QlJi^difim.pkAp.lu4l Sg 9 (270)-2014
Mifl QUAN HE GliTA NHA NUOG - CA NHilN VA VKN B £ THIJC HitN CHO QUYEN NHAN Dilll
TRONG HJ^N P H A P N A M 2013
I ThS. T R A N THj THANH MAI *
T
m6c yeu cau thy:c hi§n chu quyen nhan dan, van de nhSn quyen dugc dat la nhu la m^c dich cua mgi chi'nh sach phdt trien. Hien phap nam 2013 da thi hien vS mjt phap ly nhimg npi dung co ban cua m6i quan h? giOa NhJ nude va c i nhan. Tuy nhien, nhieu van de ve thgc tien van dang dugrc d|t ra xung quanh moi quan h$ nay, doi h6i phai duoc ly giai tren ca s6 nh?in thiic khach quan ve m6i quan h?giira Nhii nu6c v^ ca nhan.
1. Moi quan h ; giira \ h i nude yi ca nhSn l i tit yeu khich quan trong s ? phat trien cua xa hgi
Theo C. Mdc, con nguoi la mot sinh vat - xa hOi, con ngudi ton tai qua mfli ca nhan, do la "mOt chinh thS don nhdt gdm c4 m§t he th6ng nhiing d}c diim cu the, khdng lap Iji, khac bi?t voi nhimg cd nhan khac \k ca the, tam ly, trinh do...
Nhung do moi nfii svt khac bi$t I9 ra ben ngoai so vai nhimg ed nhan khac, con di vao chiSu sau ben trong cua cd nhan vai toan bO ho^t d$ng song cua no nguoi ta sijr dung them pham tni nhan each"'.
Nhu vjy, ca nhan la mgt ca the nguoi, dugic phSn bi?t voi nhau, tniac hit, o c4 tmh, 14 cai don nhlt, khong IJp l^i trong tam ly hojc sinh ly, thii hai, trong todn bg ho?! dpng song cua minh, moi ca
nhan b$c 1$ nhimg ph§m chat, nang Ivrc rieog Nhung pham chit, nang luc nay khdng phdi \m sinh, ma dii^c quy dinh bai dai sdng xS h§i.
Ca nhan khong thi ton tai tdch r6i xS hpi, chi c6 thdng qua xa h^i, "thdng qua quan h? wi nhung ngudi khac, mue dich d | c thii mang 1^
hinh thiic ciia tinh phd bijn va thoa man nhihg nhu cau cua chinh minh v i dong thai thda mSn sy an lac cua nhimg ngu&i khac"^. v d nhu v$y, giSi cac ca nhan, khi thuc hien Igd ich rieng cua minh
"vin CO cai chung t?o thanh mdi lidn h§ xa hgi N8u khdng cd mot diSm chung ndo d l cho cSdifi ich hai hoa dugc vdi nhau thi khdng m5t xa h)i nao c6 the tdn tai". "Cai chung" tao thdnh moi lien h? xa hgi giiia cac c i nhan, tnioc het li an ninh, an toan vd sau dd Id dugc tu do khdng djdb minh nhu mgt thuc t h i xa hgi dgc IJp, khich quan. Dd la nhung nhu cdu khdch quan gSn liec voi moi cd nhan, tao thanh nhung "gid trj nguiii' ma vi nd, ca nhan tham gia vdo xa hgi, ddi h6i ri hOi phai ghi nhjn, phan dnh. Ddng thfti, cdc giSHj dd, chinh la ca sd " d l cai quan xa hoi", hay nii cdch khdc, dd chmh la myc tieu cua xa hji, la ly do khdch quan, chinh ddng cho s\i t^n tai ciifl » hgi va cac thilt chl xa hgi. Ngugc l^ii, chlnh vi tinh khdch quan, cWnh ddng md xa h§i da t6n I?
