Bµn vÒ phng ph¸p nghiªn cøu PhËt gi¸o

Bμn vÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu PhËt gi¸o ë Trung Quèc

Con ®−êng chung cña nghiªn cøu PhËt gi¸o

PhËt gi¸o lμ mét t«n gi¸o ®· l−u truyÒn h¬n 2000 n¨m lÞch sö, gi¸o nghÜa, tæ chøc, giíi luËt, tranh t−îng, nghi thøc hÕt søc phong phó, råi c¶ ®Õn ph−¬ng thøc truyÒn thô cña nã mçi n¬i mçi kh¸c, sù thay ®æi mçi thêi k× mçi kh¸c, tÊt c¶

®Òu v« cïng phøc t¹p. Mét ng−êi nghiªn cøu dï cã dμnh c¶ cuéc ®êi, còng kh«ng thÓ lμm râ ®−îc mäi thø cña PhËt gi¸o.

Tr−íc ®©y cã ng−êi ®· c¶nh b¸o r»ng, cã hai lo¹i häc vÊn kh«ng nªn ®éng vμo, mét lμ Hång häc, bé m«n nghiªn cøu vÒ t¸c phÈm “Hång l©u méng” cña Tμo TuyÕt CÇn; cßn mét c¸i lμ PhËt häc, nã qu¸ s©u, qu¸ phøc t¹p, ch¼ng h¹n chØ c¸i duy thøc häc, nh÷ng tªn gäi kh¸i niÖm l«gic ë ®Êy,

®· lμm b¹n nh− “l¹c vμo mª cung”, suèt

®êi kh«ng ra ®−îc. Nh÷ng thø cña PhËt gi¸o qu¶ thùc lμ qu¸ nhiÒu, con ®−êng nghiªn cøu còng rÊt l¾m, kh«ng cã c¸ch nμo kh¸c, chóng ta ®μnh ph¶i c¾t nhá ra

®Ó nãi, ®¹i thÓ chia ra lμm bèn lo¹i con

®−êng nghiªn cøu nh− sau.

C¸t TriÖu Quang^(*)

nay cÇn ph¶i nhÊn m¹nh h¬n n÷a tÝnh quan träng cña c¬ së t− liÖu v¨n b¶n, ®Õn t− liÖu v¨n b¶n mμ b¹n còng kh«ng lμm s¸ng tá, th× b¹n nghiªn cøu c¸i g×? Nh÷ng bμi nghiªn cøu cña chóng ta hiÖn nay, vÒ quan ®iÓm cã thÓ cßn trao ®æi tranh luËn, nh−ng chØ cÇn t− liÖu v¨n b¶n sai, th× nãi g× còng vøt ®i hÕt. Nghiªn cøu PhËt gi¸o còng nh− vËy.

Nghiªn cøu t− liÖu v¨n b¶n PhËt gi¸o chñ yÕu yªu cÇu ph¶i cã sù nç lùc vÒ mÊy ph−¬ng diÖn tri thøc sau: Thø nhÊt, thu thËp c¸c lo¹i t− liÖu, tøc lμ thu thËp réng r·i c¸c t− liÖu bao gåm t− liÖu tiÕng Sanskrit, tiÕng Pali, tiÕng Anh, tiÕng NhËt. §èi víi b¹n, nh÷ng kinh ®iÓn vμ t−

liÖu v¨n b¶n PhËt gi¸o ®−îc nghiªn cøu vμ chØnh lÝ cÇn ph¶i cã t− liÖu réng r·i ®Ó

®èi chøng, hiÖu ®Ýnh vμ chó thÝch. ë ®©y cÇn ®Æc biÖt nãi thªm mét chót, PhËt häc

®· lμ mét m«n khoa häc cã tÝnh quèc tÕ, b¹n cμng ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng thμnh qu¶ nghiªn cøu cña lÜnh vùc nμy ë c¸c ng«n ng÷ kh¸c, nÕu kh«ng nh÷ng c¸i mμ

b¹n ®−a ra dÔ bÞ thiªn h¹ chª c−êi, ch¼ng h¹n nh− mét nghiªn cøu vÒ cuèn “Ph¸p Hoa kinh”, kh«ng nh÷ng ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng b¶n dÞch kh¸c nhau cã trong tiÕng H¸n nh− b¶n “ChÝnh Ph¸p Hoa kinh” vμ

“DiÖu Ph¸p Liªn hoa kinh”, mμ cßn ph¶i biÕt b¶n tiÕng Sanskrit. §¹i häc Soko Gakkai cã mét häc gi¶ cßn rÊt trÎ, tªn lμ T©n §¶o TÜnh ChÝ, «ng nμy ®· sö dông nhiÒu b¶n kinh, tiÕn hμnh ®èi chiÕu rÊt tØ mØ, vμ cßn so¹n ra cuèn “ChÝnh Ph¸p Hoa kinh tõ ®iÓn” bao gåm ®èi chiÕu c¸c thø tiÕng; hoÆc nh− nghiªn cøu cuèn “ThÇn Héi ng÷ lôc”, ®©y lμ c«ng viÖc cña ng−êi Trung Quèc, nh−ng b¹n còng cÇn ph¶i xem b¶n hiÖu ®Ýnh cña Linh Méc §¹i TruÊt, ng−êi NhËt B¶n, b¶n hiÖu ®Ýnh cña Hå ThÝch vμ b¶n hiÖu ®Ýnh cña D−¬ng T»ng V¨n míi ra, h¬n n÷a cßn ph¶i tham kh¶o nh÷ng nghiªn cøu cña John R. McRae, ng−êi Mü, nh÷ng nghiªn cøu cña TiÓu Xuyªn Long, ng−êi NhËt.

Thø hai, ph¶i trang bÞ cho m×nh nh÷ng tri thøc cña nhiÒu ph−¬ng diÖn, trong ®ã bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ ng«n ng÷, lÞch sö, ®Þa lÝ, triÕt häc, x· héi, t©m lÝ, v.v... VÝ dô nh−, b¹n nghiªn cøu cuèn “§¹i §−êng T©y vùc kÝ”, trong ®ã cã rÊt nhiÒu ®Þa danh cæ, lμm sao mμ biÕt ®−îc nã lμ ®Þa ph−¬ng nμo hiÖn nay? Mét tõ cña PhËt gi¸o cæ ®¹i, cã thÓ lμ dÞch ©m, b¹n lμm thÕ nμo cã thÓ dùa vμo ph−¬ng ph¸p ®èi chiÕu ng÷ ©m, mμ biÕt ®−îc ý nghÜa cña nã?

Cßn ©m cæ vμ c¸ch ®äc ngμy nay kh¸c nhau, kh«ng thÓ ®äc theo ©m hiÖn nay

®−îc, cho nªn b¹n l¹i ph¶i cã tri thøc ©m vËn häc cæ ®¹i. Thø ba, lμ lμm chó thÝch, b¹n cßn ph¶i rÊt th«ng th¹o c¸c lo¹i tμi liÖu lÞch sö. T«i cã mét kinh nghiÖm, ng−êi míi b−íc ®Çu lμm chó thÝch, ®Ó t×m mét vÊn ®Ò nμo ®ã, cø gië tõ ®Çu s¸ch ®Õn cuèi s¸ch, cã khi lËt gië rÊt nhiÒu cuèn s¸ch, còng kh«ng t×m ®−îc c¸i mμ m×nh mong muèn. Nh−ng nh÷ng ng−êi ®· lμm viÖc nμy l©u råi, cã mét sè tÝch lòy, cã Ên t−îng víi nhiÒu cuèn s¸ch, nhí ®−îc rÊt nhiÒu t− liÖu, cho nªn dÔ dμng t×m kiÕm

h¬n. Nh−ng cã ®iÒu lÝ thó lμ khi b¹n ®·

lμm tèt chó thÝch råi, ng−êi kh¸c sÏ cã thÓ tõ viÖc lμm cña b¹n mμ t×m ra nhiÒu ®Çu mèi cã liªn quan kh¸c, rÊt thuËn tiÖn.

Thø t−, chóng t«i muèn nh¾c ®Õn nh÷ng tãm t¾t néi dung chÝnh vμ tõ ®iÓn. Trong nh÷ng tõ ®iÓn mμ ng−êi Trung Quèc biªn so¹n, cuèn “PhËt gi¸o ®¹i tõ ®iÓn” cña

§inh Phóc B¶o ra ®êi sím nhÊt, nay ®· bÞ lçi thêi. §iÓm tèt cña cuèn nμy lμ nhiÒu tõ, nh−ng nªu xuÊt xø kh«ng râ rμng.

