(rong, cham s6c va ngua sdu, b~nh th1 se c6 nhi~u rui ro ti8m an, d§n de'n theft bq.i, Ihiellwi kinh
Ie'
n~ng
ne
cho bfl con.Vi v~y, ml,lc lieu cua nghien cuu nay nhfim di€u Ira Iht/e lqng Irong
va
chJ.m s6c, Ihi Iru'ang lieu thu, va oieu Ira cUC 10<;li gi6ng chanh day ma bft con nong dJn d~c bi~t la b6. con dan IQe Ihuius6
dang Irbng df di.lnhgia
dung rhl/c Ir<;lngva
chfa ra nhung v5'nde
nhU': chon Clung glClng, tr6ng dung ky Ihll~l, phSI hi~n S<1U, b~nh kip !hdl, IIIn hiiu thj tnii"1ng lieu Ihl) va che bie"n ehoba
can, g6p ph5n nghi2n euu giup nong ddn co (hroe quy trlnhtrling va
cham soc d<;l.t hi~u qua lot llhXI VEl giup de nha quanIy
nhln nllSn dlfQc tinh lfang phat triinva
tljllh Inrdng quy ho<)ch ph:.il tric'n cay chanh d<iy (ren diJ b:i.n huy~n Bak 110:1, IInh 0i:1 LUI2. V~t Ii~u va phuong phap di~u tra 2.1. DOllltf,lng) dill dii'm viI flrili gum diEulm Doi W<;1ng die u tra: la de h(? gia dlnh nong dan la dan toc lh!€"u s6lai cae :0;3 H;l Bau. X5 Hn.eng, Thi trin Bak 80<), Xu Tall l1inh, Xa Gla, Xa A. D(Jk, Xii la Bang. XJ Dj K Sd Mel, Xc1 K'dang,
Xa
laPet, Xii
Bilk Rong, X5 Nam Yang co Ir6ng cay chanh day. Thai gian Ji~u 1m Ilf thang 12 nam 2017 (te'n (hang 8 n5m 2018 IrJi huy~nE>ak Doa.
2.2. PIll/dug plllip diill Ira
PhU'dng phap di~u tra:
Sa
dt.lng bQ cong ct,l cua phuong phap d.:inh gii.; nhanh nong thon co SVth;J!n gia (PRA -Participatory rural appraisal) dt thu th4p va phan lien cac thong tin vt; Vl'ltlg Ir6ng. dlen lich, san lU'<;Ing, kha nang. (hleh ung. hl¢U qua cUd cay chanh day.se(
dung phieu diell tra 120 hQ d€Ihu thap va phan !feh d.c thong lin ve kT thu~t Ir6ng cham s6c, thu hoach. lieu Iln.1 cua cay chanh day I<,l.i cae h6 gia dinh. De so bi) djllh gia nang SU;)I 19 Ihuy{t cua cay Chi.lnh day, chllng
loi
d5 tic'11 h:lnh thl! hoach gll~ Clla 10 goc chtlllh Jay bo'.i'l \.:) k.h,ic nhau d[ c1anh gia.S6'IJ~u dtf<),c xli'
Iy
(ren ph,in m~m E-.;u·] 2010.j. Kc'( qua dj~u Ira
QU<l diiu tra, phllllg vn'Il)' kien cua nglf(~i Ih"1TI gid (m5.u) thong 'lila phleU ph(")ng van (120 phie'u) dt/a Iren nhCr"ng cJu h('lj ph6ng
vfln
de d~ip LIng muc lieu nghien Cllll, nhlirn nghien cuu (1J thu rh,)p (hJQc nhung s61i~1la6
nghiel1 Cl(Uti<Yr
c;;n thl/c rf;.lng Ir6ng v~ ch5m "oc cily eh<tl1h d:1y nhl(,.,au:4
Xa
lanlllnh 1Q5
X.!IG'La10
e
XAA.Dolt 10
7
xa IaBAng
108 XI OaK
5()Mel
109
XlK'OanQ
1010 XI la Pet
1011
XI!lakRong 10
12
XI NamYang
16~ 120
niH S1.l,i'1,
IUdng eua cay chanh diiy I<!I dia pht(ong. Bn so' c .. ie h() nOllg dan Ir6ng cay chanh d,iy mang linh
tl/
phat. 1.i1l11 thee cae hO gia (nnh Irong thon x.6m ma chU'a co sl/ hl(ong dUn ki {huiH ClaOl ba't kl co quan,
,6
chue nao. Ket qua nay kh~ng dinh, diy chanhday
cI11lh(~c Ilgl(ui d,in trong mOl each I~f pharo (rong ph5n 1<111 thee phong tr~lO trong Ciic vlfon hQ gia<1lllh
ho~c c:;,ic c:Ongtyban
giang. Cilc cd quan chuyen nganhva
chinhquy0n
co Sd dlLra njm dU<;I"C va chua code
thong 1111d,1y
dli v~ lo~i cay nay l<,ti dia di€m nghie.n cl1u.S6 16 - Thong 9/2019 123
W CHi CONG THUdNG
- - - -
Ctic (In(dng lai chi thu gom (Ian I~ kh6ng (~P trung vii Gic d;;t i ly ciing chi biet den de dia di€m hay cae h¢ gia dinh c6 (rong
nhieu
cay chanhday.