I Ddn chCi & Phdp lu^t
> HQC vi$n Chinh Hi Khu vf^Xidi^, difng, phdfi, Iju4t Stf9(270)-2014
va khing dinh minh nhu mpt th\rc thi JUL hgi d^c l$p vdi nhung loi ich, gia tri chung doi hoi c ^ cd nhSn pliai ton trpng v^ thuc h i ^ . Bdng thoi, la mOt thuc the xa hoi ddc lap, xa hpi vSn dong theo nhihig quy luat khach quan hdm chira tinh ph6 bien, ha dinh, hudng den su tnidrng tdn, Ididng ph^ thuOc v ^ y chi ca nhan. Nhung each thuc ma con nguoi quan he vdi nhau phai tren ca sot nhiin thiic cua hp ve cdc quy luat khach quan, nhiing chu4n muc, loi song, quy pham xa hgi, nha d6, wk cdc quan hp xa hpi du rat da d ^ g vd phue tap, nhung xa hpi van luon on dinh va vgn hdnh theo nhimg d ^ g thuc nhit djnh.
Xa hpi cdng phat trien, cdc loi ich rieng tu cdng da d^ng, xung dOt Igi ich di€n ra ngay cang sau sac vd phijrc tap, cde gia tri xa hpi khong dugc ton trpng. D6 Id mh\ de dpa d6i vdi cdc nhu cdu cua cd nhan ve an ninh, an todn vd khdt vpng tu do. Khi chl dp tu hihi va su phdn hod giai cap xuat hien ci^g vdi su tdc dong cua cdc dieu kien kinh te - xa hOi khdc, mdu thuSn xa hpi is vao tmh tr?ng "khong the dieu hoa dugc". Xa hpi can den mpt Mi quyen Ivic chung nhdn danh xa hpi c6 the
"kiem che hp trong noi sg hai", bdo ve cdc gid tri cd nhdn vd gid trj c^ng d6ng. Dieu do cho thay,
"kh6ng phdi con ngu&i thich quyen luc, ma quyen luc Id nhu cau cua con ngufii trong xa hpi: Nhu ciiu dugc bdo vp, dugc ton tai, dugc cuu trg"^, la 1^ do thuc diy mpi cd nhan di den mpt hinh thuc to chuc xa h$i a trinh dp cao hon, to chiic mpt luc lugng "tua h6 nhu dung tren xa hgi" va "lam diu su xung dpt', dd Id Nhd nude. Day khong phai la trjng thdi tdm 1;^ t^m thai, md la thugc tinh ban chit, pho biin c6 tinh chi phoi sau xa boat dong cOa con ngudri'^. Khi ndo cdc gid tri phd bien ciia cd nhan vl an ninh, an todn, ti; do vd phdt trien bj
de d o ^ khi do cd nhdn con cdn din Nhd nude. £)6 Id ly do ehmh dang cho sura ddi cua Nhd nude va tinh tit yeu khdch quan cua mdi quan hp giua Nhd nude va cd nhdn. Nhd cam quyen nao di ngugc lai cdc gid tri nay hay phu nh|hi nd, lam cho Nha nude mat di tinh chfnh ddng ciia minh, tiii chinh quySn cua hp se bi sup dd.
