویش .درک هدهاشم ناخ یاغچرق اه هزیگنر دربراک رد تقد ،یدنبگنر تفاطل .تسا هدش دراو اه هراگن

(5)

و داد ماجنا نونفلاراد رد ار دوخ تلایصحت ریلاج لیعامسا یشاقن رد هژیو یکبس و تخادرپ سیردت هب هسردم نامه رد سپس شیپ ریلاج هک تسادیپ .)277 ،1361 ،کلامملاریعم( تفرگ شیپ رد ار نونف زا ،سیردت اهدعب و لیصحت یارب زا نونفلاراد هب دورو زا هحیرق نتشاد ببس هب مه دیاش و هتشاد هتشررس یناریا یرگراگن رد ریلاج لیعامسا ،ریدقت رهب .تسا هدش یفرعم نونفلاراد هب یرنه دوب زین طخیشاقن ناماگشیپ زا و درک داجیا دوخ هژیو یکبس یشاقن ابیز یاهاضف و تسج هرهب زادرپ هویش زا یرنه رناژ ود ره رد یو طخ ،دوخ یاه طخیشاقن رد وا .دروآ دیدپ ریذپلد یاه يدنب بیکرت و ،اه هتشون و طوطخ نایم رد و درک یم یحارط یشاقن هویش هب ار ملق اب و دیشک یم ابیز یاهامنرود و تاناویح و هرظنم و لگ شوقن . )نامه( درک یم یزیمآ گنر ار اهنآ زادرپ هویش و وم گنربآ ریوصت تشه اب ،تسا تسد رد یعقرم ریلاج لیعامسا زا و لگ هعطق ود و هدرک یشاقن ار ناریا نافراع زا نت تفه نآ رد هک هناخباتک رد عقرم نیا .تسا هدوزفا اه نادب مه روگنا هشوخ و هتب یگلمج وا .)386 ،1353،یاباتآ( تسا ظوفحم نارهت ناتسلگ خاک يیاناوت و ملق تردق .تسا هدرک راک زادرپ هویش اب ار اه هرکیپ نیا سح لباق ینشور هب یلایخ یاه يراگن هرهچ نیا رد دنمرنه هحیرق و ملق هایس گنربآ اب هک هاشیلعرون زا یو یزادرپ هرهچ هژیوب تسا کبس و تسا نیشنلد و فیرظ و فیطل ،هدش راک زادرپ هویش دربراک یضعب رد مامت یهاگآ اب وا .)6ریوصت(دهد یم ناشن ار یو صاخ رد یناریا زادرپ هویش اب ار يیاپورا یشاقن هویش دوخ یاه يشاقن زا هایس زا زادرپ هطقن ریوصت .دروآ یم دیدپ ون یبیکرت و دزیمآ یم مه ،1376 ،یزیربت هداز میرک( رتفد ریزو للها تیاده ازریم زا یو ملق لیعامسا هرابرد( تسا یو ساسحا رپ کبس نیا یایوگ )81-79/1 . )665-662/8 ،1358 ، ءاکذ : هب دوش هاگن ریلاج رابرد یشاقن هنحص رد کلملا لامک روضح اب هک دسر یم رظنب هطورشم هرود و هاش نیدلارفظم هرود رد نآ موادت و هاش نیدلارصان زادرپ هویش ،هفرظتسم عیانص هسردم یزادنا هار هژیوب و نآ زا سپ و يیاپورا مسیلاروتان هتفیش کلملا لامک .دش هدرپس یشومارف تسدب .درک مورحم ناماگشیپ یاهدرواتسد زا ار وا یگتفیش نیمه و دوب یشاقن هنحص زا ًلاماک زادرپ هویش ،ناریا رد نردم رنه عویش اب ناریا یتنس یرگراگن یاه هزوح رد هک تفگ دیاب هکنیا وگ .دش وحم ،دش رادیدپ دعب هب یرجه 1300 لاس زا هک یرگراگنون هژیوب و .تسا یریگدر لباق زونه هویش عون نیا زا يیاه هگر

