مطالعه ای بر نقوش هندسی تزیینات معماری در مساجد گناباد، ملک زوزن و فریومد

دجاسم رد یرامعم تانییزت یسدنه شوقن رد یا هعلاطم

*

دمویرف و نزوز کلم ،دابانگ

4یناتسین داوج ،³دنمروپ یلعنسح ،^2*یسوواط دومحم ،¹یمزراوخ اسهم .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یرامعم و رنه هدکشناد ،رنه شهوژپ یرتکد یوجشناد ¹ .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یرامعم و رنه هدکشناد ،رنه شهوژپ هورگ داتسا ² .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یرامعم و رنه هدکشناد ،رنه شهوژپ هورگ رایداتسا ³ .ناریا ،نارهت ،سردم تیبرت هاگشناد ،یناسنا مولع هدکشناد ،یسانش ناتساب هورگ رایداتسا ⁴ )91/8/7 :ییاهن شریذپ خیرات ،91/4/20 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ رد .درک یم یوریپ تخاس رد یگداس زا ،یملاسا دجاسم یلک یاه یگژیو زا تیعبت هب ،یملاسا نارود لیاوا رد ناسارخ یرامعم نایهاشمزراوخ هاتوک نارود رد سپس و تفای شرتسگ یرامعم تانییزت دربراک ،یقوجلس ی هرود رد صوصخ هب ،یدعب یاه نارود یاه شور یسررب هب شهوژپ نیا .دوب اهنآ ی هتسجرب یاه یگژیو زا یرامعم تانییزت هک دندش هتخاس یناویا ود دجاسم ،ناسارخ رد هدش یفرعم یاهرازبا و اه شور اب نداد قیبطت اب و هتخادرپ دمویرف و نزوز کلم ،دابانگ یناویا ود دجسم هس رد یسدنه شوقن میسرت رد یلمع ی هسدنه ی هنیمز رد عبانم نیرتربتعم زا هک ،"هیسدنهلا لاکشلاا نم عانصلا و لامعلا هیلا جاتحیام یف" ،یناجزوب ی هلاسر رد هداد حرش ،دوب راگرپ و هداس شک طخ کی هک ،نامز جیار یاهرازبا دربراک اب ار اه هنومن میسرت یلامتحا یاه هویش ،تسا یملاسا نارود نارامعم هک هدش میسرت قیقد یاه میسرت و یسدنه ییاه تخاسریز ساسا رب شوقن نیا هک تسا رما نیا رگنایب لصاح جیاتن .تسا زا یرامعم تانییزت هک تفرگ هجیتن نینچ ناوت یم نینچ مه .دندرک یم مسر نارود جیار یاهرازبا کمک هب و دوخ یسدنه شناد اب نایم تلاماعت نایم نیا رد و ؛دنتسه نارود یملع یاه هتفای تسد رب یدنس و ،یدربراک ی هزوح رد هسدنه ققحت دراوم نیرت مهم .دوش یم زراب رتشیب هچره نارامعم و نادنمرنه و نانادیضایر

یدیلک یاه هژاو .دمویرف عماج دجسم ،نزوز کلم دجسم ،دابانگ عماج دجسم ،یناجزوب ،یسدنه شوقن

هیکت اب( ناسارخ یرامعم تانییزت رد )یناجزوب ی هلاسر( یملاسا نارود یدربراک ی هسدنه ییافوکش باتزاب " ناونع اب لوا هدنراگن یرتکد ی هلاسر زا جرختسم هلاقم نیا * .دشاب یم ")دمویرف و نزوز کلم ،دابانگ دجاسم رب .E-mail:tavoosimahmoud@yahoo.com،021- 88008090 :ربامن ،021-82883744 :نفلت :لوئسم هدنسیون **

نیمزرس رد ،ق.ه 616-491 ،نایهاشمزراوخ تموکح نارود زا یکرتشم یاه یگژیو یاراد هک هدنام اج هب یرامعم راثآ ناــسارخ دجسم ،دابانگ عماج دجسم هرود نیا دنمشزرا یانب هس .دنتــسه لوا یانب ود اهنت هک دنتــسه دمویرف عماج دجــسم و نزوز کلم یاه تهابــش ساــسا رب ار دمویرف عماج دجــسم و هدوب راد خیرات زا .دنا هداد رارق هرود نیا یرامعم راثآ رامــش رد انب ود نیا اب دایز دربراک یاه هنومن نیلوا ،یناویا ود نلاپ ،دجاــسم نیا یاه یگژیو یریگراکب و ینیچ هرــگ فلتخم یاه حرط ،یــشاک و رجآ قیفلت .تسا یرامعم تانییزت رد هبیتک نارود رد نارــیا یرامعم تانییزت زا یدایز رایــسب یاه هنومن

-شور دربشیپ رد هــسدنه شقن رگناشن هک دراد دوجو یملاــسا شوقن نیرتدربراک رپ زا یخرب میسرت ی هویش .تسا یمیسرت یاه یاه شور یاــیوگ هک هدــش یروآ عمج ییاه باتک رد یــسدنه شوقن میسرت رد یهافش یاه شور و دنتــسه نرامعم نایم جیار نایم رد هکنانچنآ ،ار اه هیامشقن یماسا و هدرک دنتسم ار یــسدنه .دننک یم تیاور ،تسا جیار نارامعم رد ربتعم دانــسا زا ،ناــنادیضایر زا هدــنام اج هب یاه هلاــسر .دنتــسه تانییزت و یرامعم و هــسدنه نایم تاعلاطم ی هــنیمز هک هدش هراــشا یمیــسرت یاه شور زا یخرب هب ،اه هلاــسر نیا رد هب هجوت اب ار یــسدنه ی هدیچیپ تانییزت میــسرت ناکما مــسجت ی هلاسر .دزاس یم نکمم ،تخاــس نامز رد دوجوم رازبا و تاناکما رثا ،"هیــسدنهلا لاکــشلاا نم عانصلا و لامعلا هیلا جاتحیام یــف"

