^6. ^^' U
P H A N T A M H O C FREUD V 6 l L I / O N G DE
"NHAN CHI Sd TINH BAN THIEN HAY TINH BAN AC"
TUONG CON NGtfdl
D6 MINH HOP*
Phan tam hoc la mot hpc thuyet triet hgc mang dam sac thai dao dfle hpc &\xgc khdi thao bdi Sigmund Freud, mpt bac si ngudi Ao. Viec xem xet ton tai ngudi trong the gidi, nhu muc' dich chu yeu cua triet hgc phin tam hoc, doi hoi phai quan tam den phuong dien dao due, vi viec lam ro ban tinh ngudi co lien he mat thiet vai nhan thuc cac van de ve thien va ac, cac dpng ca cua hoat dgng va cac cam doan dao due, tu do y chi va so phan. luang tam va tpi loi. Do vay, dieu de hieu la Freud phai giai quyet he van de ban the luan va nhan thflc luan nham muc dich dua ra quan diem rieng cua minh ve cac ca sd dao due cua con ngudi. Mac du Freud khong co tac pham danh cho xay dung hpc thuyet dao due, song dng thudng xuyen de cap den nhflng van de dao due trong cac tac pham khac nhau cua minh.
Quan tam nghien cflu nhiJng qua trinh tam than d ben trong va quan he qua Iai giiJa cac due vpng vd thflc vdi y thu'c con ngudi, Freud vap phai hang loat van de dao due co lien quan vdi viec xem xet ludng de "nhan chi sa tinh ban thien hay tinh ban ac". Luang de nay bat nguon tfl quan niem triet hpc ve ban tinh ngudi, co truyen thong lau ddi trong lich su phat trien tu tuang triet hpc. Khi giai quyet van de nay. cac nha triet hpc dua ra nhijng y kien rat khac nhau. ke ca doi lap nhau.
Dat trpng tam vao cac due vgng vo thflc an nau trong mien sau tam thuc con ngudi va the hien la su khong kiem che duac cua ca nhan, Freud quan tam xem xet phuong dien "den toi" trong tam thflc con ngudi. Giai ma ngdn ngir bieu tugng cua vo thuc, chu giai giac ma, phat hien ra cac trieu chung roi loan tam than cfla ca nhan tat yeu se dan dng tdi viec thfla nhan ban tinh "xau xa" an nau trong con ngudi, bgc 16 ra d tinh due bam sinh nhu cai chong doi lai nhiing thanh tuu van hoa cua loai ngudi.
Tren thuc te, theo Freud, ngay giac ma da cho thay cac kliat vong phan xa hoi, phan luan ly cua con ngudi. chung chflng to nhung to chat bam sinh "xau xa" cua con ngudi.
Nhflng khat vong do tu bpc Ig ra dudi hinh thuc bieu tugng, vi trong giac ma. ki6m duyet cua y thflc bi suy giam, su tu giam sat cua con ngudi bj loai bo, nhung su can rflt cfla luang tam vang mat. Nhan day Freud nhac den cau each ngon cua Platon rang, ngudi tot dung lai d viec no ma thay nhiTmg gi ngudi xau lam trong cuoc song hien thuc.
Phan tam hpc cung vdi viec dat trpng tam vao chu giai giac ma chi khang djnh each
*PGS.TS.;Vi^n Triet hpc.
NghlSn cuu Con ngUdI s6 2(71) 2014
Phdn ldm hpc Freud...
ngdn iy. vi viec lam ro ngon ngu bieu tugng cfla vd thflc cho phep vgch ra tat ca nhung ham mudn "xiu xa" cua ca nhan mi khi thuc bj gat bd vi de nen. Freud quan niem. vd thflc Ii binh chua "toan bg cai ac cua tam than con ngudi"'
Nhu vay, quan niem phan tam hpc vk con nguof) can cfl tren viec thua nhan hien dien bin tinh "xiu xa", "ic dpc" a trong no. Han nua. Freud khong nhung noi ve bieu hien tam than "xau xa" trong thoi gian ma va nhung ham muon "ac dpc" bj gat ra khoi y thflc con nguoi ma con chi ra kha nang tao ra nhung xung dot tam than ben trong do xung dot gifla cac due vpng vo thflc bam sinh vol cac qu} djnh dao dfle cfla van boa.
