واکاوی معماری سنتی در دوره قاجار در عمارت دارالحکومه مفخم

75 8۶ - 75 تاحفص

ترامع رد راجاق هرود یتنس یرامعم یواک او درونجب مخفم هموکحلاراد

3یلعازریم دمحم ،^۲*داهرف هرارش ،¹روپ یعینص دیمح

.ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یقیسوم و یشیامن یاهرنه هدکشناد رایداتسا ^۱ .ناریا ،رهشدازآ ،یملاسا دازآ هاگشناد ،رهشدازآ دحاو ،یرامعم هورگ ^۲

.ناریا ،سوواکدبنگ ،یملاسا دازآ هاگشناد ،سوواکدبنگ دحاو ،یرامعم هورگ ^۳ )۹۶/4/۱4 :ییاهن شریذپ خیرات ،۹4/۱۱/7 :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ ،راجاق هرود یرامعم صخاش یاهانب زا یکی ناونعب ،درونجب رهش مخفم هموکحلاراد ترامع یرامعم هدوب رادروــخرب یناریا یراــمعم لیصا یاــنغ زا ،یــسانشابیز ظاحل هــب مه و یدرکلمع ظاــحل هــب مــه هدوبن بیصن یب دوخ رصع یرنه و یخیرات ،یــعامتجا ،یگنهرف لماوع زا ترامع نیا یراــمعم .تــسا یرنه تانییزت ،نلاــپ ،یحارط رد هــلمج زا تراــمع یرامعم دوپورات رد ،یراذــگرثا نــیا یــنیع دوــمن و یرامعم یلک تخانشزاب رب هولاع ات دراد نآ رب یعــس رضاح هلاقم ،ور نیا زا .تــسا هدهاــشم لباق ،...و رد هژیو هب ،مخفم هــموکحلاراد ترامع یرامعم رب ار هــیراجاق هرود یتنــس یرامعم تارثا ،تراــمع نــیا عون زا یــسانش شور ظاحل هب رضاح شهوژپ .دهد رارق یــسررب دروم یدرکراک و یــسانشابیز هزوح ود یاه هصخاــش نیب یا هــسیاقم و یقیبطت هعلاطم تروص هب نآ یاه هداد هک هدوــب یــلیلحت -یــفیصوت یدانسا تاعلاطم بلاق رد نآ یروآدرگ شور و هدوب هیراجاق هرود یرامعم و مخفم هموکحلاراد ترامع برغ یرامعم یراذگریثأت یخرب دوجو اب هک دهد یم ناشن قیقحت یلک یاه هتفای .دشاب یم ینادیم و لصا دننام یملاسا -یناریا یرامعم نیداینب لوصا هیاپ رب ترامع نیا یرامعم ناک امک ،نارود نیا رد زین و یراک یشاک ،یراکرجآ تانییزت دننام یناریا لیصا یاهرنه هب هجوت و ،...و تیمرحم ،ییارگ نورد .تسا هدوب راوتسا ،...و اه یسرا و اه هناخ ضوح ثادحا و تخاس

یدیلک یاه هژاو .مخفم هموکحلاراد ترامع ،برغ یرامعم ،یدرکراک رصانع ،یسانشابیز ،راجاق یرامعم

. E-mail: sharareh.farhad@gmail.com،۰۱7-۳۲5۳44۶8 :ربامن ،۰۹۱۱۳75۰5۲4 :نفلت :لوئسم هدنسیون * ۱۳۹۶ ناتسبات ۲ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

7۶

۱۳۹۶ ناتسبات ۲ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

همدقم

دوخ تلایصحت نامروــشک نارامعم زا یدادعت ،راــجاق هرود رد تلایصحت همادا یارــب و هدناــسر مامتا هب نوــنفلاراد هــسردم رد ار اب ینارامعم لاــح نیع رد .دــندوب هدــش یهار یبرغ یاهروــشک هــب یرامعم راک هــب لوغــشم یتنــس تروص هــب لااــب هــبرجت و هنیــشیپ نارــس و دوــب بوــخ یــبرغ یاهروــشک اــب یــسایس طــباور .دــندوب زا .دــندرک یم دــمآو تفر اهروــشک نــیا هــب نادــنمتورث و یــتکلمم هداد هتــشذگ تیوه و تنــس هب یداــیز تــیمها ،یــگنهرف ظاــحل دایز مدرــم ناــیم یــتاقبط هــلصاف ،یــعامتجا ظاــحل زا و دــش یمن زا سپ هعماج هــفرم رــشق هک دندوب یلیلاد دراوم نیا یــمامت .دوــب دندیدنسپ یم اهنآ یرامعم زا هچنآ ،یبرغ یاهروــشک هب ترفاــسم هلاــسم .دندرب یم راک هــب دوــخ یاــه ترامع رد و هدرــک باــختنا ار و اهنآ تــینهذ قیرط زا تاــعلاطا لاــقتنا هک تــسا نــیا رد بــلاج تروــص ،دــندروآ یم هارــمه هــب دوــخ اــب هــک ییاه لاتــسپ تراک اــی حلاصم اب هتبلا - ار اــنب نامه هباــشم ،یناریا ناراــمعم و تــفرگ یم رد هک دندرک یم ثادــحا - یملع هــن و یــبرجت و یــموب یژوــلونکت و تفرگ یم لکــش یبرغ و یتنــس یرامعم زا یــقیفلت ،تاــقوا مــظعا لیلحت و یــسررب دروــم نونک ات ناــنچمه ،یرامعم كبــس نــیا هــک و تاقافتا راجاق نارود رد ،رــگید یوــس زا .تــسا هدوب ام ناراــمعم نیا زا یکی .داد خر نیمز ناریا رنه و یراــمعم رد یدایز تاــعادبا هرود هژیو هب لبق نارود زا هدنام یاــج هب یاهانب یناریو ،ثداوــح یناهفصا یراتخم زا لــقن هب ؛۱4 ،۱۳8۶،هداز بلاط( تــسا هیوفص هــب ،راــجاق نارود رد هــک دوــب یــلاح رد نــیا .)۱۳85،یلیعامــسا و ناریا یرامعم رد ،)...و نابایخ ،نادیم( دیدج رصانع دورو لیلد یاهانب رد نارود نــیا رد یراــمعم هــچرگ ا .دــهد یم خر یــتارییغت یراــمعم هــمادا هرــیغ و هــسردم ،دجاــسم ،اــه لپ دــننام فــلتخم دشاب یم یرصانع و تارییغت یاراد هتبلا و تسا نیشیپ یاه هرود ناریا یرامعم خیرات هــب یهاگن اب .تــسا هیراجاق هرود صتخم هــک یددعتم لماوع ،راجاق یرامعم یریگ لکش رد هک ددرگ یم مولعم

میــسقت یجراخ و یــلخاد لماع ود هــب ار اــهنآ هــک دــنا هدوب لــیخد تــسا یلماوع روــظنم یــلخاد لــماوع .)48 ،۱۳88،یــلامک( دوــمن هــیوفص نارود صوــصخ هب یــناریا یتنــس یراــمعم زا هــتفرگرب هــک اــه هناخ هوهق ،یــبهذم ،ینوکــسم هــینبا رد ار نآ تارــثا هــک تــسا دروــنجب مــخفم هــموکحلاراد تراــمع یاه تمــسق زا یــخرب زــین و زا هــک تــسا یــلماوع روــظنم زــین یــجراخ لــماوع .درــک هدهاــشم هتفرگ هیسور و یبرغ یاهروشک هژیو هب هناگیب یاهروشک یرامعم دومن ناــیب ناوت یم دــمآ هچنآ هــب هجوت اــب ،نــیاربانب .تــسا هدــش هب مه راجاق هرود رد زــین مــخفم هموکحلاراد تراــمع یراــمعم هــک یناریا لیصا یانغ زا ،یسانشابیز ظاحل هب مه و یدرکلمع ظاحل هجوت دروم هن نوــنک ات هنافــساتم نکیل و هدوب رادروخرب دوخ رــصع یلوتم ناریدم و نلاوئسم هجوت دروم هن و ناققحم و نارگشهوژپ دروم یانب رد دوجوم ینغ یرامعم تخانشزاب و ییاــسانش رد رما .تسا هدوب ،قیقحت هعلاطم یتنس یرامعم یسررب اب ات دراد نآ رب یعس رضاح هلاقم ،ور نیا زا نیا یرامعم تارثا هعلاطم هب ،هیراجاق هرود رد نآ تلاوحت و نارــیا رد هژیو هب ،درونجب مخفم هموکحلاراد ترامع نیا یرامعم رــب هرود .دهد رارق شاکنک دروم و یسررب ار یــسانشابیز و یدرکراک هزوح ود ؛هک تسا نآ شهوژپ هیضرف ،رکذلا قوف فده هب هجوت اب ،ناسنیدب فلتخم بناوج زا راجاق هرود هــنایارگ برغ یرامعم دــسر یم رظن هــب هعلاطم دروم تراــمع رب )انب یــسانشابیز و یدرکراک یاــه هزوح رد(