ی هسدنه یــسررب یارب عبانم نیرتربتعم زا یکی ،یناجزوب افولاوبا موزل نآ رد هک ،دوش یم هتخانش نآ زا دعب و مراهچ نرق رد یلمع هدش هتخانش یاه شور عاونا و نارگتعنص یارب هــسدنه یریگارف ،1389 ،یبذج( تسا هدش نایب رازبا تخاس و یسدنه میــسرت رد هب ،فلتخم عیانص ناداتــسا تاجایتحا هب هجوت اب یــناجزوب .)12 ،یسدنه لاکــشا حیحص ندیــشک شور رد اهنآ ییامنهار روظنم نینچ مه .)راتفگشیپ ،نامه( تسا هدرک هلاسر نیا فیلات هب مادقا رد یناجزوب هک دنک یم هراشا یلمع یاه هاگراک و تاسلج هب کورب و نارامعم ،نآ ناگدننک تکرــش زا یمین هک درک یم رازگرب دادغب ،یضایر و رنه نیب طابترا داجیا رب و دندوب ناناد یضایر رگید یمین لیاسم حرط اب ناناد یضایر و نادنمرنه ندیــشک شلاچ هب هار زا .)8 ،1387 ،کورب( تسا هدرک یم شلات کرتشم یاه شور لــیلحت اب ات تــسا نیا رب یعــس ،شهوژپ نــیا رد طقف یرامعم تانییزت یسدنه شوقن میسرت یگنوگچ ،یمیــسرت ،دندوب رامعم تسد رد رازبا اهنت هک ،راگرپ و هداس شک طخ کی اب میسرت یلامتحا یاه شور قیبطت اب روظنم نیا هب .دوــش یــسررب یاه شور اب ،دجسم هس نیا زا بختنم یاه هنومن زا یسدنه شوقن یسررب هب ،یناجزوب ی هلاسر رد یسدنه یاه میسرت زا هدــش هیارا یــسدنه نیناوق زا یرامعم تانییزت یحارط یوریپ و تاــطابترا .دش دهاوخ هتخادرپ

یناجزوب ءافولاوبا

یاهرهــش زا ،ناجزوب رهــش رد ق.ه 328 رد یناجزوب افولاوبا رد و ،درک ترجاهم دادغب هب ق.ه 348 رد ؛دــش دلوتم ،ناــسارخ ملع ی هریجنز .)9 ،1389 ،یبذج( تفای تافو ق.ه 388 اــی 387 یملع یاه باتک رد نآ زا هک ،دادغب هب یناجزوب نامز رد شناد و نادنمشناد و ؛دوب هتشگ لقتنم ،دــش یم ریبعت ملاــسلا هنیدم هب دنتخادرپ یم مولع لیصحت هب اجنآ رد یملاــسا ورملق رــسارس زا تایضایر و موجن رد یفلتخم راثآ یناجزوب .)58 ،1380 ،ققحم(

و لامعلا هــیلا جاتحیام یــف« ی هلاــسر اهنآ ناــیم رد هــک دراد یاه میسرت رد ار هسدنه دربراک ،»هیسدنهلا لاکشلاا نم عانصلا رد یو راکتبا رگنایب یبوخ هب هک ؛دهد یم ناشن یرامعم تانییزت ،هلاسر نیا .تــسا هدوب تعنص رد نآ دربراک و یلمع ی هــسدنه ؛دوب هدش فیلات یبرع نابز هب ،دوخ نامز یاه هتــشون رگید دننام مهن نرق رد سپس و دیدرگ همجرت یــسراف هب مراهچ نرق رد هک رگید راب ،فورعم نانادیضایر زا ینانبوک قاحساوبا طــسوت یرجه و همدقم کی رد هلاــسر نیا .دــش همجرت دوخ هرود یــسراف هب یاه میسرت عاونا و رازبا تخاــس ی هرابرد یتاحیضوت ،باب هدزاود ناداتــسا تاجایتحا هب هجوت اب یناجزوب .دهد یم هیارا یــسدنه حیحص ندیشک شور رد اهنآ ییامنهار روظنم هب ،فلتخم عیانص

،یبذج( تسا هدرک ی هلاسر نیا فیلات هب مادقا ،یسدنه لاکــشا دوش یم یشان اجنیا زا رتشیب یناجزوب ترهش .)راتفگشیپ ،1389 ی هرابرد یباتک شراگن هب ملاسا ناهج رد راب نیتــسخن یارب هک ،1389 ،یشواچ ینایاقآ( تــسا هدرک تردابم یلمع ی هــسدنه هیلا جاتحیام یف« ،یضایر عبنم ود هک تسا دقتعم لارودزوا .)53 یناجزوب افولاوبا فیلات »هیسدنهلا لاکــشلاا نم عانصلا و لامعلا یا هدنسیون زا »هقفاوتملا و ههباــشتملا لاکشلاا لخادت یف و« و مهن نرق رد یناجزوب ی هلاسر ی همجرت زا یا هخسن رد هک،سانشان نایم قیمع یراکمه و لماعت هک ار هاگدید نیا ،هدش هفاضا نآ هب تیوقت ،هتشاد دوجو یملاــسا نارود رد ناناد یضایر و نادنمرنه مهد نرق رد یناجزوب .)Ozdural, 2000, 171-201( دــنک یم درک یم تکرــش دادغب رد یتاــسلج رد )یرجه مراهچ( یدلایم شوقن تخاــس یاه شور رد رظن لدابت و ثحب یارب یناکم هــک

Tennant, 2003,(دوب نادنمرنه و ناناد یضایر نایم یــسدنه هک دنک یم هراــشا تاــسلج نیا هب کورب نینچ مه .)^459-463 ناگدننک تکرــش زا یمین هک ؛درک یم رازگرب دادغب رد یــناجزوب

همدقم

لیاــسم حرط اب و دندوب ناناد یضایر رگید یمین و ناراــمعم ،نآ .)8 ،1387 ،کورب( درک یم تیوقت ار اهنآ طابترا کرتشم