Mgt mat, theo ong, co nhung xung dgng ihii djch da dang chong lai nguai than, san sang bpc 16 ra va bieu thj ban chat hieu chien, vi "thien huang hieu chien la thien huang bam sinh quan trpng nhat trong con nguai" vi co "bin nang hieu chien bam sinh cfla con nguai, co thai dp thu dich cua moi nguai doi vai mgi nguai va cua mgi nguai doi voi moi nguai"^-
Mat khic. bat ky xa hgi nao cflng can cfl tren nhijng quy djnh dao due va nhung yeu cau luan ly kiem che tu do bieu hien cac thien huong hieu chien va gop phan gat bo nhung ham muon bam sinh ra khoi y thuc. Freud nhan xet: "Tu thofi tha au cua chflng ta, cung nhu tfl thai tha au cua van hoa nhan loai, nhung xung dgng thu djch chong lai nguoi than da bj cam doan, gat bo ngay mgt tang giong nhu dam me tinh due cua chung ta. Chung ta vin chua truong thanh tai muc co kha nang yeu thuong mgi ke thu hay chia cho hp ma trai sau khi bj hg tat vao ma phai""
Theo Freud, chinh viec gan ket nhung due vpng vo thflc cua con nguoi voi nhung cam doan dao due thuong dan toi nhung sa sut va khiing hoang tam than, dac biet trong truong hgp ca nhan khong c6 kha nang phuc lung cac quy djnh cua van hoa dao dfle hien ton do the tang bam sinh hay tam the ci nhan cua minh. Vai ca nhan nhu viy. ket cue CO the li khac nhau: tfl viec thuc hien nhung hanh vi phan xa hpi. nhung tgi ic cho toi viec mac benh roi loan tam than.
Con d6i vai nhung nguai co cam tuong de dang cam chju nhung quy djnh dao due ciia van hoa, thi theo Freud, hg chi gia vo lam cho hanh vi cua minh phu hgp voi nhflng yeu cau dao due, phuc tung su cuong che. trong khi Iu6n sin sang dap flng nhung due vpng v6 thflc cua minh. "V6 s6 nhung nguoi co van hoa xa lanh viec sat nhan va loan luan. nhung lai kh6ng khuoc tu viec dap flng nhung ham muon tinh due cfla minh.
khong bo qua co hpi lanr hai nguoi khac bang each noi doi. lua gat. vu kh6ng, n§u di^u do khong lam cho hg hi trung phat, su that la nhu vay trong su6t bao th6 ky nay""*. Theo
3.0peiid. flCHxcjiorHJi Mace M aHajiM3 He;iofle4ecKoro H [Jam ly hpc dai chung va phan tich cdi NgS con ngirai], Matxco-va, 1925, tr. 10.
" The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud [Toan tap cac lac pham phan tam hpc ciia Freud, Ban chudn j . Vol. 2 I. London. 1961. tr. 122.
3 cDperm. OcipoMiie ii ero oTHomeHne K oecco-jHarejibHOMy [Thong minh va quan he cua no voi vo thu-c]. Matxeova. 1925, tr. 137.
3.ft>peiia ByayiuHOCTb OHHOH HJIJ!IO3HH [Tirong lai cua mpt ao tuang], Matxcava.-Jl., 1930, Ir. 14.
4 Nghi^ cuu Con ngitdf so 2(71} 2014
Do Minh Hgrp
Freud, dieu niy co quan he nhu nhau vcri khit vgng hi€u chien va voi dam me tinh due cua con ngucri.
