10.22059/JHSS.2022.339825.473543
The Process of Creating New Schools and The Transformation of The Educational System of Kermānshāhān Province (1299-1330)
Motaleb Motalebi1, *, Mohammadjavad Moradinia2
1. Assistant Professor of History, National Library & Archives of Iran 2. Assistant Professor of History, National Library & Archives of Iran
Article Info. Abstract
Received: 2022/02/28 The educational system of Kermānshāhān, like most regions of the country, was based on the traditional school teaching method (Maktab-Khāne’i) until the beginning of the 14th century. The arrival and emergence of the modernization in the contemporary history of Iran created fundamental changes in the educational system and the establishment of modern European-style schools and led to the development and transformation of the educational system. Investigating the process of creating and establishing modern schools in Kermānshāhān is the subject of this research. Applying the descriptive-analytical method and using the unpublished archival records as well as the available journals, this research aims to clarify what the process of creating new schools and the evolution of the educational system in Kermanshahan was. The results of the research show that despite the relative synchronicity of the establishment of modern schools in Kermānshāhān province with most of the provinces of Iran, a series of developments and events such as the Sālār al-Dawleh’s rebellion, the entry of hostile forces into this province during the First World War, etc. caused the modern schools of this region not to enjoy a tangible progress, both in terms of quality and quantity until the coup of March 3rd. But as a result of the relative stability and peace in that region after the coup and also the support of the government, the educational system of this province experienced tangible changes both quantitatively and qualitatively during the first Pahlavi period.
Acceped: 2022/08/23
Keywords:
Modernschools, Educational system, Reza Shah, Kermanshahan, Maaref.
*Corresponding Autor: E-mail: [email protected]
How To Cite:
Motalebi, M., Moradinia, M., P. (2022), The Process of Creating New Schools and The Transformation of The Educational System of Kermānshāhān Province (1299-1330). Journal of Historical Sciences Studies. 14(1): 71-85
و نیون سرادم داجیا دنور ناهاشنامرک تیلاو یشزومآ ماظن لوحت
يبلطم بلطم
1
،* ،
يدارم داوجدمحم
2این
1 . رايداتسا خيرات ، وضع تأیه ناريا يلم هناخباتک و دانسا نامزاس يملع
2 . خيرات رايداتسا ،
وضع تأیه ناريا يلم هناخباتک و دانسا نامزاس يملع
هلاقم تاعلاطا هدیکچ
:تفايرد خيرات 09
/ 12 / متسیس 1400
چمه ناهاشنامرک رد شزومآ ةدس لياوا ات روشک قطانم رتشیب نو
،مهدراهچ بتکم
هناخ يا
شيادیپ و يشزومآ متسیس رد ار يداینب يتلاوحت ناريا رصاعم خيرات رد ييارگون جوم زورب و دورو .دوب داجيا ریس يسررب .دش يشزومآ ماظن ينوگرگد و لوحت ببس و دز مقر يياپورا ةویش هب نيون سرادم تسا نآ رب شهوژپ نيا .تسا هلاقم نيا عوضوم ،ناهاشنامرک رد نيون سرادم سیسأت و شور اب
يفیصوت - هک دهد خساپ ماهبا نيا هب ،تاعوبطم و يویشرآ ةدشن رشتنم دانسا زا هدافتسا اب و يلیلحت
هدوب هنوگچ ناهاشنامرک رد يشزومآ ماظن لوحت و نيون سرادم داجيا دنور شیپ شهوژپ جياتن .تسا
ور
يم ناشن مه دوجو اب دهد هاشنامرک تيلاو رد نيون سرادم سیسأت يبسن ينامز
تايلاو رتشیب اب نا
نيا هب مصاختم ياهورین دورو ،هلودلارلااس شروش هلمج زا يياهداديور و تلاوحت هعومجم ،ناريا دنفسا موس ياتدوک زا لبق ات هطخ نيا نيون سرادم دش ببس ...و لوا يناهج گنج هرود رد تيلاو بث هجیتن رد و دنفسا موس ياتدوک اب اما .دشاب هتشادن يسوملم تفرشیپ رب مکاح يبسن شمارآ و تا
هچ ار يسوملم تلاوحت هاشاضر ةرود رد تيلاو نيا يشزومآ متسیس ،تلود تيامح نینچمه و تيلاو
ّمک رظن زا .درک هبرجت يفیک رظن زا هچ و ي
:شريذپ خيرات 01
/ 06 / 1401
هژاو :يدیلک ياه
سرادم ،يشزومآ ماظن ،نيون
.فراعم ،ناهاشنامرک ،هاشاضر
مانايار*
ة دنسيون ة :لوئسم
@gmail.com 59
m.motalebi
:هلاقم نيا هب دانتسا يدارم ؛بلطم ،يبلطم دمحم ،این
،داوج 1401 ، دنور داجيا سرادم نيون و لوحت ماظن يشزومآ تيلاو ناهاشنامرک شهوژپ همانلصف .
ياه
.يخيرات مولع 14
( 1 :) 71 - 85
1 . همدقم لاس رد هاشنامرک رد نيون هسردم نیتسخن سیسأت زا 1317
/ 1899 رويرهش ات 1320
/ 1941 تيلاو نيا يشزومآ ماظن
ياهدورف و زارف ياتدوک زا لبق ات .دومن هبرجت ار يرایسب
1299 / 1921 زا رثأتم رتشیب ناهاشنامرک يشزومآ نيون ماظن
.دوب تيلاو رب مکاح يسایس تیعضو جره
جرمو يب و و لوا يناهج گنج ،هلودلارلااس شروش ،هطورشم زا سپ يتابث
لوحت هدنرادزاب لماوع زا همه يلم تقوم تلود لیکشت و تيلاو نيا هب مصاختم ياهورین دورو يفیک و يّمک
سرادم
يمن نيون يشزومآ ماظن و سرادم يطيارش نینچ رد .دندوب هطخ نيا رد نيون اب هک نانچنآ تسناوت
هعسوت دي و يّمک
يفیک .دبایب يب يتابث جره و اه و
جرم يمن ار نيون شزومآ ماظن و سرادم هعسوت هزاجا نآ بقاعتم ياه نینچ رد .داد
لاس زا لبق ات هک يروط هبدوب تيلاو زکرم هب رصحنم مه دوجوم سرادم دودعم يطيارش 1332
/ 1914 هسردم چیه
.دشن رياد تيلاو زکرم زا جراخ رد ينيون و تابث ،دنفسا موس ياتدوک عوقو اب و لاوحا نيا ندش يرپس زا سپ اما
هعسوت دنور طيارش نيا رد .دش امرفمکح ناهاشنامرک هلمج زا و روشک رب يبسن شمارآ يفیک و يّمک
باتش سرادم
هرود رد ناهاشنامرک تيلاو رد ار نيون سرادم داجيا دنور تسا نآرب شهوژپ نيا .دنام رادياپ و تفرگ دروم ينامز
.ديامن يسررب هعلاطم شهوژپ ناهاشنامرک نيون سرادم اب طابترا رد اه
دنچ يي ماجنا هدش تسا هلاقم .