و نزوز کلم ،داـبانگ یناویا ود دجاـسم دمویرف

یاه هرود زا ق.ه مــتفه نرق لیاوا و مــشش نرق مود ی همین ثداوح هکیلاح رد ؛تسا ناریا یملاسا یرامعم خیرات ی هتخانشان تموکح نامز نیا رد .تسا هداد خر هلصاف نیا رد یمهم یخیرات و داتفا ¹ناییاتخارق تسد هب رهنلاءاروام و درک طوقس نایقوجلس زا ًابیرقت نآ ورملق تعــسو هک ق.ه 611-534( ²یروغ تلود ود رد ق.ه 628-470( یهاشمزراوخ و )دوب دنه لامش ات رزخ یایرد لاس رد نایهاشمزراوخ ماجنارس .دنتفرگ ورین )ناسارخ و مزراوخ هدرک بولغم ار نایروغ ق.ه 612 لاس رد و ناییاتخارق ق.ه 609 هک ار یروانهپ یروتارپما ملاسا ناهج یقرش شخب رــسارس رد و لیکشت ،دوب هدرتسگ ریغص یایسآ یاه هرانک ات دنه لحاوــس زا رد هلــسلس نیا هک دییاپن یرید اما .)91 ،1352 ،دلوتراب( دنداد نیرخآ ،نیدلا للاج ندش هتشک و اه لوغم اب دروخرب نیتــسخن .)107 ،1370 ،ینیوج( تفر نایم زا ق.ه 628 لاس رد ،ناطلس و یقوجلس تموکح عاعــشلا تحت ،هاتوک ًاتبــسن ی هرود نیا هتفرگ رارق اه هرود نیا زا هدــنام اج هب راثآ ترثک زین و یــناخلیا و یقوجلــس نارود راثآ رامــش رد بلغا هرود نیا یرامعم راثآ و قیبطت و هــسیاقم اب دوجو نیا اب .دنا هدمآرد یناخلیا ی هرود اــی دجسم و دابانگ عماج دجسم دننام نارود نیا راد خیرات دجاــسم ییاسانش لباق نارود نیا یرامعم راثآ رگید یدح ات ،نزوز کلم .تسا ناسارخ رد نایهاــشمزراوخ نارود زا هدنام اج هب یرامعم راثآ نیلوا ،یــناویا ود نلاپ ؛دنتــسه یکرتــشم یاــه یگژیو یاراد هرگ فلتخم یاــه حرط ،یــشاک و رجآ قیفلت دربراک یاــه هنومن یانب هــس .یرامعم تانییزت رد هــبیتک یرــیگراک هب و یــنیچ و نزوز کلم دجسم ،دابانگ عماج دجــسم -هرود نیا دنمــشزرا و هدوب راد خیرات لوا یاــنب ود اهنت هک دنتــسه -دمویرف دجــسم رامش رد ،انب ود نیا اب دایز یاه تهابش ساسارب ار دمویرف دجسم .دنا هداد رارق هرود نیا یرامعم راثآ ی هرود یرامعم رارمتــسا و همادا رد یهاــشمزراوخ یرامعم حلاصم ،لکش رظن زا ار دوخ طابترا عومجم رد و تسا یقوجلــس حلاصم .تــسا هدرک ظفح یقوجلــس ی هرود یاهانب اب تانییزت و

راک هب یملاسا راودا ی همه رد هک تسا یحلاصم نامه دجاــسم هب ؛گنس هولق و چگ ،کهآ ،لگ ،تــشخ ،رجآ ینعی .تــسا هتفر یقوجلــس ی هرود زا ار نآ هنومن نیرت یمیدق هــک ،یــشاک هولاع ی هرود دجاــسم ی هــشقن .)15 ،1362 ،یــنایک( میــسانش یم هک تسا یلاح رد نیا و ؛تسا یناویا ود ناــسارخ یهاــشمزراوخ تسا هدوبن هتخانشان ناسارخ یرامعم رد یناویا راهچ یاه هشقن شا هبیتک دانتسا هب هک ،ناسارخ درگرخ رد هیماظن ی هــسردم و ،دوب هدش انب یقوجلس ی هرود رد هک تــسا کلملا ماظن نآ یناب مهم دجاــسم فلاخ رب .)379 ،1371 ،رادگ( تــسا یناویا راهچ یدبنگ ًلاومعم و تسا زیامتم ³هروصقم نآ رد هک یقوجلس ی هرود ،هرود نیا رد ،)42 ،1372 ،اــینریپ( دوــش یم هدید نآ زارــف رــب یاه ناویا .تــسین زیامتم دجسم یاه تمــسق ریاــس زا هروصقم لاثم ناونع هب .تسا نارود نیا دجاسم صخاــش رصانع زا عیفر زا شیپ ینامز کدــنا ات هک نزوز کلم دجــسم رد ناویا عاــفترا رتم 30 هب ًادودــح ،تــسا هدوب نامتخاــس لاح رد لوغم موجه دجاسم یاه ناویا .)248-231 ،1367 ،لدع( تــسا هدیــسر یم عومجم رد و رت کیراب و رت هدیشک ناسارخ یهاــشمزراوخ ی هرود ود رتشیب عافترا اقلا یارب و دنرت عفترم یقوجلس هرود یاه ناویا زا -159 ،1377 ،یربکا( دنا هداد یم رارق ناویا نیفرط رد امن نوتس زا یقوجلس ی هرود نادنمرنه دننامه هرود نیا نادنمرنه .)167 دنا هدرک هدافتسا دجاسم رد ینییزت مهم رصنع کی ناونع هب رجآ طساوا زا هک رجآ و یــشاک قیفلت .)319-318 ،1366 ،دنواجرو(

زاغآ اهانب یجراخ یامن هب ندیشخب گنر یارب یقوجلــس ی هرود رت عیسو یسایقم هب هرود نیا رد ،)15 ،1376 ،ینایک( دوب هدــش کی زا طقف یقوجلــس ی هرود رد هک توافت نیا اب ،تفر راک هــب رد هک یلاح رد ؛تسا هدش هدافتسا رجآ اب قیفلت رد یــشاک گنر یاه گنر هب یشاک گنر هس دربراک اب ،یهاشمزراوخ ی هرود رخاوا هک میهجاوم نزوز کلم دجسم رد دیفــس و یدروجلا ،یا هزوریف رد هک ،تسا قرعم یراکیــشاک رنه عادبا رد مهم یماگ دوخ نیا .)248-231 ،1367 ،لدع( دیسر دوخ جوا هب یرومیت ی هرود راد خیرات یناویا ود دجــسم ود زا یکی ،داــبانگ عماج دجــسم ،یرجآ یفوک ی هبیتک دانتسا هب هک ؛تسا یهاــشمزراوخ ی هرود نآ تخاس خیرات ،تسا هدیــشخب نیذآ ار یبونج ناویا یامن هک کی لماش .)167-159 ،1377 ،یربکا( تــسا ق.ه 609 لاــس هک ناویا ود و ناتــسبش ود ،قاور هتــشر ود ،لخدم ود ،طاــیح

.دابانگ عماج دجسم ،یبونج ناویا لخاد یفوک ی هبیتک -1 ریوصت

.)14-6 ،1349 ،یــنامز( دنراد رارــق طایح فارطا رد ًاــعومجم .تسا یسدنه شوقن اب یراکرجآ یبونج ناویا یامن تانییزت یشاک تاعطق ،رجآ رب هولاع زین یلامــش ناویا یامن نییزت رد خیم لگ لکــش هب ای ،رجآ اب قیفلت تروص هب ،گنرکی یا هزورــیف راوید .تسا هدش هتخاس یعلض تشه حرط اب ییاهرجآ طسو رد خیم لگ و کبــشم یاهرجآ اب زین دجــسم نحص یقرــش علض نییزت مظتنم یعلض تشه طسو رد دننام یوگ یا هزوریف یشاک و یقرش لامش علض رد یدورو ود یاراد دجسم نیا .تسا هدــش یدورو اما تسا هداس یقرش بونج یدورو .تسا یقرــش بونج .تسا یربچگ تانییزت یاراد یقرش لامش علض هدــش عقاو ،فاوخ رهــش یبرغ بونج رد نزوز کلم دجــسم رد ).م 1211( یرجه 616 خیرات هب دانتسا اب رادگ هردنآ .تــسا نزوز کلم تموکح نارود هــب ار انب ، هلبق ناویا تــشپ ی هبیتک رکبوبا کلملا دیوم نیدلا ماوق« هک نزوز کلم .تسا هداد تبسن 1220-1200 یاه لاــس هلصاف رد هتــشاد مان »ینزوزلا یلع نب نب دمحم نیدلاءلاع« تنطلــس اب ناــمزمه )ق.ه 598-578( .م رد ار انب شزرا رادگ .تسا هدوب هقطنم مکاح ،»هاشمزراوخ شکت