عوضوم هــب هجوت اــب ،تــسا یــنتفگ .تــسا هدوــب راذــگریثات قــیقحت هک تــسا نیا ،نآ و دومن حرطم ناوت یم زین یرگید لاوــس ،قیقحت و ،یفنم ای هدوب تبثم راجاق هرود یرامعم رب برغ یرامعم ریثات ایآ رد هژیو هب ،ناریا یرامعم رد ون یکبــس داجیا ای ییافوکــش ثعاب ایآ .؟ریخ ای تسا هدش مخفم هموکحلاراد ترامع یرامعم

قیقحت هنیشیپ

ناــعذا دــیاب قــیقحت یــعوضوم قباوــس و هنیــشیپ صوــصخ رد ینعی ،صخشم یعوضوم روحم ود بلاق رد ار نآ ناوت یم هک تشاد یسررب زین و راجاق هرود یرامعم هب طوبرم تاعلاطم هنیشیپ یسررب مخفم هموکحلاراد ترامع یراــمعم هرابرد هتفرگ تروص تاــعلاطم

؛تسا هدش هتخادرپ اهنآ زا یخرب هب لیذ رد هک دومن هراشا ،درونجب عوقو نوچ یــلماوع هجیتن رد هک یریگمــشچ تارــییغت یــپ رد و یداصتقا ،یــعامتجا ،یــسایس تلاوــحت زورب و یــتعنص بلاــقنا مادختــسا زین و )برغ( گنرف هب نایوجــشناد مازعا ،اــپورا یــگنهرف مک اح یاه تنس و اه شزرا ،هریغ و ییاپورا نارامعم و ناــسدنهم یاــه شیارگ ،نآ یاــج هــب و تــخاب گــنر یدودــح اــت هــعماج رــب مدع و درک ادیپ جوا برغ زا هتفرگرب هنایارگون گنهرف و هنابلطددجت دیدج یخیرات طیارــش و عوضوم نیا زا راــجاق تــلود حــیحص کرد رایــسب یاه لباقت اــب هارمه ،هدــمآ دوــجو هب لوــحت ات دــش بــجوم

دوب هعماج رد ددجت و تنس لباقت ،اهنآ نیرت مهم هک دریگ تروص ،راجاق هاــش نیدلارصان تموکح هرود رد .)۲۳5 ،۱۳78 ،یــبیبح(

هولج ،دوــب هدــش زاغآ هــعماج رد هــک یــیارگون تاــنایرج و تلاوــحت رد هک )۲4۰ ،۱۳8۳،نایدابق( درک ادیپ یرت هدرتــسگ هنماد و رتزراب دراو رتــشیب هچ ره ،برغ ندــمت نردــم یاهدرواتــسد ،نآ هــجیتن نیا رد .دش یرهــش هینبا هلمج زا رهــش هنامز یرامعم حور و دبلاک ترامع یرامعم ،نآ عــبت هب و دروــنجب یاه هناخ یراــمعم ،ناــیم نآ ات هک گرزب یاهرهــش رگید دننامه ،درونجب مخفم هموکحلاراد ،دوب یناریا نهک یرامعم قایــس و کبــس ،لوصا ریثأت تحت نامز یموب و یتنــس یــسانشابیز یاوتحم و یدبلاک یاه مرف زا مارآ مارآ نیا هلمج زا .تــفرگ دوخ هب یبرغ اتبــسن یرهاظ و دــش رود دوــخً

77

درونجب مخفم هموکحلاراد ترامع رد راجاق هرود یتنس یرامعم یواک او

یاه هنوگ و یبرغ یزاــسرهش یاه کبــس ذوفن ،یجیردت تارــییغت نامز نآ لوادتم تانییزت هژیو هب و یرامعم یاه کبــس زا روهظون هرود رد ،یــلکروط هب .دوــمن هراــشا یــبرغ نیــسدنهم طــسوت اــپورا یاه ترامع و هــینبا یرامعم رــب ینوگ انوگ لماوع راــجاق یراــمعم ذوــفن ،لــماع نــیرت مهم ،ناــیم نــیا رد هــک هتــشاذگ رــثا یرهــش کبــس هــس ،نآ ریثات و نازیم هب هتــسب هک هدوب برغ رنه و گنهرف و یقیفلت ،یتنــس تواــفتم یاه هصخاــش اب یزاــس هناخ نوــگ انوگ رد .)۶7 ،۱۳8۹،یناتــسین و تــعامج ناضمر( داد لکــش ار دــیدج تاعوضوم بلاق رد دنمــشزرا تاقیقحت زا یخرب هب ،اتــسار نیمه

؛ددرگ یم هراشا رضاح شهوژپ ناونع روحم لوح ،هدش نایب ناوــنع اــب یا هــعلاطم زا یــشخب رد ؛)1386( هداز بــلاط مــخفم تراــمع یراــمعم یــسررب هــب نارــیا یــخیرات یاــه ناکم یرامعم رثا نیرت صخاــش و نیرت گرزب ناونعب انب نیا زا و هــتخادرپ یراــمعم یــسررب .دــنک یم داــی یلامــش ناــسارخ رد راــجاق هرود و ریواصت ناــبز هــب اــبلاغ و هدوــب رــصتخم و یــلک تروــص هب اــنب نــیاً نــیا رد یدــیکات و بــلاج هــتکن .تــسا نآ زا یــخیرات یاــه سکع ،دشاب یم ترامع نیا یراک یشاک صاخ ییابیز و تفارظ ،هعلاطم یابیز یراــمعم هک تــسا هدــش هتــشون نآ زا یــشخب رد هک یروط رد ار امــش دــناوت یم شا یــگنر یاه یراک یــشاک اــب مــخفم تراــمع رلاات نــییزت رد ،هک یروط هب .دــنک قرــغ یــخیرات یــیابیز زا یــیایند شقن لماــش هک هدــش هدافتــسا فــلتخم حرــط ۱7 زا تراــمع نــیا یمیلــسا شوــقن و تراــمع نورــیب یاــمن ،ســنرقم ،غارــچ لهچ .)هــمدقم ت-فــلا ،۱۳8۶،هداز بــلاط( تــسا یــسدنه و یــهایگ راتخاــس یــسررب ناوــنع اــب دوــخ هــمان نایاپ رد :)1386( یرــفظم راتخاــس تایلک ییاــسانش هب ،مخفم هموکحلاراد ترامع یرامعم هدننکدودحم و هدننک بیرخت لــماوع تخانــش و یدبلاک -ییاضف هدیــسر هجیتن نیا هب و هتخادرپ یراــجاق نارود راگداــی یاــنب نــیا انب نــیا ندــش هدوسرف و بــیرخت نیرتــشیب ببــس هچنآ هــک تــسا و تخاــس و یلوصاریغ و اجبان تاقاحلا ،تبوطر ذوفن ،تــسا هدــش نآ یخیرات مــیرح هب هجوت نودــب انب فارــطا رد هتفرگ تروــص زاــس یــشهوژپ رد ؛)1388( یلامک .)۳-۲ ،۱۳8۶،یرــفظم( تــسا هدوب ی هبترم و هاگیاج هعلاطم هــب ،راجاق ی هرود یرامعم ناونع تــحت ی هرود زا لــبق( نارــیا هتــشذگ یراــمعم خــیرات رد راــجاق یراــمعم هدوب یلیلحت -یفیصوت عون زا قیقحت نیا .تــسا هتخادرپ )دیدج هدنهد همادا ،راــجاق یرامعم هک تــسا نیا رگنایب نآ یلک جــیاتن و هــب .تــسا هدوــب هــیوفص هرود هژــیو هب ،دوــخ لــبق نارود یراــمعم یاــه نزور دــننام یلاکــشا و رــصانع ،راــجاق نارود رد هــک یروــط هناخ ضوح داــجیا ،یروتنــس ،یــسرا یلااب یــللاه و لکــش یــسوق تراــمع رد یراــمعم هدــمع یاــه یگژیو زا یــخرب دــننامه( ...و تاصخــشم زا هک هدیدرگ یناریا یرامعم دراو ،)مخفم هموکحلاراد یعراز .)47 ،۱۳88،یــلامک( دنیآ یم باــسح هب هرود نیا یراــمعم هــنوگ یکبــس یاــه یگژیو یــسررب ناوــنع اــب یــقیقحت رد ؛)1389(

هراــشا هتکن نیا رــب ،زاریــش رهــش هــیراجاق هرود ینوکــسم یراــمعم رب هولاع هــیراجاق هرود رد زاریــش رهــش ینوکــسم یاه هناخ هــک دراد یاه یگژیو ،یــیاضف نامدیچ ،نلاــپ رد ،میلقا زا یــشان یاــهریثأت یا هراــپ زورــب ثــعاب و هتــشاذگریثأت تاــنیئزت و هزاــس ،یراــمعم ناــشن قیقحت یاه هتفای .تــسا هدــش روکذم هوجو رد اه ک ارتــشا