2. Moi quan h$ giua Nhd nude va ca nhan la m6i quan h^ bi^n chung c6 tinh quy djnh Ian nhau giua cdc chu the
Mdi quan hp giiia Nhd nude va cd nhan la mdi quan he giiia hai thuc the xa hpi dgc lap va tuong tac. Trong do, Nha nude Id chu thi dai di^n cho xa hgi, boat ddng cua Nhd nude bao trum cde Imh vuc ciia ddi sdng xa hpi, con ca nhan Id chii the phd bien cua cdc quan he xa hgi. Tii goc dp chu the, c6 the nhan dipn mdi quan hp bipn chiing giua Nhd nude vd cd nhdn qua hai phuang dien:
Tru&c hety moi quan h$ giira Nhd nir&c vd cd nhdn Id moi quan he giira chu the quan ly vd doi ttrtptg bi quan ly
Trong vai tr6 Id chii the qudn ly, Nhd nude xde dinh pham vi nhiing ca nhan thupc chii quyen cua Nha nude. Do la dia chi hudng den ciia cac quyet dinh qudn ly ciia Nhd nude. Nhd nude c6 quyin budc ddi tugng qudn ly phdi tuan thu cac quyet dinh qudn ly va hipu qud qudn ly chi dat dugc khi menh lenh qudn ly dugc chap hdnh. Con cd nhan trong vai tro Id ddi tugng bj qudn ly, cd nhan tdn tai vdi tu each cdng dan ciia Nha nude. Cdng dan CO nghia vy tuan thii cac quyet dinh ciia Nha nude.
Nhung trong quan he giua Nha nude va ca nhan, tinh ehinh dang cua quyen luc nha nude Id ca sd cho nghia vy phai tuan thii cua cd nhan. Vd nhu v^y, trong moi quan he nay, Nhd nude khdng
Ddn chCi & Phdp lu$t |
%&if dung. ph&p. hM S6 9(270)-20H
chi Id chii the ed quyen, Nhd nude eon cd trach nhiem "thuyit phuc" nhan dan ve tinh ehinh dang ciia quyen luc nhd nude. Theo Max Weber, tinh ehinh dang eua quyen luc cd ba loai: (i) Tinh ehinh dang tii truyen thdng, chang han quyen luc cua Hodng gia Anh; (ii) Tinh chinh ddng tu sue cu6n hut; (iii) Tinh chinh ddng tur tinh hgp phdp cua quyen luc nhd nude. Va ngay nay, nguoi ta tuan thu quyen lue vi "tinh hgp phdp", tuc la quyen luc nhd nude phai dugc gidi han va tiii hipn d **thim quyin phdp ly". Ddng thdi, he thdng phap luat phdi tao dugc niem tin vdi nhdn dan ve tinh hgp ly. Ro rdng, dieu nay dat ra nhiing trach nhiem rat Ion lao cua Nha nude: Chinh quyin phdi hgp phdp trong phuong thdc gianh giu va thuc thi quyen luc nha nude; phdi hgp ly, dugc phan anh bang hipu luc, hieu qua ciia qudn ly nha nude trong vice bao ve va phat huy cac gia tri ca nhdn vd gia tri cgng ddng ma nhan dan c6 thi chap nhan, tin tudng. Dieu ndy la rdt quan trpng, tham chi, neu vipc gianh chinh quyin la khong hgp phdp, nhung khi thuc thi quyin lue nha nude, sau mOt thdi gian ehinh quyin c6 thi tao dung dugc niem tin vdi dan chiing v i tinh hgp ly ciia minh, thi cd the mang lai tinh chinh dang cho quyen luc nha nude.