de thong till ve di~n tkh, nang suit va san lUQng Cl.t [he he) khong nam Ul(QC.
Do
(16 nft kho kh5n trOllg vi¢c xac dinh dlf(,lC vllng Irbng I~p tTungcay
chanhday.
Being 2. Thong tin ve di~n tich tr6ng chonh day tr'In Clio ban huy$n Oak Doa
sn
Xa dieu tra Di~n lich ryl~%!rung blnh(ha)
Xa Hi! Bau 0.31 643
Xa
Hneng 0.51 10.58Thl lran Dak Doa 0.36 747
Xa
Tan Binh 0.4 8.30XaGla 0.39 8.09
XiiA. Dck 0.37 7.68
Xa la Bang 0.36 747
Xa D~K So Mel 0.4 8.30
Xa
K'dang 0.39 8.09.-
~~--10 Xa la Pet 0.43 8.92
11 Xa Dak Rang 0,48 9.96
12
Xa
Nam Yang 0.42 871TOng T
48,2 100Ket qu~i di~u tra (B<lllg 2) eho Ihfi'y di¢n tich Irong chanh doy trung blnh
ella
cae timditim
<.lieu Ira kh6ng c6 nhieu slJ' chenh leell IOn. de hI) tr&ng chanh tlniang chi' c6 quy mo nho Ie, khong e6 $1/ehenh lech Idn giO'a cae elia ditim dieutra, ui~u
nay cung ph,in
,inh dungIhvc Ir<;lng
tr<1ng chanhday
cua bil. con h1\~n nay. manh mUll, nha Ie va kh6ng C(l t~p trung vung tr6ng.Qua ket CJu3 di@u tra (B<lng _1) eho thay, nang sua't viI S;111 iLfdng cua Ciiy challh day Lrbng tq.i cae xa tren din ban huy¢n khang e('} sl/ch(:nh 16ch lon, de dfin rrong chanh day (hlfong kh6ng nha ro san hl\ing mlnh Ihu dltdt; va chi cho can
so
u'de Iu'dng nam trang khoiing lif 4-7 (j'Tl/l sao, tlCdng ulfdng kho;Jl1g 40 den 70 [;,In/ha. Dicu n:'ly c6 th~ chung
to
rang nang ~uat ehanh d5y 0 dJy C() ph;lll thEip so Val nang sua', thl/C Ie' ma c5y chanh day co (he clem lai 'U' 70-100 «ln/h;).7
)(lImSllng8,35
8
XII 00 $(IM$8,51
XiI K'Oang 8,18
10 XIImpet 11 XII£)tk
Rong 12 XiI_Yang
T&tg
~ \on~
klnlc va eha qua nhieu, khi thu ho<)ch co vo n~ng.