ثادحا ،ییارگ نورد لــصا ساــسا رب اه هناخ یرامعم هک دــهد یم رد مک عونت ،اه قاتا دایز عافترا ،گرزــب یاه قاتا و طایح ،نــیمزریز و گنر تفه یراک یشاک ،یراکرجآ تانییزت ،هچغاب و ضوح لکــش و رد یبوچ تانییزت و اه نوتسرس و اه یراخب شیپ یرب چگ ،قرعم و اپیلچ و یعلضدنچ شوقن ،اه حرط اب یبوچ یاه فقــس و هرجنپ تخاــس ،ینیئزت و تخت هریاد مین یاه سوق زا یریگ هرهب ،یــشاقن یــبوچ هتــسه اــب هدــش یرب چگ یاه نوتــس ،یرد جــنپ یاه یــسرا یاــه یگژیو نــیرت مهم زا ناوــت یم ار یــبرغ یراــمعم زا رــیثأت زــین و ،۱۳8۹،یعراز( دومن نایب زاریــش رهــش رد راجاق هرود هینبا یرامعم یــسررب ناوــنع تــحت یا هــلاقم رد ؛)1389( یناــشاک و داــهرف .)۱ رد هدــننک نییعت لــماوع هــب ،راــجاق هرود رد یزاــسرهش و یراــمعم رد هک تــسا هدیــسر هجیتن نیا هب و هتخادرپ راــجاق هرود یراــمعم نیا نارامعم و دش داجیا یرامعم رد یدیدج هویــش هیراجاق هرود و توافتم یاه شیارگ ،دنا هدوب هیوفص نارامعم ور هلابند زین نامز یاه شیارگ رد فلاتخا زا یــشان هرود نیا یرامعم رد داضتم اضعبً رد هــشیر هک تــسا ناریا خیرات زا رــصع نــیا کــیژولوئدیا و یــسایس هرود لــیاوا و راــجاق هرود رــخاوا یــسایس -یــتدیقع یاــه نایرج تــعامج ناضمر .)۲-۱ ،۱۳8۹،یناــشاک و داــهرف( دراد یوــلهپ یاه هولج ناوــنع اــب دوــخ کرتــشم هــلاقم رد ؛)1389( یناتــسین و راــــجاق هرود نارــــهت یاه هـــناخ یدورو یاهاضف رد ددجت و تنس و اه شزرا رد داــضت هرود ،راــجاق هرود هک دــنراد دیکات هتکن نــیا رــب یرامعم یاه هویــش و اــه شیارگ رد عوــنت و هــنارامعم یاه هــشیدنا و نوــگ انوگ لــماوع زا رــثأتم هــک داــضت و عوــنت نــیا .تــسا یرهــش هزوح رد ،همه زا شــیب ،تــسا ددجت و تنــس فلتخم یاهدرکیور یاه هناخ تخاونکی راتخاس و دنک یم ادیپ دومن ینوکسم یرامعم زا یکاح قــیقحت یــلک جیاتن .دناــشک یم تواــفت هــصرع هــب ار رهــش زا ،هناخ کی هدنهد لیکــشت یازجا یمامت رد تواــفت هک تــسا نآ نیا هک یروط هب ؛دیامن یم خر یــلخاد یاهاضف ات یدورو یاــضف راذگریثأت هــعماج زا یــهورگ یاه هناخ یدورو یاــهاضف رــب ،لوــحت رــگید هــلحم هــب یا هــلحم زا ،یراذــگریثأت نــیا عوــن یــتح و هدوــب نارهت یاه هناخ تــفگ ناوت یم بیترت نیدب .تــسا هدوب تواــفتم هک هتشاد یدورو یزاــساضف رد ینوگ انوگ یاه کبــس ،راجاق هرود شیامن هب ار اــهنآ زا یقیفلت ای ددجت ،تنــس زا ییاه هولج ،کــی رــه هدازاباب .)۶5 ،۱۳8۹،یناتــسین و تــعامج ناضمر( تــسا هتــشاذگ یــسررب ناوــنع تــحت یــشهوژپ رد ؛)1390( ناورــکاپ و یئوکــسا هیراجاق هرود یاه هناخ یلصا یاهامن یحارط رد حرطم یاــهوگلا رد ناریا یرامعم هک دنراد دیکات هتکن نیا هب ،ل ّوا یوــلهپ لــیاوا و نیا هک تــسا هتــشاذگ شیامن هب دوخ زا یدایز عونت ،اه هدــس رذگ یــسررب لباق یــسانش ییابیز رظن زا مــه و راتخاــس رد مــه عوــضوم یــشهوژپ حرط ماجنا لصاح هــک هلاقم نــیا یاــه هتفای .دــشاب یم ،هدوب هیراجاق هرود رد زــیربت ینوکــسم یاه هناخ یرامعم دروم رد یخیرات یاه هرود یپ رد ،اه هناخ نایم نیا رد هک تسا نآ زا یکاح مغریلع ،یناریا عقاو هــب یحرط هئارا اب ،راجاق هژیو هب هــعلاطم دروــم یاــه یگژیو نیرتــشیب ،یــبرغ یاــپورا تارــیثات زا یداــیز دهاوــش صاخ تیفیک هــک یروط هب .دــنا هدرک ظــفح ار دوــخ هرود یراــمعم

78

۱۳۹۶ ناتسبات ۲ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

درک یقلت ینزاوت و لداعت مظن هرمث دیاب ار زیربت یاه هناخ یرامعم ،هنوگ نیدب .تسا هدوب مکاح هناخ یازجا همه بیکرت و حرط رب هک شــمارآ ،نــمیا یــیاضف ،دوــش یم ساــسحا اــه هناخ نــیا رد هــچنآ و یرد و راوــید چیه هک هدوب گنهامه و لداــعتم یــناهج و شــخب تخادرپ نودــب و هدــشن اهر هداــس ،یا هرجنپ و هــشیش چیه یــتح و لدنشور .)۳-۱ ،۱۳۹۰،ناورکاپ و یئوکسا هدازاباب( تــسا هدنامن یاه هناخ یرامعم یــسررب ناونع اب یــقیقحت رد ؛)1395( نارــگید رد دوــجوم یــمیدق یاــه هناخ یراــمعم یــسررب هــب ،راــجاق یتنــس .دزادرپ یم یبونج ناسارخ ناتسا رد نادنبهن رهــش یخیرات تفاب هب یوقت هناخ یرامعم یــسانشزاب و یفرعم هب ،هلاقم یــلصا روحم یاه هتفای .تــسا نادنبهن رد راــجاق هرود مــهم راثآ زا یــکی ناوــنع غاب هناخ و یناویا راهچ کبــس هب رثا نیا هک دهد یم ناــشن قیقحت یاهانب رگید زا ار نآ ،یغانج یاه سوق زا هدافتسا و ،هدش هتخاس و یطیحم طیارــش ریثأت تحت ،انب نیا .تــسا هتخاــس زیامتم رهــش تفگ ناوت یم هک هدوب کدنا تانییزت یاراد و هداس رایسب ،یگنهرف تــسا هتفای دومن ،تواــفتم یا هنوگ هب اــنب نــیا رد راــجاق یراــمعم تفگ دیاب ،دمآ هک هچنآ هب تیانع اب .)۱ ،۱۳۹5،نارگید و لدنشور(

،هدیدرگ ناریا یرامعم رد لوــحت و ینوگرگد داجیا بجوم هچنآ هــک زاغآ هیوفص هرود زا هک تسا یناریا هعماج یگنهرف و یرکف ینوگرگد .تــسا هدیــسر جوا هب ل ّوا یوــلهپ صوــصخ هب و راــجاق نارود رد و یرامعم زا ریثأت هب یهاگ هیراجاق هرود یرامعم هچرگ ا ،تسا ینتفگ یاه سوق ،اه شــشوپ یور هزیناولاگ نهآ زا هدافتــسا دننام ،یبرغ ناکامک ،نارود نیا هینبا یرامعم نکیل ،هدوب ،...و صاخ ینیئزت ،ییارگ نورد لصا دــننام یملاــسا -یناریا یرامعم لوصا ساــسارب ،قرــعم و گــنر تفه یراک یــشاک ،یراکرــجآ تاــنییزت ،تــیمرحم و اه هناخ ضوح ،اه نیمزریز تخاس ،...و اه نوتسرس یاه یرب چگ .تسا هدوب دنبیاپ ...و اه یسرا

قیقحت شور

یدروم -یلمع تاقیقحت عون زا فده ظاحل هب شهوژپ نیا یلیلحت -یفیصوت تاعلاطم عون زا ،یسانش شور ظاحل هب و هدوب هعلاطم تروص هب رضاح قیقحت یاه هداد هک یروط هب ؛دشاب یم هــموکحلاراد تراــمع یاه هصخاــش نــیب یا هــسیاقم و یــقیبطت ،رگید تراــبعب .دــشاب یم هــیراجاق هرود یتنــس یراــمعم و مــخفم و مخفم تراــمع یاه صخاــش هــب طوــبرم دراوــم ثــحب للاــخ رد هــسیاقم هب راجاق هرود یراــمعم یاــهرایعم اــب مــخفم هــناخ هنییآ بلاق رد زین تاعلاطا و اه هداد یروآدرگ شور .تسا هدش هتشاذگ هعلاطم هلمج زا ،)یا هناخباتک( یدانــسا تاعلاطم یلصا شور ود رد بوتکم یاه هتــشون و اهرامآ ،نارگید یاه همان نایاپ و تلااــقم ،...و تارادا ،اه هدکشهوژپ یشهوژپ یاه حرط ویشرآ ،اه همانرفس ،یرادرب سکع ،یــنیع هدهاــشم هلمج زا ،ینادیم تاــعلاطم زــین و همانــشسرپ لــیمکت زــین و هــشقن و یــکورک میــسرت و هــبحاصم هزاــب رد هدــش یروآدرگ یاــه هداد نــینچمه .تــسا هدــش ماجنا .دــشاب یم درونجب ناتــسرهش رد ۱۳85-۹4 یاه لاــس نیب ینامز یرامعم هــک تــسا هدــش یعــس رضاح شهوژپ رد ،نــینچمه یدرــکلمع یاــهرایعم رــظنم زا مــه ،مــخفم هــموکحلاراد تراــمع