Thui hai, moi quan he giira Nhd nicac vd cd nhdn Id moi quan he giira chu the toi cao cua quyen luc vd chu the dirac uy quyen
La chii the toi cao cua quyen luc nha nude, nhan dan cd quyen quy dinh gidi han quyen luc nha nude, c6 quyen kiem soat viec thuc hien quyen luc nha nude va c6 quyin thanh lap Nha nude. Con Nha nude la chu the dugc uy quyen, nen Nha nude phai chiu trach nhipm khi vi pham gidi han quyin lue, khi muc dich ciia quyin lire
nha nude khdng dat dugc, cdc quy^n vd ty do ci nhan khdng dugc bao ve vd phdt huy, xa hgj khdng dn dinh, kinh te khdng phdt triin. Tro^
mdi quan he ndy, trdch nhiem nhd nude ^ duoc ban den rat nhieu, nhieu che dp trdch nhiem ^ dugc dat ra, nhu trdch nhiem chinh tri, frach nhipm phdp ly vdi nhieu mde dg khdc nhau Til do, nhieu y kien cho rang, Nhd nude Id chu the phdi chiu trdch nhipm, con ca nhan Id chu thi c6 quyen. Dieu nay tudng chung nhu bat hgp \<f, boi le, khi gidi han quyen lye khdng chat che, khi kiem soat quyen luc nha nude khdng hieu qua vJ nang lye hoat dpng ciia cd nhan mang quyin Ii;c nha nude han che chinh Id nhiing nguyen nhan quan trpng ciia tinh trang lam quyin, tinh trang hoat dong kem hieu luc, hieu qud ciia bp mdy nh^
nude. Vd dieu xdy ra chinh Id do nhan dan da khdng thuc hien tot quyin ciia minh. Nhung vin de dat ra d day la nhdn dan khdng thi thyc hi$n tdt quyen eua minh khi thiiu nhung ca chi phSp ly hoan thi?n md Nha nude chinh Id chii thi quy dinh. Tuc la, cac quyin ehinh tri ciia cdng dan da khdng dugc phat huy trong thuc tien vd Nhd mk phai la chii.thi chiu trach nhiem v i diiu ndy. M vay, mgt co chi bdo hiin hipu qud se la bao dam quan trong de chu quyen nhan dan trong Hien phap dugc thuc hi?n.
Tuy nhien, vdi tu cdch la chii the toi cao cua quyen, nhung mdi cd nhan diu cd trdch nhi?m phai thuc hien cac gid tri cdng dong, ma Nhi nude la dai dien, "mdi ca nhan, trong khi c6 nghia vu \m nguoi khdc va cgng ddng cua muih, thi phai CO trach nhipm phan ddu cho vipc thiic day va tdn trpng cac quyin da dugc thira nh$n..."*.
Ca nhan phai khdng ngung nang cao nSng lye, phdm chdt d i thuc hien mgt cdch tot nhat trich
I Ddn chCi & Phdp lu^t
^idg. dung, fikdft la4l 86 9(270)-2014
ihipm cd nhdn vdi c^ng ddng vd trdch nhiem :dng dan vdi Nhd nude.
3. Van de thyc hl|n chii quy^n nhan dan trong Hiin phdp ndm 2013
Hiin phdp chfaih Id van ban thi hien tap frung nhat m6i quan hp giiia Nhd nude vd ca nhan. Cd quan diem cho rdng, mgt trong nhiing diem mdi :a bdn Id van de chu quyen nhdn dan dugc de cao vk the hien xuyen suit, nhat quan trong Hiin phap nam 2013. That v^y, chd quyin nhan dan dugc thi liipn, trudc hit, tai Diiu 2 vdi quy djnh: "Tdt cd quyen lye nhd nude thugc v i nhan dan" vd "nude Cgng hod xa hpi chu nghia \^et Nam do nhan ddn Idm chu". Sau do, chu quyin nhdn dan dugc thi bien d cdc ngi dung, bao gom:
Thii- nhat, chu quyen lap hien ciia nhan dan (quyen quyet dinh gidi ban quyen lire nhd nude), tuy chua dugc khang djnh day du, nhung da dugc ghi nhdn d md;c dO nhdt dinh (Hiin phdp nam 1992 khang djnh Quoc hgi Id co quan duy nhat cd quyin lap hien) trong Ldi noi dau: Nhan dan Viet Nam xay dyng, thi hdnh va bdo vp Hien phap nay yi mye tieu ddn gidu, nude m^nh, dan chii, cdng bdng, van minh. VI nhan dan xdy dyng Hien phdp, nen Hien phdp nam 2013 ghi n h ^ Qudc hpi Id co quan thyc hipn quyin lap hien. Nhan dan xay dyng Hien phdp, bang quyen tham gia y kien vd c6 thi dugc biiu quyet khi Quoc hpi quyit dinh trung cau dan y. Quyen tham gia y kien cua nhan dan da dugc bdo ddm bdng trach nhipm cua Nhd nude "cdng khai, minh bach trong vipc tiep nhan, phdn hoi ^ kien, kiin nghi ciia cdng dan"^. Tuy nhien, thye te cimg cho thay, m^c du, Luat Ban hdnh vdn bdn quy phgm phdp lu?t nam 2008 co quy djnh v i trdch nhipm cua cdc Ban dy ±do luat, phdp Ipnh,... trong vi$c tiep thu y kiin eiia nhan
dan, hay viec lay <f kiin ciia nhan dan khi sua doi Hien phdp nam 1992 vua qua. Cdc Ban dy thao hay Uy ban du thdo diu eo bdo cao gjai trinh, tiip thu, nhung tiep thu den dau vd gidi trinh din dau de cd mgt sy ddng fliuan xa hgi lai gan nhu theo dinh hudng cua Ban dy thao. Trong nhiiu trudng hgp, ngudi gop ^ edm thdy khdng thod ddng, y kien cua minh khdng dugc coi trpng. Vi vay, nen chang de bdo ddm quyen xay dung Hien phdp eiia nhdn dan, can xay dyng Luat Phdn bien xa hpi cung vdi Luat Tnmg cau dan y (da e6 trong Nghi quyet eua Qudc hpi v i Ke hoach triin Idiai Hiin phap nam 2013).
Th& hai, nhan ddn kiem sodt quyin lyc nha nude. Kiem soat quyen luc nhd nude la mgt van d i phuc tap, bdi le, day la moi quan he vdn di khdng bmh dang. Vi vay, de thuc hien, cdc quy djnh trong Hiin phdp da e6 nhirng quy dinh ro rdng trach nhiem eua Nha nude. Chdng ban, "ca quan, to chuc, cd nhan cd tham quyen phdi tiip nhan, gidi quyet khieu nai, to cdo"'. Ddng thdi, cdc quyen khieu nai, td cao, quyen ty do ngdn luan, quyen lap hgi, quyen biiu tinh diu dugc quy dinh vdi nhiing bdo dam tii phia Nha nude. Tuy nhien, de nhan dan cd the thyc hien dugc sy kiem sodt vdi quyen lyc nha nude, thi cdc co che phdp ly ve quyen lap hgi, quyen bieu tinh, quyen tiep c^n thdng tin, Lu^t Bao chi, Luat Bai mien dai bieu phdi nhanh chdng dugc hoan thien. Dieu nay phan nao dugc the hien trong Nghi quyet sd 7I8/NQ-UBTVQH13 v i K i hoach td chuc, triin khai, thi hanh Hien phap nam 2013. Nhung quyen bai mien dai bieu Qudc hpi, Hgi ddng nhan dan cac cap, mac dii, da dugc ghi nhan tu Hien phdp nam 1946, nhung den nay van chua dai bieu nao bj cii tri bai mien do chua eo co sd phap ly. Vay
Ddn chD & Phdp lu^t |
(X)&g difng, phdp, bi&t. 8 6 9 (270)-2014
ma din nay, quyen ndy tiep tyc dugc quy dinh trong Hiin phap nam 2013, nhung viec xay dung ca chi thyc hipn lai chua dugc dat ra.
Doi vdi xdy dung Luat v i quyin lap hpi, cdn dugc xdy dung tren co sd thira nhan sy tdn tai khdch quan cua xa hpi dan su. Mgt khu vyc bd khuyit cho nhimg "khodng trdng" trong xa hgi ngoai Nha nude vd thi trudng. Ddy Id noi cd the khoi d$y va phdt huy y thuc ve trach nhipm cd nhan trong xa hpi, trdch nhiem cdng dan vdi Nhd nude (dieu ma Nhd nude vd thj trudng khdng 1dm dugc).
Th& ba, quyen thdnh lap bg mdy nhd nude.