راجاق هرود رد زادرپ هويش

میسانش یم ار هتسجرب شاقن هس مک تسد راجاق هرود زا .تسا هتفای ریگمشچ یا هولج نت هس نیا راثآ رد زادرپ هویش هک .دنتفرگ یم هرهب هویش نیا زا احنا زا یوحن هب مه ناشاقن ریاس و نونف اب و دنارذگ گنرف رد ار یشاقن جرادم هکنیا اب کلملا عینص ار ناریا یشاقن یتنس یاه هویش زگره یلو دش انشآ نآ یاهدرگش ار یگنرف هویش .درکن شومارف ،دوب وا هب یلعرهم شداتسا ثاریم هک ار کی ره قح و دمآرب کی ره هدهع زا و درک بیکرت یناریا هویش اب و رازه یاه هراگن یمامت رد یو یناریا زادرپ هویش .درک ادا یبوخ هب نیا دربراک رد یو قایتشا و لیم .تسا هدش رهاظ یبوخ هب بشکی هب هویش نیا اب و هدرک ادیپ ینیشنلد نایب هقیرط و هزات هوجو ،هویش .تسا هدیشخب یناریا ینایب ،يیاپورا مسیلاروتان هتسه )ارعشلا کلم( ابص ناخ دومحم راثآ رد هویش نیا دربراک کلملا عینص لثم هچرگ ابص ناخدومحم .دراد یرت یوق یناریا یشاقن نیزاوم یدنمشوه و تیارد اب یلو ،درکن رفس گنرف هب یناریا زادرپ هویش تایئزج اب ار نآ و تفایرد یبوخ هب ار يیاپورا و یزیت هک داد هئارا یدنمهوکش یرصب یاه تشادرب و تخیمآ رد ناخدومحم .دوب یگنرف یاهدرگش زا شیب نآ یناریا ساسحا یدنت یراگن هرکیپ دنچ یلو .زادرپرکیپ ات دوب راگن عضوم رتشیب ابص و هدینت مه رد تنس تردق اب ار مسینردم حور ،هدنامزاب وا زا هک یناریا زادرپ هویش یاپدر .تسا هتشاذگ اج هب دوخ زا راگدنام یراثآ .)5ریوصت( تسادیپ ًلاماک »ار شیاپ درمدریپ ندرک مرگ« هرکیپ رد تنس و هتفای ناماس یراک هطقن تایئزج دیازت و لخادت زا رثا نیا رد .تسا هتشاذگ شیامن هب مسینردم یرانکمه اب دوخ تیلک رد ار هیاس رد ار ناخ مساق دمحم شداتسا هک یو خاسنتسا یولبات زادرپ هویش ،دهد یم ناشن یا هخسن تباتک لاح رد یعمش نشور شاقن نیا یروآون راب ات دزخ یم نایم هب یداتسا هجرد تیاهن رد وا یرایشه اب ابص ناخ دومحم .دنایامنب یبوخ هب ار رگنون و شیدناون دوخ یاه يراگن عضوم رد ددجت اب یماگمه موزل هب یشیدنا رود و هژیوب ،زادرپ هویش زا یریگ هرهب اب و تفرگ هدهع رب هدنزاس یشقن دوخ یاوه و لاح ،اه يدنباضف و اهامنرود و ناتخرد تخادرپ رد رعش دعب تعیبط یمامت هب و تخاس یراج اهنآ رد ار یلماک یگتخیگنا .دیشخب یقیسوم و رنه و

هجيتن

ینعی ناریا رد یرگراگن زاغآ زا زادرپ هویش هک دسر یم رظنب هب یشاقن رنه شزومآ یلصا یاه هطباض زا یرجه متشه هدس یرگراگن راثآ یانغ و طسب و نامز تشذگ اب .تسا هدوب ناشاقن نآ و دنتفای طلست هویش نیا رب رتشیب هچره نادنمرنه ،ناریا راثآ رد هویش نیا .دندیشخب ماود و ماوق دنمجرا ینف نوچمه ار مکحم یا هدولاش وا نادرگاش و دازهب هژیوب و مهن نرق ناشاقن ریگمشچ ششخرد اب یوفص هرود یرگراگن رد هکیروط درک ادیپ