« هچخيرات سیسأت
نیتسخن سرادم
نيون رد هاشنامرک
»
( 1278 - 1285
)ش
هنیمز هب رتشیب لکش يرکف ياه
هسردم هس نینچمه و هتخادرپ نيون سرادم يریگ
يفرعم ار رهش نيا نیتسخن هدرک
تسا هلاقم .
« لکش هاشنامرک رد نيون سرادم يریگ
» مه
، جنپ يفرعم و يسررب هب
نامرک نیتسخن هسردم .تسا هتخادرپ هيراجاق هرود رد هاش
رضاح هعلاطم دروم هرود زا جراخ هلاقم ود نيا ينامز ششوپ
باتک .تسا هاشنامرک نيون شرورپ و شزومآ خيرات
( 1278 ات 1332
هعلاطم دروم ةرود ياهداديور هک تسا يرثا اهنت)ش
ششوپ ار رضاح شهوژپ هداد
تسا همانرفس رب يکتم رتشیب و سرادم نایناب لاح حرش رتشیب رثا نيا . لاجر تارطاخ و اه
.تسا هجو رشتنم دانسا زا هدافتسا رضاح شهوژپ زيامت هیئاصحا رتشیب دانسا نيا .تسا تاعوبطم و يویشرآ ةدشن
ياه
،تیسنج زا يدنمشزرا تاعلاطا يواح و هدش دیلوت هاشنامرک فراعم و سرادم يوس زا هرود نامه رد هک تسا سرادم شناد دادعت لاس نینچمه و فلتخم لوصف رد نازومآ
هداد نيا لیلحت و هيزجت اب .تسا يلاوتم ياه يم اه
نور ناوت و د
.دومن نییبت ار تيلاو نيا سرادم دورف و زارف 2 . بتکم شزومآ خ
هنا ا ي
يرمق مهدزیس نرق رخاوا ات نيرتمهم
ناريا يرهش زکارم رتشیب نوچمه ناهاشنامرک رد شزومآ زکارم اهنت عقاو رد و
بتکم هب رصحنم هناخ
بتکم رد شزومآ متسیس .دوب اه هناخ
، هزوح زا يدیلقت و رثأتم ياه
نيا .دوب هیملع زا ناملعم هک
هرهب ،دندوب بلاط هزوح يشزومآ متسیس زا ار نانآ يریگ
يم ناشن رتهب هیملع ياه بتکم يشزومآ متسیس .دهد
هناخ
ينوگرگد هب هجوت نودب اه
هویش و يناهج شزومآ نيون ياه
، نرق يارب مک و تشاد رایتخا رد ار شزومآ راصحنا اه
نيرت
هب ار تلاوحت و رییغت دوب هديد دوخ
و . يشلاچ اب نيون سرادم يجيردت ندش رياد و دورو اب و مهدزیس نرق رخاوا زا
تفلاخم دوجو اب و دش هجاوم يدج تمواقم و اه
.دوب ندش گنرمک لاح رد شزومآ رد نآ شقن ،هیلوا ياه
دروم ةرود رد هعلاطم
، ايز نازیم هب ميدق بتاکم قنور و دوجو د يگتسب نيون سرادم هب يد
ره ،تشا دادعت هچ
يم رتشیب نيون سرادم دش
، سکعلاب و دوب رتمک ميدق بتاکم زا لابقتسا ؛
رد نآ اي و دوبن رياد نيون سرادم هک يحاون
.دنتشاد ار شيوخ قنور زونه ميدق بتاکم ،دوبن نایضاقتم يوگباوج دوجوم سرادم
لاس رد 1307
/ 1928 ياراد هاشنامرک 38
عومجم رد و دوب بتکم 779
و رسپ هبلط 37
رتخد هبلط نيا رد
بتکم هناخ اه لوغشم ت دندوب لیصح
هرامش هدنورپ ،امکاس(
10251 - 297 ص،
1
لاس هیئاصحا رد.)
1310 / 1931 بتکم هناخ ياه
هاشنامرک 24
رکذ باب هدش
تسا يم رظن هب اما .تسا نآ زا لبق لاس هس هب تبسن يسوسحم تفا ياراد هک هیئاصحا دسر
نيا بتکم طقف لاس هناخ
رکذ ار هاشنامرک رهش ياه هدرک
تسا لاس هیئاصحا هک يلاح رد 1307
/ 1928 لک هب طوبرم
يم .تسا تيلاو دوش
يرهش زکارم و تابصق رياس تفرگ هجیتن ياراد ناهاشنامرک
14 بتکم هناخ هدوب تسا
هدنورپ ،امکاس(
هرامش 11006 - 297 ص ، 14 .) هرامش لودج(
1 )
هرامش لودج 1
. بتکم هناخ ناهاشنامرک ياه
بتکم هناخ شزومآ يارب يناسکي شور اه ريز و دنتشادن
رظن تیلاعف تلود يمن
سلاک .دندرک ،ناملعم لزانم رد اه
يم لیکشت ...و اياکت ،دجاسم ملعم و دش
يشور اب ار تامولعم نامه و دندوبن رادروخرب يفاک داوس و تامولعم زا نآ ياه
تسرد هبلط نیب رد هقلاع داجيا ببس هک يمن لقتنم دوش اه
ةهد رد دوجو نيا اب .دندرک قنور هاشاضر تنطلس تسخن
هب مدرم شيارگ زونه و هدرک ظفح ار شيوخ نآ
اه دوب دايز
( هدنورپ ،امکاس هرامش
1691 - 297 ص ، 4
دوجو اب.)