زا رــیغب ،یــسانشابیز یاــهرایعم رــظنم زا مــه و )یدرــکراک(

،شهوژپ نیا ناگدنراگن دوخ طــسوت هتفرگ تروص یاه تــشادرب دروــم زــین تراــمع نــیا زا ناگدــننکدیدزاب و ناراــمعم هاگدــید زا شجنــس یارب دــش نایب هکروط نامه .دریگ رارق شاکنک و قیقحت هتخاس ققحم همانــشسرپ رازبا زا قیقحت یاه صخاــش و اهریغتم اــب بــسانتم هــک تــسا هدش هدافتــسا هتــسب تلااوــس تروــص هب و یا هنیزگ جنپ عون زا ترکیل فیط زا همانشسرپ یجنسرظن تلااوس .دیدرگ هدافتــسا )مفلاخم ًلاماک =5 هــبتر ات مقفاوم ًلاــماک =۱هــبتر(

یــیاور نــییعت یــقطنم شور ،همانــشسرپ یــیاور یــسررب تــهج زا تلااوــس تیفیک و تــیمک نآ رد هــک ییاوتحم یــیاور رــب یــنتبم یــسررب دروم رنه و یرامعم هصرع رد نارظن بحاص و ناگربخ رظن بیرض زا نآ ییایاپ شجنــس یارب و دیدرگ هدافتــسا ،دریگ یم رارــق یارب بیرض نیا طــسوتم رادقم هک هدــش هدافتــسا خابنورک یافلآ یــنتفگ .تــسا هدوــب ۰/8 دودــح همانــشسرپ یاــه هفلوم یــمامت ندوب صخــشمان و یراــمآ هــعماج ندوــب دایز هــب هــجوت اــب ،تــسا ناگدننکدیدزاب یــمامت هــب یــسرتسد مدــع زــین و نآ قــیقد دادــعت هب هتبلا و قــیقحت ماجنا یاه لاــس نیب درونجب مــخفم تراــمع زا ،هعماج یاضعا کت کت زا شسرپ نیگنــس هنیزه نوچمه یلیلاد شور زا ،هنیمز نیا رد یرارکت یاه خساپ هب یبایتسد و مزلا نامز هب هــک تروــص نــیدب .دــش هدافتــسا هداــس یــلامتحا یرــیگ هنومن هعلاطم دروم یاــنب زا ناگدننکدیدزاب زا کــیره زا یفداصت تروــص هجوت اب یلک روط هب .دیدرگ عیزوت اهنآ نایم همانــشسرپ و باختنا هجرد اب زین و نارگشدرگ و ناگدننکدیدزاب دادعت ینیمخت دادعت هب هب خــساپ و هعلاطم یارــب اهنآ زا رــفن 7۹ دادــعت ،یدــصرد ۹۰ تــقد مجح هبساحم یارب نارکوک هطبار زا .دندش باختنا اه همانشسرپ

؛دیدرگ هدافتسا لیذ لومرف قباطم ،هنومن

یاه شخب هعلاطم و یــسررب هب ،رضاح شهوژپ دنور هــمادا رد تیاهن رد و هدش هتخادرپ نآ هناخ هنییآ و مخفم ترامع هلکــشتم ترامع نیا یرــنه تانییزت و یراــمعم زراــب و یــلک یاه هصخــشم .ددرگ یم نایب

قیقحت یبای ناکم

هلیــسو هب م۱۶8۹/ق۱۱۰۰ لاــس دودح رد درونجب ینونک رهــش رد هکنآ زا سپ و دــش انب ولداــش لیا ناریما زا یــکی ،م ّود ناــخ یلوت ،دید بیسآ تدــش هب )م۱847/ق۱۲۶۳( رلااــس ناخ نــسح هنتف نوتم دانتسا هب .دــش تمرم ناخ یلوت نادنزرف تــسد هب رگید راب زا یعیــسو شخب ،یرــجه متــشه ات مــجنپ یاه هدــس رد یــخیرات ،۱۳۶7،هنطلسلادامتعا( تسا هدوب دابآ و ینوکسم ،درونجب هیحان دروــنجب هــقطنم ،یروــمیت و لوــغم نارود زاــغآ رد .)۱7۶۰و ۶۱۱ و یــسررب جیاتن .دــش عقاو یناوارف تاراــسخ و اه بیــسآ دروــم زــین ِیناتساب طاقن ،تسا هداد ناشن یناتساب یاه هطوحم یدنب هنهپ

𝑛𝑛 = 𝑡𝑡² (𝑝𝑝. 𝑞𝑞) 𝑑𝑑² =

1.96² (0.5 ∗ 0.5)

0.11² ≅ 79

7۹

اــت مراــهچ هرازــه یگنــس نایم نارود هــب قــلعتم ،هدــش ییاسانش یریگ لکــش رد ار یمهم شــقن هــک هدوــب دلاــیم زا شــیپ ل ّوا هرازــه دــنا هدومن اــفیا کرــتا هــناخدور هیــشاح رد هــیل ّوا یاه هاگ تــسیز ناــسارخ یرگــشدرگ و یتــسد عیانص ،یــگنهرف ثارــیم لک هرادا(

اب یلامش ناسارخ ناتسا زکرم درونجب رهش .)۳-۲ ،۱۳۹۳،یلامش ،زین مخفم هموکحلاراد ترامع .تــسا تحاــسم عبرم رتمولیک ۳۶ ۳7 ییایفارغج ضرع و هقیقد ۳۳ و هجرد 57 ییایفارغج لوط رد .)۱77 ،۱۳77،روپ یلق( دشاب یم رقتسم هقیقد 48 و هجرد

مخفم هموکحلاراد ترامع یخیرات هنیشیپ

ناوــنع هــب ،“مــخفم هــموکحلاراد تراــمع” یــخیرات یاــنب ناــسارخ رد راجاق هرود زا یراــمعم رــثا نیرت صخاــش و نــیرت گرزب یانب .تــسا عقاو درونجب رهــش قرــش لامــش رد هک تــسا یلامــش ،مخفم تراــمع هــلمج زا یرــگید یاهانب اــب هــناخ هــنییآ فورــعم اهنآ هک هتــشاد رارق یگرزب غاب رد ،هــناخضوح و یــگنرف هلاک تراــمع ههد رد انب نــیا .دنا هداد لیکــشت ار مخفم هــموکحلاراد هــعومجم هب هاــش نــیدلارصان تــموکح هرود اــب ناــمزمه یدیــشروخ ۱۲5۰ هدش هتخاس مخفم رادرس هب فورعم ولداش ناخدمحمرای روتسد یمــسر یاهرادید ماجنا یارب یناوید و یرادا یاــضف ناوــنع هــب و مــسارم ماــجنا زــین و راــجاق دــهع یــسایس لاــجر اــب مــخفم رادرــس یــعامتجا و یــسایس لئاــسم هراــبرد یــنزیار و یــماظن تافیرــشت هتفرگ یم رارــق هدافتــسا دروم ،تــموکح تحت قــطانم لــیا نارــس هدوب نآ یناب هداوناخ تنوکس تهج ییانب ،مخفم ترامع .تسا یگنرف هلاک ترامع هنافــساتم .)۲۹-۲7 ،۱۳8۶،هداز بلاط( تــسا لاح رد و تــسا هدــش دوبان لماک روط هب ،دیدــش هلزلز عوقو رــثا رــب تــسا هدنام یاــج هب نآ مــخفم تراــمع و هــناخ هنییآ اــهنت رــضاح یدهم ازریم تــسد هب انب نیا هــشقن یــحارط .)48 ،۱۳۹۳،یــلاع(

یناریا نارامعم نیتــسخن زا هلودلا نحتمم هب فورعم یقاقــشناخ یرامعم هدکــشناد زا نوــنفلاراد هــسردم رد تلایصحت زا ســپ هــک هعومجم نیا .تسا هدش ماجنا ،دوب هدــش لیصحتلا غراف سیراپ تــسا هدیــسر تبث هب یّ