T−¬ng ®èi tèt lμ cuèn “PhËt gi¸o ®¹i tõ

®iÓn” cña Mochizuki Shinko, ng−êi NhËt B¶n. Cuèn “PhËt gi¸o ®¹i tõ ®iÓn” cña Chøc §iÒn §¾c N¨ng hiÖn nay h¬i cò mét chót, song còng cßn ®−îc. §¹i tõ ®iÓn míi vμ toμn diÖn th× cã cuèn “PhËt Quang ®¹i tõ ®iÓn”, nh−ng sù thùc cuèn nμy nh− thÕ nμo? T«i kh«ng d¸m b×nh luËn, bëi v× t«i ch−a xem kÜ. Nh−ng cã mÊy lo¹i tõ ®iÓn chuyªn ngμnh lo¹i nhá còng kh¸ tèt, ch¼ng h¹n cuèn “Ph¸p t−íng tõ ®iÓn” do Chu ThÞ Hoμng so¹n trong thËp niªn 40 thÕ kØ XX, nã cã nh÷ng ph©n lo¹i c¸c s¸ch vÒ duy thøc ph¸p t−íng, råi ®Æt vμo cuèi mçi môc tõ t−¬ng øng, rÊt bæ Ých cho ng−êi dïng. Cuèn “PhËt häc tõ ®iÓn” do Ng« Nh÷ Qu©n ë Hång C«ng biªn so¹n, còng t−¬ng ®èi tèt. ¤ng lμ ng−êi cã nghiªn cøu chuyªn m«n, cuèn nμy cã nh÷ng ®iÓm kh¸c víi mét sè tõ ®iÓn tr−íc

®©y, nã kh¾c phôc ®−îc mét sè ®iÓm yÕu:

Mét lμ, kh«ng cã nghiªn cøu chuyªn m«n;

hai lμ, sao chÐp lung tung, kh«ng cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm; ba lμ, trong thÓ lÖ còng kh«ng ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn. Ngoμi ra, tõ ®iÓn c¸c ®iÓn tÞch PhËt gi¸o chÝnh lμ b¶ng môc lôc cã tãm t¾t néi dung, xuÊt hiÖn sím nhÊt cã cuèn “PhËt th− gi¶i thuyÕt ®¹i tõ ®iÓn” cña TiÓu D·

HuyÒn DiÖu, ng−êi NhËt B¶n, cuèn nμy rÊt cã gi¸ trÞ. Cßn cuèn “Trung Quèc PhËt gi¸o sö tÞch kh¸i luËn” cña TrÇn Viªn, Trung Quèc lμ lo¹i t− liÖu lÞch sö vÒ t¨ng truyÖn,

®¨ng lôc, nã giíi thiÖu vμ kh¶o chøng t−¬ng ®èi cã tr×nh ®é. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, TrÇn SÜ C−êng ë Th−îng H¶i ®· biªn so¹n

cuèn “PhËt ®iÓn tinh gi¶i”. §©y lμ mét bé s¸ch giíi thiÖu gi¶i thÝch c¸c th− tÞch PhËt gi¸o, rÊt cã gi¸ trÞ. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nμy ®Òu thuéc vÒ nghiªn cøu t− liÖu v¨n b¶n PhËt gi¸o.

VÒ ph−¬ng diÖn nμy, t«i muèn nh¾c

®Õn viÖc kh¶o chøng nh÷ng quyÓn kinh gi¶ vμ nh÷ng cuèn kinh cã nhiÒu tån nghi. Tr−íc tiªn, nãi ®Õn viÖc kh¶o chøng nh÷ng cuèn kinh gi¶ g©y nhiÒu tranh luËn. Sau khi PhËt gi¸o truyÒn vμo Trung Quèc, ®Õn thêi Nam B¾c triÒu, mét sè ng−êi Trung Quèc ®· n¾m ®−îc rÊt nhiÒu tri thøc PhËt gi¸o, thÕ lμ b¾t ®Çu pháng theo kinh ®iÓn PhËt gi¸o, tù m×nh ngôy t¹o kinh ®iÓn, ®¹i lo¹i cã nh÷ng cuèn nh−

lμ “Phô MÉu ¢n Träng kinh”, “Chiªm S¸t kinh”... VÒ nh÷ng ho¹t ®éng nμy, tr−íc

®©y ®Òu cho lμ ngôy t¹o. Theo t− t−ëng khoa häc kh¸ch quan chñ nghÜa, ngôy t¹o lμ kh«ng tèt, kh«ng thÓ coi lμ sö liÖu, ph¶i vøt bá ®i. Nh−ng vμo thËp niªn 30 thÕ kØ XX, TrÇn DÇn Kh¸c⁽¹⁾ ®· chØ ra r»ng, trong sö liÖu ngôy t¹o cã lÞch sö ch©n thùc, bëi v× nh÷ng thø ngôy t¹o nμy còng cã t¸c dông, nÕu b¹n kh¶o s¸t cho ra

®−îc thêi gian vμ ®éng c¬ ngôy t¹o cña nã, b¹n sÏ cã ®−îc t− liÖu ch©n thùc míi.

Song, kh«ng chØ cã thÕ, cã häc gi¶ cßn tiÕp tôc chØ râ, nh÷ng thø mμ ng−êi Trung Quèc ngôy t¹o ra, chÝnh nã l¹i nãi lªn ng−êi Trung Quèc ®· b¾t ®Çu hiÓu biÕt vμ v−ît qua PhËt gi¸o Ên §é. Tõ nh÷ng ngôy kinh vμ kinh cßn tån nghi cã thÓ nh×n thÊy ®−îc qu¸ tr×nh Trung Quèc hãa PhËt gi¸o. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p nμy ®Òu cã tÝnh hîp lÝ, song lμm ®−îc tèt nhÊt, lμ Môc §iÒn §Õ L−îng cña NhËt B¶n. T¸c phÈm vÒ b¶n kinh tån nghi (Môc §iÒn §Õ L−îng: “Nghiªn cøu kinh tån nghi”, ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc Nh©n v¨n, §¹i häc Kyoto, 1976), ®Õn nay vÉn lμ cuèn s¸ch tham kh¶o quan träng nhÊt. Häc gi¶

Ph¸p gèc Hoa Qu¸ch LÖ Anh còng cã luËn v¨n vÒ ngôy kinh, vÝ dô cuèn “Kh¶o chøng Chiªm S¸t kinh", ®Òu cã thÓ tham

kh¶o. Nãi vÒ thu thËp c¸c tμi liÖu ®· bÞ thÊt l¹c. Nh÷ng lo¹i tμi liÖu thÊt l¹c, vÒ ph−¬ng diÖn kinh ®iÓn PhËt gi¸o tiÕng H¸n, chñ yÕu lμ nh÷ng thø ®· ®−îc ph¸t hiÖn tr−íc ®©y trong t− liÖu ph¸t hiÖn

®−îc ë §«n Hoμng, tõ c¸c lo¹i b¶n sao chÐp cæ, nh−ng ch−a ®−îc ®−a vμo §¹i T¹ng kinh, vÝ dô trong mét sè chïa cæ ë NhËt B¶n, cã khi cßn l−u gi÷ mét sè b¶n sao tõ thêi §−êng, thËm chÝ cßn sím h¬n, ch¼ng h¹n nh− cuèn “Qu¸n ThÕ ¢m øng nghiÖm kÝ”. Cã mét sè s¸ch ng−êi NhËt B¶n sao mang vÒ, cßn ë Trung Quèc th×

®· thÊt truyÒn. ChÝnh D−¬ng V¨n Héi n¨m x−a ®· cã ®−îc cuèn Duy Thøc b¶n kh¾c in míi, trong t×nh tr¹ng nh− vËy.

Trong sè s¸ch PhËt gi¸o ë TriÒu Tiªn, còng cã nh÷ng cuèn mμ ë Trung Quèc ®·

thÊt truyÒn. VÝ dô cuèn “Tæ ®−êng tËp”

cña ThiÒn t«ng thêi Ngò ®¹i, ë Trung Quèc kh«ng cßn n÷a, mét ng−êi NhËt B¶n ph¸t hiÖn thÊy ë TriÒu Tiªn vμ ®·

chôp in l¹i. §−¬ng nhiªn, Trung Quèc còng cã mét sè ph¸t hiÖn míi. Ch¼ng h¹n ë thËp niªn 30 - 40 thÕ kØ XX, ®· ph¸t hiÖn ®−îc b¶n kh¾c in kinh PhËt ®êi Nam Tèng vμ ®êi Kim, mét sè s¸ch trong ®ã, kh«ng thÊy xuÊt hiÖn trong c¸c §¹i T¹ng kinh hiÖn nay, cßn trong sè nh÷ng tμi liÖu ph¸t hiÖn ®−îc ë §«n Hoμng, cã rÊt nhiÒu thø tr−íc ®©y ®· tõng bÞ coi lμ thÊt truyÒn, ch¼ng h¹n nh− nh÷ng s¸ch ng÷ lôc, ngò c¸nh chuyÓn, ThÇn héi B¾c t«ng, v.v... GÇn n¨m nay, Ph−¬ng Qu¶ng S−¬ng ®· biªn so¹n mÊy tËp “T¹ng ngo¹i PhËt gi¸o V¨n hiÕn”, hÇu hÕt ®Òu lμ nh÷ng tμi liÖu míi 1. TrÇn DÇn Kh¸c, 1890 – 1969, nhµ sö häc hiÖn

®¹i, ng−êi Tu Thñy, Giang T©y, Trung Quèc. N¨m 1902 du häc NhËt B¶n kinh phÝ triÒu ®×nh cÊp, 1910 – 1924 ®· tõng ®äc s¸ch vµ nghiªn cøu ë c¸c ®¹i häc: Berlin (§øc), Thôy SÜ, Paris (Ph¸p), Harvard (Mü). Th«ng hiÓu nhiÒu lo¹i ng«n ng÷ §«ng T©y, nhÊt lµ tiÕng Sanskrit, tiÕng §ét QuyÕt, tiÕng T©y H¹ v.v..., 1926 – 1948 gi¸o s− c¸c tr−êng §¹i häc Thanh Hoa, T©y Nam Liªn §¹i, Qu¶ng T©y, Yªn Kinh, 9/1949 gi¸o s− ®¹i häc LÜnh Nam, tõ n¨m 1952 vÒ sau gi¸o s− §¹i häc Trung S¬n. ñy viªn Th−êng vô Héi nghÞ ChÝnh trÞ HiÖp th−¬ng khãa III, ... (ND)

khai quËt ®−îc, vμ ®Òu rÊt bæ Ých. Cã ®iÒu cÇn ph¶i nh¾c nhë mäi ng−êi lμ, lμm c¸i viÖc thu thËp tμi liÖu cÇn ph¶i rÊt quen thuéc víi s¸ch cæ. Cã quen thuéc b¹n míi biÕt c¸i g×

cßn tån t¹i, c¸i g× ®· thÊt truyÒn. Thu thËp chóng lμ viÖc lμm còng kh«ng hÒ ®¬n gi¶n.