Ham muon tinh due bpc 16 mot each hon loan vi manh me nhit khi chung dugc giii thoit khoi su kiem che cfla nhung quy djnh dao dfle. "Dugc giii phong khoi mpi cam doin dao dfle. cii Nga de ding don nhan mpi ham mu6n tinh due nhat thoi, tham chi ci dam me di bi giao due dao dfle cua chflng ta bac bo tfl lau vi mau thuin voi nhflng yeu ciu dao dflc"^
Neu Freud thua nhan bin tinh "ic" trong con nguoi, thi phii chang ong da khang dinh con nguoi sinh ra li ac? Co cam tuong la nhung luan di^m cua Freud ve ban nang hieu chien cfla con nguoi. ve thai do thu dich giua nguai voi nguoi. v8 ham muon ic dpc va chfl y xiu xa chflng to dieu d6 la nhu vay. Hon nua, ong thuong xuyen nhan manh quyen luc cua vo thflc nhu coi nguon cua cai ic d6i voi y thuc con nguai trong sinh hoat thuang nhat.
Tuy nhien. neu kh6ng phan tfch den cung cac quan diem dao dfle hpc cfla Freud thi se la voi vang neu rut ra ket luan rang, triet hoc phan tam hpc hoan toan can cfl tren tien de "nhan chi so tinh bin ic". Tren thuc te, lap truang cua Freud trong van de nay hoan toin khong nhat quan. Cac quan diem dao due hgc cua ong kh6ng hoan toan phfl hgp voi truyen Ihong triet hgc tuyet d6i hoa ban tinh "ac" trong con nguai.
Freud sin sang thfla nhan co yeu to su that trong luan diem cua hang loat nhi triet hgc ve bin U'nh "thien" trong con nguai. Nhung 6ng kien quyet ch6ng lai nhung nguoii giiJ lap tm'ong "nhan chi so tinh ban thien" ma lai coi viec quan tam den nhung ham muon "xiu xa" vi "dpc ac" ctia con nguai la khong can thiet. Trai ngugc voi quan diem nhu viy, Freud co nghien cflu chinh phuang dien "den toi" cua tam than con nguoi de chi ra con nguoi hoan loan khong co ban tinh thien, khon ngoan va cao ca nhu mot s6 nhi trigt hgc quan niem khi ly tuong hoa ban tinh nguai.
Vi?c Freud huong vio phuong dien "den toi" cua ban* tinh nguoi dugc nhieu nhi binh ehu sfl dung lam can cu de rut ra ket luan ve quan niem phan tam' hpc ve ban tinh nguoi nhu ban tinh ac bam sinh. Chinh cac nha nghien cflu phuang Tay bao ve cac quan diem khic da phe phan phan tim hgc tren chieu canh nay. Song, bat chap nhung luan diem cfla Freud ve thien huang hieu chien bam sinh cfla con nguoi, ong van khong tan thinh luin diem "nhan chi sa tinh bin ac". Cac quan diem dao due hpc cua Freud thuc ra chdng lgi ca hai thai cue "nhan chi so tinh ban thien hoac tinh ban ac".
Freud khong phfl djnh "bin tinh thien" cua con nguai va nhung mong mu6n t6t dep cua moi ci nhin. Vai nhflng nguoi kh6ng hieu quan diem dao dfle hpc cua ong vi bupc tpi ong tuy?t d6i hoa "ban tinh ic" cfla con nguoi, 6ng luu y rang, ong khong bao gio c6 coi nhe gii tri nhung khit vpng tot dep ciia con nguai: "Chung toi nhan manh toan bp cii ac trong con nguai chi vi nguoi khac phu djnh no. nha do doi song tim thin con
' S.Opeflfl. /leKUHH no BBCJieHHio B ncHxoaHa;iH3 [NhCfng bai giang nhap mon phan tam hoc], T I Matxccrva. 1989.tr. 148.