لم راثآ تــسرهف رد ۱۱۶7 هرامــش اب یخیرات .)۶۱ ،۱۳8۹،یدنهدیب یمویق و یتشهب(

انب تانییزت و یرامعم یلک یاه یگژیو

رتشیب .دراد گرزب رلاات ود اب قاتا ۳4 و هقبط ود ،مخفم ترامع لماــش و هتفای زکرمت انب یبونج یاــمن رد مخفم تراــمع تاــنییزت یلااــب زا ،یــبونج عــلض یاــمن رــساترس .تــسا یراک یــشاک عاوــنا هقبط فقــس ریز ات نــییاپ هقبط ناوــیا یعلض تــشه یاه نوتــس یاه یراک یشاک اب یناقوف ناویا یاه نوتس یاه هقاس یتح و م ّود هدش نییزت یتشخ داعبا و گنر تفه یاه یشاک و یلقعم ،قرعم هب شوــقن هــک تــسا بــلاج .)۳5-۳۳ ،۱۳8۶،هداز بــلاط( تــسا ره یور یاــه باق و اــه یکچل ،نوتــس رــه یاه یــشاک رد هــتفر راک رارکت زا و دنک یم هضرع ار ون یحرط ،یناقوف هقبط رد قاط همشچ .دوش داجیا عونتم و ناولا ییامن ات ،هدش زیهرپ اه حرط و شوقن تراــمع یــلخاد یاــضف رد اــهنت ،هــنییآ هــب طوــبرم تاــنییزت رب هولاع هــک دوــش یم هدهاــشم هنییآ رلااــت رد مــه نآ و هــناخ هنییآ رد ،دنا هدــش داجیا هنییآ یــسدنه و رلاودم تاعطق اب هک یتانییزت یدادعت ریواصت ،انب نیا فقس ریز رد و دوش یم هدهاشم اضف نیا تروص هب یا هنییآ تانییزت نیا .تسا هدش یشاقن راجاق نارس زا ،یا هریاد ای و لیطتــسم ،عبرم تروص هب یا هنییآ گرزب یاــه باق یا هنییآ رتدرخ تانییزت نیا هک هدوب نآ فارــطا تانییزت اب هارــمه بیکرت زا مــه یدراوم رد و یــعبرم ،یــثلثم یاــه لودم تروــص هــب و ریــشمش هیبــش یاه حرط هب و دنوــش یم لــصاح یــلصا لاکــشا هتــسجرب تانییزت نیا اه تمــسق یخرب رد .دندرگ یم لیدبت ماج یــیاه حرط زا یــیاه تروص و دــنا هتفرگ عاــفترا حطــس زا و دنتــسه تــسا رــکذ هــب مزلا .دــننک یم یــعادت ،...و نادــلگ و ماــج رــیظن .دروخ یم مشچ هب زین یهایگ یاه حرط چگ و کهآ ،هــسام ،رجآ لماــش اهانب نیا رد هتفر راک هب حلاصم یزاــسریز رد ،یرامعم لوصا تیاعر تهج نینچمه .تــسا هدوب هب سرا بوــچ نینچمه و هدــش هدافتــسا گنــس زا ،انب نیا یــپ و هتفر راک هــب اــنب ماکحتــسا روظنم هــب زــین یــقفا و یدوــمع تروــص یراک لگ هلمج زا یدودحم زبس یاضف طسوت ،هناخ هنییآ .تــسا کــفنم هــموکحلاراد هــعومجم لک زا ،نــیچرپ و رــپچ ثادــحا و ماظن تیاعر ؛هدوب دازآ ینلاپ یاراد رکذلا قوف یانب .تسا هدش یم نآ تخاس رد برغ یرامعم زا یریذپ ماهلا و نراقت دوجو ،یسدنه

.رلاات یراک هنییآ -۲ریوصت .مخفم ترامع -1 ریوصت

درونجب مخفم هموکحلاراد ترامع رد راجاق هرود یتنس یرامعم یواک او

8۰

۱۳۹۶ ناتسبات ۲ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

یشاک زا هناخ هنییآ یامن تخاس رد .ددرگ یم هدهاــشم حوضو هب .تسا هدش هدافتسا یمیلسا و یلقعم ،گنر تفه کینکت هس رد دنتــسه تعیبط رهاظم زا هتفرگرب ییاه هراگن زــین یمیلــسا شوقن دنا هدــش حرــط )قــلاخ اــب تــباقر( یزاــس هیبش زا زــیهرپ یارــب هــک هدوب لدنص بوچ سنج زا اه برد .)55-5۲ ،۱۳8۶،هداز بلاط(

هک دنا یبوچ کبــشم اه فقــس .دنا هدــش نــییزت ناوختــسا اــب هــک .ددرگ یم بوــسحم راجاق رصع یرامعم یاه هصخاــش زا دوخ نیا و لافــس سنج زا ًلابق نآ یناوریــش هک هدوب هــششوپ ود انب فقــس یلامش یامن نوتسمین راهچ رد .تسا هزیناولاگ قرو زا نونک ا مه هک دنتــسه یا هریاد مین جات کی یاراد نوتــس مین ود ،هناخ هنییآ جات دقاف ،رــگید نوتــس مین ود و دننک یم یعادت ار هتــسدلگ لکــش زین و یدروجلا و یا هزوریف یاه یشاک اب اه نوتس مین نیا .دنتسه طخ اب اه نوتس مین .دنا هدش نیزم درز و دیفس ،هایس یاه یشاک روط هب )ص( د ّمحم هملک هک دنا هدش هتسارآ ییابیز رایسب یلقعم هدــش رارکت هبترم ۱۲ ،لااــب هب نییاپ زا اه نوتــس مین نــیا رد مــ ّظنم .دنوــش یم متخ رمرم گنــس زا یا هــیاپ هب اه نوتــس مین هــک تــسا دوــجو یاــهریاد مــین جاــت کــی ،یــلصا یاــمن یــناقوف تمــسق رد رت گرزب رایسب اه هرانم یور یا هریاد مین جات ود هب تبــسن هک دراد هللا لگ شــقن اب یــشاک فیدر کی ،یــلصا جاــت هیــشاح رد .تــسا .تــسا هدــش بصن نوگژاو و لااب رــس تروص هب یبآ و زمرق گنر هب رایــسب یمیلــسا شوقن یرــسکی ،هریاد مین نیا یلخاد تمــسق رد اب هریاد کی ،هریاد مین نیا ینایم شخب رد .ددرگ یم هدهاشم ابیز نآ رد اهدژا و ریش نیب لادج شقن هک دراد دوجو یدروجلا هنیمز و ریش نیب لادج ،نیمز ناریا یناتساب گنهرف رد ،دوــش یم هدید ،ریوصت نیا رد .تــسا هدوب رــش و ریخ نیب لادج زا یلبمــس ،اهدژا لبمــس( ریــش ،هتفرگ رب رد ار ریــش )رــش لبمــس( اهدژا هک یلاح رد .دناــشک یم یدوبان هناتــسآ هب ار رــش ،اهدژا یولگ ندرــشف اب )ریخ نیمز هب هــک یلاح رد راد گــنفت ود ،رــش و ریخ نــیب لادــج راــنک رد نیا .دنا هتفر هناــشن ار اهدژا و ریــش نیب لادج لــحم ،دــنا هدز وــناز ،دنگنج رد مه اب هک رش و ریخ زا یدامن دنناوت یم دوخ زین نازابرس رد ار یدورو برد هک دراد دوجو یقاط ،تمسق نیا ریز رد .دنشاب یا هزوریف درز گنر هب تمــسق نیا یاه یشاک .تــسا هتفرگ نایم هدش نییزت یمیلسا شوقن اب قاط یناشیپ .دــشاب یم یدروجلا و ،نــیریز تمــسق رد .)۱۰۳ ،۱۳7۲،نایــسابع و هداز یدیــس( تــسا هلاک ترامع شــقن روط نیمه و هنیرق تروــص هب نادــلگ ود شــقن برد فرط ود رد .دوش یم هدهاشم اه نادلگ نیا نیفرط رد یگنرف دروخ یم مــشچ هب انب زا ینابهگن لاح رد زابرــس ود شقن ،یدورو هیزعت یاه ولبات روآدای ،نازابرس نداتسیا زرط و اه مــشچ تلاح هک یــغانج قاــط کــی ،اــمن یــنایم شــخب رد .دــشاب یم راــجاق رــصع تلع و یمراط مان هب دراد رارق نآ ینایم تمــسق رد هک دراد دوجوّ بــسانم زادنا مــشچ داجیا و هنییآ رلاات رون نــیمات ،نآ ندوــب گرزب هدوب هنوگ بارحم ،قاــط نیا تانییزت .دــشاب یم نوریب یاضف هــب گــنر هــب یمیلــسا شوــقن اــب هارــمه درز هــنیمز سپ اــب یــکچل ود و یناقوف تمــسق نــیب نــینچمه .دــشاب یم یدروــجلا و یا هزورــیف .تــسا هدــش بــصن گــنر تــفه یــشاک فــیدر ود ،اــمن یــنایم و هک تــسا هدوب نیا رب مــسر نارود نیا یرامعم رد یلک روط هب یراک یشاک تروص هب یدورو یلااب تمسق رد انب یناب و رامعم مان