Lo¹i thø hai: Nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o

§©y lμ mét bé phËn chñ yÕu nhÊt trong nghiªn cøu PhËt gi¸o Trung Quèc. VÒ c¬

b¶n, ®©y còng lμ c«ng viÖc cña bé m«n lÞch sö. Cßn nhí Dô §¹i Duy ®· tõng nãi vÒ TrÇn DÇn Kh¸c. Dô §¹i Duy lμ ng−êi th©n cña hä TrÇn, rÊt hiÓu TrÇn DÇn Kh¸c. ¤ng nãi r»ng TrÇn DÇn Kh¸c k× thùc kh«ng cã mÊy høng thó víi gi¸o lÝ PhËt gi¸o, nh−ng

®iÒu nμy kh«ng hÒ c¶n trë TrÇn DÇn Kh¸c lμm c«ng viÖc nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o.

VÒ ph−¬ng diÖn nμy, cã thÓ liÖt kª ra rÊt nhiÒu t¸c phÈm kiÖt xuÊt cña ng−êi Trung Quèc biªn so¹n. Cã thÓ ®©y lμ së tr−êng truyÒn thèng sö häc cña ng−êi Trung Quèc, ch¼ng h¹n bé s¸ch hai tËp “H¸n Ngôy l−ìng TÊn Nam B¾c triÒu PhËt gi¸o sö”

cña Thang Dông §ång⁽²⁾, xuÊt b¶n n¨m 1937. Míi ®©y l¹i cã hai b¶n in “Thang Dông §ång toμn tËp” cña Trung Hoa th−

côc vμ nhμ xuÊt b¶n Gi¸o dôc Hμ B¾c. §Õn nay còng ch−a cã ai cã thÓ v−ît qua «ng.

Hay nh÷ng c«ng tr×nh lÝ luËn nghiªn cøu lÞch sö ThiÒn t«ng nh− cuèn “L¨ng giμ t«ng kh¶o” vμ “Hμ Tr¹ch ®¹i s− thÇn héi truyÖn”

cña Hå ThÝch, ®Çu tiªn ®−îc thu thËp vμo bé “Hå ThÝch luËn häc”, sau ®ã ®−îc thu thËp vμo “Hå ThÝch thÇn häc ¸n”, “Hå ThÝch toμn tËp”, v.v... MÆc dï nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nμy cßn cã vÊn ®Ò ë nh÷ng kÕt luËn cô thÓ, nh−ng m« h×nh nghiªn cøu mμ nã më ra ®· cã ¶nh h−ëng rÊt lín. Ngoμi ra, nh÷ng t¸c phÈm “Minh Quý Ch©n Ng©m PhËt gi¸o kh¶o”, “Thanh s¬ T¨ng TÞnh kÝ” cña TrÇn Viªn, hay cuèn

“Trung Quèc PhËt gi¸o nguyªn l−u l−îc gi¶ng” cña L· Huy, v.v..., ®Òu kh¸ chuÈn mùc, ®Òu lμ nh÷ng t¸c phÈm lín cña nh÷ng häc gi¶ lín.

ë n−íc ngoμi còng cã rÊt nhiÒu t¸c phÈm xuÊt s¾c. Nh÷ng häc gi¶ NhËt B¶n nh− Liªm §iÒn MËu Hïng, Ch− B¶n ThiÖn Long, Môc §iÒn §Õ L−îng, §¹o Thôy L−¬ng Tó, v.v.... ®Òu cã nh÷ng t¸c phÈm kh¸ xuÊt s¾c. VÒ ph−¬ng diÖn nμy, ph¶i c«ng nhËn r»ng hä m¹nh h¬n chóng ta. Trong ®ã, ®Æc biÖt cÇn nh¾c ®Õn nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cña mét sè häc gi¶ ph−¬ng T©y, ch¼ng h¹n cuèn “Thæ Phiªn T¨ng TÞnh kÝ” cña mét ng−êi Ph¸p cã tªn Trung Quèc lμ §íi MËt Huy. §©y lμ c«ng tr×nh nghiªn cøu ThiÒn t«ng H¸n truyÒn vμo T©y T¹ng, vμ mét sè nh÷ng ph¸t sinh cña PhËt gi¸o T©y T¹ng. ¤ng b¾t ®Çu tõ nh÷ng t− liÖu ph¸t hiÖn ®−îc ë

§«n Hoμng, dÇn dÇn ®i s©u nghiªn cøu,

®· t×m ra hμng lo¹t nh÷ng t− liÖu v¨n b¶n H¸n T¹ng, rÊt bæ Ých. Bé s¸ch nμy

®· cã b¶n tiÕng Trung do C¶nh Th¨ng dÞch, ®−îc Nhμ xuÊt b¶n Nh©n d©n Cam Tóc in. Mét ng−êi kh¸c cÇn nh¾c ®Õn lμ Høa Lý Hßa. N¨m 1956, «ng ®· cho xuÊt b¶n cuèn “PhËt gi¸o chinh phôc Trung Quèc”.

§©y lμ mét bé lÞch sö PhËt gi¸o buæi ®Çu duy nhÊt cã thÓ s¸nh víi bé s¸ch cña Thang Dông §ång. N¨m 2000, t«i ®· gÆp vμ nãi chuyÖn víi «ng khi t«i ®i th¨m tr−êng §¹i häc Leidon, Hμ Lan. HiÖn nay, «ng ®· nghØ h−u. QuyÓn s¸ch nμy ®· cã b¶n tiÕng Trung do Lý Tø Long vμ mét sè ng−êi kh¸c dÞch, Nhμ xuÊt b¶n Nh©n d©n Giang T« Ên hμnh.

Nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o, còng cÇn cã hiÓu biÕt tèt vÒ ng«n ng÷, ®Æc biÖt lμ nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o buæi s¬ khai, l¹i cμng cÇn thiÕt. T¹i sao nh− vËy? LÝ lÏ rÊt gi¶n ®¬n: Thø nhÊt, ph¹m vi mμ lÞch

2. Thang Dông §ång, 1893 – 1964, nhµ sö häc PhËt gi¸o hiÖn ®¹i. Tù lµ TÝch D−. Ng−êi Hoµng Mai tØnh Hå B¾c. Tèt nghiÖp §¹i häc Thanh Hoa, ®· tõng du häc Mü, th«ng hiÓu tiÕng Sanskrit, tiÕng Pali vµ triÕt häc cËn ®¹i ph−¬ng T©y. Sau khi vÒ n−íc lÇn l−ît

®¶m nhiÖm gi¸o s− nhiÒu tr−êng ®¹i häc, nhiÒu chøc vô kh¸c nhau trong ViÖn Khoa häc X· héi Trung Quèc, ñy viªn Th−êng vô Quèc héi khãa I, II, III.

Chuyªn nghiªn cøu vÒ lÞch sö PhËt gi¸o, lÞch sö triÕt häc, ®· c«ng bè nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ. (ND)

sö PhËt gi¸o buæi ®Çu th¶o luËn ®Õn kh«ng chØ lμ Trung Quèc, mμ cßn bao gåm c¶ Ên §é, Trung ¸. Thø hai, t− liÖu cña nã kh«ng chØ lμ tiÕng H¸n, vμ còng kh«ng ph¶i chØ cã ë Trung Quèc, mμ nã

®· trë thμnh mét bé m«n cã tÝnh quèc tÕ.

B¹n ph¶i xem nh÷ng nghiªn cøu cña ng−êi kh¸c, ®äc nghiªn cøu cña ng−êi kh¸c mμ kh«ng biÕt ngo¹i ng÷ th× kh«ng thÓ ®−îc. Thø ba, ng«n ng÷ dïng trong PhËt gi¸o buæi ®Çu chÝnh lμ nh÷ng thø ng«n ng÷ mμ hiÖn nay cã rÊt Ýt, thËm chÝ kh«ng cã ng−êi sö dông. Ch¼ng h¹n cuèn

“Th¸p PhËt vμ PhËt” cña «ng Lý H©m L©m, ®· sö dông rÊt nhiÒu thø tiÕng, bao gåm c¶ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ tö ng÷, cßn ph¶i hiÓu ®−îc ng÷ ©m H¸n ng÷ cæ ®¹i, nh− vËy míi cã thÓ ®äc ®óng ©m ®−îc.