Nghl4n edu Con ngu^ s62(71) 2014
Phdn tdm hoc Freud...
nguoi mac du khong Iro nen tot hem, song tro nen dl hieu hon. Neu chflng ta khuoc tfl danh gia dao dfle hpc phien dien, thi tit nhien chung ta se co the xac dinh hinh thflc quan he qua Iai giiia tinh thien vi tinh ac a trong ban tinh nguoi"*.
Day chinh Ii die thfl cfla quan diem dao dfle hpc Freud. No the hien ro 6 no luc cfla Freud xem xet nhflng ham muon "ac dpc" vi nhung due vpng "xau xa" cua con nguai nhim muc dich lim sing to cac "dpng ca" ung xfl chin thuc cfla no va vgch ra bin chat cua eac xung dot tam than ben trong. Mpt van de khic la viec dat trgng tam vio thien huong pha huy va tinh due thuang lim cho Freud xuyen tac bfle tranh hien thuc ve t6n tai nguai trong thS gioi. Dieu nay tit yeu de Iai dau in a quan diem dao dfle hpc noi rieng va triet hgc Freud noi chung.
Voi Freud, dieu quan trgng xet tren phuang dien dao due hgc la tri Iai cho hai van de: thfl nhat, phai ching nhirng hien tugng tam than xau xa bgc Ig ra trong giac mo thuc su khang dinh y kien cua mgt s6 nhi triet hgc ve ban tinh ac cua con nguai? thfl hai, vi chu giai giac ma cho thay nhung thien huong va ham muon xau xa cfla con nguai, chung la gi va ban chat cua chflng la gi?
Tra lai cho van de thfl nhat la khong nan giai d6i vai Freud, vi 6ng khong the nhat tri vai cac nha tu tucmg tuyet d6i hoa ban tinh ac trong con nguai. Voi ong, dieu xau xa trong giac mo chi la mgt phuong dien bieu hien nhung due vgng vo thflc cfla con nguoi.
Phuong dien khac the hien 6 ch6, viec trien khai cai tam than v6 thuc di lien kh6ng nhung vai su tut xuong ban tinh thu vat, thap hen cua con nguai ma con voi hoat dpng nham tao ra nhung gia tri tinh than cao ca, nhu sang tao nghe thuat, sang tao khoa hgc...
Dieu khung khiep bgc Ig ra trong giac mo, lam cho con nguoi van minh Io lang do tinh thap hen va thu vat cua minh li ket qua den bu nhung ham mu6n khong dugc thoa man cua ca nhan trong cugc song hien thuc, noi ma no can phai tinh dSn nhflng doi hoi dao due cua xa hpi. Chi trong suy nghT. trong giac mo, trong mo uoc, con nguai chju su chi phoi cua nhflng due vgng vo thflc va ban tinh "xau xa" cua minh, nhung tren thuc tk thi lai CO ung xu mgt each xflng dang de kh6ng tra thanh ke de tien trong con mat cfla nhung nguoi xung quanh khi ma bieu hien cong khai tinh due vi tinh hi^u chiln bSm sinh se bj len an ve mat dao dfle va xa hgi.
Thuc ra, voi mgt so nguai thi loi flng xfl xflng dang bien thanh su gia nhin gii nghTa hay thfla nhan mgt each khong phe phan nhung gia trj sinh hoat hien co, ke ca nhflng menh lenh dao due quan phuang va pho bien, trong khi voi s6 khac thi no din tdi r6i loan tam than song kh6ng dgng cham toi the gioi ben ngoai. Trong ca hai truang hgp, theo Freud, con nguoi tro nen neu khong phai hoan toin xflng ding thi it nhit cung Ii ac dgc nhu no dugc phac hga theo tri tuong tugng cua cac nha tri6t hgc thfla nhin bin tinh xau xa vi dgc ac cfla con nguoi. Ong nhin xet: "Tren thuc tl, chflng ta hoin toan khong xau xa nhu chflng ta co the nghT dua tren chfl giai giic mo"^
"Sdd.tT. 152-153.