Blair,( تسا هتسناد راب نیلوا یارب گنر ود یــشاک زا هدافتــسا لکــشتم رضاح لاح رد نزوز کــلم دجــسم .)1985, 75-91

یمیظع ی هعومجم ی هتــسه هک تــسا مه لــباقم ناوــیا ود زا موجه تلع هب دوجوم دهاوــش ساــسارب هک هداد یم لیکــشت ار اه ناویا و تــسا یناویا ود انب نلاپ .دیــسرن مامتا هب زگره لوغم رت گرزب یبرغ ناویا .دنا هدش هتخاس برغ و قرــش یاه تهج رد یا هزوریف یاه گنر هب یــشاک و رجآ قیفلت اب یتانییزت یاراد و نوتــس ود یبرغ ناویا نیفرط رد .دــشاب یم یــسدنه حرط اب و ورف نآ یراکرجآ مظعا شخب هک دراد دوجو هدش یراکرجآ یامن یاراد زین یقرش ناویا یامن .)235 ،1367 ،لدع( تــسا هتخیر یا هزوریف یــشاک قیفلت اب یراکرجآ تانییزت و یرجآ ی هــبیتک

هتخیر ورف نآ مظعا شخب هک هدوب هرگ و یسدنه شوقن اب گنر هب سنرقم یابیز تانییزت یاراد ناویا نیا فقس نینچمه .تسا .تسا رجآ و گنر یا هزوریف یشاک تاعطق قیفلت تروص راوزبس عباوت زا و ناسارخ یمیدق رایسب یاه کرهش زا دمویرف ،یولوم( دسر یم ملاسا زا شیپ نرق دنچ هب نآ تمدق هک تــسا کچوک یا هدکهد رضاح لاــح رد هک ،لحم نــیا .)489 ،1353 هدوب نیوج ی هقطنم نیشن مکاح هتشذگ رد ،تــسا هداتفا رود و دمویرف عماج دجسم ،هقطنم نیا رد .)256 ،1371 ،رادگ( تــسا هب ار نآ و تسا ناریا یرامعم دنمــشزرا راثآ زا هک هدش هتخاــس ،ناسارخ یناتساب راثآ باتک ساسارب .دنهد یم تبسن مشش نرق عبرم رتم تسیب و دصتــشه رضاح لاح رد دجــسم نیا تعــسو یتفارظ و یربچگ رظن زا ناریا یرنه یاهراکهاش زا یکی و تسا دجسم .)496 ،1353 ،یولوم( تسا هتفر راک هب نآ رد هک تــسا هک تــسا راد خیرات یا هبیتک دقاف ،یناویا ود دجاــسم زا ،دمویرف نآ ،ناسارخ رد یناویا ود دجاــسم رگید اب تاهباــشت یــسررب اب لخاد زا انب نیا .دــنهد یم تبــسن نایهاــشمزراوخ ی هرود هب ار نییزت و هدیــشوپ ًلاماک رجآ اب جراــخ زا و یرب چگ ی هلیــسو هب ناویا ود لماش دمویرف عماج دجــسم .)264 ،نامه( تسا هدــش ود ،دمویرف عماج یبرغ و یقرش علض رد .تسا یبونج و یلامــش هس طقف و هتفر نیب زا نآ یاهراوید و فقــس هک هدوب ناتــسبش و رتم ود ضرع هب نآ ی هنولاپ ای اه ناتــسبش زا کی ره ولج قاط زا هفرغ ره ی هنولاپ یبرض ریز رد و تــسا هدنام یقاب مدص لهچ هرازا یلااب رد فیطل یرب چگ و ⁴هرازا رد عیدب شقن ناتــسبش ود هتــشون هتــسجرب ثلث طخ و چگ اب ثیدح کی هیاپ ره رد و دراد توافتم رگیدکی اــب اه هیاپ یور ثیداحا و هــیاپ ره شقن .هدــش نیزم ،یلامش علض رد دجسم یدورو ردرس .)496 ،نامه( تــسا

.دمویرف و نزوز کلم ،دابانگ دجاسم -2 ریوصت

یلخاد یاه هراوید .تــسا هبیتک و یربچگ ،یراکرجآ تانییزت هب ششوپ و کچوک یاه عبرم لکــش هب یربچگ تانییزت اب ،ردرــس علض رد .تــسا هدــش نییزت سنرقم و یربچگ اب ردرــس یقاط ،یهایگ ،یــسدنه یاه حرط اب هک درادرارق بارحم ناویا یبونج .تسا هدش نییزت هبیتک و یمیلسا

ریواصت لیلحت

رد یرامعم تاــنییزت زا ییاه هنومن ی هــیارا اب شخب نــیا رد و یداهنــشیپ یمیسرت یاه شور ،یــسررب دروم دجــسم هــس سپس .تسا هدــش میــسرت شقن ره یــسدنه یاه تخاــسریز یسدنه یاه شور و اهرازبا زا هدافتسا اب ار شوقن میسرت یگنوگچ یحارط یگنوگچ و هداد قابطنا یناجزوب ی هلاسر رد هدش یفرعم و ریواصت مامت .داد مــیهاوخ رارق ثحب دروم ار یــسدنه شوــقن .تسا هدش ماجنا ناگدنراگن طسوت یاه میسرت دربراک،دابانگ عماج دجسم یدورو یورهار یراک رجآ ،3 ریوصت »جوم لبط و تشه« هب ینییزت حرط .دهد یم ناشن ار رادباعل رجآ یداهنشیپ میسرت شور .)24 ،1362،شقنلارهام( تــسا موسوم عبرم هک هدش هتفرگ رظنرد لکــش نیا هب حرط نیا یحارط یارب یواسم ،س ه عاعشو ه زکرم هب یا هریاد و هدــش مــسر د ج ب ا نیا نورد رد یعلض تــشه و هدــش میــسرت ،عبرم علض فصن اب تشه علاضا زا کی ره طــسو زا سپس .دوــش یم میــسرت هریاد نآ لخاد رد یرگید یعلض تشه و هدرک مــسر یطخ هراپ یعلض .تسا هدش هداد ناشن گنر رپ طوطخ اب لکــش رد هک میشک یم "تشه هسمش" هب هک هدش میسرت یحرط عبرم تشخ طــسو رد فصن یواسم ر ه عاعش هب یا هریاد نآ میسرت یارب .تسا موسوم لبق دننام یعلض تشه نآ نورد رد سپس .میشک یم س ه هریاد و هدرک لصتم رگیدکی هب نایم رد کی ار نآ علاضا و هدرک میسرت ار "تشه هسمش" علاضا سپس .دوش یم داجیا "تشه هــسمش"