§−¬ng nhiªn, cßn ph¶i biÕt lÞch sö, ®Þa lÝ, giao th«ng qua l¹i gi÷a Trung Quèc víi c¸c n−íc xung quanh. NÕu chuyªn ®i vμo nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o Trung Quèc, còng cÇn ph¶i ®äc kh¸ nhiÒu tμi liÖu. T«i

®Ò nghÞ mäi ng−êi chó ý ®Õn mÊy lo¹i tμi liÖu d−íi ®©y: Thø nhÊt, ®−¬ng nhiªn lμ nh÷ng tμi liÖu vÒ cao t¨ng truyÖn, s¸ch th− môc, s¸ch ghi l¹i nh÷ng cuéc tranh luËn gi÷a PhËt gi¸o vμ §¹o gi¸o, v.v... VÝ dô nh− nh÷ng cuèn “Cao t¨ng truyÖn”,

“Tôc cao t¨ng truyÖn”, “Tèng Cao T¨ng truyÖn”, “Ho»ng Minh tËp”, “Qu¶ng Ho»ng Minh tËp”, “XuÊt Tam T¹ng kÝ tËp”, “LÞch §¹i Tam B¶o kÝ”, vμ c¶ lo¹i

®¨ng lôc thiÒn t«ng nh− “PhËt Tæ thèng kØ”, “ThÝch ThÞ Kª cæ lôc”, v.v... §iÒu nμy kh«ng ph¶i nãi nhiÒu. Thø hai, lμ nh÷ng tμi liÖu ph¸t hiÖn ®−îc ë §«n Hoμng bao gåm rÊt nhiÒu thÓ lo¹i nh− kinh PhËt, biÕn v¨n, thi kÖ, ng÷ lôc vμ nh÷ng tμi liÖu kh¸c cã liªn quan. C«ng viÖc nμy ph¶i tèn nhiÒu c«ng søc. Ngoμi cuèn “§«n Hoμng b¶o t¹ng” cña Hoμng VÜnh Vò, §μi Loan, c¸c nhμ xuÊt b¶n ë ®¹i lôc ®· lÇn l−ît cho ra ®êi c¸c cuèn “Anh T¹ng §«n Hoμng V¨n hiÕn”, “Nga T¹ng §«n Hoμng V¨n hiÕn”, “Ph¸p T¹ng §«n Hoμng V¨n

hiÕn”, v.v... Nh÷ng cuèn nμy cã −u ®iÓm lμ râ rμng h¬n rÊt nhiÒu cuèn “§«n Hoμng b¶o t¹ng”, dÔ xem h¬n micr« phim rÊt nhiÒu. Ngoμi ra, còng cÇn chó ý ®Õn c¸c t− liÖu khai quËt ®−îc ë Thæ Lç Phiªn ngoμi §«n Hoμng (b¶n sao cæ cña nã vÉn cßn l−u gi÷ ë NhËt B¶n). Thø ba, cÇn ph¶i chó ý ®Õn t− liÖu kh¾c ®¸ PhËt gi¸o, nh− t¹c t−îng kh¾c, v¨n bia cña t¨ng nh©n c¸c lo¹i cò míi, nh÷ng ®Ò tù trªn bia, v.v... NÕu b¹n muèn nghiªn cøu t−

t−ëng cña cao t¨ng PhËt gi¸o hoÆc tri thøc kinh ®iÓn, th× nh÷ng t− liÖu nμy kh¸

quan träng. L−u Thôc PhÇn c«ng t¸c t¹i ViÖn Nghiªn cøu Trung −¬ng, §μi B¾c ®·

viÕt bμi “TÝn ng−ìng PhËt gi¸o ë n«ng th«n Hoa B¾c thÕ kØ V, VI” (ViÖn Nghiªn cøu Ng«n ng÷ LÞch sö in n¨m 1993), HËu Hóc §«ng ë ®¹i lôc xuÊt b¶n mét cuèn cã tªn t−¬ng tù (nhμ xuÊt b¶n Khoa häc X· héi Trung Quèc, 1998), ®Òu dïng lo¹i t− liÖu nμy

®Ó triÓn khai nghiªn cøu tÝn ng−ìng PhËt gi¸o B¾c Ngôy vμ ph−¬ng B¾c thÕ kû V, VI.

Thø t−, cÇn ph¶i chó ý ®Õn t− liÖu ngoμi t«n gi¸o. Ngoμi nh÷ng t− liÖu mμ b¶n th©n PhËt gi¸o ghi chÐp ra, trong c¸c s¸ch sö, bót kÝ, v¨n tËp ®Òu cã rÊt nhiÒu t− liÖu. Nh÷ng t−

liÖu nμy do nh÷ng ng−êi ë bªn ngoμi t«n gi¸o viÕt, cho nªn ph¶n ¸nh t−¬ng ®èi kh¸ch quan. Ch¼ng h¹n nh− hÖ thèng trong ThiÒn t«ng ®¨ng lôc, vÒ sau th−êng hay “t« rång vÏ ph−îng”, thªm dÊm thªm ít, nh−ng nÕu xem nh÷ng ghi chÐp cña ng−êi bªn ngoμi t«n gi¸o, vÝ dô nh− nh÷ng v¨n tËp cña ng−êi ®êi

§−êng, trong ®ã sÏ thu thËp ®−îc mét sè bia, th¸p cã liªn quan ®Õn PhËt gi¸o, vμ ®ång thêi v−ît ra khái hiÖn tr¹ng t« son vÏ phÊn nãi trªn, thÊy râ ®−îc diÖn m¹o lÞch sö t−¬ng ®èi ch©n thùc h¬n.

Lo¹i thø ba: Nghiªn cøu t− t−ëng PhËt gi¸o

Nghiªn cøu t− t−ëng PhËt gi¸o, còng cÇn ph¶i ®äc rÊt nhiÒu t− liÖu. Tr−íc hÕt,

®−¬ng nhiªn lμ nh÷ng kinh PhËt c¬ b¶n nhÊt. VÒ t− t−ëng PhËt gi¸o buæi ®Çu, cÇn

ph¶i ®äc “Tr−êng A Hμm kinh”, “Trung A Hμm kinh”, “T¨ng A Hμm kinh”, v.v...

bao gåm c¶ kinh ®iÓn cña b¶n th©n §øc PhËt. Cã thÓ cßn cÇn ph¶i xem mét sè t−

liÖu ®−îc b¶o tån trong “Nam TruyÒn §¹i T¹ng kinh”, mét sè kinh ®iÓn cßn ch−a

®−îc dÞch ra tiÕng H¸n, ch¼ng h¹n nh−

cuèn “Kinh tËp” do Qu¸ch L−¬ng Gi¸m dÞch n¨m gÇn ®©y. Bëi v× t− t−ëng PhËt gi¸o sau nμy mÆc dï cã thiªn biÕn v¹n hãa, cuèi cïng còng vÉn dùa trªn c¬ së nh÷ng bé kinh nμy mμ chóng t«i th−êng nãi lμ “gèc tÝch hay nguån gèc”. Kh«ng t×m hiÓu gèc tÝch, lμm sao cã thÓ hiÓu

®−îc nh÷ng thø ®−îc s¶n sinh ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sau nμy? Thø hai lμ cÇn ph¶i ®äc c¸c s¸ch “LuËt”, ch¼ng h¹n cuèn “Tø phÇn luËt”. §©y lμ cuèn rÊt quan träng cña PhËt gi¸o ë khu vùc ng−êi H¸n. Nã vèn lμ bé luËt cña Ph¸p T¹ng bé, gåm 60 cuèn, bé “Ngò phÇn luËt” cã 30 cuèn, vèn lμ bé luËt cña Hãa §Þa bé, ®−îc gäi lμ “Di sa bé hßa nª ngò phÇn luËt”.

Ngoμi ra cßn cã bé “ThËp tông luËt” vèn thuéc ThuyÕt NhÊt thiÕt h÷u bé, 61 quyÓn, bé “Ma kha t¨ng k× luËt” cña §¹i chóng bé, 40 quyÓn. Cã thÓ khi xem b¹n c¶m thÊy qu¸ nhiÒu vμ trë ®i trë l¹i, nh−ng nh÷ng c©u chuyÖn trong ®ã rÊt thó vÞ. Thø ba, b¹n cßn ph¶i ®äc rÊt nhiÒu kinh ®iÓn xuÊt hiÖn sau nμy, chñ yÕu lμ nh÷ng kinh ®iÓn PhËt gi¸o §¹i thõa cã ¶nh h−ëng rÊt s©u réng ë Trung Quèc, ch¼ng h¹n nh− “Hoa Nghiªm kinh”, “Ph¸p Hoa kinh”, “L¨ng Giμ kinh”,

“Duy Ma CËt kinh”, v.v... Còng cßn rÊt nhiÒu nh÷ng s¸ch “LuËn”, gi¶i thÝch kinh PhËt. Nh÷ng s¸ch “LuËn” nμy, cã khi cßn s©u h¬n kinh PhËt. Nãi nã lμ gi¶i thÝch kinh PhËt, nh−ng gi¶i thÝch cã khi l¹i chÝnh lμ ph¸t huy vμ ®i s©u vμo néi dung b¶n chÊt, vÝ dô nh− nh÷ng cuèn “§¹i trÝ ®é luËn”, “Du giμ s− ®Þa luËn”, “Thμnh duy thøc luËn”, “Trung luËn”, “B¸ch luËn”, v.v... mμ t− t−ëng cña chóng ®Òu rÊt phøc t¹p. Cuèi cïng, còng ph¶i bao qu¸t c¸c lo¹i

t¸c phÈm cña ng−êi ®êi sau, ch¼ng h¹n nh− c¸c hßa th−îng cña Thiªn Thai t«ng, ThiÒn t«ng, TÞnh §é t«ng ®Òu cã nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh. Chóng ®Òu lμ mét bé phËn cña t− t−ëng PhËt gi¸o.

Ph−¬ng ph¸p chñ yÕu dïng trong nghiªn cøu t− t−ëng PhËt gi¸o, t«i nãi mét c¸ch gi¶n ®¬n lμ ng«n ng÷ häc céng víi triÕt häc céng víi t©m lÝ häc. T− t−ëng PhËt gi¸o kh«ng ph¶i lμ triÕt häc. HÖ ph−¬ng ph¸p vμ quan niÖm cña nghiªn cøu triÕt häc lμ tõ ph−¬ng T©y truyÒn sang, kh«ng thÓ l¾p vμo PhËt gi¸o ®−îc, hoÆc cã thÓ nãi, viÖc dïng bé m¸y nghiªn cøu triÕt häc ph−¬ng T©y l¾p vμo nghiªn cøu PhËt gi¸o cã phÇn gièng víi néi dung biÓu ®¹t cña mÊy c©u thμnh ng÷ trong tiÕng Trung Quèc lμ “gät ch©n cho võa giμy”, “®ôc lç trßn tra c¸n vu«ng” hoÆc

“kh¾c thuyÒn t×m kiÕm”.