مدرم شيارگ
بتکم هب هناخ
قنور ظفح و اه ،هاشاضر هرود رد يبسن
ان يراگزاس نیب
ود هویش و رد عقاو نیب ود ماظن يشزومآ ميدق
و
ديدج و تشاد دوجو تياهنرد
هب تلاخد تلود دیماجنا لاس رد . 1316
/ 1937 هار زا يکي ّمک هعسوت ياه
،سرادم ي
بتاکم ليدبت صیخشت ناتسبد هب ميدق
هداد نابحاص دنتفاي روتسد تايلاو و تلاايا فراعم تارادا اتسار نیمه رد و دش
بتاکم ار ميدق ترازو تاررقم قبط هک دنيامن مزلم فراعم
« دنروآرد ناتسبد تروصب ار دوخ بتاکم
»
؛ تارادا ،لباقم رد
دنتشاد هفیظو مه فراعم
« يارب ناتسبد زایتما ياضاقت بتاکم نابحاص اب تدعاسم يارب نآ
اه تسبد ات دننک رداص ا
ن اه ي
دنيامن سیسأت ار دوخ
» همانزور(
،ششوک هرامش 70 ، 13 نيدرورف 1316 : ص 2
رد ).
هجیتن ينوگرگد ياه
رایسب جورخ تامدقم ،
يجيردت ماظن
بتکم خ هنا ا ي هب اما دش مهارف هرود نيا رد هرود رد و ديدرگن فذح لماک تروص
هب دعب ياه تروص
هیشاح مک و يا .داد همادا دوخ تایح هب گنر
3 . نيون سرادم نیتسخن هس ردم ناهاش نامرک نيون هس ردم نیتس خن يا
هب موس وم
« هیمش تحم
» لاس رد هس ردم نيا .دوب 1317
/ 1900 طس وت
مشتحم هدازهاش هلودلادامع دنزرف هلودلا
، دش رياد ،ناهاشنامرک قباس نارمکح .
هنيزه فصن يو هسردم ياه
رب ار هدهع
.تفرگ کمک مه يو يوس زا و دش عقاو نارمکح هجوت دروم هلودلاءلاع ازریمدمحا ينارمکح هرود رد هسردم نيا يياه
تفايرد دادعت .درک شناد
نازومآ لاس رد هس ردم نيا 1320
/ 1903 دندوب رفن لهچ
( مانزور ة اي نار هرامش ، 1017 ود ، هبنش 22
ذ ي لا هدعق 1320 : ص 4
ردم لاس نامه رد ).
ةس مان اب يرگيد
« يملاسا هسردم
» دمحم خیش يوس زا رد ملاسلااديدج دیعس
غب يدوهي کي لص ا رد صخش نيا .دش رياد هاش نامرک رهش دوب هديورگ ملاس ا هب هک دوب يداد
،نبوا(
346:1362
دادعت ).
شناد نازومآ لاس رد هسردم نيا 1320
/ 1903 داتشه املع و ناگدازهاش زا رتشیب و رفن يا يسرد داوم .دندوب ناگداز
ن
دوب يضاير و هسنارف ،يبرع ،يسراف هسردم
،هاشنامرک فراعم همانلاس(
1305 : 6 / مانزور ة اي ار هرامش ،ن 1017
ود ، هبنش 22 ذ ي لا هدعق
1320 ص : 4
،هرود نامه رد و ود نيا رانک رد.)
س ردم ة موس ي هاش نامرک رد مه س أت
ی س دش شهوژپ و عبانم رد هک ياه
همانلاس نینچمه و ديدج ياه
فراعم هدرب نآ زا يمان ،هاشنامرک ن
هدش تسا هسردم نيا . هب
« سردم ة ماظن
» موسوم و دوب
رد م ی ناد ناخپوت ة رهش تش ادرارق .
گنج ترازو اي و فراعم ترازو هب هس ردم نيا يگتس باو دروم رد
، دوجوم عبانم رد
يماظن قشم و کيزوم ،هناخپوت ،ماظن هدایپ لماش هسردم نيا يسرد داوم هکنيا هب هجوت اب اما تسین تسد رد يعلاطا دوب
( مانزور ة اي نار هرامش ، 1017 ود ، هبنش 22 ذ ي لا هدعق 1320 ص : 4
هکنيا هب رظن نینچمه و)
ر ي تس ا و ملعم ي اي ن هس ردم اب
م ی ازر س ی د داوج ناخ ترس ی پ هناخپوت دوب ، يم يم هرادا گنج ترازو رظن ريز هس ردم نيا هک تفرگ هجیتن ناوت و دش
همانلاس رد نآ ندربن مان لیلد هیئاصحاو اه
.دوب گنج ترازو هب هسردم نيا يتلایکشت يگتسباو هاشنامرک فراعم ياه
رامآ شناد نازومآ نیياپ رهـــش سرادم رياـــس هب تبـــسن هـــسردم نيا ( دوب رت
24 شناد لاـــس يارب زومآ 1320
/
و )1903
تيدودحم ارچ تش اد شريذپ يارب يياه
شناد هک نادنزرفو ناگدازهاش زا هس ردم نيا نازومآ
بحاص يماظن نابص نم
يم شنيزگ دندش
( مانزور ة اي نار هرامش ، 1021
، هبنش 8 ر ج ب 1320 ص : 4 .)