یا هبیتک لحم نیمه رد ًلابق مه انب نیا رد .تــسا هدــش یم کح مان روط نیمه و مخفم رادرس یتموکح هدودحم هک هتشاد دوجو هاشاضر روتسد هب ،یولهپ نارود رد هک هتسب شقن نآ رد انب یناب یلعف یراک یــشاک نآ یاج هب و هدــش ادج انب ردرــس زا هــبیتک نــیا هب ای ناویا یاه نوتس مین نیب هتفرورف یاضف .تــسا هدــش بصن یاه گنر هب لکــش یزول یاه یــشاک اب اضعب زین سیدقاط یترابعً داجیا انب رد ار ییابیز حرط ،کبــشم یبآ و یا هزوریف ،دیفــس ،درز هب یغانج هــچقاط کی ،اــه سیدقاط یــناتحت شــخب رد .دــنا هدرک .دراد دوجو رمرم گنــس زا هدیــشوپ یا هیاپ یاراد رتم ۲/۲۰ عافترا یدروجلا و درز ،گــنر تــفه یــشاک اب قاــط نــیا یــلخاد تمــسق اهنت ،تراــمع نیا .تــسا هدــش نییزت هایــس گنر هب یا هیــشاح و یاناوت تــسد اــهنت و تــسا یــناریا دــنمرنه قلاــخ حور زا یداــمن یراک یــشاک ،یــشاقن ،یرامعم رنه زا تناعتــسا اب یــناریا دــنمرنه رد .دــشاب یم یــعیدب بــیکرت نــینچ قــلخ هــب رداــق ،یراک هــنییآ و ظوفحم ار یناریا نانز و نادرم رــنه ،یخیرات راثآ زا تنایص اب عــقاو نامزیزع روــشک یلم گنهرف و ندمت رهظم هــک یرنه .میا هتــشادّ ،یتعیرــش زا لــقن هــب ،7۰-۶8 ،۱۳8۶ ،هداز بــلاط( تــسا نارــیا و مــخفم هــعومجم ناــیم زا ناــبایخ روــبع هــب هــجوت اــب .)۱۳45 رد انب نــیا هک یا هــطبار اــتعیبط ،تمــسق ود هــب نآ ندــش میسقتً نیا اب تواــفتم رایــسب ،دنک رارــقرب طیحم اــب هتــسناوت یم هتــشذگ اب انب نــیا هتــشذگ رد هک یا هطبار ارــیز .دــشاب یم زورــما رد طاــبترا نآ فارطا طیحم اب طبترم رایــسب ،هدرک یم رارقرب دوخ فارــطا غاــب تروص ناــمزمه نآ فارــطا طــیحم و اــنب یــحارط عــقاو رد و هدوــب یاه تمسق ندشادج و اه یشک نابایخ هب هجوت اب یلو ،هتفرگ یم لیلقت رایسب هتــشذگ هب تبــسن طباور نیا ،هعومجم نیا فلتخم اب انب طباور .دوش یم ساــسحا تدــش هب نآ یایحا هب زاین و هتفای ترامع هک توافت نیا اب ؛دشاب یم هباشم ترامع ود ره رد طیحم دناوت یم نآ یا هتــسدلگ یاه نوتــس نتــشاد لیلد هب ،هناخ هنییآ ،هتشذگ رد نآ رب هولاع .دنک لمع مه یرهش هناشن كی ناونع هب ثادحا و یراک لگ هلمج زا یدودحم زبس یاضف طسوت هناخ هنییآ .تــسا هدــش یم كفنم هموکحلاراد هعومجم لک زا نــیچرپ و رــپچ

انب یرنه و یسانش ییابیز یسررب

دروم یاهانب یازــجا و رصانع یرــنه و یــسانش ییابیز یــسررب ؛دریگ یم تروص حطس ود رد رظن

یدرکلمع یاهرایعم رظنم زا )1 و یــبرغ -یقرــش اــنب یگدیــشک ،دروــنجب مــخفم تراــمع رد هــک هدوــب یــبونج و یلامــش یاــمن رد نآ یرــسارس یاــه ناویا هقبط رد .دــنا هتفرگ رارــق ،دنــشاب یم رون نــیرتهب هدــنراد تــفایرد زا اه ناویا تازاوــم هب ،بــسانم یزادنا هیاــس داجیا یارب ،فــکمه مدع لیلد هب انب یبرغ و یقرش یاه ههبج رد و هدش هدافتسا قاور هدش هتفرگ رظن رد اهوشزاب لقادح ،بولطمان یاهرون زا هدافتسا هدش تیاعر زین اضف كرد و یدورو بتارم هلسلس ،انب نیا رد .تسا

8۱

هدوب هتسوپود تروص هب زین فقس یفرط زا .)5 و 4 ریواصت( تسا هاگن سوبحم دوخ رد ار اوه دناوتب هک دوش یم داجیا ناکما نیا هک نیا فقــس .دنک لمع بــسانم یترارح قیاع كی ناوــنع هــب و دراد و بوطرم یــلیخ نآ میلقا اــب بــسانتم هک هدوب یناوریــش تراــمع .تسا هدش هتفرگ رظن رد ،دشاب یم ناراب رپ اتبسنً ترامع دننام و تــسا لامــش رد مخفم هناخ هنییآ یلصا یامن یبونج و یلامــش یاه ههبج رد نآ یاهوــشزاب نیرتــشیب ،مــخفم یبــسانم رون یاراد هک لامــش هب ور نآ یاــه ناویا .دــنا هتفرگ رارــق نآ یدورو بــتارم هلــسلس .تــسا هدــش هــتفرگ رــظن رد ،دــشاب یم شیپ كی یاراد اریز .تــسا مخفم ترامع زا رت بــسانم تبــسن هب شــیپ ود ،نآ هــناخولج رد و هدــننک توعد یــمرف اــب تــسا یدورو .تسا هتفرگ رارق نآ تمس ود رد لکش یقاط یاه جنک اب ناخ نیدامن و هناسانش ییابیز رظنم زا )۲

دــیاب ار دروــنجب مــخفم تراــمع هناــسانش ییابیز یاــهرایعم قباطم اهرایعم نــیا اتدعاق .درــک یــسررب راجاق یــخیرات هــنیمز ردً یدراوم هب ناوت یم هلمج نآ زا هک تسا هدوب دوخ نامز یاهزاین یاه یــشاک زا هدافتــسا ،انب یگدیــشک رد نراقت زا هدافتــسا :دننام ندربراک هب ،درز و یدروجلا ،یا هزوریف یاه گنر هب اتدمع و یگنرً و اه نوتسرس ،اه نوتــس هندب یراک یــشاک رد توافتم یاه كبــس .)5 ریوصت( دومن هراشا ،اه قاور یلااب قاط یراک یشاک رد نینچمه ۱8 رد ۱۱ یــبیرقت داــعبا هــب هــقبط ۲ زا هــک هــناخ هنییآ تراــمع قاتا ۹ عوــمجم رد و هدــش هتخاــس رــتم ۱۰ دودــح عاــفترا هــب و رــتم و اهراوید ماــمت هک تــسا رتم 8 رد ۳ داــعبا هــب یرلااــت یاراد ،دراد نیا ،رلاات نیمه دوجو رطاخ هب .تــسا هدش یراک هنییآ نآ فقــس ،هیراجاق هرود هژــیو هب ،یملاــسا -یناریا یراــمعم و گــنهرف ار اــنب .)۱ راتفگ ،۱۳8۳،شخبجات( دنا هدیمان "هناخ هنییآ"

یدروجلا ،یا هزوریف یاه گنر هب یگنر یاه یشاک زا هدافتــسا و یــهایگ یاه هتــسجرب شــقن زا هدافتــسا ،یــتروص و زبــس و درز و یراک هنییآ زا هدافتــسا و )8 ریوصت( یراک یــشاک تروص هب یــعازتنا رامــش هب هــناخ هنییآ زراــب یاــه یگژیو زا ،)۹ رــیوصت( هــنییآ رلااــت رد .دوش یم هدید راجاق نارس زا ریواصت ،هناخ هنییآ فقس رد .دور یم تسا یناــشن ،)۱۲ ریوصت( ریــش ریوصت زین و ریواصت نیا زا هدافتــسا یارب لیلد نــیا هب و اــنب یــتموکح -یــسایس تــیمهارپ هاگــیاج زا نوتس راهچ ،نآ رب هولاع .تسا هدــش یرایــسب شلات ،نآ تانییزت هناشن ناونعب تسا هتفرگ رارق یلامــش یامن نآ رد هک یا هتــسدلگ .تسا هدرک یم لمع یرهش هب درز و یکــشم گنر اب )ص( دمحم مان ،اه نوتــس نیا یور رب زابرس ود ریوصت و )۱۱ ریوصت( تسا هدش هتشون نایم رد كی تروص هب ور هراوید رب و یدورو تمسق ود رد هدــش یراک یــشاک تروص هب رد ،ترامع نــیا رد .)۱۲ ریوصت( دراد رارــق ناخولج یوکــس یاــمن یاه گنر بیکرت زا ،یا هزوریف و یدروجلا درز گنر زا هدافتسا رانک زا ییاه حرط و نادــلگ و لگ یاــه شقن تروــص هــب زبــس و یــتروص .)۱۳ریوصت( تسا هدش هدافتسا هویم دننام ؛تسا هدش هدافتسا یرایسب یاهدامن زا ،ترامع نیا رد اــه هرجنپ یاــه باق تمــسق ود رد یــیاپورا یاــه ترامع و رــظانم اب انب یناــشیپ یاه یراک یــشاک رد اــهدژا و ریــش گــنج شــقن زــین و ینایم رت عفترم نوتس ود نایم هک ،)۱4 ریوصت( نآ فارطا یاهربلاد