hinh th(fe qlla thtfang c.l~p, Tr6ng cay chanh day
tren
d5'1 Ih!1 pha d I diy sInh Intdng to't.c6 so
qua nhitu, qua 10, hinh Ihlte qua dc;:p song YO mongo IY Ie nude Irong qua il.E);:inh gi<i \'~
kha
nang thich (fng euacay
chanh day Iren cae lo<)i dii'llrong khuc nhau c6 Ih~tha'y
diy ehanh day co khit nang phil h<;sp vdi cae IOQi d(l'1 khac nhau. Das6
ngl(d"1 dilu d~u ehorhng diy
chanh day khong k6n dal. cay co thtS sinh tntOngBang 4. Cae 10<;li det dll<!e ngliOi
1
: - - - -
~~
dat---~dQ
nlln SohQ~da~ang
trong chanh day._.'Y~.
va
ph,it
tricin 1611n~n cae10<)1
tlS'( kh<lcnhau neu
dtfQc chilm soc !ot.3.3. Thong tin chung
vi
ctic IO{1; giol,g va ki//u tr(}lIg ctiy dum" day Irell djn hiw diiu (raKe't qua dicu Ira (I)' cae h('l dleu Ira eho IhKy co 2 glong chanh day uUQc ngu'al dan trang chu ye'u la cae gi6ng: Dai Nong I (Ngh~ An) va Tai shiang (8ai Loan)
va
THQI :<;6 giong khac. Giang Tai Shaing Iii gtong nhap khd'u Irt.tctu
Diu Loan do C6ng ly Thong lIo v6 m()t c6ng ty khac nh~p kh£U.Bang 5. Cae 10<;li gi6ng chonh day dll<!c nglloi
de
nsu
dung de tr6ng£lill Nang 1 : Giang' chanh ;. -
S6h
Qt ...
- 98day
%
81.67Tal Shlang
19 15.83
Giang khac
I~
2.5
Ngu'di dan sU' dung cay chanh day de tr6ng trong cae vlidn lieu,
d phe
dO.che,
va cling co thi su dt,lng dli tr6ng thu~n. Cay chnnh day con tr6ng xen Ifong vlion san, YUan ngo voity
I~ chap. f)a so d.c h6 tlicu Ira thuang Irbng xcn cay chanh day trong die vuan lieu va de vlfOn ca phe d5 gja COl ho~ceta
che't(Bang
6). Nhl~uy
kie'n tlanh gia cay chanh day Ir6ng phu h<;fp nhj'( vdj cae vuon (ieu (fa chlft, toy nhien cung coy
k.ien eho ring trang (huan If} '01 nhac Nhu v~y vOi kha nang Ihleh nghi duQ'e vej) nhi~u vLfon cfty khac nhall, cay chanh day cut<iIu tri!ng Tr6'ng 1i'6ngxen Tr6'ng_
Ilhenh d6y It'dn
~wan ~.tiiu,cilph6
wan ciIy Ich6c
$6,,*
22
917
% 18,33 75,83 5,83
thcf tr6ng vdj nhl@:u de 101.li
cay
tr6ng khac nhau.Trong dj~u kien (reng thujn cay ehanh day sinh tntdng t61, it sftu b~oh va cho nflng sua't cao hon so vl3t Ir6ng xen.
3.4. Dduh gia khii nang lllam gia hOl}l dQlIg
!rnn till; !lliJng tin ~'n hO(!! d!}ng Iff VI1'l k.v !1w(rt nrc
BOng 7. Th6ng tin
vI,
hO<;lt d9n9 Irao d61 th6ng tinva
tllven ky thuCit s~ lrao dol thong Unva
I" vankY
Ihu~tChi Heu
K.h6ng
£lta. _
d8I
th/lng tin ' " III","kY IhI4! I
USHDlCi
IltiIY .... gIC\iIg
f)\1IdIIm Ich6c I
S6 he 38 82
0 15 Zl i
%
31.67 68.330 39,47 SO,53 !
5616 - Thong 9/2019 125
T~P
CRi CONG THUIING
3.5. Thollg fin
vi
kj IllIIqllrbllg ViI chiim soc diy cllmlh dlzy3.5.1. Ki lhlu')f trt5ng IIIdi c(iy chal7h day
eiy
chanhday co
theIrong
dt(Qc quanhnam.
song ke'\ qua dieu Ira cho th~{y thdi VI.! trang cay chanh day leI Ilhat];). vao cae thang 4.5.6 hang
nam (Bang 8).