دمحم خیش نیب ،ناهاشنامرک هب ازریم نیسحلادبع دورو لياوا رد دیعس
دمحم خیش و ملاسلااديدج يقت
ةسردم رد ،
دمحم خیش ييادج هب رجنم هک درک زورب يتافلاتخا هیملاسا قت
ةسردم زا ي دش يملاسا
. ديدج نارمکح هک يتيامح اب
هس ردم دومن صخش نيا زا مان اب يا
« ةس ردم هیملاس ا هیماع »
هش رد ةلص اف هب هک درک سیس أت هاش نامرک ر يهاتوک
زا ار قباس سرادم ماجنارس و تخادنا قنور
سرادم يلیطعت هب ةسردم .دش رجنم يملاسا و هیمشتحم
،هیملاسا هیماع
نيااب .دومن هبرجت لوا يناهج گنج و هطورش م بلاقنا ةرود رد هژيو هب ار يدايز دورف و زارف خیش تایح نامز ات دوجو
دمحم ( داد همادا دوخ تیلاعف هب يقت
،هاشنامرک فراعم همانلاس 1305
:
لاس رد .)7
1325 / 1908 ةسردم
« هيدشر » يوس زا
رياد يلاها زا نت هس رد .دش لیطعت يش زومآ لياس و دوبن و تادياع دوبمک لیلد هب هام شش زا دعب اما ،دش
دعب لاس
ةسردم مان اب يرگيد هسردم
« قوقح
» تیصخش زا يخرب شلات اب مه هسردم نيا يدوز هب اما دش حاتتفا هاشنامرک ياه
هجیتن رد شروش
ههرب نيا رد .دش لیطعت هلودلارلااس ةسردم هلودلارلااس هلئاغ ناياپ ات
هزوح نيا رد يرگيد دشن رياد
تفا اي ،دندش لیطعت اي مه دوجوم هس ردم دنچ يتح و يفیک و يّمک
.دندرک هبرجت ار يس وس حم زا سپ ةرود رد اما
هلودلارلااس هلئاغ لیعامسا تساير ةرود رد هژيو هب و
عم ناخ شلات و تامادقا ،هاشنامرک فراعم رب کلامملادضا رد يياه
.دش زاغآ سرادم هعس وت و دربش یپ تهج اتس ار نیمه رد
لاس رد 1331
/ 1913 ةجیتن رد تارمگ لک سیئر داهنش یپ
لام ةیلک زا تایلام دصرد کي صیصخت رب ينبم ناهاشنامرک هراجتلا
هسردم ود ،راجت تقفاوم و هاشنامرک فراعم هب اه
لود يت
« هيدمحا
» و
« ترصن
» رد .دشرياد هاشنامرک رد دعب لاس
ةسردم ،
« هيدمحم » ازریم شلات اب للهارصن
سیسأت ناخ
( دش
،هاشنامرک روپهاش ناتسریبد همانلاس 1319
:
.)6
لاس رد 1334
/ 1916 گنج اب فداص م هرود نيا .دیس ر يناهبهب مس اقلاوبا دیس اقآ هب ناهاش نامرک فراعم تس اير
و لوا يناهج ناهاشنامرک هب مصاختم ياهورین دورو
کي زا وس ناهاشنامرک رد يلم تقوم تلود لیکشت رگيد يوس زا و
تس ا نيادوجواب . و نيرجاهم هک
تأیه فراعم و يلم تلود هاگ ناهاوخ
يم کمک سرادم هب يهاگ کمک نيا اما دندرک
اه
ةجیتن رد و يطيارش نینچ رد ،دوب مظنم ریغ و يتقوم جره
جرمو ،مص اختم ياوق دورو زا يش ان يس ایس يرادياپان و
( دنداهن يلیطعت هب يور مه دوجوم سرادم
،هاش نامرک روپهاش ناتس ریبد همانلاس 1319
:
تيريدم ةرود لوط رد نياربانب .)7
( يناهبهب مساقلاوبا دیس اقآ هلاس هس
1334 / 1916 ات 1337 /
لاس رد .دشن رياد هزوح نيا رد يديدج ةسردم )1919
1337 /
1919 بويا يجاح ناخ
هنگنز (
کلامملا نيزم
يو تامادقا نیلوا زا يکي .دش بوص نم ناهاش نامرک فراعم تس اير هب )
ةسردم هس ندرک يتلود ؛دوب ترصن و هيدمحم ،هیملاسا
.دوب يتلود لبق زا هيدمحا هسردم
1-3 . ياتدوک زا نيون سرادم داجيا دنور 1299
ةرود کي زا سپ 15
رد ،شنترپ ةلاــس تدوک ةجیتن
يــصقا رد يبــسن شمارآ ،دنفــسا موــس يا ،روــشک طاقن
هلمج زا
لاس رد .دش امرفمکح ناهاشنامرک 1300
/ 1922 رب يو تساير .دش ناهاشنامرک فراعم سیئر يزازک نیسح دیس اقآ
ةعس وت ،ديدج تیعض و ةجیتن رد .دوب روش ک رب يبس ن شمارآ و تابث هرود اب فداص م هاش نامرک فراعم ک و يّمک
يفی
.تسا هجوت لباق ناهاشنامرک فراعم رب يزازک تساير هرود رد سرادم هلمجزا يرگيد سرادم ،قباس سرادم رب هولاع
« تداعــس
» ،
« ينويامه
»
،
« تقادــص
» (
ينیــسح
،)
« هیتــصرف
» ،
« يــسودرف
» و
« هيریما » .دندــش رياد هاتوک ةهرب نيا رد
هب ،هولاع هــسردم خيرات نيا زا لبق ات ةنارتخد ةــسردم هب رــصحنم هاــشنامرک ةنارتخد
« سنایلآ » ةــسردم نینچمه و
دوب يياکيرمآ طلتخم
هرامش هدنورپ ،امکاس(
17756 - 297 ص،
6 .)
،ناطلسلادضع تدعاسم اب يزازک نیسح رد ،تقو نارمکح
2 تشهبيدرا 1301
/ 22 ليروآ 1922 ةنارتخد ةسردم
« هيدضع
» مان اب هنارتخد ةسردم نیمود ،لاس نامه نابآ رد و هام دنچ هلصاف هب .دومن رياد ار
« هیتمصع
» دش رياد
(
،هاشنامرک فراعم همانلاس 1305
:
هب ،وا يگنهرف تامادقا .)34
رد .دش مامت يو ناج ياهب هب ،هنارتخد سرادم سیسأت هژيو
لاس 1301 / 1922 تفلاخم نویناحور بناج زا دروم رد يياه
ديدهت و هسردم نتسب هب ضارتعا .دش زاربا هنارتخد سرادم
دش هتشک ييلابرک نیسح دیس کيرحت هب هاشنامرک فراعم سیئر يزازک نسح دیس اما .دشن يلمع نآ ندز شتآ هب (
ریما ج ،يدمحا 1
صص :نامه ، 194
.
تفلاخم ،فراعم سیئر لتاق مادعا و تموکح عيرس شنکاو اب .)191
مه رهش نيا رد اه
درک شکورف .