3.tI)peHa. JleKUHH no BBeaeHMio B ncHxoaHajiMS. T.l. M. 1989, tr. 219.
NghlSn ctiu Con ngudt s62(71) 2014
Do Minh H(3rp
Tri Iai cho cau hoi thfl hai cung gay ra nhung tro ngai cho Freud. Quan niem phin tam hgc ve nhung dieu xiu xa bgc 16 ra trong giac ma hoan toan phu hgp voi cac djnh huong phan tam hgc chung, theo do nhi nghien cflu hoin toan kh6ng the noi gi ve cac ham muon vo thflc hien tai cfla con ngudi neu khong quy giin chflng ve cic su kien qui khfl. ve cic due vpng da tflng ton tai 6 giai doan tho in cua con ngucri rieng biet hay cua toan bg vin minh nhin logi. Neu khi vach ra nhung nguyen nhan lam xuat hien roi loan tam than, Freud quan tam toi thai tha iu cua ca nhan. d6n nhung cam xflc thoi tho au cfla no, thi khi lim sang to bin chat cfla nhung dpng thai tam thin "xiu xa" o trong giac mo, ong vien dan vio cupc s6ng nguyen thfly, so khai cua con nguai, vao nhiing trang thai tinh cim cfla no.
Vai Freud, can phii tim kiem nguon goc cfla nhung ham muon "ac dpc" va chfl y xau xa Irong giac ma kh6ng han 6f hien tai ma chu yeu trong qui khfl, vi chung "the hien la su quay ve vol diem khoi dau phat trien sac tgc cua chflng ta"^. Phu hgp vcri luan diem niy, Freud gan lien nhung suy ngim ve cac thien huong xau xa va cac due vgng vo thflc cfla con nguofi voi viec xem xet he van de dao due tu than cua no, cu the la vcri viec xem xet nguon goc cua dao dfle, cua cac quy dinh va cac yeu cau dao dfle khac nhau xuat hi$n trong tien trinh ljch sfl van minh nhan loai.
Trong tic phim Veil to va kieng hi (1913). Freud tien hanh luan giai hang loat van de dao dfle tfl lap truang phan tam hpc, Truoc het, ong quan tam toi cic coi nguon xual hi§n cfla dao dfl'c, c6 tach no ra tu thai do mang tinh hai mat cua con nguo'i vai nhijng nguai xung quanh. Chinh a day, Freud xac lap su tuong dong giua roi loan tam than voi cic CO so dau tien cua nhung quy tac dao due, giua cac cam doan ap dat cua nguoi roi loan tam than s6ng trong nen van hoa hien dai voi cam kj, tuc cam doan co xua nham chong lai due vpng cua con nguai trong xa hpi nguyen thtiy.
Tim thl hai mat cua con nguoi xuat hien trong ca hai truang hgp, no the hien a y Ihflc ring biipc vi tao nha, nhung d6ng thai la y thflc cam thu va thu djch doi voi d6i lugng yeu thuang hay sung kinh. Day li mpt phuong dien cua sir giong nhau giua benh roi loan tam than va tabu dugc che djnh bofi su phan d6i cua y thflc con nguoi. Phuang dien khic cfla no the hien o su hien dien dong thoi khat vpng hoan lac bj gat xuong ti^m thflc vi cam doan dugc ip dat tfl ben ngoai va dugc ITnh hgi nhu the luc quy du, xau xa, hay ngugc lai nhu cai than thanh. bat kha xam pham.
R6t cugc, Freud xuat phat tfl viec xem xet ve phuang dien ljch sfl va phuong dien chflc ning, Irgng thii bj ap dat cfla nguoi roi loan tam than va cac cam doan c6 xua co mgt diem tuong dong - su hien dien "menh lenh tuyet doi" cho thay cac ca so dao due cfla t6n tai nguai. Diu sao 6ng cung cho rang, von xuat hien tu thoi dai Ijch sfl xa xua cija xa hgi nguyen Ihuy. tabu giu nguyen y nghTa cua minh trong dcri s6ng tam thin ciia con nguoi hien dai. Theo Freud, xet ve ban chat tam than cua minh, no kh6ng phai cii
'5<frf.tr 219.