8ftyI;} thdi
di~mc1du
mua tmfad
Tay Nguyen, thai tie't m,l! IH~nty
l¢ song CU3 cay chanh dayfit!
cao. Tr6ng c;1y chanh d<1y vb.o mua he tir lh;ing 10 de'n lh{] ng 4 nilm sal! cu 1)/ I~ so'ng etta cay th;i'p, cay thl(Ongb,
(hie'u nlid'c. Cay ch;:wh (;0 th2 thu hO<;lch 3 thang mQI Ian tfnh lif IhlJi ril lrat va vilO ta'td
de Ihang trong ntim. Thilj \iU thu ho<)ch t6t nhS! eho nang sw1'tli1 vl,llhu bOI (ll'ra J5u) y<l. \'1) thu chlnh (ltbl hal).Theo nh~n xet eua ngl{oj djll V30 hia thu ho').ch Ih(r 2 In~n
d.y
chanh c6so
quit Ilhi~u nh£([, ham Ilr(1ng IlLrdc nhlEu khi b~in V,\O thai diem nay se cho nang su,'i't cao nh5't];n11
d~o J.iy
ko
110~ccho leo tn!c san trong
vLfOn nhLfcac Ir~1lieu
(rong vl(un,Thong !Ill ve ki thuSt Hi.m dirr ban d5u: 95~
ngtroj
dan
dU'Qc di~u tra t'h!u khong quan lamdin
vi~c Jam
Ooll
tnrdc khlIrong.
nong dan thU'ong chQIl dat dja hlnh c6 m~I bang diim baD, co d() dOc vuaphai
IlrO -7 de}. c6 lang canh lac day 50 cm [rO' len, Tntd< khi tr6ng cay khong <6 phLfdng phap x~ Iic.1a't dE
di~llrlYm§m sau, benh rna
chi nh~tsq.ch co
Bang 8. Cae thong tin
ve
thoi giantrong
va thu hOQCh cay chanh dayCae thong tin III hQ 910 dlnh
Ke't qua (l1~u tra cdc h9 t~i cae xa Iren dj<l ban huy¢n cho [ha'y ngudi d.in kh6ng quan tam d€'11 kho~ng oich khi trang cay chanh d5.y, IUy nhien vi~c
bo
\li tr61\g cay chanh day theo hilng (hj~c ehlly
Ihlfe hi~n, Nguui dan chI Lfdc Ilr(1ng khoiing dch ho~e trang thee cam !Inh. Kc't quo do dem (hueIe'
lal cae vuejn cho [h5'y: kho5ng deh giira cae cay 41Ji
BOng 9. Cae Ihong lin
ve
mal d9, khoclng e6ch, ki,$u 16m gl6n cho cay chonh day M~I dO tr6ng caY/in! KhThOng tin
S6h6 1
cay
118 98.3
2
cay
1.7
3x316 13.33
oang Clich (m x m)
I<IIul8mglin 3,5x3,l! 3l<4 GIltn
m!J(JpI<IIu kh80
9
95105 16
7,5 79,17
87,5 12,5Thong tin
Bang 10. Cac Ihong lin ve lam dol Lilm ~il
khl
tr6ngm<li
I---~
KhOOglilm
r---S-6~h-6----+---1-14---!
C6lbmI~. ---ry
Ie % 951_.- _ _ ' _ _ ~ ______ _
khi (rang chle'm
ty
I~cao
(95%). Trong')6 cJc
h<) e6 [\{di nude eho e§y ehanh Jay thi d;] phnn so h6 d~u nhd r5s61:'1n
t11ol. C:k h6 cho bie·! ho chi' Ilfdi n11de eho ca.y chanh day sau [r6ng khi gap kh6 h~n, con blnh [huang co mtia nho hay dft't chI a'm kh6ng dn Ilidi, Trong SUO'J qu;:i [rlnh ,'.inh [rlIdngve
sau, nglrdida
n de: u quan[5.