عبرم علاضا هب یطوطخ و هداد دادتما علض ره لوط ی هزادــنا هب هدمآ تسد هب حرط یلصا تخاــس ریز بیترت نیا هب .میــشک یم .دوش یم لماک لکش ،نراقت روحم قیرط زا حرط لاقتنا اب .تسا ی هیواز میــسرت شور زا یهاگآ هب زاین حرط نیا مــسر یارب و هریاد رد یعلض تــشه ،عبرم رد هریاد ،عبرم میــسرت یارب میاق میاق ی هیواز میسرت شور .تسا هدوب تمسق ود هب نامک میــسقت هداد حیضوت لکــش نیا هب یناجزوب ی هلاــسر رد 9 ی هلأــسم رد همین ود هب ار نآ و مــسر یا هریاد مین ب ا طخ رب هک تسا هدــش ی هطقن زا سپــس .دیآ تــسد هب ج ی هطقن ات ؛مینک یم میــسقت ات میهد یم دادــتما ج ا ی هزادنا هب ار نآ و هدیــشکج هب یــطخ ا و هدرک مــسرب هب یطخ د ی هطقن زا .دــیآ تــسد هب د ی هطقن .)15 ،1389 ،یبذج( دــیآ یم تــسد هب ا ب د ی همیاق ی هیواز ود ب و ا ی هطقن ود زا ،41 ی هلأــسم قباطم زــین عبرم میــسرت ود اهنآ یور ب ا لوط ی هزادنا هب و هدرک مسرب ا طخ رب دومع ،میشک یم ار ج د طخ سپس ،مینک یم صخشم ار ج و د ی هطقن یعلض تشه مــسر .)25 ،نامه( دیآ یم تــسد هب د ج با عبرم

.دابانگ عماج دجسم رد یراکرجآ -3 ریوصت

میسرت ،تمسق ود هب طخ هراپ میسقت ،عبرم ،دومع طخ میسرت شور -4 ریوصت .یناجزوب ی هلاسر رد هریاد رد عبرم میسرت و هریاد رد یعلض تشه )1389 ،یبذج( :ذخام

قباطم هریاد نورد رد ادتبا ،66 ی هلأسم ساسا رب هریاد نورد رد هریاد طیحم بیترت نیا هب و هدرک مــسر یعبرم 57 ی هلأــسم اب ار اه نامک نیا زا کی ره سپس .دوش یم میــسقت نامک راهچ هب زین 13 ی هلأسم ساسا رب هک هدرک میسقت یواسم تمــسق ود هب زا هک دوش یم لمع لکــش نیا هب نامک ای و طخ هراپ میــسقت رد لحم زا و هدرک مسر ناسکی عاعش اب سوق کی ،نامک یاهتنا ره ود هب ار نامک ای و طخ هراپ ات میــشک یم یطخ سوق ود عطاقت .)17 ،1376 ،یبذج( دنک میسقت یواسم تمسق یاه هنومن زا زین دابانگ عماج دجسم یرجآ تانییزت ،5 ریوصت ،هتشاد رارق ،تشخ ره طسو هراتس رد هک تسا رادباعل رجآ دربراک حرط نیا میسرت شور .تسا هدنام یقاب انب زا ییاه تمسق رد هک ج ب ا عبرم یاهرطق ادتبا هک هدــش هتفرگ رظن رد لکــش نیا هب سپس .میــشک یم نآ نورد رد ار م ی ی هریاد و هدرک مــسر ار د نورد رد و هدرک مسر م ی ی هریاد 2/3 عاعــش اب ار س ی ی هریاد اب ار ر ی ی هریاد سپــس .مینک یم میسرت یعلض تــشه کی نآ ریوصت دننام ار "تشه هسمش" و هدیشک م ی ی هریاد 1/3 عاعــش هسمش" رد ینوریب یایاوز زا کی ره رب .مینک یم مــسر نآ رد 3 .میهد یم دادتما عبرم علاضا ات و هدیــشک دومع یطخ "تــشه هدافتسا اب ار س ی ی هریاد رد هدــش میسرت یعلض تشه سپس بیترت نیا هب و هداد لاقتنا عبرم هجو راهچ هب یروحم نراــقت زا لاقتنا اب و دوش یم میسرت ،تسا هدنوش رارکت دحاو هک،یلصا حرط .دوش یم داجیا هدش یراکرجآ ی هیشاح حرط ،نراقت روحم رب نآ رد ،یناجزوب ی هلاــسر رد هریاد رد یعلض تــشه و عبرم میــسرت "تشه هسمش"ی هیواز ره زا اجنیا رد .دــش هداد حرــش 4 ریوصت دومع طخ میسرت شور هک هدش مسر عبرم علاضا رب دومع یطخ .دش هداد حیضوت 4 ریوصت حرش رد زین زا ،6 ریوصت رد یــنییزت حرط یحارط یارب هدــش هیارا شور داجیا ،شعلاضا یاهروحم رب علاضلاا یواــستم ثلثم کی رارکت و ریز شش و شش“ حرط هب ناریا یتنــس یرامعم رد هک هدــش نیا رد .)118 ،1381،شقنلارهام( تــسا موــسوم ”راد شقن ور دروخرب ی هطقن رد و هدــش مــسر علض هــس ره یاه هنایم ثلثم .دوش میسرت یعلض شش نآ رد ات هدش مــسر هریاد کی اه هنایم و هدــش هداد دادتما ثلثم علاضا ات یعلض شــش علاضا سپــس مسر .تسا هدــش داجیا هدنوــش رارکت ثلثم حرط بیترت نیا هب ،هریاد رد یعلض شش میسرت و تمسق ود هب هیواز میــسقت ،ثلثم ؛تسا هدوب ماجنا لباق لکــش نیا هب یناجزوب ی هلاسر ساــسا رب هدمآ لکش نیا هب علاضلاا یواــستم ثلثم مسر 40 ی هلأــسمرد و هداد رارق زکرم ار ب و ا ی هــطقن و هدرک مــسر ار ب ا طخ هک یقلات ج ی هطقن رد ار رگیدکی ات مینز یم سوق ود ب ا عاعــش هب ات میــشک یم ج ی هطقن هب طخ ود ب و ا طاقن زا سپــس .دننک .)25 ،1389 ،یبذج( دیآ تسد هب ج ب ا علاضلاا یواستم ثلثم هب هیواز میسقت ،17 ی هلأسم هب هجوت اب ،ثلثم ی هنایم مسر یارب ی هیواز علض ود یور ار ه و د ی هطقن ود ب زکرم هب ،تمسق ود ود و هداد رارق زکرم ار هطقن ود نیا سپس .مینک یم ناشن ج ب ا ی هطقن زا .دننک عطق و ی هطقن رد ار رگیدکی ات میــشک یم سوق