ناتخرد هژیوب تعیبط يیامنزاب رد یزیربت دمحم ناطلس .تفای هولج هویش نیا زا رظانم تشپ رپ یاه هنیزبس و گرب و خاش رپ و ورس رد .دروآ دیدپ يیابیز یعیبط یاهاضف و تسج هرهب هناداتسا یوحنب نزاوتم هویش نیا زا مه نادنمرنه ریاس یزیربت دمحم ناطلس رانک ،یلع دیس ریم ،روصم ریم نوچ ینادنمرنه راثآ دندرک هدافتسا

(6)

ینادنمرنه .دنداهن داینب یا هیامون یرنه هویش و دنتخیمآ رد يیاپورا هویش نیا زا اهنآ نادرگاش و رادابج کیب یلق یلع ،نامز دمحم نوچ و هلاک و هماج تفاب ای و اه هراگن رظانم رد هژیوب نیعم یاه هطباض اب و بولطم یتنس نوچمه هویش نیا .دندرک هدافتسا اه هرکیپ رس یوم یکلا یاه يشاقن رد هژیوب و تفای موادت ناریا ناشاقن نیب رد لوبقم هریغ و يیاپورا یاه يزاسرکیپ و غرم و لگ و یزادرپ هرظنم عون زا نیا یگدنلاب رد یناهفصا لیعامسا دمحم یکلا یاه يشاقن .تفر راکب همین زادرپ هویش .دراذگ یم شیامن هب ار روخ رد یماکحتسا هویش .دوب رادروخرب ناشاقن نیب رد یصاخ رابتعا زا راجاق هرود لوا ابص ناخ دومحم ،کلملا عینص ناخ نسحلاوبا ازریم نوچ یناشاقن یدیکات ناشراثآ رد هویش نیا دربراک اب هریغ و ریلاج لیعامسا و یاهرایعم و طباوض اب ار نآ و دندرک یموب هویش نیا هب ریگمشچ یاهرایعم هب هجوت اب نیشنلد یا هویش و دنتخیمآرد يیاپورا یشاقن هک ریلاج لیعامسا و ابص ناخ دومحم زا یراثآ .دندروآ دیدپ يیابیز تخادرپ یراک نیچ هطقن اب

راجاق هرود یشاقن هب دنا هدش .دنا هدیشخب هزات و ون یتهج ناخ دمحم ازریم روضح اب تنس هک )کلملا لامک( یرافغ یلکب ار هتشذگ یاه قاثیم و اهدرگش یمامت وریپ و داهناو يیاپورا یشاقن یاهرایعم و هب یناریا زادرپ هویش ،دش داتفا یشومارف هتوب رد جیردت یایاقب ناوت یم زونه هچرگ ؛ نارگراگن ون راثآ رد ار نآ .درک هدهاشم یناریا

دربراک زا یلاخ هریغ و راشفا کیب یقداص و یناهفصا کریم اقآ نیا یدربراک یاهرایعم یسابع اضر هژیوب .دوبن هویش نیا هناداتسا نآ زا ،تعیبط هنیزبس ،ناتخرد رب هولاع و دیشخب تعسو ار هویش ندادناشن یتح و ناوسیگ هرط و اه هرکیپ نساحم تخادرپ یارب رتشیب قمعت و انغ اب ار نآ و تفرگ هناهاگآ یا هرهب اهنآ هلاک تفاب نارگید زا شیب وا ناراپس یپ زا نت ود .درک لقتنم دوخ نادرگاش هب دوجوب ار دوخ هژیو یرنه کبس و دندیشخب تیصخش هویش نیا هب ود نیا یرنه ناتسراک .مساق دمحم و فسوی دمحم ینعی دندروآ هدس مود همین همانهاش ود رد ،یگرب کت یاه هراگن رب هولاع دنمرنه فورعم همانهاش یکی هک درک ادیپ ریگمشچ یا هولج یرجه مهدزای زادرپ هویش اجنیا رد .دوب ناخ یاغچرق همانهاش یرگید و ادیشر هب رظن کی اب .تسا هدرک ادیپ ینزروشاه و یراک نیچ هطقن هولج ود ره هک تسادیپ ًلاماک همانهاش ود نیا رد هتفر راکب بیلاسا هب یلک )یلع دمحم زین و( مساق دمحم و فسوی دمحم تسد ریز زا ود مه اهنآ تباتک و هدمآ نوریب هب اهنآ زا یکی باستنا همه اب یم هک )ادیشر( دیشرلادبع ملق زا دشاب هدوب هابتشا دیاب میکح دمحم ینعی دحاو یبتاک هاریب و تسا هدیوارت ینیسح همانهاش ود ره هک تسین ینعی دحاو یرورپرنه یارب .دشاب هدش راک ناخ یاغچرق اب ،زادرپ هویش ،ریدقت رهب یزاس یگنرف بولسا هعیلط مهدزای هدس رد ناریا رد ادیپ یا هژیو تناکم یرجه اب ار نآ نادنمرنه و درک یشاقن یاهرایعم و طباوض