III de'n vi~c [udi nude ma kh6ng dtf<l vao tll1de rnlIaKe,
qua diE-u Iraky
[huat b6n phdll eho cay chanh day eho tha'y, g.1n nhu cae h¢ [r6ng chanh dayd~uc6b6n chacaychanhdJ.y(Bang l i t Tuy nhien chi b6n 16t m~1 kJlong bon thue tfong quj [rlnh ~inh lutCingcua dy, ty
I¢ h6 d5n bon phfl nchu6ng
hoal muc trudc khi tr6ng chie'mIY
I¢ra'tcaode'n 86,67%, chi co mot sofl bon ph6n NPK Intac khi lrang chiem 13,3%. Trang qua trlnh cham soc cho cay chanh day, de hd dan diu khbng hoae c6 rfit it ngui'1i bon thue eho chanh day.
hQ
chi bon mot Ian eho cay rna chua ehuy
de'n viee bon phun thee tllng giai do~n, vi~c bon phtl:n ding tuy vao UleU ki~n kinhte' cua
gia dlnb va co litu II(dng cung nhl1so'
Ian bon khae nhau.Ve
tinh hlnh sau b¢nh hi;li In~n cay chanh day (Bang II), das6
d~u ghi nMn 100 % e6 xu;i'l hi~n benh, mQI so phieu dieu Ira con ghi nh~n b1$nh lren c5y chanh day ra't nhieu va kl)o d€ kiim so.!! va vi¢c phbng Irj benh deuIn
phong b~ng each siidl.mg Ihu5choa
hge (94,17%). Tuy nhien. co motpld.n
r51 il (5.83%) ngubl dan khi Iham gia phong van 116i ding, kh6nghe
phun thu6c cho dy ch,mh day va nhting h6 nay deu c6 nhO'ng 1)1 do khjc nhauKet qua di~u tra nang SUa'( cay chanh day III cae hQ phong v.fn eho th,i'}" vdi m~1 d¢ khoang each kh6ng oUc;1c chu IrQng, nhlI v~y vi~c
c.hinh
gill, sinh tntongva
n~ng suat sf: gap llhi~u kh6 khan. kh6ng chioh X8C. them mQI I); do nii'ala
ngtJtfi dan ehu yeu lfong xen cJ.y chanh day a cae vLton tieu da: chet va chi c6 mOl so il Irong moi va khong (heo mot quy chuan hay quy I(lnh Cl.1 the!' n;)o nen vi~c dieu tra nang SUa( eua cay ehanh day g4P nhi€u kho khan.
Trongdl~u kien trang va cham soedy ehanh
day t61,
nangsuiilly
Ihuye( qua chanhday co thl
dat dlIde tl1 70 dt'ntOO
tU'n/ha. Ni:i ng sua'l lllay f5t 1"11 phl,! thude viio loal da'i treng, gid'ngbEu
BOng 11. Cae Ihong tin ve bon phon, sau b~nh va phon Ihu6c hoc h9c cho cay chcnh day
,.
ThOng tin
S6h6
BOn phan Ph8n chuong
104 86.67
NPK
16
13,335616· Thong 9/2019 127
1/
Bang 14. Sd b9 hc;>ch tocn san xuat
ChiUeu
~I',
Phonrl)' ~
II LUQng-1 : : g bOnISO. iOi g.
sao i i cay sao • (oong/sao)
I
(kg! . ) •• lam gllm ." ( g I ng ) i. chAm sOc is_O_'I"_Q_n_g_+_12_0_0I
100 I 100L120 I
Ddn gia(nghin dong) Tong lien I (nghin dong)
Tong chi (nghin dong) Lai I (nghin dong)
10
1200
15 32 180
1500 3200 21600
33.500
14.050
200
1712 5 I
f----
47.550 156000 1360
1560 250
' - - -
1170
Trang cay ,\en dy chanh day Vdj de 10<:;li cay lau ni1m co nhi6u ldi ich nht(: tang h~
:so
slr' dl,lng (I,ft, qll~n 1)1co
d<;li, '<;10 vi~c IZlnl va lang thu nhap cho ngt101 dan.v~o tlllldng lrii, cac san phim chlt;J dl(<;1c ban
dung
Th! In((fng lieu thu qua chanh d5y (htcjc djnh gia rat Ihu~J1 l<;1i, gia biin cao va 6n djnh mang l(l.i ngu6n thu nh~p Idn eho ngLfai dfin. Siln phri'm qun chanh dfiy (iLt(Jc
SlI'
dl,lng l~m nude giai khDI, mfac t16ng hOp, xui11 khti\1. NgLf('ji dan co the' chu d(Hlg trang khau lieu tht) qua chanh day de vung Ir6l1g.sdche dly chanh day I~p tfung tai cae Iinh Gia Lai.