Tr−íc tiªn, cÇn ph¶i cã ý thøc vÒ ng«n ng÷. PhËt gi¸o nãi “danh” lμ “t−ëng”, lμ dÉn khëi ®Õn sù liªn t−ëng, còng lμ ghi chÐp c¸i ®· “thøc” (nhËn biÕt), lμ kÝ hiÖu cña nhËn thøc. Mäi c¸i trong vò trô ®Òu dùa vμo c¸i “danh” ®Ó dÉn khëi ®Õn c¸i

“t−ëng”, sau ®ã ¶o hãa thμnh thÕ giíi hiÖn t−îng. Cho nªn ng«n ng÷ lμ rÊt quan träng, vμ ng«n ng÷ thùc ra lμ cã bèi c¶nh cña nã. VÝ dô, b¹n ph¶i biÕt mét chót tiÕng Pali vμ tiÕng Sanskrit. T−¬ng truyÒn, kinh PhËt lóc ®Çu kh«ng ph¶i viÕt b»ng tiÕng Sanskrit, mμ ®a phÇn

®−îc ghi l¹i b»ng ng«n ng÷ nãi cña d©n

®Þa ph−¬ng, nh−ng vÒ sau, PhËt gi¸o l−u truyÒn trong c¸c nh©n sÜ tÇng líp trªn, do

®ã còng dÇn dÇn sö dông tiÕng Sanskrit, cßn kinh PhËt tiÕng Pali vÒ sau truyÒn vμo c¸c khu vùc Mianma, Th¸i Lan, Lμo, v.v... HiÖn nay, cã rÊt nhiÒu s¸ch PhËt gi¸o vÉn cßn ®−îc l−u gi÷ ë ®©y. B¹n hiÓu

®−îc nh÷ng ng«n ng÷ nμy, b¹n sÏ lÝ gi¶i s©u h¬n ý tø tr−íc ®©y cña PhËt gi¸o, ®Æc biÖt lμ trong PhËt gi¸o cã rÊt nhiÒu thuËt ng÷ riªng cña m×nh, dï lμ dïng kh¸i niÖm ph−¬ng T©y hay kh¸i niÖm Trung Quèc th×

còng ®Òu kh«ng t−¬ng øng, vÝ dô nh÷ng kh¸i niÖm trong duy thøc häc nh− “b¸t thøc”, “tam tÝnh”, “tam n¨ng biÕn”, “ngò vÞ b¸ch ph¸p” vμ “ngò vÞ chuyÓn thøc thμnh trÝ”, v.v... Hay nh÷ng kh¸i niÖm rÊt th−êng gÆp trong kinh PhËt nh− “l−îng”, “hiÖn l−îng”, “tØ l−îng”. Tr−íc hÕt, b¹n ph¶i vøt bá hÖ biÓu ®¹t ng«n ng÷ vèn quen thuéc cña m×nh ®i, t×m hiÓu vμ lÜnh héi thËt cÆn kÏ tõng kh¸i niÖm mét, th× míi cã thÓ b−íc vμo thÕ giíi t− duy cña PhËt gi¸o. Häc gi¶

Hïng ThËp Lùc cã cuèn s¸ch “PhËt gia danh t−íng th«ng thÝch”, cã thÓ tham kh¶o.

Cã ®iÒu cÇn chó ý lμ Hïng ThËp Lùc th−êng lμ tù nãi theo suy nghÜ cña m×nh, kh«ng nhÊt ®Þnh lμ gi÷ ®óng gi¸o nghÜa cña PhËt gi¸o. Thø hai, b¹n cÇn ph¶i cã hiÓu biÕt mét chót vÒ t©m lÝ häc. PhËt gi¸o ph©n tÝch ®Æc biÖt tinh tÕ, nhÊt lμ ý thøc, c¶m gi¸c vμ t©m lÝ cña con ng−êi, vÝ dô b¸t thøc, ngò ©m, v.v... Nã ®em qu¸

tr×nh h×nh thμnh ý thøc t©m lÝ cña con ng−êi ph©n tÝch vμ thÓ hiÖn ra hÕt søc chi tiÕt, thμnh tÇng tÇng líp líp, ng−êi th−êng kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc chi li

®Õn nh− vËy, song b»ng ng«n ng÷, PhËt gi¸o ®· ph©n chia nh÷ng ho¹t ®éng ý thøc nμy thμnh rÊt nhiÒu tÇng, tr×nh bμy diÔn gi¶i chi tiÕt tõng ®iÓm mét. Nh÷ng

®iÒu nμy kh«ng ph¶i lμ nh÷ng thø trõu t−îng cña tÇng diÖn kÝ hiÖu triÕt häc thuÇn tóy. B¹n kh«ng thÓ nãi chóng chØ lμ vÊn ®Ò triÕt häc, cho nªn nh÷ng tri thøc vÒ t©m lÝ häc còng cÇn ph¶i biÕt. Cuèi cïng,

®−¬ng nhiªn kh«ng thÓ bá qua triÕt häc.

PhËt gi¸o cã rÊt nhiÒu ph©n tÝch triÕt lÝ cã liªn quan ®Õn vò trô vμ nh©n sinh, vÝ dô nh− nh÷ng kh¸i niÖm “nhÊt thiÕt giai kh«ng”, “v¹n ph¸p duy thøc”, “tù tÝnh”, v.v...

B¹n cã thÓ tõ gãc ®é triÕt häc ®Ó nhËn thøc chóng, song kh«ng thÓ dïng duy vËt, duy t©m gi¶n ®¬n ®Ó ph©n tÝch, còng kh«ng cÇn ph¶i tr−íc tiªn ®em mét t− t−ëng PhËt gi¸o ph©n ra thμnh nhËn thøc luËn, b¶n thÓ luËn. Bëi v× c¸ch t− duy cña PhËt gi¸o vÒ b¶n chÊt “v«”, “h÷u” cña vò trô, kh«ng ph¶i lμ mét cuéc th¶o luËn trõu t−îng h·o

huyÒn, nhËn biÕt cña nã vμ con ng−êi vÒ thÕ giíi t©m lÝ, vËt lÝ lμ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng t−¬ng hç gi÷a bèi c¶nh vμ ®iÒu kiÖn. Nãi c¸ch kh¸c, b¹n muèn hiÓu ®−îc t− t−ëng cña PhËt gi¸o, ph¶i tõ c¸ch t− duy cña ng−êi ë thêi ®¹i ®ã mμ lÝ gi¶i nã. Con ng−êi ë thêi ®¹i ®ã kh«ng ph©n biÖt triÕt häc, t©m lÝ häc, ng«n ng÷ häc, còng kh«ng ph©n biÖt b¶n thÓ vμ nhËn thøc. ChÝnh v× vËy, b¹n cÇn ph¶i sö dông c¸ch t− duy cña PhËt gi¸o

®−¬ng thêi vÒ vò trô nh©n sinh, tõ sù tæng hîp c¸c ph−¬ng diÖn ng«n ng÷, t©m lÝ, triÕt häc, l«gic ®Ó lÜnh héi vμ lÝ gi¶i nã.

Nghiªn cøu PhËt gi¸o hiÖn nay ®−îc tiÕp nhËn rÊt nhiÒu nh÷ng gîi ý còng nh− chÞu rÊt nhiÒu nh÷ng th¸ch thøc cña c¸c ph−¬ng ph¸p míi, vÝ dô sù ®æ vì cña chñ nghÜa hËu cÊu tróc vÒ ng÷ nghÜa, lËp tr−êng, trung t©m; ch¼ng h¹n nh− t−

t−ëng cña Lorain Barth, ®−îc sù khªu gîi cña PhËt gi¸o, ®· quay trë l¹i nghiªn cøu PhËt gi¸o vμ nªu ra mét sè th¸ch ®è míi.

B¹n cã thÓ gi¶i thÝch mét c¸ch râ rμng, gi÷a quan niÖm “v«” cña PhËt gi¸o, ®¶

ph¸ c¸i cè chÊp víi phª ph¸n lÝ tÝnh cña chñ nghÜa hËu cÊu tróc cã g× kh¸c nhau?

Hay nh− t− t−ëng tån t¹i chñ nghÜa cña Martin Haidegger vμ Karl Jaspers, ph¶i ch¨ng còng cã mét sè gîi ý ®èi víi nghiªn cøu PhËt gi¸o, ®Æc biÖt lμ Karl Jaspers, ng−êi ®· tõng viÕt vÒ PhËt gi¸o, vËy th×, c¸ch t− duy cña PhËt gi¸o vÒ tån t¹i nh©n sinh cã g× kh¸c biÖt víi hä? Tõ sau khi Arthur Schopenhauer chÞu ¶nh h−ëng cña häc thuyÕt Vª®a, häc thuyÕt PhËt gi¸o, t− t−ëng ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i cã nhiÒu chç t−¬ng th«ng víi t− t−ëng ph−¬ng §«ng cæ ®¹i, lμm s¶n sinh ra rÊt nhiÒu c¸i míi, ch¼ng h¹n nh− quan niÖm

“quay trë vÒ b¶n th©n sù vËt”, hay quan niÖm “t− duy nguyªn s¬” vμ quan niÖm

“v«”, rèt côc lÝ gi¶i nh− thÕ nμo? VÒ ®iÓm nμy, ng−êi NhËt B¶n cã rÊt nhiÒu thμnh tùu, ch¼ng h¹n giíi thiÖu t− t−ëng thiÒn cña Linh Méc §¹i TruÊt, hay c¸ch gi¶i thÝch míi vÒ t− t−ëng ph−¬ng §«ng vμ t−

t−ëng ph−¬ng T©y cña T©y §iÒn Kû §a Lang, Cöu Tïng Ch©n NhÊt vμ häc ph¸i Kyoto. TÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh Êy ®Òu

®−îc ®¸nh gi¸ cao. §iÒu nμy khiÕn cho nh÷ng ng−êi nghiªn cøu t− t−ëng PhËt gi¸o cμng kh«ng nh÷ng ph¶i ®äc s¸ch PhËt gi¸o cæ ®¹i, mμ cßn ph¶i hiÓu biÕt rÊt nhiÒu nh÷ng thø hiÖn ®¹i n÷a.