Nghiin cuu Con nguHt s62(71) 2014
Phdn tdm hoc Freud...
gi khac nhu li "menh lenh tuyet doi" cfla Kant"^. Do vay. quan niem phan tam hgc ve dao dfle dugc ong nil ra tfl nghien curu ljch sfl xuat hien cfla tabu, vi "viec luan giai tabu CO the lim sing to coi ngu6n ma am "menh lenh tuyet d6i" cfla ban than chung ta"'
Theo Freud, cic labu co ban lan dau tien da xuat hien trong lich sfl phat trien cfla Ioai nguoi, chflng co dinh huong logi bo nhirng mong muon thai qua cfla con nguoi co tam the hai mat the hien 6 cam do va kiem che, 6 mong muon dip ung due vgng vi dong thoi kiem che vi pham tabu. Do la luan giii phan tam hgc ve Ijch sfl ra doi cac nen ting dao dfle eua loii nguoi dua tren co so cam doin, de nen va gat bo nhung ham muon khoi thuy cfla con nguoi va co nguyen nhin diu tien cua minh la "'tgi trgng" gan lien voi viec giet cha 6 trong bay nguai nguyen thfly va vai su ra dai cfla y thflc tpi loi ve hanh vi thuc hien. Do vay, theo Freud, neu xa hpi can cfl tren su tham dy vao tgi ae cung thue hien, thi dao due can cu "mgt phan tren nhiing nhu cau cfla xa hgi ay, mgt phan tren su sam hoi do y thflc tgi I6i doi hoi"''
Chung ta co the dinh gia quan niem phan tam hpc cua Freud ve dao due nhu the nao? Thfl nhat, viec dem d6i lap giua nhtmg dieu tiet hanh vi con nguoi can cfl tren thoa thuan giua nhimg nguofi con trai ve van de khong dgng cham toi vat t6 nhu cai thay thl ngucri cha. voi cii buc che co quyen uy Iflc dau hien dien 6 trong bay nguoi nguyen thuy kh6ng the tra thanh can efl diy du de khang dinh cae diem khoi diu cfla dao dfle.
Va lai, xet ve thuc chat, van de khong han la nhung quy tic dao dfle 6 trong xa hpi nguyen thuy, ma chu yeu la dieu tiet xa hgi doi voi hanh vi cua con nguoi a trong no.
Nhung, ban than viec thay doi cac co che dieu tiet xa hgi 6 trong xa hgi, logi hinh quan he gifla nguoi voi nguoi, giua con nguoi voi gioi tu nhien bao quanh, vin chua chflng to cic nguyen tac dao dfle cua t6n tai nguoi. Tabu ma Freud noi toi truoc hit la hinh thflc c6 xua cua chuan tie xa hgi. khi ma viec cam doan sat nhan va loan luan khong phai la cac cam doan dao due thuan tuy. Cac cam doan nay la cae dilu tilt vo ca tfnh doi vai hanh vi con nguai, can cfl kh6ng han tren y thuc dao dfle. ma chu ylu tren quy dinh xa hpi chiem uu the trong xa hgi nguyen thfly.
Do vay, kh6ng nen thua nhan viec tach biei tabu nhu xuit phat dilm xuit hien cfla dao dfle la thoa dang. Dau sao thi each tiep can nhu vay cung kh6ng cho phep giai Ihich su die thu cua dao due. khac biet cua cac quy tic va cac cim doin dao dfle voi cac dilu tiet xa hpi. "Dao due can cu tren su tu trj ciia tinh thin con nguai"'^. Chfnh sir tu tri nay, sir cao hung ciia con nguai thong qua cac dilu tilt ben ngoai tu dpng. mu quang d6i vcri hanh vi cua no khong don gian dan toi su tu giae suy xet hanh vi ma con dan loi sir xuat hien y thuc dao dfle. su hinh thinh dao due. Vai quan niem phan tam hpc.