.مخفم ترامع ل ّوا و فکمه هقبط نلاپ -4و3 ریواصت

.مخفم ترامع یاه یراک یشاک -5 ریوصت

.هناخ هنییآ فکمه هقبط نلاپ -6 ریواصت .هناخ هنییآ لوا هقبط نلاپ -۷ ریواصت

درونجب مخفم هموکحلاراد ترامع رد راجاق هرود یتنس یرامعم یواک او

8۲

۱۳۹۶ ناتسبات ۲ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

مــشچ هب یرگید ینییزت دراوم ،اهدامن نیا رب هولاع .دــنا هتفرگ رارــق رب هولاــع هــک گــنر یا هزورــیف كبــشم یاــهریگرون دــننام ؛دروــخ یم هدــشداجیا یابیز یزادرپرون اب ،ندــشن هدید و ندید ناکما داجیا رد .دننک یم داــجیا نیبانیب یاضف كــی ،زور فــلتخم تاعاــس رد نآ بیکرت زا ،زین یدورو فرط ود یاهوکس یلااب لکش یقاط یاه جنک تانییزت رب هولاع .تسا هدش هدافتسا درز و یکشم یاه یشاک گنر گــنر بــیکرت زا اــنب لــخاد رد دوــجوم یاــه قاط رد ،اــنب یــجراخ هدافتسا یناریاریغ یاه ترامع و رظانم یاه شقن و درز و یا هزوریف هقبط یاه لغب تــشپ تانییزت ،زــین یدورو یامن رد .تــسا هدــش .)۲-۱ ،۱۳۹۳،یدزی نیسح( تسا هجوت لباق م ّود و ل ّوا

.اه یراک یشاک رد یهایگ شوقن -8 ریوصت

.زبس و یتروص یاه یشاک بیکرت -13ریوصت

.اهدژا و ریش گنج شقن -14 ریوصت

.اه یراک یشاک رد ریش شقن -10 ریوصت .هنییآ رلاات رد یراک هنییآ -9 ریوصت

.درز و یکشم گنر اب )ص( دمحم مان -11ریوصت .انب یدورو فرطود رد زابرس شقن -1۲ریوصت

ییارگون تانایرج زا رثأتم ،هیراجاق هرود رد یناریا یرامعم و رنه ادیپ دوخ هب یرت توافتم هاگ و رتزراب هولج ،ییارگددجت تلاوحت و رتشیب هچ ره ،برغ هتینردم رصع یاهدرواتسد ،نآ هجیتن هک درک یاه ترامع و هینبا هلمج زا رهــش هنامز یرامعم حور و دــبلاک دراو ناریا یرامعم خــیرات هب یهاگن اــب هک تــسا یلاح رد نیا .دــش نآ ددعتم لــماوع راجاق یراــمعم یریگ لکــش رد هک ددرــگ یم موــلعم صوصخ هب یناریا یتنس یرامعم زا هتفرگرب لماوع روظنم( یلخاد یراــمعم زا هــتفرگرب لــماوع روــظنم( یــجراخ و )هــیوفص نارود .دنا هدوب لیخد )هیسور و اپورا یاهروشک هژیو هب یبرغ یاهروــشک یمامت رد و اهاضف رد برغ یرامعم روضح هیراجاق نارود رخاوا رد

هجیتن

اب انب مرف و یرهاظ لکــش ظاحل هب هک - اه نامتخاــس یاه شخب مــشچ هب رتــشیب - دوب توافتم یناریا موــسرم و یتنــس هینبا رگید و داوم زا هدافتــسا راجاق نارود رــخاوا رد ،هک یروط هــب .دروــخ یم یرامعم رد یا هژــیو هاگــیاج ،دوب جیار اــپورا رد هک دــیدج حــلاصم یراــمعم تاــنییزت هــنیمز رد ،هــنومن ناوــنعب .درــک ادــیپ یــناریا و یرب چگ زا هدافتــسا راــجاق نارود لیاوا رد ،اــهانب یــلخاد یاــمن زا روبع اــب اما ،تــسا دوهــشم اهانب یلخاد یاــهامن رد یراک یــشاک تانییزت زا هدافتــسا ،یوــلهپ نارود هــب دورو اب هژــیو هــب هرود نــیا .دنک یم ادیپ شهاک یلخاد یزاساضف رد هدیچیپ یرامعم ،نآ عبت هب و درونجب یاه هناخ یرامعم ،نایم نــیا رد

8۳

راجاق هرود یرامعم یاه هفلوم ترامع رب راجاق یرامعم تارثا یرادانعم حطس و نومزآ

Mean Chi-Square

Sig )رثا دوجو( هجیتن

گنر تفه یتشخ یاه یشاک رد )یناوغرا( زمرق گنر زا هدافتسا ۱/7۲

۲۱/44۳ ۰/۰۰۰

یلب

یسرا مان هب یگنر کبشم یدومع یاه هرجنپ زا هدافتساُ ۲/۰۹

44/5۳۲ ۰/۰۰۰

یلب

یلاتسپ تراک یرامعم دوجو و یراک امن ،ینییزت رصانع ۱/۶8

۳8/۶۰8 ۰/۰۰۰

یلب

تردق و تمظع زا یک اح هک عفترم لکش هب اهانب ۲/۱۹

۳۶/۱77 ۰/۰۰۰

یلب

یراک یشاک رد یندنل لگ شقن زا هدافتسا ۲/4۱

۲۰/۰7۶ ۰/۰۰۰

یلب

اه یدورو رد عفترم و میظع یاه ناویا داجیا ۲/5۹

۱4/۹۲4 ۰/۰۰۲

یدودحات

اه خاک ماب رانک یاه هرگنک زا هدافتسا 4/۱۶

۲/848 ۰/۰۹۱

ریخ

اه نوتسرس و اه نوتس اب انب تیزکرم ۱/7۳

۱7/۳۲۹ ۰/۰۰۰

یلب

...و نامیس ،گنس دننام روهظون حلاصم زا هدافتسا ۲/85

7/845 ۰/۰4۹

یدودحات

یلصا روحم رد ناکلپ داجیا ۱/۶5

44/۱5۲ ۰/۰۰۰

یلب

اه یرد ود هب اه یرد هس لیدبت ۱/۶۶

4۰/58۲ ۰/۰۰۰

یلب

بتارم هلسلس تیاعر ۲/4۶

۲۶/۲۲8 ۰/۰۰۰

یلب

انب یلخاد و اهاضف زیر ینورد تانیئزت ۳/7۰

۳/۶58 ۰/۰5۶

ریخ

انب ماب رد یناوریش فقس دوجو ۱/۶۶

4۰/58۲ ۰/۰۰۰

یلب

ییارگ نورد ۲/4۹

۲۰/۳۹۲ ۰/۰۰۰

یلب

هک گرزب یاهرهش رگید دننامه ،درونجب مخفم هموکحلاراد ترامع یناریا نهک یراــمعم قایــس و کبــس ،لوصا ریثأت تحت نامز نآ اــت و یتنــس یــسانشابیز یاوتحم و یدــبلاک یاــه مرف زا مارآ مارآ ،دوــب ینتفگ .تفرگ دوــخ هب یبرغ اتبــسن یرهاظ و دــش رود دوــخ یــموبً یگتفیش و دیلقت ،یرگن یحطــس رثا رب تارییغت نیا ناریا رد ،تــسا و اهراــشف نــینچمه و )یــلخاد لــماوع( هــعماج فارــشا و ماکــح و از نورب ًلاماک تروص هب )یــجراخ لماوع( یبرغ یاهروــشک تاریثأت حرطم اجنیا رد هک ییاهن شــسرپ و دیدرگ لیمحت یرایتخاریغ هاگ ینامز تیعقوم هب هجوت اب راجاق یرامعم ایآ :هک تسا نیا دوش یم طیارش ندرک مهارف هرابرد ار دوخ هفیظو تسا هتسناوت دوخ صاخ هرود هک مــینک هجوت .؟دــنک افیا ناریا نردــم یرامعم ندــمآ دــیدپ اپورا رد نردــم یرامعم یاه هیاپ هــک تــسا ینامز اب فداصم راــجاق تشگ رادیدپ نردم یرامعم صخاش یاهانب یخرب و دــش هنیداهن هیاپ ار ناریا نردم یرامعم دناوتب هک یــساسا یلوحت ،ناریا رد یلو یکی نیا دیاش و تفای راجاق هرود یرامعم رد ناوت یمن ،دنک یراذگ .دشاب راجاق هرود ناریا یرامعم و رنه خیرات لئاسم نیرت یساسا زا