.کرویوین ،ری يک هعومجم ،یرجه 886-910 دودح ،زیربت ،یماظن هسمخ ،نیریش هعلق نییاپ رد ورسخ - 1ریوصت )484/2 ،1389 ،دنژآ( :ذخام

(7)

.ندنل ،ایناتیرب هزوم ،یرجه 525-515 دودح ،زیربت ،مامتان همانهاش ،باوخ رد متسر -2ریوصت )82 ،1378 ،یبنک( :ذخام

.ندنل ،روزنیو رصق ،1058 ،ناهفصا ،ناخ یاغچرق همانهاش ،ار دلاوا متسر نتفرگ -3ریوصت )Sims, 2002( :ذخام

.نارهت ،ناتسلگ خاک ،ادیشر همانهاش ،کاحض ندرک راد رب -4ریوصت )75-74 ،1385 ،دنژآ ( :ذخام

هناخباتک ،یرجه 1310 ،نارهت ،ابص ناخدومحم ،ار شیاپ درمریپ ندرک مرگ -5ریوصت .ندنل ،ایناتیرب

)2دلج ،1389 ،دنژآ( :ذخام

(8)

عبانم تسرهف

.نارهت ،یتنطلس هناخباتک تاعقرم تسرهف ،)1353( یردب ،یاباتآ .نارهت ،رنه ناتسگنهرف ،ناهفصا یرگراگن بتکم ،)1385( بوقعی ،دنژآ .نارهت ،تمس ، 2ج ،ناریا رد یرگراگن ،)1389( بوقعی ،دنژآ .نارهت ،یقایس ریبد دمحم پاچ ،جاردننآ گنهرف ،)1363( جاردننآ .نارهت ،ریبکریما ،راشفا جریا پاچ ،2ج ،یسابع یارآ ملاع خیرات ،)1350( نامکرت کیبردنکسا .نارهت ،یراسناوخ یلیهس دمحا ششوک هب ،یسابع یارآ ملاع خیرات لیذ ،)1317( نامکرت کیبردنکسا .نارهت ،رصاعم گنهرف ،رنه فراعملا هرئاد ،)1378 ( نیئور ،زابکاپ .نارهت ،نارهت هاگشناد ،2ج ،ادخهد همان تغل ،)1373(ربکا یلع ،ادخهد .نارهت ،662-665 ،8ج ،یملاسا گرزب فراعملا هرئاد ،)1385(ییحی ،ءاکذ .نارهت ،گنراک ،یناریمش دمحم دیهان همجرت ،ناریا یاهرابرد رنه ،)1380( لاعلاوبا ،روآدوس .نارهت ،نارهت هاگشناد ،3ج ،لوا سابع هاش یناگدنز ،)1344( للهارصن ،یفسلف .نارهت ،رنه هاگشناد ،ینیسح یدهم همجرت ،یناریا یشاقن ،)1378( لایش ،یبنک .نارهت ،شورس ،یمسجت یاهرنه روصم گنهرف ،)1371( فورعم و نابزرم .نارهت ،ناریا خیرات رشن ،یرصان رصع لاجر ،)1361(کلامملاریعم Farhad, M.)1987(, Safavid single page painting, 1628-1666, Harvard university )cited in Sims, 2007(.

Loukonine and Ivanov) 2003(, Persian lost Treasures, London.

Robinson,B. and Sims )2007(, The Winsor Shahnama of 1648, London.

Sims, E.)2002(, Pearless Images, London.

Stchoukine, E.)1969(, Les Peintures manuscrits des shah abbas…, Paris.

.نارهت ،ناتسلگ خاک ،ناشیورد عقرم ،ریلاج لیعامسا ،هاشیلعرون -6ریوصت )386 ،1353 ،یاباتآ( :ذخام