Lo¹i thø t−: Nghiªn cøu nghi thøc PhËt gi¸o vμ ho¹t ®éng cña nã

PhËt gi¸o lμ t«n gi¸o, ®iÓm nμy nãi chung kh«ng cã ai phñ nhËn. Lμ t«n gi¸o tÊt sÏ cã ho¹t ®éng, cã nghi thøc. Nh÷ng ng−êi nghiªn cøu tr−íc ®©y th−êng kh«ng chó ý l¾m ®Õn nghi thøc, sau khi chÞu ¶nh h−ëng cña nh©n häc, míi b¾t ®Çu cã sù quan t©m ®Õn nh÷ng thø mang ®Æc tr−ng hiÖn thùc nμy. Nhμ nh©n häc gióp chóng ta hiÓu r»ng, nghi thøc t«n gi¸o lμ mét sè nh÷ng biÓu tr−ng xuÊt hiÖn lÆp ®i lÆp l¹i, dùa vμo sù nhÊn m¹nh vμ lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn, nã dÉn d¾t con ng−êi ta b¾t ch−íc vμ chó ý, nã cã ý nghÜa lμ mét lo¹i trËt tù, ®¼ng cÊp. Trong kh«ng khÝ trang nghiªm, long träng, thμnh tÝn, nghi thøc t«n gi¸o chÝnh lμ sù ¸m thÞ cho mçi tÝn ®å ph¶i kÝnh sî c¸i g×, theo ®uæi c¸i g×, dùa vμo c¸i g×, nÐ tr¸nh c¸i g×, h¬n thÕ cßn ¸m thÞ mét lo¹i vò trô quan, ch¼ng h¹n nh−

®μn trμng, ©m nh¹c, ¶nh t−îng, cóng phÈm cña nghi thøc PhËt gi¸o, thùc ra

®Òu rÊt cã tÝnh biÓu tr−ng vμ tÝnh ¸m thÞ, rÊt ®¸ng ®−îc nghiªn cøu.

Nh−ng chóng ta (Trung Quèc) nghiªn cøu kh«ng ®−îc bao nhiªu. Tõ rÊt l©u råi, chóng ta míi chØ “®¸nh trËn trªn giÊy”.

Tr¸i l¹i ng−êi n−íc ngoμi nghiªn cøu tèt h¬n chóng ta rÊt nhiÒu. Trong ph−¬ng diÖn nghiªn cøu ho¹t ®éng nghi thøc PhËt gi¸o, NhËt B¶n cã bé “Tõ ®iÓn Nghi lÔ PhËt gi¸o”, ghi chÐp mét sè nghi thøc PhËt gi¸o cña Trung Quèc vμ NhËt B¶n, bao gåm khÝ cô, kinh tông, c©u chó niÖm, tr×nh tù, v.v... rÊt bæ Ých. Hay nh− Liªm

§iÒn MËu Hïng cña NhËt B¶n ®· biªn

so¹n cuèn “Nghi lÔ PhËt gi¸o Trung Quèc” (China’s Buddhist Ceremonies), mét quyÓn rÊt dμy dÆn, Nhμ xuÊt b¶n

§¹i T¹ng Ên hμnh n¨m 1986, víi t− c¸ch lμ kØ yÕu cña ViÖn Nghiªn cøu V¨n hãa

§«ng D−¬ng, §¹i häc Tokyo. §©y lμ kÕt qu¶ ®iÒu tra h¬n m−êi n¨m trêi trªn mét

®Þa bμn réng lín, gåm Hång C«ng, §μi Loan, §«ng Nam ¸ cña “§oμn ®iÒu tra häc thuËt h¶i ngo¹i” do t¸c gi¶ vμ c¸c

®ång nghiÖp §¹i Uyªn NhÉn NhÜ Trùc Giang Qu¶ng TrÞ tiÕn hμnh suèt tõ n¨m 1970. T¸c phÈm gåm hai phÇn: B¸o c¸o

®iÒu tra vμ T− liÖu ®iÒu tra. ChØ xem phÇn “B¸o c¸o ®iÒu tra”, b¹n cã thÓ hiÓu

®−îc c¸c lo¹i nghi thøc cña “chiªu mé khãa tông”, “®¹i bi s¸m ph¸p”, “thñy lôc ph¸p héi”, “du giμ diªm khÈu”, “phãng

®¨ng”, v.v... B¹n sÏ biÕt ®−îc tr×nh tù nã nh− thÕ nμo, ©m nh¹c cña nã ra sao, nã cã chøc n¨ng t¸c dông g×, v.v... Cßn vÒ phÇn t−

liÖu, th× d−êng nh− lμ nã cung cÊp cho chóng ta rÊt nhiÒu tμi liÖu mμ cho ®Õn nay chóng ta ch−a hÒ biÕt ®Õn, trong ®ã bao gåm

®iÓn ph¹m nghi lÔ, kinh s¸m hèi, giíi luËt, v¨n sí, v.v... VÝ dô chØ nãi lo¹i “®iÓn ph¹m nghi lÔ”, còng cã 8 lo¹i s¸ch nh− “PhËt gi¸o chiªu mé khãa tông”, “PhËt m«n th−êng dông nghi thøc quü ph¹m”, v.v... Bëi thÕ, nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò cña ph−¬ng diÖn nμy, võa ph¶i dùa vμo mét sè tμi liÖu cña “LuËt”

bé, võa ph¶i dùa vμo nh÷ng s¸ch ®¹i lo¹i nh− “L−¬ng Hoμng S¸m” cña ng−êi ®êi sau biªn so¹n, vμ cßn ph¶i chÞu khã ®i nhiÒu, trong mét sè ®Òn chïa, cßn cã thÓ t×m ®−îc mét sè t− liÖu rÊt ®Æc biÖt. Nh−ng t«i c¶m thÊy ë ph−¬ng diÖn nghiªn cøu nμy cμng cÇn ph¶i tiÕn hμnh ®iÒu tra ®iÒn d· nh©n häc, tiÕn hμnh mét sè ghi chÐp thùc tÕ, dïng ph−¬ng ph¸p ghi ©m, ghi h×nh, t×m ®Õn mét sè ng−êi cao tuæi trong PhËt gi¸o ®Ó pháng vÊn ®iÒu tra. Nãi mét c¸ch ®¹i thÓ lμ tiÕn hμnh ®iÒu tra ®iÒn d· nh©n häc x· héi, céng thªm víi nghiªn cøu tμi liÖu lÞch sö, cïng víi lÝ luËn hiÖn ®¹i vÒ biÓu tr−ng, tranh t−îng vμ nghi thøc.

VÊn ®Ò ®iÓm vμ c¸c ®Ò tμi liªn quan cña nghiªn cøu PhËt gi¸o

Nghiªn cøu bÊt cø thø g× ®Òu ph¶i cã ý thøc vÊn ®Ò, cã nghÜa lμ, b¹n ph¶i biÕt vÊn ®Ò nμo ®¸ng ®−îc nghiªn cøu, ph¶i hiÓu ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ cña ®Ò tμi nghiªn cøu, ®»ng sau vÊn ®Ò nghiªn cøu ®ã cã thÓ cã bèi c¶nh quan träng g×, tøc lμ ph¶i lμm râ kh¶ n¨ng ®i s©u khai th¸c ®Ò tμi nghiªn cøu. §©y lμ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cña nghiªn cøu khoa häc nh©n v¨n, nÕu kh«ng, nh÷ng nghiªn cøu cña b¹n chØ lμ nh÷ng “m· sè”, ®em c¸c thø dån ®èng l¹i vμ coi ®ã lμ ®· xong viÖc. §©y chÝnh lμ nguyªn nh©n lμm cho häc thuËt kh«ng tiÕn triÓn lªn ®−îc. Giíi häc thuËt Trung Quèc hiÖn nay, mét khuyÕt ®iÓm lín nhÊt chÝnh lμ thiÕu ý thøc vÊn ®Ò, cho nªn, trong mét héi nghÞ mÊy n¨m tr−íc ®©y, t«i ®· tõng nãi nh− thÕ nμy, giíi häc thuËt hiÖn nay, “vÊn ®Ò lín nhÊt, chÝnh lμ kh«ng cã vÊn ®Ò”.

LÜnh vùc nghiªn cøu PhËt gi¸o cã vÊn

®Ò g× cßn cã gi¸ trÞ, hoÆc gi¶ nãi, trong lÜnh vùc nghiªn cøu PhËt gi¸o, cã vÊn ®Ò g× mμ nghiªn cøu nã th× cã thÓ cã tÝnh ®ét ph¸? T«i kh«ng d¸m nãi lμ t«i ®· hiÓu rÊt râ ph−¬ng diÖn nμy, còng kh«ng ph¶i nh÷ng nhËn xÐt cña t«i nhÊt ®Þnh lμ

®óng, nh−ng t«i vÉn cè g¾ng hÕt søc víi nh÷ng ®iÒu mμ t«i ®· thÊy, ®· c¶m nhËn

®−îc, tr×nh bμy víi mäi ng−êi nh÷ng c¸i mμ t«i ®· quan s¸t vμ ®· suy nghÜ.