EMk Uk ..
enc
ky
thu~ttrang
va ch~11) ~6c cay chanh day clia dong bao [hi~u s6 lC),i de di0m d,,~u Irahoan loan
mang tinhIt.( pilat va
Ihieu kinh nghi~m. Hi~n chl(aco
cae quytrinh ky
thu~(de
hltdngdan Irang va cham soc
dy chanhday
(<.Ii cae diem di~u Ira; clu(u c6 SI! vllocuQc hltCrng dJll eua dcc,j'p ng~nh. Th! tntCing tiell Ihu pllU thuneTAl LltU THA~1 KH.'\O:
voj gia
trj ella 110.
Qlla
t1i~uIra
eho(i
djy Ihic'lJsong. x6a d6l
ghim ngheo •
I. Vii V(III Kin!r (;9Yj). 500 billlhw)"c gia /l"ilyJIJ, NXB TP. HJ eM IHilll/.
? V(llIdCJ p/tmk. J. p(l:j~'il)llf1ow('n 1111£1 p({sslOnjI"L1I1 1991 pp. I
76
PI) 3. f)(~ T(/·ll./1i (2005). Cuy I/lI//Ye l"ii I·iIlll/oe
Vii'l NOIl/. NXB Y hQ(".5616 - ThOng 9/2019 129
T~P CHi CONG THllaNG
4. http://c,,.wii:.ipedia.flrg/lliJ..iIP(luiflom 5. hflp://ell lI'ikipedio nrg/H'lkIIP(/ssirmjruil 6. hrrp://I'i. \I'ikipedio,orglll'iJ:.ilC/wllh_leo _( PossU7or(l 7. htTp"//I'I. wiJoped/o.orglwikJ/Pn ~sijlor(l_('dlliis 8. h/lP://I\'I!·I\',c!Jwthdfly.comI20J2102/1I011g·/It/oc-clw!!!;
Ngay nh'ln bili: 9/9/2019
Ngay phan bi~n danh gia va sli. chila: 19/912019 Ngay ch:Yp nMn dang bili: 29/9/2019
Thol1g lin Ide gin:
ThS.
NGUYEN HUNGMI~NH ThS.
DANG LE THANH LII~:NPhiln hit:u Trliong D<,li hc:'lc Nong La.m TP. HeM t~i Gia Lai
THE ACTUAL SITUA TION OF PLANTING PASSION FRUIT TREES OF ETHNIC MINORITY PEOPLE LIVING IN MOUNT A
I~OCSCOMMUNES OF OAK DOA DISTRICT,
GIA LAf PROVINCE
ABSTRACT:
• Moster. DANG
Nong Lom
UniversityThis study is to investigate the actual minority people living in mountainous cotnr,)(:!", ParlicipatoI)' Rural Appraisal (PRA) melh. \:,1 information. The sludy's results reveal that t\)(
people in Dak Doa district is spol1laneous knowledge, There are no technical procedu' c" 1!_'
studied areilS, Ethnic minority people in Dak !echnH':Jl sUPjJOli.
rrom local authorities in pl.:Jllling passion rruit trees. If the planting passion of (ruit trees uses techniques con'cclly," will bring Ini.lny benefits ror ethnic minorilY people including improving income and livillg siandards. and protect ing enVU-Olllllcnt,
Keywords: Passiflora edulis. inlcrcroppillg, plarlling passion fruil (rees.