Day Id mgt trong nhung quyin rat quan trgng ciia cdng dan co anh hudng quyit dinh din hipu lyc, hieu qud hoat ddng cua bg mdy nha nude vd kha nang kiem soat quyen lyc nhd nude cua nhan din.
Bdi vi, quyen lyc nha nude vdn khach quan, nhung ndm giii vd sii dyng quySn lyc nhd nude Id nhung con ngudi cu the eo nang luc, phdm chdt nhat djnh. Neu co che bau cu vd ung cii c6 the tao dieu kipn can thiet de nhan dan lua chgn dugc ngudi xdng ddng nhat, ban than hp Id sy "thuyit phuc" ve tinh chinh ddng eua quyen luc nha nude.
Ngugc I^i, neu eo che bau cu, ung cii lam cho nhan dan khdng thi hien dugc y chi ciia minh, nhan ddn se khdng quan tam den hoac se thuc hien quyen bau cd, ling cu mpt each hinh thirc.
Dieu d6 khdng the mang lai mpt bp may nha nude hoat ddng hieu luc va hieu qua. Thuc tien nhiing nam vira qua, mac du, Lu|it Bau cii dai biiu Qudc hgi vd Hpi dong nhdn dan cdc cap da nhieu ISn dugc sua ddi, bd sung nhung chua phat huy dugc tinh tich eye cua nhan ddn khi thyc hien. Vi vay, cung vdi nhiing thay ddi trong nh^in thuc v i chii quyin nhan dan, Luat Bau cii can cd nhiing su
thay ddi cdn thiit cho phu hgp vdi nhung (fi^
kien dan chd mdi.
Thu tir, hoan thien c a chi bdo hiin. Chu quyin nhan dan trong Hiin phdp chi c6 thi du^c tiiyc hipn vd phdt huy trong fliyc tiln khi Hi&i phdp dugc tdn trgng vd bdo ve. Dieu 119 Hi&i phdp nam 2013 da the hipn dugc dieu nay, ^ nhien, tmh khd thi ciia nd I^i phy thugc vao "co chi bdo ve Hiin phdp do ludt dinh". Nhung lu^
ndy lai chua dugc de c|ip den trong Nghi quyit sfi 718/NQ-UBTVQH13, phai chang day la mpt sy cham tre trong viec thyc hien chu quyin nhan dan theo yeu cau ciia Hien phap?
Tom lai, chii quyen nhan dan la mgt npi dimg Idn dugc xde dinh tren co sd mdi quan h? giiia Nhd nude vd cd nhdn. Viec thuc hien ehii quyen nhan dan dya tren nhan thuc khach quan ve m^
quan he giua Nhd nude vd cd nhan se mang lai sy phdt trien chung cho Nhd nude vd cd nhSn vft tinh chat la nhung thyc the xa hpi doc lap, khadi quan. Trdi iai, vipc nhan thiic phiin dipn vi mfii quan he nay, c6 the ddn din tinh trang dan chuv5 chinh phii hoac ddn chii hinh thiic Q
/. C.Mdc - PhJngghen: Todn tap, Nxb. CTQG, Hd Noi. 1995. t3. tr.264.
2. G iV^F.Heghen, Cdc nguyen ly cua triet hifc phdp quyin, Bui Van Nam San dich, Nxb. Tri tkk 2010. tr.544.
3. GS.TS Trdn Ngoc Duong, Quyen con ngudi, quyen cong ddn trong NNPQ XHCN Viet Nam, Nxb.
CTQG20n.-tr.J5.
4. Gido su Ho Vdn Thong, H$ thong chinh tri ^ cdc nude tu bdn phdt triin hi$n nay. Nxb. CTQG nan 1998.tr 12.
5. Lai noi ddu Cong uac Quoc te ve cdc quyef ddn SIC vd chinh tri.
6. Hien phdp ndm 2013, Diiu 28 khodn 2.
7. Hien phdp ndm 2013, Dieu 30 khodn 2.