Tr−íc tiªn, t«i muèn mäi ng−êi h·y chó ý mét chót ®Õn ®Ò tμi lÞch sö PhËt gi¸o kh«ng cã chñ l−u sau thêi §−êng Tèng. Nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o tr−íc

®©y, ng−êi ta hay coi träng nghiªn cøu PhËt gi¸o thêi H¸n Ngôy l−ìng TÊn Nam B¾c triÒu, ®ã lμ v× giai ®o¹n khëi ®Çu nμy lμ thêi k× then chèt PhËt gi¸o truyÒn vμo, vμ PhËt gi¸o Trung Quèc hãa. §−¬ng nhiªn vÊn ®Ò cã thÓ nghiªn cøu t−¬ng ®èi nhiÒu, vÝ dô nh− sù truyÒn vμo cña PhËt gi¸o, dÞch kinh, gi¶i thÝch kinh nghÜa,

ph©n chia c¸c t«ng ph¸i, v.v... Tõ thêi

§−êng Tèng vÒ sau, ngoμi ThiÒn t«ng ra, sù kÐo dμi m·i cña PhËt gi¸o, khiÕn cho nã trë nªn nh÷ng c¸i cò kÜ lçi thêi, hÇu nh− kh«ng cßn nhËn ra ®−îc nh÷ng t−

t−ëng vμ nh©n vËt xuÊt s¾c nμo, còng kh«ng cßn thÊy nh÷ng thay ®æi lín lao nμo n÷a, cø nh− lμ kÕt côc ®· ®−îc x¸c

®Þnh, lÞch sö PhËt gi¸o sau ®ã chØ nh−

mét “dßng s«ng lÆng lÏ tr«i trong thêi gian”. Ngay ®Õn mét sè t− t−ëng tri thøc x©y dùng tr−íc ®©y nh− dÞch kinh, chó gi¶i, tranh luËn ®Òu dÇn dÇn trë nªn th−a thít, ®Õn luËn bμn vÒ tam gi¸o còng trë thμnh “trß diÔn” nh− c¸ch nãi cña La H−¬ng L©m. Do ®ã, lÞch sö PhËt gi¸o vèn quen víi lèi viÕt tiÕn bé vμ biÕn hãa, th×

lóc nμy trë nªn lóng tóng, kh«ng biÕt xoay së thÕ nμo. Thùc ra, nÕu xÐt kÜ, rÊt nhiÒu vÊn ®Ò cßn cÇn ph¶i th¶o luËn, vÝ dô nh− MËt t«ng ë khu vùc ng−êi H¸n t¹i sao trë nªn dÇn dÇn suy yÕu vμ ®i ®Õn thÊt truyÒn, lÞch sö PhËt gi¸o tr−íc ®©y chØ viÕt “sù t¨ng tr−ëng” kh«ng viÕt “sù suy gi¶m”, ®iÒu nμy hoμn toμn kh«ng

®óng. Sau §−êng HuyÒn T«ng, MËt t«ng dÇn dÇn kh«ng cßn dÊu vÕt. ¤ng Ch©u NhÊt L−¬ng tr−íc ®©y ®· lμm luËn ¸n tiÕn sÜ ë §¹i häc Harvard, chÝnh lμ lμm vÒ MËt t«ng thêi §−êng, luËn v¨n ®¹t lo¹i xuÊt s¾c, nh−ng ®¸ng tiÕc lμ kh«ng gi¶i thÝch hiÖn t−îng lÞch sö nμy. Chóng ta cã thÓ ®−a ra mét sè c©u hái: Thø nhÊt, cã thÊt truyÒn thËt kh«ng? Thø hai, t¹i sao nã l−u truyÒn thuËn lîi ë khu vùc T©y T¹ng, ë ®ã cã ng−êi T¹ng, ng−êi Hm«ng sinh sèng, cßn ë khu vùc ng−êi H¸n th×

kh«ng? ë ®©y cã vÊn ®Ò cña lÞch sö t«n gi¸o häc so s¸nh. Cßn nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c n÷a, ch¼ng h¹n nh− sù truyÒn thõa tiÕp nèi cña duy thøc häc. Mäi ng−êi ®Òu biÕt, gi÷a ®êi §−êng duy thøc häc kh«ng cßn l−u hμnh n÷a, ë ®©y ®−¬ng nhiªn lμ cã vÊn ®Ò suy yÕu cña c¸c chïa chiÒn lín vμ c¸c t¨ng

®oμn lín sau lo¹n An Léc S¬n. Còng cã vÊn

®Ò thay ®æi cña thêi ®¹i dÉn ®Õn mÊt høng

thó lÝ luËn, nh−ng t«i muèn t×m hiÓu s©u h¬n, sau khi duy thøc nhÊt hÖ tam truyÒn, th× cßn cã t¨ng nh©n nμo tiÕp tôc nghiªn cøu duy thøc kh«ng? S¸ch duy thøc häc, dÇn dÇn l−u t¸n, vμo thêi Tèng cßn kh«ng Ýt, vËy cã thÓ khai th¸c t− liÖu lÞch sö, xem xem duy thøc häc tuy kh«ng cã l−u ph¸i, kh«ng cã thÇy truyÒn thõa, nh−ng cã häc gi¶ kh«ng? Ngoμi ra, cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò lÞch sö ch−a ®−îc gi¶i quyÕt, vÝ dô cã mét vÊn ®Ò, n¨m Thiªn Hû triÒu Tèng, cÊm dÞch bèn quyÓn “TÇn Êp d¹ ca kinh”, nguyªn nh©n v× sao? Bèn quyÓn kinh nμy cã ph¶i tõ Ên §é ®Õn kh«ng? Néi dung cña nã lμ g×? T¹i sao ph¶i cÊm?

HiÖn nay, ®−¬ng nhiªn cã rÊt nhiÒu t¸c phÈm lÞch sö PhËt gi¸o, nh÷ng bé s¸ch lín còng kh«ng Ýt. Nh−ng ngμy nay nh÷ng t¸c phÈm nμy th−êng lμ ng−êi ta thuËt l¹i lÞch sö PhËt gi¸o. Hä chÞu ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu cña nh÷ng c¸i ®−îc viÕt ra sau nμy, tr−íc tiªn lμ chÞu ¶nh h−ëng cña lÞch sö mμ PhËt gi¸o tù thuËt l¹i, ch¼ng h¹n nh÷ng cuèn

“PhËt tæ thèng kØ”, “LÞch ®¹i PhËt tæ th«ng t¶i”, “TruyÒn ®¨ng lôc” ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn lèi nghÜ vμ nguån m¹ch cÊu tø cña nh÷ng ng−êi viÕt. Sau ®ã lμ chÞu ¶nh h−ëng cña nh÷ng t¸c phÈm nghiªn cøu x−a nay, vÝ dô cuèn “B¸t t«ng c−¬ng yÕu” cña NhËt B¶n, v.v..., ®· ¶nh h−ëng rÊt quan träng ®èi víi viÖc ng−êi Trung Quèc nh×n nhËn ®¸nh gi¸

c¸c l−u ph¸i PhËt gi¸o. ¤ng Thang Dông

§ång ®· tõng ph¶i liªn tôc nhÊn m¹nh kªu gäi ph¶i söa ch÷a c¸i khuynh h−íng nμy.

§ång thêi, nhiÒu t¸c phÈm kh¸c, còng l¹i h×nh thμnh nªn c¸c líp rμo c¶n, c¸c s¸ch tham kh¶o còng t¸c ®éng kh«ng nhá, ch¼ng h¹n nh÷ng cuèn nh− “PhËt gi¸o H¸n TÊn Nam B¾c triÒu” cña Thang Dông

§ång, “ThiÒn t«ng” cña Hå ThÝch, “C¸c t«ng ph¸i” cña L· Huy, v.v... ®Òu khiÕn b¹n v« t×nh b−íc vμo thÕ giíi ng«n ng÷ cña hä.

Do ®ã, ph¶i viÕt l¹i vμ x©y dùng l¹i lÞch sö PhËt gi¸o, c¸i dÔ nhÊt còng lμ c¸i cã kh¶

n¨ng nhÊt lμm chóng ta tho¸t khái c¸c lo¹i

¶nh h−ëng lÞch sö do ng−êi sau thªm vμo,

lμ b¾t ®Çu tõ mét sè lÜnh vùc mμ tr−íc ®©y ch−a ®Ò cËp ®Çy ®ñ, b¾t tay tõ ®©y, cã thÓ dÔ dμng tho¸t khái sù rμng buéc, vμ cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc vÊn ®Ò.