3.0peilji ToTCM H Ta5y. FIcHxojiorHa nepBo6biTHofi Kyjibxpbi H pejiHrnM [Vat t6 va ckm ki. Tam ly hpc van hoa va ton giao nguyen Ihuy], M, 1923.tr. 13.
'°S(?t/. tr. 36.
"5(f(/. tr. 155.
' ' C . M a c Todntqp.J. I.tr 13.
o Nghien cthi Con ngudi s6 2(71) 2014
Do Minh Hap
nguon goc cua dao dfle hoa ra bj d6ng nhii vai su thay the cac he chuin (paradigme) dieu tiet xa hgi trong xa hpi nguyen thuy, dilu niy cho phep xem xet mgt so dac diem cfla tabu vi totem, nhung khong dam bio vach ra ban chat cua cac chuan tic dgo due tu thin chung.
Thfl hai, viec Freud vien din su kien gilt cha trong biy ngucri nguyen thuy vio y Ihflc tpi I6i va sam hoi cua cac anh em trai vi tpi ac hg da thuc hien kh6ng the tro thinh nguyen tie phuong phap luan xuit phit dang tin cay, co so dl luan giai ngu6n goc cfla dao dfle. Tren thuc te, Freud tich biet dgo dfle ra tfl su kien kinh nghiem, tfle la su kien gan lien vai viee giet cha. trong khi thuc tai kinh nghiem tu than no kh6ng cho phep vugt len trinh do y thflc dao dfle, trong do cac quan niem dao dfle hinh thinh.
Ngoii ra, khi c6 giai thich coi nguon xuat hien cua dao due, Freud da sfl dung eac khai niem nhu tpi loi vi sam hoi. Song dieu nay Iai co nghTa rang, viec khio cuu dao dfle dugc thuc hien thong qua ban than cic khai niem can dugc giai thich. Nhu vgy, Freud bi sa vao "vong luan quin trong chflng minh", vi triet hgc phan tam hpc tieh biet dao dfle ra tu y thflc dao dfle ve tpi I6i va sam hoi, trong khi ban than y thuc nay Iai dugc luan giii tren phuong dien phin ung tim than doi voi hanh vi pham tgi, dat ca so cho su xuit hien cua dao dfle.
Freud da dua ra quan niem rpng ve dao due, vi sam hoi dugc ong lien he hoin loin voi ITnh vuc dao dfle. Vi tat eo the xem xet sam h6i cua eon nguai hoin toan thong qua ling kinh nhijng djnh hirofng dao dfle. Va lai kh6ng phai mgi sam hoi deu la he qua cua y thflc dao dfle. No co the co cac nguyen nhan khac nam ngoai ITnh vuc dao dfle. Do vay, Irucrc het can phai lam sang to su dac thu ctia sam h6i dao dfle va ehflng minh chinh no tro thanh co so cho nhflng chuan tac dao dfle cua t6n tai ngucri trong xa hgi nguyen Ihuy, neu Freud mu6n vien din vio viec giet cha.
Nhung su luan giai phin tim hpc ve dao due bo qua ehflng minh nhu vay. No can cfl tren gii djnh rang, nguyen tae xuat phat trong nghien cflu van vat la "phflc he Eudip"
dugc Freud sfl dung nhu nhau de giai thich cac nguyen nhan xuat hien ciia r6i loan tam than hay boat dpng sang tgo, eung nhu cic coi nguon hinh thanh dao due. xual hien y thflc dao dfle ve lgi loi vi sam hoi. Ong nhin manh: "CJ loan bp loai ngucri, y thfle vl tpi loi cua minh - nguon g6c dau tien eua Ion giio va dao dfle da xuat hien a diem khori diu dofi s6ng Ijch su cfla loii nguoi tfl phflc he Eudip" ^. Caeh tiep can nhu vay voi nghien cflu he van de dao dfle se khong hiju hieu vi. mot mat. dao due dugc xem xet th6ng qua eac khii niem dao due. dieu nay din toi nham nhi, mat khac, no lam mat sir dac thu cfla eac hipn lugng dflng cung mgt day. boi le "phflc he Eudip" tro' thanh phirong tien van ning, dugc ip dung cho mgi trucmg hgp, dieu nay trai ngugc vai tinh than nghien cuu khoa hpe dich thuc vl t6n lgi nguoi trong thl gioi, ke ca cac nen tang dao due eua no.