.دابانگ عماج دجسم رد یراکرجآ -5 ریوصت

.دابانگ عماج دجسم رد یراکرجآ -6 ریوصت

و تمسق ود هب هیواز میسقت ،علاضلاا یواستم ثلثم میسرت شور -7 ریوصت .یناجزوب ی هلاسر رد هریاد رد یعلض شش میسرت )1389 ،یبذج( :ذخام

هب و ب طخ اب ج با ی هیواز هدرک مــسر ب ی هطقن هب یطخ و یارب بیترت نیمه هب .)18 ،نامه( تــسا هدش میــسقت همین ود رد یعلض شش میسرت شور .مینک یم لمع زین رگید ی هیواز ود ا رطق ادتبا هک هدوب لکش نیا هب ،64 ی هلأسم ساسا رب زین هریاد ،ب طاقن هریاد عاعش لوط هب و ج و ا زکرم هب و هدرک مسر ار ج ،و ب ،ب ا یاهرتو ندیشک اب سپس .مییامن یم ناشن ار و ،د ،ح تسد هب ار علاضلاا یواــستم یعلض شــش ا ح ،ح د ،د ج ،ج و .)32 ،نامه( دیآ یم یحرط ،دابانگ عــماج دجــسم رد یرجآ تانییزت ،8 رــیوصت نراقت روحم رب هک ،تــسا یعلض شــش ی هیام شقن رارکت زا ابیز رد شش هنیمز“ هب حرط نیا .تــسا هدــش هداد لاقتنا شعلاضا شش مسر شور .)114 ،1381 ،شقنلارهام( تسا موسوم ”شش .دش هداد حرش 7 ریوصت رد یناجزوب ی هلاــسر ساــسا رب یعلض لصتم رگیدکی هب یعلض شش علض ره طــسو طاقن هنومن نیا رد یناجزوب ی هلاسر رد .تسا هدش لماک حرط نآ شرتسگ زا و هدش تسا هدمآ 13ی هلأــسم رد زین طخ هراپ ی هنایم ندرک ادیپ شور .دش هداد حیضوت 4 ریوصت رد هک ناویا رد نزوز کلم دجسم یچگ تانییزت زا یشخب ،9 ریوصت رارکت ساسا رب یداهنشیپ میسرت شور .دهد یم ناــشن ار یبرغ رارکت نایم زا و هدــش داجیا مظتنم یعلض جنپ ی هیامــشقن کی یشوقن .تــسا هدمآ تــسد هب زین یرگید شوقن ،هیامــشقن نیا جنپ“ و ”لبط“ ،”ناد همرــس“ هب موسوم یتنــس یرامعم رد هک ادتبا ،تسا هدش هداد ناشن ریوصت رد هک روطنامه .دنتــسه ”دنک علاضا سپس و میهد یم لاقتنا ،یقفا نراقت روحم رب ار یعلض جنپ .دننک عطق ار رگیدکی ات هداد دادتما ار هدمآ تسد هب یعلض جنپ ود ار اه یعلض جنپ و هدرک مــسر دومع یطخ ،اهنآ یقلات ی هــطقن زا نیا یحارط یارب .دوــش یم لماک حرط هداد لاقتنا نآ روحم رــب طخ و مظتنم یعلض جنپ میــسرت شور نتــسناد هب زاین لکــش ساسا رب .تسا هدوب یدومع و یقفا یاهروحم میسرت یارب دومع جنپ ب ا طخ رب میهاوخب رگا ،42 ی هلأسم رد یناجزوب ی هلاــسر ج ب دومع ب ی هطقن زا ،مینک مسر یعلاضلاا یواــستم یعلض ار ب ا طخ طسو ،د ی هطقن سپــس ،هدرک مسر ب ا یواــسم ار دادتما ات میــشک یم ار ه ج سوق ج د لوط هب و هداد رارق زکرم ار ب و ا ی هطقن ود سپــس .دنک عطق ه ی هطقن رد ار ب ا طــخ رد ار رگیدکی ات هدرک مــسر سوق ود ه ا هلصاف هب هداد رارق زکرم ر ا ثلثم ات هدرک مــسر ار ر ب و ر ا طخ .دننک عطق ر ی هــطقن ،ا طاقن سپس .دیآ تسد هب دنیوگ یعلض جنپ ثلثم ار نآ هک ب مینک یم مــسر ییاه سوق ب ا لوط هب و هداد رارق زکرم ار ر ،ب طوطخ ندیــشک اب و دنیامن عطق ار رگیدکی ط و ح طاقن رد اــت تــسد هب علاضلاا یواــستم یعلض جــنپ ب ط ،ط ر ،ر ح ،ح ا کی رب دومع طخ میــسرت شور .)25 ،1389 ،یــبذج( دیآ یم ریوصت رد هک تسا هدمآ9 ی هلأسم رد یناجزوب ی هلاسر رد هطقن .دش هداد حیضوت 4 ناویا رد یراکرــجآ یارب هدــش هتفرگ رظن رد یــحارط شور کی هک تسا لکش نیا هب ،11 ریوصت رد نزوز کلم دجسم یبرغ