دروم نيا ریغ هب
، نآ زا سپ هچ اتدوک زا لبق هچ ،يرگيد هتفاي نامزاس تفلاخم
، تيلاو رد نيون سرادم اب
.تفرگن تروص هاشنامرک سیئر لتق نامز رد ناهاشنامرک سرادم ،يو تيريدم ةرود رد و فراعم
ةسردم راهچ هک دیسر باب هدزاي هب
تیلقا دادعت نيا هب مه ينيد ياه يم هفاضا
هرود نيا رد هاشنامرک سرادم بلاغ .دش
« يلم » هیئاصحا رد .دندوب ياه
هيدمحا هسردم طقف دوجوم
« يتلود » رکذ هدش تسا . لاس رد اما دعب ياه
هب سرادم زا يدادعت جيردت
« يلم
» ،
« يتلود »
زا باب ود هک دندوب رياد هاشنامرک رهش رد سرادم نيا زا باب شش .دندش نآ
اه ياهرهش و تابصق رياس رد .دوب هنارتخد
دندوب هنارسپ يگمه هک دوب رياد هسردم جنپ زین تيلاو (
هرامش هدنورپ ،امکاس 010507
- 297 ص،
28 .) ( هرامش لودج 2
)
هرامش لودج 2
. لاس رد ناهاشنامرک نادرگاش و سرادم رامآ 1301
لاس رد ناهاشنامرک فراعم سیئر لتق زا سپ 1301
/ 1922 هعسوت يتدم يفیک و يّمک
راچد تيلاو نيا سرادم
پ رد هک يروط هب دش هفقو لاس نايا
1304 لاس هب تبسن 1301
دنام رییغت نودب (
.هاشنامرک روپهاش ناتسریبد همانلاس
1319 :
هداد و رامآ .)23
لطم هرود نيا رد تيلاو نيا يفراعم عاضوا هک تسا نآ رگنایب دوجوم ياه تیعضو نيا .دوبن بو
غراف رامآ رد لاس رد هاشنامرک هيدمحم و هيدمحا هسردم ود نلایصحتلا
ياه 1299 و 1300 / 1920 و 1921 دومن
غراف دادعت .دراد يرتشیب قفوم لاس ود نيا رد هک ينلایصحتلا
تفايرد هب
« همانقيدصت »
يادتبا مشش دندش ي
44 دوب رفن
هرامش هدنورپ ،امکاس(
010507 - 297 ص،
18
لاس دنچ رد .)
ةعسوت هاشنامرک نيون سرادم ،هاشاضر هرود تسخن يریگمشچ
دنتفاي
، دادعت هک يروط هب نآ
اه لاس رد 1307 / 1928 هب 27 هب يجراخ و يتلود ،يلم سرادم لماش هک دیسر باب
دوب ليذ بیترت
هرامش هدنورپ ،امکاس(
10251 . 297 / مکاس هرامش هدنورپ ،ا 17755
. 297 ص،
3 :) هرامش لوادج(
3 ، 4 و
).5
هرامش لودج 3
. يلم سرادم
هرامش لودج 4
. يتلود سرادم
ودج هرامش ل 5 . هجراخ و هعونتم سرادم
لاس رد 1307 / 1928 شناد عومجم تيلاو نيا نازومآ
3636 هک دوب 2587 يم لیصحت تيلاو زکرمرد زا ،دندرک
دادعت نيا 1928
و رسپ رفن 659
دادعت .دندوب رتخد رفن شناد
،رصق ياهرهش نازومآ هاش ،دنرک
،هنحص ،رواگنک ،دابآ
دوب ليذ رارق هب بیترت هب نوتسیب و نیسره
مکاس(
هرامش هدنورپ ،ا 10251
. 297 ص،
11 :) هرامش لودج(
6 ).
هرامش لودج 6
. شناد دادعت هاش ،دنرک ،رصق ياهرهش نازومآ
نوتسیب و نیسره ،هنحص ،رواگنک ،دابآ
اب هنارسپ ةطسوتم ةسردم ود ياراد ناهاشنامرک لاس نيا رد 114
دوب زومآ شناد
هرامش هدنورپ ،امکاس(
10251 .
297 ص،
17 .)
هفقو دعب هب لاس نيا زا اما ةعسوت رد هلاس جنپ يا
يفیک و يّمک هب ناهاشنامرک سرادم و فراعم
دمآ دوجو .
نیمه رد
هرادا ،ولزگارق يیحي ترازو ةرود رد و لاس ياه
فراعم لاو ي تا
،ناتسدرک،هاشنامرک
،نادمه مرخ
،دابآ لام ي ر ، درجورب و
سورگ ناونع تحت ديدج يتلایکشت رظن ريز
« برغ فراعم
» هب رارق نادمه تيزکرم .تفرگ
فده زا ا ي ن راک
، عسوت ة يّمک
يفیک و سرادم اون يح تحت دم ي ر ي ت دوب لمع رد اما ،
، ديدج بیترت
، رد و درکن هدروآرب ار تاراظتنا فادها هب ندیسر
.دوب ناوتان شيوخ هب ؛دش نزاوتمان رایسب ناريا برغ رد سرادم هعسوت دنور ،تلایکشت نيا تیلاعف يط
يروط رد هک
هتسياب هجوت رگيد يحاون يخرب رد و دندش رياد يدايز ديدج سرادم ،قطانم و اهرهش زا يخرب سرادم ةعسوت هب يا
و .دشن .دربن نآ زا ينادنچ ةرهب ،ديدج تلایکشت تیلاعف ةلاس جنپ ةرود لوط رد هک دوب يتايلاو هلمج زا هاشنامرک تيلا
هاش هبصق رد هسردم باب کي اهنت هرود نيا يط رد رياد تيلاو نيا رد تاریسمرگ و نایش ناتسبد ود نینچمه و دابآ
کشت نيا تیقفوم مدع .دندش ی
لاو زا يخرب يتياضران و تلا تاي
، لاس رد نآ للاحنا ببس 1312
/ 1933 نامز نيا زا .دش
م فراع حاون ي روکذم هرابود هب میقتسم روط اب
ترازو فراعم طابترا ي دنتفا (
همانلاس بد ی ناتسر هاشنامرکروپهاش
، 1319 : 24 .
).25
يلیصحت لاس يارب 1310
- 1309 / 1930 - 1931 دشن هدوزفا هاشنامرک سرادم دادعت رب هک يدوجو اب دادعت اما
شناد هب نازومآ 3338
دادعت نيا زا .تفاي شيازفا رفن 2463
و رسپ رفن 875
دندوب رتخد رفن
هرامش هدنورپ ،امکاس(
10830 -
297 ص،
21 .)
لاس زا 1312 / 1933 دنتفاي طابترا فراعم ترازو اب امیقتسم رگيد راب ناهاشنامرک فراعم هکنآ زا سپ و .