Thø hai, t«i cho r»ng cÇn ph¶i chó ý nghiªn cøu sù truyÒn b¸, sù kh¸c biÖt vμ

¶nh h−ëng lÉn nhau cña PhËt gi¸o ë c¸c khu vùc H¸n, T¹ng, NhËt B¶n vμ TriÒu Tiªn, kh«ng chØ bao gåm ®−¬ng ®¹i, mμ cßn bao gåm cËn hiÖn ®¹i vμ c¶ cæ ®¹i n÷a. VÝ dô t¸c phÈm næi tiÕng cña §íi MËt Huy

“Thæ Phiªn t¨ng tÞnh kÝ”, ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò ThiÒn t«ng ®êi

§−êng sau khi truyÒn ®Õn Thæ Phiªn, tøc T©y T¹ng hiÖn nay. §iÒu nμy lμm cho nghiªn cøu ThiÒn t«ng vμ PhËt gi¸o ®êi

§−êng, bèi c¶nh vμ tÇm nh×n nghiªn cøu

®· cã sù chuyÓn dÞch tõ khu vùc H¸n ph¸t triÓn sang khu vùc H¸n T¹ng. Còng nh−

vËy, Vinh T©n Giang gÇn ®©y cã mét bμi viÕt chØ ra r»ng, trong nh÷ng phª ph¸n vÒ ngo¹i ®¹o lóc ®ã, ®−îc nh¾c ®Õn trong cuèn

“LÞch ®¹i Ph¸p b¶o kÝ”, cã nh¾c ®Õn ngo¹i

®¹o “Man-kha-ni”, “Mi-s−-kha”, ®· tõng bÞ PhËt gi¸o ®¸nh b¹i, ®ã chÝnh lμ Mani vμ Giªsu. K× thùc, sù xung ®ét t«n gi¸o lóc ®ã

®· cã n¬i ®Ò cËp ®Õn Mani gi¸o vμ Thiªn Chóa gi¸o, diÖn ®Ò cËp cña vÊn ®Ò nμy rÊt réng. Ph¶i ch¨ng lóc ®ã ngoμi chó ý ®Õn tranh luËn gi÷a PhËt gi¸o vμ §¹o gi¸o ra, cßn cã tranh luËn gi÷a PhËt gi¸o vμ Thiªn Chóa gi¸o, gi÷a PhËt gi¸o vμ Mani gi¸o?

Nghiªn cøu nh÷ng cuéc tranh luËn vμ xung ®ét nμy cã cßn ®Ó l¹i dÊu vÕt g× ë Trung Quèc kh«ng? Nh÷ng vÊn ®Ò nμy rÊt

®¸ng ®−îc nghiªn cøu, nh−ng nghiªn cøu t«n gi¸o ë Trung Quèc chóng ta, th−êng kh«ng cã mét tÇm nh×n s©u réng. Ngμy nay, mäi ng−êi ®Òu rÊt kh©m phôc tiªn sinh TrÇn DÇn Kh¸c, nh−ng cÇn ph¶i biÕt r»ng, TrÇn DÇn Kh¸c kh«ng chØ biÕt nhiÒu ngo¹i ng÷, th«ng th¹o nhiÒu v¨n hiÕn cæ

®¹i, c¸i quan träng h¬n n÷a lμ nh÷ng quan s¸t cña «ng ®èi víi lÞch sö PhËt gi¸o, lÞch sö nhμ §−êng. Bèi c¶nh vμ tÇm nh×n cña «ng thùc sù réng lín h¬n rÊt nhiÒu so víi nhiÒu

ng−êi kh¸c. ¤ng ph¶i kh¶o s¸t mèi quan hÖ cña nhiÒu d©n téc vμ nhiÒu nÒn v¨n minh, míi ph¸t huy ®−îc t¸c dông cña tri thøc ngo¹i ng÷ cña nhiÒu thø tiÕng trong nghiªn cøu cña m×nh.

Nh÷ng vÊn ®Ò cña ph−¬ng diÖn nμy rÊt nhiÒu, vÝ dô v× sao MËt t«ng kh«ng l−u truyÒn réng r·i ë Trung Quèc, mμ l¹i cã thÓ bÐn rÔ ph¸t triÓn ë NhËt B¶n? Ch©n Ng«n t«ng cña NhËt b¶n lμm sao cã thÓ biÕn hãa vμ tån t¹i? TÞnh §é Ch©n t«ng cña NhËt B¶n vμ TÞnh §é t«ng cña Trung Quèc cã g×

kh¸c nhau? Nh÷ng kh¸c nhau nμy cã ý nghÜa g×? T«i nghÜ, trong ph−¬ng diÖn nμy, nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o cËn ®¹i cã thÓ cμng cÇn ph¶i cã tÇm nh×n nh− vËy. Tõ cËn

®¹i ®Õn nay, giao th«ng ®i l¹i gi÷a c¸c quèc gia ®· rÊt thuËn tiÖn, c¸c n−íc trong thiªn h¹ tõ quan hÖ triÒu cèng ®· chuyÓn biÕn thμnh quan hÖ ngo¹i giao, nh÷ng mèi bÊt hßa ph¸t sinh ngμy mét nhiÒu, lÞch sö thêi k× nμy gièng nh− nh÷ng lμn sãng nèi ®u«i nhau, trong anh cã t«i trong t«i cã anh.

PhËt gi¸o còng nh− vËy, ®Æc biÖt lμ NhËt B¶n, TriÒu Tiªn vμ Trung Quèc, trong bèi c¶nh lín cña thêi cËn ®¹i, trong qu¸ tr×nh x©m l−îc, thùc d©n vμ ph¶n kh¸ng, PhËt gi¸o còng ®· hßa nhËp vμo cuéc sèng. T«i

®· viÕt mét bμi vÒ phôc h−ng PhËt gi¸o v·n Thanh. Thùc ra cã rÊt nhiÒu nh©n tè, bao gåm viÖc ph¸t hiÖn vμ x©m nhËp vμo nh÷ng s¸ch duy thøc häc ®· bÞ thÊt t¸n, nh÷ng c¸ch hiÓu lÖch sai t¸c dông cña PhËt gi¸o NhËt B¶n thêi Minh TrÞ duy t©n, viÖc m−în tri thøc PhËt gi¸o ®Ó lÝ gi¶i khoa häc vμ triÕt häc ph−¬ng T©y, viÖc dïng t−

t−ëng PhËt gi¸o ®Ó ph¸ vì c¸i cè chÊp cña h×nh th¸i ý thøc chÝnh trÞ truyÒn thèng, v.v... C¸c lo¹i c¬ duyªn tô hîp l¹i míi lμm cho PhËt häc cuèi thêi Thanh cã ®−îc mét sù phôc h−ng m¹nh mÏ, trong ®ã mét nguyªn nh©n rÊt lín lμ sù kÝch thÝch cña c¸c tin tøc ®Õn tõ NhËt B¶n. NÕu kh«ng th¶o luËn PhËt gi¸o NhËt B¶n lóc ®ã, th×

còng kh«ng dÔ dμng g× lμm râ ®−îc t×nh h×nh PhËt gi¸o Trung Quèc lóc bÊy giê.

Thùc ra, ngay nh− sù x¸c lËp m« thøc cËn

®¹i nghiªn cøu PhËt häc Trung Quèc, còng lμ do sù thóc ®Èy cña tri thøc ®Õn tõ NhËt B¶n, ch¼ng h¹n nh÷ng ng−êi NhËt nh−

Nam §iÒu V¨n Hïng, l−u häc sinh ®Õn Ch©u ¢u du häc, ®· ®em t«n gi¸o häc so s¸nh, ph−¬ng ph¸p ng«n ng÷ häc lÞch sö cña Max Muller giíi thiÖu cho D−¬ng V¨n Héi. Cßn PhËt gi¸o Hμn Quèc, th× cμng ph¶i chó ý ®Õn yÕu tè thùc d©n vμ chèng thùc d©n cña nã trong thêi k× NhËt x©m chiÕm. Khi so s¸nh PhËt gi¸o Trung-NhËt- Hμn kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng bèi c¶nh kh¸c biÖt nμy.

Thø ba, t«i nghÜ nghiªn cøu tranh t−îng PhËt gi¸o, cã lÏ vÉn cßn kh«ng gian t−¬ng

®èi réng lín. Trong “§¹i chÝnh t¹ng”, bé phËn kinh ®iÓn b»ng v¨n tù ®−îc rÊt nhiÒu ng−êi dïng, ®ã lμ ®iÒu tù nhiªn, nh−ng

®õng quªn, nã cßn cã tranh t−îng gåm rÊt nhiÒu quyÓn! Nh÷ng bé phËn nμy cã rÊt Ýt ng−êi nghiªn cøu, còng rÊt Ýt ng−êi lÇn gië

®Õn xem, cho nªn b¹n ®Õn xem “§¹i chÝnh t¹ng” ë th− viÖn ®¹i häc Thanh Hoa, nh÷ng quyÓn nμy rÊt s¹ch sÏ, nh− cßn míi nguyªn vËy, v× rÊt Ýt ng−êi gië ®Õn nã.

Nghiªn cøu tranh t−îng cã ph−¬ng ph¸p cña nghiªn cøu tranh t−îng. Nghiªn cøu tranh t−îng, kh«ng chØ lμ chuyÓn tranh t−îng ra thμnh v¨n tù, råi ®äc ra ý tø cña nã, mμ lμ tõ mét sè yÕu tè cña tranh t−îng mμ ph©n tÝch ra ý nghÜa s©u xa Èn chøa trong ®ã. Tranh t−îng häc ph−¬ng T©y ®−îc b¾t ®Çu tõ tranh t−îng trong Kinh Th¸nh, nã ®· h×nh thμnh mét hÖ thèng lÝ luËn vμ ph−¬ng ph¸p, ®Æc biÖt lμ tõ tranh t−îng ph©n tÝch nh− thÕ nμo ®Ó næi bËt ra “ý thøc” cña t− t−ëng. Nh−ng chóng ta rÊt Ýt ng−êi lμm viÖc nμy, t− liÖu n−íc ngoμi mμ t«i ®−îc thÊy cã mét sè, nh−ng ng−êi Trung Quèc vÉn kh«ng l−u t©m mÊy vÒ ph−¬ng diÖn nμy./.

Ng−êi dÞch: TrÇn NghÜa Ph−¬ng ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o