.دابانگ عماج دجسم رد یراکرجآ -8 ریوصت

.نزوز کلم دجسم یچگ تانییزت -9 ریوصت

.یناجزوب ی هلاسر رد یعلض جنپ میسرت شور -10 ریوصت )25،1389،یبذج( :ذخام

هب نایم رد کی ار نآ یایاوز و هدرک مــسر هریاد رد یعلض هدزاود زین یعلض هدزاود علاضا ینایم طاقن زا سپس .مینک یم لصتم مه مظتنم یعلض هد کی اهنآ لــخادت زا هک مینک یم مــسر یطوطخ هب لوا طوطخ ی هنایم زا همادا رد .دوش یم داجیا هریاد طــسو رد نراقت روحم رب ار یعلض هد زین اهتنا رد .مینک یم لــصتم رگیدکی لخادت زا بیترت نیا هب و هداد لاقتنا ریوصت رد هدش هداد ناــشن موسوم یتنس یرامعم رد هک دنوش یم داجیا یلاکشا طوطخ نیا .دنتسه ”دنک جنپ“ و ”هکت“ ،”هسمش“ ،”لبط“ هب ،یناجزوب یاه شور زا هدافتسا اب یعلض هدزاود میسرت روظنم هب ار نآ علاضا سپس و هدرک مسر هریاد رد یعلض شــش کی ادتبا .مینک یم لصتم رگیدکی هــب ار طاقن و هدرک میــسقت همین ود هب ار هریاد رد یعلض شش میــسرت شور ،64 ی هلأــسم رد یناجزوب شش مسر زا سپ .دــش هداد حیضوت 7 ریوصت رد هک هداد حیضوت میسقت تمسق ود هب ،ار هدمآ تسد هب یاه نامک ،هریاد رد یعلض زا 13 ی هلأسم رد زین تمسق ود هب نامک میسقت شور ؛مینک یم نیا هب .دش هداد حیضوت 4 ریوصت رد هک هدمآ یناجزوب ی هلاــسر اب ناوت یم و هدش میــسقت تمــسق هدزاود هب هریاد طیحم بیترت .درک میسرت ار مظتنم یعلض هدزاود ،طاقن لاصتا کلم دجــسم یبرغ ناویا یراک رجآ تانییزت ،12 رــیوصت رد شور .تسا هدش هداد ناشن ،هدش ماجنا راد باعل رجآ اب هک نزوز ادتبا هک هدش ماجنا لکش نیا هب حرط نیا یارب هدش هیارا میسرت زا یطوطخ سپــس و هدرک مــسر یعلض شــش کی هریاد کی رد شش بیترت نیا هب و هدرک مــسر رگیدکی هب یعلض شــش یایاوز ثلثم علاضا رد یطوطخ لکــش قباطم .دیآ یم تــسد هب ثلثم ،یعلض شــش زکرم هب نراقت قیرط زا نآ لاقتنا اب و هدرک مــسر گرزب یعلض شش ،شرتسگ روظنم هب سپس .دوش یم داجیا حرط .دوش یم لماک ینییزت حطــس هداد لاقتنا شعلاضا روحم لوح ار رد مظتنم یعلض شــش مسر شور یناجزوب ی هلاسر ساــسا رب .دش هداد حیضوت 7 ریوصت رد هک هدش نایب 64 ی هلأسم موسوم یحرط اب ،دمویرف دجسم یدورو ی هچناویا ،13 ریوصت .)84 ،1362 ،شقنلارهام( تسا هدــش میسرت ”لبط و شش“ هب رد یا هریاد ادتبا هک تسا لکــش نیا هب هدــش هیارا یحارط شور سپس .میشک یم نآ رد یعلض هدزاود کی و هدومن مسر عبرم کی زا .مینک یم لصتم رگیدکی هب نایم رد هس تروص هب ار نآ علاضا تــسد هب رگید یعلض هدزاود کی ،رگیدکی اب طوطخ نیا لخادت ،همادا رد .تــسا یحارط نیا رد یلصا رصنع عقاو رد هک ؛دیآ یم هب نایم رد کی تروص هب رــگید راب ار لوا یعلض هدزاود علاــضا تیاهن رد .دوش یم داجیا یعلض شش کی هک ؛مینک یم لصتم مه هب و هدرک رارکت یعلض شــش علاضا رد ار کچوک یعلض هدزاود دننام یرگید یاه هیامــشقن رگیدکی رد اهنآ لخادت زا بیترت نیا حرط نیا میسرت یارب .دنیآ یم تــسد هب زین ”دنک جنپ“ و ”لبط“

شور هک هتشاد دوجو یعلض هدزاود میسرت شور نتسناد هب زاین هداد حیضوت 11 ریوصت رد یناجزوب ی هلاسر ساسا رب نآ میــسرت لکــش نیا هب 14ریوصت رد یــحارط یارب هدــش هــیارا شور.دش

.نزوز کلم دجسم رد راد باعل رجآ و یچگ تانییزت -12 ریوصت .نزوز کلم دجسم رد راد باعل رجآ و یرجآ تانییزت -11 ریوصت

کی سپــس و هدرک مــسر عبرم رداک رد یا هریاد ادتبا هک تــسا یعلض تشه علاضا سپس .مینک یم میسرت نآ رد یعلض تــشه تــشه هک هدرک لصتم رگیدکی هــب نایم رد هــس تروص هــب ار ریوصت رد و دیآ یم تــسد هب طوطخ نیا لخادت زا یرگید یعلض تشه علاضا همادا رد .تــسا هدش هداد ناــشن میخض طوطخ اب علض اجنیا رد ؛میهد یم دادتما دوخ ی هزادنا هب ار کچوک یــعلض هطقن نیا زا سپــس .تــسا هدــش هداد دادتما ج ی هطقن ات ب ا ،میــشک یم گرزب یعلض تــشه رد شلباقم علض رب دومع یطخ یارب ار لمع نیا .تسا هدــش هداد ناــشن د ی هطقن اجنیا رد هک حرط ی هدنوش رارکت دحاو بیترت نیا هب و هدرک رارکت علاضا مامت عبرم میسرت و هریاد رد یعلض تشه میسرت شور .دوش یم لماک ریوصت رد یناجزوب ی هلاسر ساسا رب میاق طخ میسرت و هریاد رد .دش هداد حیضوت 4 بارحم رد یــچگ تانییزت ،15 رــیوصت حرط میــسرت شور رد یا هریاد هک تــسا هدش هیارا لکــش نیا هب ،دمویرف دجــسم مــسر یعلض هدزاود کی نآ نورد رد و هدرک میــسرت عبرم رداک هدرک لصتم رگیدکی هب ریوصت دننام ار طوطخ سپــس .مینک یم عبرم دحاو رارکت اب .دوــش یم لماک حرط زین اهنآ نداد دادتما اب و عبرم رد هریاد میسرت شور .تسا هدش یربچگ ،بارحم ی هیشاح 11 ریوصت رد یناجزوب ی هلاسر ساسا رب هریاد رد یعلض هدزاود و .تفرگ رارق یسررب دروم