زا سرادم
دنور ،يمک ظاحل .دندومن هبرجت ار يدشر هب ور
رد نيا دادعت نيون سرادم شرتسگ و يمک هعسوت رب هولاع هرود
سلاک شناد و سرادم ياه شناد دادعت نآ رانک رد .دش رتشیب مه نازومآ
شيازفا تابصق و اهرهش رد مه رتخد نازومآ
د نآ عبت هب و هنارتخد و هنارسپ سرادم نیب يبسانت زونه هک دنچ ره تفاي شنا
هیئاصحا اما دوبن رسپ و رتخد نازومآ ياه
ور دنور دوجوم هب
يم ناشن ار يدشر نایضاقتم يوگباوج سرادم يمک هعسوت دنور .دهد
زا لابقتسا رهش نيا رد دوبن
هياپ رد هژيو هب سرادم سلاک دادعت شيازفا يارب اضاقت نآ لابند هب دش رتشیب رتلااب ياه
رد تفاي شيازفا سرادم ياه
مه لاس رد اتسار نی 1314
/ 1935 سلاک فراعم هرادا يتسرپرس تحت هک دومن تساوخرد تریصب هنارتخد هسردم ياه
5 و 6 ( .ديامن رئاد
هرامش هدنورپ ،امکاس 014501
- 297 ص،
ترازو هب يشرازگ رد هاشنامرک فراعم سیئر لاس نیمه رد .)3
دشر هبور تیعمج يوگباوج هاشنامرک رهش سرادم هک دش روآداي فراعم شناد
نازومآ یضاقتم و تخاس اما تسین نا
هزوؤپ مه سرادم هک دومن تساوخرد تقوم يلح هار ناونع هب يو نياربانب دوب رب نامز يا
« ارارطضا » رک رئاد هزاجا ند
سلاک ياه 5 و 6 دننک رداص دوجوم سرادم رد ار
هرامش هدنورپ ،امکاس(
014501 - 297 ص،
11
رد يتلود سرادم دوبمک.)
يتياضران هاشنامرک لاس رد رهش نيا يتلود سرادم هک ارچ .تخیگنا رب مدرم نیب رد ار يياه
1312 / 1933 هب رصحنم
5 و هنارسپ يتلود هسردم 2
هک دوب هنارتخد هسردم تعاضب زا مدرم رتشیب هک اجنآ زا .دوبن رهش تیعمج يوگخساپ
شناد شريذپ يارب دندوبن رادروخرب ينادنچ يم راشف سرادم هب نازومآ
سلاک هک يياج ات ،دندروآ ار يدايز تیعمج اه
يم ياج دوخ رد ( داد
هرامش هدنورپ ،امکاس 3285
.
لابند يرتشیب باتش اب سرادم هعسوت ،هرود نيا زا .)297
ياتسار رد .دش
دنفسا رد هاشنامرک هيدلب نمجنا،نيون سرادم هعسوت 1312
/ 1933 هک دومن بيوصت 8
لاس تادياع دصرد 1313
دلب هي
يادتبا سرادم هب کمک فرص روبزم ( دوش ناتسا ي
هرامش ،ششوک همانزور 54،22
دنفسا 1312 ص :
يغلبم نینچ صاصتخا .)2
راعم بوصم هجدوب ياوس سرادم هعسوت يارب سرادم هعسوت و يگدیسر روظنم هب و نآ لابند هب .دوب ناتسا يف
هام دادرم رد ،تقو فاقوا و فراعم ريزو تمکح ياقآ ،ناهاشنامرک 1313
/ تسوگآ 1934 ( دش ناهاشنامرک يهار
همانزور
هرامش ،ششوک 175،30
دادرم 1313 ص :
تیصخش ،فراعم عفن هب تایلام عضو و يتلود هجدوب رانک رد .)2
حم ياه مه يل
کمک يم فراعم هب يياه مسارم اي و دندرک
يم لیکشت سرادم عفن و تيامح هب يياه ( دش
هرامش ،حابص همانزور 10،4
رهم
1306 ص :
.)4
لاسرد صحت ی ل ي 1320 - 1319 سرادم و هاگشزومآ اه
ي هاشنامرک هب
رارق ذ ي ل دوب . رد رهش هاشنامرک جنپ
بد ی ناتسر
تلود ي هنارسپ و هس بد ی ناتسر د هنارتخ لاعف ی ت تشاد نمض ا ي هکن ارسشناد ي تامدقم ي تخدهاش ا
ي ن رهش رد لاس
1319 / 1940 ةرود نیتسخن غراف
صحتلا ی ل هک ار ارسشناد ي 7
رفن دندوب نشج تفرگ . اي ن صاخشا هلصافلاب
رد سرادم
هاشنامرک لوغشم
لاعف ی ت دندش .
رد مه ی ن لاس راهچ ناتسبد تلود ي هنارتخد و
هس ناتسبد تلود ي هنارسپ رد رهش لاعف ی ت دنتشاد . رانکرد سرادم
تلود
،ي 7 هسردم لم ي هنارسپ
، 8 هسردم لم ي هنارتخد و 4 ناتسبد طلتخم مه رد حطس رهش رياد دندوب . اربانب ي ن لک
سرادم لاعف دوجوم رد هاشنامرکرهش رد
ا ي ن لاس هب 36 باب سر ی د . نيا عبات يياتسور يحاون و اهرهش رگيد سرادم
هب زین تيلاو 64
دیسر باب (
همانلاس بد ی ناتسر هاشنامرکروپهاش
، 1319 : 26 -
).32
4 . يياتسور يحاون و تابصق سرادم
لاس ات 1332 / 1914 و تابصق ،تيلاو ياهرهش رياس .دوب هاشنامرک رهش هب رصحنم ناهاشنامرک نيون سرادم همه
هرهب يياتسور يحاون ،يحاون نيا رد نيون هسردم ندومن رياد يارب يلمع مادقا و شلات نیلوا .دنتشادن نيون سرادم زا يا
ماصمص ناخریش يوس زا ليا سیئر کلامملا
رصق مکاح و يباجنس تروص نيریش
لاس رد يو .تفرگ 1332
/ 1914
هسردم رصق رد يناف رقاب ازریم تيريدم اب و هیماصمص مان اب يا ( دومن رياد نيریش
.هاشنامرک فراعم همانلاس
:1305
رد .)14
لاس 1336 / 1918 هنحص هيداوج ،دنرک هیماشتحا سرادم بیترت هب
هرامش هدنورپ ،امکاس(
24012 . 297 ص،
9
رقنس هيریما و )
رد ( دندش رياد ناهاشنامرک تابصق
،فراعم همانلاس 1305
:
يذ رد .)21
يياتسور هسردم نیتسخن لاس نامه هدعقلا
ياتسور رد يياتسور هسردم نیمود دعب هام دنچ .دش رياد هراوهگ ياتسور رد هیلابقا هسردم ناونع اب ناهاشنامرک ( ديدرگرياد يئایلک نانویک
،فراعم همانلاس 1305:21
ا هسردم .) عازن هجیتن رد لاس کي زا دعب هاروهگ هیلابق
يلحم ياه
نياربانب .دش لیطعت هیماشتحا ةسردم جنپ هب رصحنم ،دنفسا موس ياتدوک زا لبق ناهاشنامرک تابصق لاعف سرادم
لاس رد ریخا هسردم هک دوب رواگنک توخا و رقنس هيریما ،رصق هیماصمص ،هنحص هيداوج ،دنرک 1298
/ 1919 دش رياد
اس(
هرامش هدنورپ ،امک 24012
. 297 ص،
5
صخشم تروص هب و دنفسا موس ياتدوک زا سپ .)