رد ییاه هوــلج اب زاغآ رد راــجاق یرامعم رد یبرغ یاــهدامن روــضح جیردت هب هــهد نیدنچ یط رد نآ زا ســپ و دــش عورــش اهانب یاــمن .تخاــس رــثاتم ار اــضف یــحارط نآ زا رــتدوز و یزاــس نامتخاس نــف حطــس اب فیدر مه یاه نوتــس اب لکــش یللاه و هرــیاد مــین درــبراک یدومع روحم یلااب رب یرصب دیکات رصنع داجیا ،انب یجراخ یامن ندرک نیزگیاج و یتنــس رصانع فذح ،ردرــس ای و نامتخاــس یلااب و یتنس یرامعم زا دیدج یبیکرت یتیراع و ینییزت هباشم یاه هنومن .تسا هدروآ دوجو هب ار هناگیب زا هدش هتفرگ راک هب یاه هناشن راجاق هرود یرامعم یراذگرثا نازیم صوصخ رد ،۱ لودج جیاتن دهد یم ناــشن مخفم تراــمع یراــمعم یاــه هفلوم و اــه یگژیو رــب هک هدوب ۲/۳۳ ،هدــش هداد یاه خــساپ ینزو نــیگنایم عومجم هــک هب دینک عوجر( ترــکیل فیط )یدنب هبتر( یدــنبزایتما هب هــجوت اــب یراــمعم زا تراــمع نــیا یرــیذپرثا زا یــکاح )قــیقحت شور ثــحب اه یسررب نیا یلک جیاتن ،هک یروط هب .دــشاب یم راجاق هرود یتنــس

.مخفم ترامع یرامعم یاه هفلوم و اه یگژیو رب راجاق هرود یرامعم یراذگرثا نازیم یسررب -1 لودج درونجب مخفم هموکحلاراد ترامع رد راجاق هرود یتنس یرامعم یواک او

84

۱۳۹۶ ناتسبات ۲ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

اه گنر زا هدافتــسا دــننام یاه هیارآ و اــه هفلوم هــک دــهد یم ناــشن یرامعم دوجو و یراکامن ،گنر تفه یتشخ یاه یشاک رد صاخ رد ناکلپ داجیا ،اه نوتسرس و اه نوتس اب انب تیزکرم ،یلاتسپ تراک ،...و ییارگ نورد ،اه یرد -هس هب اه یرد -ود لیدبت ،یلصا روحم هیراجاق هرود یراــمعم زا اــهنآ یریذپریثات زا یــنیع دوــمن نیرتــشیب و اه خاک ماــب رانک یاه هرگنک زا هدافتــسا نوــچ یــیاه هفلوم و هدوــب یریذپریثات زا ینیع دومن نیرتمک ،...و انب یلخاد و ینورد تانییزت نومزآ جیاتن ،نــینچمه .دــشاب یم هرود نیا یرامعم و رــنه زا اــهنآ یتنــس یرامعم هک تــسا نآ زا یکاح زین رئوکــسا یاک کــیرتماراپان ریظن ییاه هفلوم رــثک ا رب ،انب یدرکراک اتدمع شــخب رد راــجاق هرودً ناکلپ داــجیا ،اه نوتــسرس و اه نوتــس اب اــنب تــیزکرم ،یــیارگ نورد یرادانعم و میقتــسم ریثات دصرد ۹۹ حطــس ات ،...و یلصا روــحم رد زا هدافتــسا دــننام یــیاه هفلوم صوــصخ رد دروــم نــیا هــک هتــشاد ،انب یلخاد و اهاضف زیر ینورد تانییزت و اه خاک ماب رانک یاه هرگنک .تسا هتشادن یصاخ ثاریثات ،دیاب هک نانچنآ ینییزت یاه هفلوم یراذگرثا نازــیم صوصخ رد ،۲ لودج جــیاتن ترامع یتخانــشابیز یاــه هفلوم رــب هیراجاق رــصع یتنــس یراــمعم هدش هداد یاه خساپ ینزو نیگنایم عومجم هک دهد یم ناشن مخفم زا یکاح ،ترکیل فیط یدــنب هبتر هب هجوت اب هک هدوــب ۲/۳4 دودــح و ینییزت یاه هفلوم و اه هیارآ زا تراــمع نیا ینییزت رصانع یرــیذپرثا اه یــسررب نیا یلک جیاتن ،هک یروط هب .دــشاب یم راــجاق هرود یرــنه شوقنم یاه یــشاک زا یریگ هرهب رــیظن یاه هیارآ هک دــهد یم ناــشن ،هدش شارت و یبلاق ینییزت رجآ زا هدافتسا ،نهک یریطاــسا شوقن اب اهنآ یریذپریثات زا ینیع دومن نیرتــشیب ،...و گنر تفه یراک یــشاک

راجاق هرود یرامعم یاه هفلوم ترامع رب راجاق یرامعم تارثا یرادانعم حطس و نومزآ

Mean Chi-Square

Sig )رثا دوجو( هجیتن

یرابرد و نهک یریطاسا شوقن اب شوقنم یشاک زا هدافتسا ۲/۱۳

۲۱/747 ۰/۰۰۰

یلب

راجاق هرود صوصخم شارت و یبلاق ینییزت رجآ زا هدافتسا ۲/۱8

۱۲/8۶۱ ۰/۰۰۲

یلب

گنراگنر یاه باعل و گنر تفه یراک یشاک ۱/۹7

۳4/7۳4 ۰/۰۰۰

یلب

یجنران و درز یاه گنر اب انب طلسم گنر ۱/8۰

۲4/7۰۹ ۰/۰۰۰

یلب

تانییزت رد یبوچ یاه هیارآ زا هدافتسا ۲/۳4

۲4/48۱ ۰/۰۰۰

یلب

یراک یشاک و یرب چگ یلخاد یامن ۲/۶۱

4۳/848 ۰/۰۰۰

یلب

اهاضفزیر رد یراک هنییآ تانییزت زا هدافتسا ۳/78

۶/557 ۰/۰۳8

ریخ

یراک ندنل یاه یشاقن ۱/۹۰

4۱/7۲۲ ۰/۰۰۰

یلب

یدنبراک و یدنب یمسر ۲/4۶

4۹/۶58 ۰/۰۰۰

یلب

یگنر یاه هشیش ۲/۲8

۱۳/4۶8 ۰/۰۰۱

یلب

زا هدافتــسا نوچ ییاه هفلوم و هدوــب هــیراجاق هرود یراــمعم و رــنه زا نیرتمک ،...و یدــنبراک و یرب چگ ،اهاضفزیر رد یراک هــنییآ تاــنییزت رب هولاع .دشاب یم هدــش دای هرود رنه زا اهنآ یریذپریثات زا ینیع دومن رنه هک تسا نآ زا یکاح زین رئوکسا یاک کیرتماراپان نومزآ جیاتن ،نیا رثکا رب ،انب یسانشابیز و ینییزت اتدمع شخب رد راجاق هرود یرامعم وً و میقتسم ریثات دصرد ۹۹ حطس ات ،۲ لودج رد رکذلا قوف یاه هفلوم تانییزت زا هدافتسا هفلوم صوصخ رد دروم نیا هک هتشاد یرادانعم هــس یلااب ینزو نیگنایم ریداقم هب هجوت اب ،اهاضف زیر رد یراک هنییآ دننامه ،نومزآ یرادانعم رادقم زین و )یراذگریثات نیرتمک تمس هب(

.تسا هتشادن یصاخ ریثات ،ترامع یرنه یاه هیارآ رگید یراذــگرثا نازــیم صوــصخ رد ،۳ لودــج جــیاتن ،نــینچمه یرنه و یدرــکراک رصانع رــب راــجاق هرود ینوکــسم هــینبا یاــه یگژیو یاه خساپ ینزو نیگنایم عومجم هک تــسا نآ رگنایب مخفم ترامع ساــسا رب اه هیوگ یدنبزایتما هب هجوت اــب هک هدوــب ۲/5۹ هدــش هداد یتنس یرامعم زا ترامع نیا یبسن یریذپرثا زا یکاح ،ترکیل فیط ناــشن اه یــسررب نیا یلک جیاتن ،هــک یروط هب .دــشاب یم راــجاق هرود رد هدیــشک یاــه نلاپ دــننام یرــنه و یدرــکراک رــصانع هــک دــهد یم یزاس هطوحم ،یناوریش تروص هب و راد بیش یاه فقس ،انب دادتما یریذپریثات زا زراب و ینیع قیداصم نیرتــشیب ،...و ییاپورا کبــس هب هرود رد هدــش هتخاــس ینوکــسم هــینبا یاــه یگژیو زا اــه هفلوم نــیا و هــناخ ضوح ،نــیمزریز داــجیا دــننام یــیاه هفلوم و هدوــب هــیراجاق دومن نیرتمک ،فیرظ یاه یرب چگ اب یمیدق یاه هنییآ داجیا ،ریگداب .دــشاب یم ریخا هدــشدای یاه یگژیو زا دراوم نیا یریذپریثات زا ینیع تسا نآ زا یکاح زین رئوکسا یاک کیرتماراپان نومزآ جیاتن ،نینچمه

.مخفم ترامع تانییزت رب راجاق هرود )یسانشابیز( ینییزت یاه هفلوم یراذگرثا نازیم یسررب -۲ لودج