یچگ تانییزت -14 ریوصت

.دمویرف دجسم .دمویرف دجسم بارحم یچگ تانییزت -15 ریوصت

.دمویرف دجسم یچگ تانییزت -13 ریوصت

شوقن یــسدنه یاه تخاــسریز میــسرت اب شهوژپ نــیا رد و نزوز کلم ،دابانگ یناویا ود دجــسم هــس رد یرامعم تانییزت و لامعلا هیلا جاتحیام یف" ،یناجزوب ی هلاسر اب قابطنا و دمویرف شوقن یحارط یگنوگچ مسجت ،"هیسدنهلا لاکــشلاا نم عانصلا لیاسم و تخاس نامز رد دوجوم یاهرازبا زا هدافتسا اب یــسدنه یاه لیلحت .تفرگ رارق یــسررب دروم هدیسر تابثا هب یــسدنه نیا یاه میسرت رد هک یلمع ی هسدنه هک داد ناشن هدــش ماجنا شناد هیاپ رب و قیقد رایسب ،یگداــس مغریلع هتفر راک هب شوقن ریغ( هداــس شک طخ کی اهنت دربراک اــب .تــسا هدوب تایضایر رد دوجوم رازبا اهنت هدنام یقاب دانسا ساسا رب هک ،راگرپ و )جردم شوقن نیا یحارط ،دندوب یسدنه یاه میسرت یارب رامعم تسد ،میاق هیواز میسرت لیبق زا یلیاسم .تسا هدوب ماجنا لباق یسدنه

اه تشون یپ

1218 ات 1124 یاه لاس نایم هک دوب ییاتخ موق هب هتسباو یا یهاشداپ 1 .دوب اپرب هنایم یایسآ رد یدلایم رد یدلایم 11 و 10 یاه هدــس نیب هک دندوب یناریا -کیجات ینامدود نایروغ 2

.دندرک یم ییاورنامرف هنزغ و تاره نیب ام یاه ناتسهوک رد عقاو ،روغ بعص یحاون .درادرارق نآرد بارحم هکدجسم یلصا تمسق ،هناخدبنگ 3 و گنس زا یدومآ رتشیب ماکحتسا یارب ًلاومعم هک تسا نییاپ راوید زا یشخب 4 .دراد یشاک

عبانم تسرهف

،30-29 ،رثا ،ناسارخ رد یهاشمزراوخ دجاسم یرامعم ،)1377( شویرپ ،یربکا .167-159صص ثاریم ،)یلمع هسدنه رد( هراجنلا باتک همجرت ،)1389( رفعج ،یشواچ ینایاقآ

.نارهت ،بوتکم موجه دهع رد ناتسکرت :همان ناتسکرت ،)1366( چیوریمیدلاو یلیــساو ،دلوتراب

.نارهت ،هاگآ ،زرواشک میرک همجرت ،لوغم ،نایحیبذ زورهب همجرت ،یملاسا رنه رد یــسدنه شوقن ،)1387( کیرا ،کورب

.نارهت ،شورس .نارهت ،تعنص و ملع ،ناریا یملاسا یرامعم اب ییانشآ ،)1372( میرک دمحم ،اینریپ

.14-6صص ،92ش ،مدرم و رنه ،دابانگ عماج دجسم ،)1349( سابع ،ینامز افولاوبا فیلات لمع رد هسدنه دربراک یناریا هسدنه ،)1389( اضریلع دیس ،یبذج .نارهت ،شورس ،یناجزوبلا دمحم نب دمحم .نارهت ،راوز ،ینیوج یاشگناهج خیرات ،)1385( دمحم نب کلماطع ،ینیوج ،16 و15 ،رــثا ،نزوز هــسردم و دجــسم رب یتــشاددای ،)1367( رایرهــش ،لدع .248-231صص ،یملاسا هرود رد ناریا یرامعم هب هتسباو تانییزت ،)1376( فسوی دمحم ،ینایک

.نارهت ،یگنهرف ثاریم نامزاس تاراشتنا ،یسابع اضر هزوم ،ناریا یرگیشاک رنه رب یا همدقم ،)1362( فسوی دمحم ،ینایک

.نارهت نــسحلاوبا همجرت ،ناریا راثآ ،)1371( میــسکام ،وریــس ،ادی،رادگ،هردنآ ،رادــگ

.دهشم ،یوضر سدق ناتسآ ،مود چ ،مدقمدقورس یملاسا هرود ناریا یراکیشاک رد شقن یارجا و حرط ،)1362( دومحم ،شقنلارهام

.نارهت ،یسابع اضر هزوم ،یشک هرگ موس رتفد .نارهت ،شورس ،ناریا یراکرجآ ثاریم ،)1381( دومحم ،شقنلارهام همان ،یناجزوب یافولاوبا نامز رد تایضایر خیرات رد یرورم ،)1380( یدهم ،ققحم .65-58 صص ،1 هرامش ،نمجنا .نارهت ،یلم راثآ نمجنا ،لوا دلج ،ناسارخ یناتساب راثآ ،)1353( دیمحلادبع ،یولوم رد ناریا یرامعم ،یراکرجآ-یملاــسا یرامعم تانییزت ،)1366( زیورپ ،دنواجرو .نارهت ،یهاگشناد داهج ،ینایک فسوی دمحم ششوک هب ،یملاسا هرود Blair, Sheila (1985), The madrasa at Zuzan. Islamic ar- chitecture in eastern Iran on the eve of Mongol invasion, Muqarnas, no 3, pp. 75-91.

Ozdural.Alpay (2000), Mathematics and Arts: Connec- tion between Theory and Practice in the Medieval Islamic World,Historiamathematica, Vol.27, pp.171-201.

Tennant, Raymond (2003), Islamic Constructions: The Geometry Needed by Craftsmen, International Conference of ISAMA, University of Granada, Spain, pp.459-463.

اه یعلضدنچ میسرت ،طوطخ و اه سوق ،هریاد یاه نامک میــسقت رداک تامیسقت ،یزاوم طوطخ میسرت هریاد تامیسقت ساــسا رب یاه هویــش هب هجوت اب یحارط و هدنوــش رارکت دحاو لاقتنا و هیاپ رد یناجزوب هــک ییاه شور اب هک ،ینییزت حوطــس رد شرتــسگ هدوب شیوخ راگزور دهاوش یانبم رب و هدرک نایب دوخ ی هلاــسر رارکت دحاو کی تانییزت نیا زا یرایــسب رد .تسا قبطنم ًلاماک اه دحاو نیا بلغا و هتفر راکب حطس کی ندناــشوپ تهج هدنوش کی هلیسوب ییاه میسقت ساــسا رب هریاد رب ینتبم ییاه هزاــس اب شناد و قلاخ نهذ اب و هدمآ تــسد هب راگرپ و هداــس شک طخ ،عیدب تابیکرت اب شرتسگ و لاقتنا یاه شور زا نارامعم یسدنه ینوگمهان و اطخ یا هرذ هک دنا هدرک داجیا یا هتــسجرب تانییزت .دنرادن اه میسرت رد

هجیتن