لاس زا رت 1305
/ 1926 هعسوت
و سرادم هجوت لباق شيازفا هب رجنم و دش زاغآ يياتسور يحاون و تابصق رد سرادم يمک شناد
نازومآ يروط هب .دش
يلیصحت لاس زاغآ رد هک 1309
- 1310 هبصق سرادم دادعت رک ياه
هب ناهاشنام 11
اب باب 735 دیسر زومآ شناد
هرامش هدنورپ امکاس(
10830 - 297 ص،
3 .) ( هرامش لودج 7
).
هرامش لودج 7
. و سرادم شناد نازومآ هبصق لاس رد ناهاشنامرک اه 1309
هبصق سرادم ،هاشاضر تنطلس مود ههد رد و دنتفاي هعسوت يرتشیب باتش اب يمک ظاحل زا ناهاشنامرک ياه
دادعت
شناد تیلاعف و فراعم ترازو تلایکشت ديدج مظن رد دش رکذ رتشیپ هک نانچمه .تفاي يسوسحم شيازفا مه نازومآ
هلاس جنپ
« برغ فراعم »
طقف 3 هاش هسردم هعسوت نياربانب .دندش رياد ناهاشنامرک تيلاو رد تاریسمرگ و نایش ،دابآ
هفقو زا سپ تابصق سرادم يمک لاحنا اب هلاس جنپ يا
لاس رد برغ فراعم تلایکشت ل 1312
/ 1939 رد .دش عورش
داجيا و سیسأت .دش سیسأت نارهم يسودرف ناتسبد برغ فراعم تلایکشت للاحنا زا يکدنا هلصاف اب و لاس نیمه لاس رد يياتسور يحاون و تابصق رد ديدج سرادم 1313
/ ریگمشچ ،هرمک هسلاکود ناتسبد لاس نيا رد دوب رت
ناتسبد
هنارسپ لپرس هسلاک راهچ و باهذ
دش هسلاک تشه رصق يولهپ ناتسبد و رياد
هرامش هدنورپ ،امکاس(
24012 . 297 ص،
)4
.
لاس هلصاف رد نیسره هيریما ناتسبد ياه
1311 ات 1314 / 1932 ات 1935 لاس رد .دش هسلاک راهچ 1315
/ 1936 زا
سلاک سیسأت تساوخرد فراعم ترازو ياه
5 و 6 هب هک دش رهش نيا رد دروم تساوخرد نيا هجدوب دوبمک تلع
تفرگن رارق فراعم ريزو تقفاوم
( هرامش هدنورپ ،امکاس 24595
- 310 ص،
6
لاس رد.)
1315 / 1936 و هسلاک شش ناتسبد
هاش طلتخم و هسلاکود ناتسبد ،نيریش رصق طلتخم نلایگ طلتخم و هسلاک ود ناتسبد ،دابآ
هسلاکود ناتسبد و برغ
دندش رياد رقنس تخدهاش هنارتخد هسلاک جنپ ناتسبد ،رواگنک ناتسبد ،تشدیهام
هرامش هدنورپ ،امکاس(
24012 .
297 ص،
14
دش هتخاس رياشع يارب روشک ترازو هجدوب زا ناويا هسلاکراهچ هنارسپ ناتسبد نینچمه) هرامش هدنورپ ،امکاس(
24012 . 297 ص،
2 .)
لاس رد 1316 / 1937 يولهپ هسلاک هس ناتسبد لاس نیمه رد .دش سیسأت هنحص هنارتخد هسلاکراهچ ناتسبد
هب .دش رياد زيورپ ورسخ طلتخم هسلاکراهچ ناتسبد دعب لاس رد .دندش رياد نانادبآ شويراد هسلاکود ناتسبد و راوچ لاس رد لاس رد هک ملايا روپهاش ناتسبد 1309
/ 1930 لاس رد دوب هدش سیسأت 1317
/ 1938 و هطسوتم لوا سلاک
لاس رد 1318 / 1939 دش هفاضا هطسوتم مود سلاک
هرامش هدنورپ ،امکاس(
24012 . 297 ص،
35
لاس رد.)
1318 / 1938 رد
تسهد زا کي ره ا
ن اه ي يادتبا هسردم کي رواگنک هناگراهچ ديدرگ سیسأت ي
هرامش ،ششوک همانزور(
74،20 نيدرورف 1318 :
ص 2 .) ( هرامش لودج 8
).
لودج هرامش 8 . دادعت شناد نازومآ لاس رد تابصق و اهرهش 1319
- 1318
هرامش رادومن 9
. شناد و سرادم رامآ هعلاطم دروم هرود رد نازومآ
1-4 . يياتسور يحاون و تابصق سرادم تلاکشم و عناوم
تسبد زا هچنآ لوا هجرد رد ا
ن اه يم هجوت بلج ياتسور يحاون و تابصق ي يرهاظ لکش درک
نآ اه قاتا .دوب هک يياه
اب مه يرهش يحاون رد .دوب يتشادهب ریغ و بوطرم ،کيرات دوب هدش هیبعت سرادم يارب دراوم يخرب رد هک يدوجو
ترامع شلات و دوبن هسردم بسانم اما ،دندوب هداد صاصتخا سرادم يارب يگرزب ياه متخاس داجيا يارب يياه
نآ اه ي
دوب نايرج رد ديدج
هرامش ،ششوک همانزور(
42 ، 15 تشهبيدرا 1306
ص:
1
ریغ زا نيریشرصق فراعم لیفک شرازگ .)
« لباق
ندوب تنوکس »
و
« يحص تاروتسد نتشادن »
يم رکذتم شرازگ نيا رد يو دراد تياکح رصق هسردم طيارش هک دوش
هچب تملاستسا نکمم هسردم يحص همادا رد و دهد رارق يدج رطخ ضرعم رد هیتآ رد ار اه
يم داهنشیپ د
:ده
« هچ ره
دنيامن ثادحا هسردم يارب يبسانم و بوخ لحم رتدوز
»
هرامش هدنورپ ،امکاس(
1691 . 297 ص،
16
هاشنامرک فراعم سیئر .)
يم فیصوت نینچ ار نآ تیعضو ملايا ناتسبد زا ديدزاب رد :ديامن
« قوف ناتسبد لحم کيرات و کچوک و فیثک هداعلا
تم ار هدنب اتقیقح هک دوب قاطا ياراد هک ار يبوخ بسانم لحم هدرک شدرگ ملایع يدابآ رد اروف درک رثأ
و نشور ياه
يهام غلمب هفاضا لاير داتفه يهام اب دوب يگرزب اتبسن طایح و دیفس 150
من هراجا لاير ار ناتسبد داد روتسد و دو
هب اروف آ دنهد لقن اجن
»
هرامش هدنورپ ،امکاس(
24012 . 297 ص،
4
هب تسد نآ اب يياتسور سرادم هک يرگيد هدمع لکشم.)
هچب ،ءایلوا لوصحم تشادرب عقاوم رد و ناتسبات لصف رد هک دوب نيا ،دندوب نابيرگ يم جراخ هسردم زا ار دوخ ياه
دندرک
شناد جورخ زا دندوب هتسناوتن نامز نيا ات زین ناريدم و دنيامن يریگولج نازومآ
هرامش ،ششوک همانزور(
86 ، 8 تشهبيدرا
سرادم دادعتنازومآ شناد دادعت 1297 1301 1307 1319
8 15 27 104
1218
3636
5351
سرادم دادعت نازومآ شناد دادعت
1309 ص:
2 .)
شناد دادعت يياتسور يحاون و تابصق سرادم هیئاصحارد هچب هک يلصف ينعي ناتسمز لصف رد نازومآ
اه
رامآ راک لصف عورش اب اما دوب هجوت لباق دنتشادن يرادماد و يزرواشک راک رد يتیلاعف شناد
نازومآ يسوسحم شهاک
يم ناشن ار دهد
هرامش هدنورپ ،امکاس(
11006 - 297 ص،
5 .)
5 . هجیتن يریگ
يم ناشن شهوژپ جياتن نازیم هب هعلاطم دروم هرود رد ناهاشنامرک نيون سرادم دورف وزارف و يرادياپ ،سیسأت دهد
تيلاو رب مکاح يسایس عاضوا زا رثأتم يهجوت لباق هدوب
تسا هعسوت دوب مکاح تيلاو رب يبسن شمارآ هک نامز ره .
زا لابقتسا و يمک يم جضن سرادم
هرود رد اما .تفرگ يب ياه
و يتابث جره جرمو رایسب نيون سردم هعسوت دنور يسایس
يم ناشن شهوژپ جياتن .دنراد يلیطعت هبور مه دوجوم سرادم يتح و هدوب دنک نيون سرادم هعسوت دنور دهد
رويرهش ات زاغآ زا ناهاشنامرک 1320
.دراد صخشم هلحرم هس
سیسأت زا تسخن هرود لاس ات و هدش عورش هاشنامرک رد هسردم نیتسخن
1325 هطورشم ياهورین يریگرد زاغآ ،ق
و تسا مکاح تيلاو رب يبسن شمارآ هرود نيا رد تسا لماش ار ،هطورشم دض و لکش دهاش لاس دنچ هلصاف رد
يریگ
.میتسه تيلاو نيا رد نيون سرادم نیتسخن نيوکت و لاس زا مود هرود 1325
وس ياتدوک ات ق ،هطورشم دض و هطورشم ياهورین يریگرد زا يادج ههرب نيا رد ؛دنفسا م
لمحتم روشک هب مصاختم ياهورین دورو زا ار هبرض نيرتشیب هک دوب يطاقن زا يکي ناهاشنامرک لوا يناهج گنج يط رد هراپ رد و تفر شیپ يدنک هب سرادم يمک هعسوت يياضف نینچ رد .ديدرگ يلیطعت هب يتح دراوم زا يا
دوجوم سرادم
.دیماجنا مه رويرهش ات اتدوک زا ينعي موس هرود رد 1320
،دوب مکاح ناهاشنامرک هلمج زا و روشک رب يبسن تابث و شمارآ هک ،
تلایکشت تیلاعف هاتوک هرود زج هب
« برغ فراعم »
هعسوت تيلاو نيا نيون سرادم يفیک و يّمک
مشچ .دنتفاي يریگ
عبانم
ما ی ر دمحا ي دمحا، تارطاخ تسخن ی ن دبهپس ا ي نار
، هب ششوک سحملاغ ی ن رگرز ي
،داژن ج 1
، نارهت ، هسسوم شهوژپ و تاعلاطم گنهرف ي نب ی دا
نافعضتسم و
نازابناج بلاقنا ملاسا
،ي 1373 .
،يلع ،ينیما لکش
هاشنامرک نيون سرادم يریگ ،موس هرامش ،لوا هرود ،ملاسا و ناريا تاعلاطم همانلصف ،
1398 .
،نژوا ،نبوا (زورما ناريا
1906 - 1907 ) ،ملع رشن ،نارهت ،يدیعس رغصا يلع همجرت ، 1391
.
يب ،هاشنامرک،هاشنامرک روپهاش ناتسریبد همانلاس ،ان
1319 .
يب ،هاشنامرک ،هاشنامرک فراعم همانلاس ،ان
1305 .
يولع دمحم ،ایک
،ناروگ يمتسر نسحم و يلع هاشنامرک نيون شرورپ و شزومآ خيرات
( 1278 - 1332 )ش ،ناتسب قاط ،هاشنامرک ، 1384
.
يولع دمحم ،ایک ،يلع
( هاشنامرک رد نيون سرادم نیتسخن سیسأت هچخيرات 1278
- 1285 )ش خيرات ةمانشهوژپ ، لاس ،ناريا يلحم ياه
لوا هرامش ،مشش يپایپ–
11 ، 1396 .
هرامش هدنورپ ،امکاس 1691
. 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 014501
. 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 17755
. 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 37941
. 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 010507
- 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 10251
- 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 10830
- 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 11006
297–
هرامش هدنورپ ،امکاس 24012
. 297
هرامش هدنورپ ،امکاس 24595
- 310
مکاس هرامش هدنورپ ،ا 3285
. 297
مانزور ة ا ي نار
، ود هبنش
، هرامش 101722
، ذ ي لا هدعق 1320
مانزور ة ا ي نار ، هرامش
، 1021 هبنش 8 بحر 1320
مانزور ة هرامش ،حابص 4
، 10 . رهم 1306
مانزور ة هرامش ،ششوک 270
، 13 نيدرورف 1316
مانزور ة هرامش ،ششوک 42
، 15 تشهبيدرا 1306
مانزور ة هرامش ،ششوک 74
، 20 نيدرورف 1318
مانزور ة هرامش ،ششوک 254
، 22 دنفسا 1312
مانزور ة
،ششوک هرامش 175 ، 30 دادرم 1313