Thu ba, vi?c Freud tach biet dao dfle ra lfl y thflc tpi 16i va sam h6i, r6t cupc li tu "phflc
"3.(I>pefiii, JleKUHH no BBcaeHiiio B nciivoaHajivn. T.l. M. I989.tr. 121.
NghlSn ciiu Con ngUHH s6 2(71) 2014
I
Phan tdm hoc Freud...
he Eudip", dan tai cic tro nggi vi miu thuin vl phuang phip luan vi dao due hpc khong giii quylt dugc. Tren thuc tl. tai sao sau khi gilt cha, cic anh em trai iai bi y thflc tgi loi va sim h6i xam chilm? Le nao chi vi hg tro thanh pham nhan xam phgm cic dilu tilt flng xfl trong xa hgi nguyen thfly? Song, tham chi 6 tren trinh do to chflc doi s6ng xa hpi cao hon, kh6ng phii moi pham nhan diu co y thflc dao dfle vi biet sam hoi vl nhung hanh vi da thuc hien. Lap truang phin tam hgc cho thiy. hogt dpng vo thflc cfla nhung nguoi con trai 6 trong biy ngucri nguyen thfly chuyen bien mpt each huyen bi thinh thii dp tu giic, co dao dfle d6i voi hinh vi cfla minh. Tham chi neu gia dinh rang, y thfle dgo dfle da xuit hien a hg, thi dilu niy kh6ng eo nghTa hp nhat djnh thfla nhan tgi 16i cfla minh. Thuc ra a day xuit hien cic kilu tu bien minh khac nhau gan lien vdi sy cin thiet diu tranh vi t6n tai.
Nhflng rang buoc mau mfl li trang thii tu nhien efla con nguai, kh6ng phai bao gior cung di liln voi nhung menh lenh dao dfle. Tfl do khong the tach biet y thflc dao dfle mpt cich nhit quin, nhu Freud da lim. Chinh vi vay mi ong da gan liln tat ci mgi chuin tic dao due chfnh voi "phflc he Eudip". Thi du. Freud kh6ng nhung luan giai y thflc dao dfle nhu cii bit ngu6n tfl hanh vi ding ho then mi con xem xet hanh vi nhu cai do y thflc tgi I6i quy djnh, khi ma tgi ac duge thuc hien nha xuit phat tfl y thuc ve tgi I6i do "phflc he Eudip" quy dinh. Ong kien giii luong tam cua con ngucri mgt cich tuong ty khi cho rang, "loai ngucri co dugc no nho phflc he Eudip"'''.
Tit ci nhiJng dilu noi tren hoan toin khong co nghia rang, viec Freud khao cihi he van de dgo dfle hpc Ii hoan toin v6 nghia. Ong da khim phi ra eae phugng dien quan trgng trong hoat dgng c6 dpng co cua con nguai. viee hieu biei chung la can thiet de phit hien ra bin tinh nguoi. ciing nhu ton tai ngucri trong the gioi. Van de Ii tinh quy dinh hai mat cfla hinh vi con nguai gan lien vai nhung due vgng bim sinh cfla ci nhin vi nhiing yeu ciu dao dfle xa hgi cua m6i trucmg xung quanh, voi nhung kich thich ben trong vi ben ngoii. cung nhu vai nhung cam doan ip dat cho con ngucri. Dong gop cfla Freud la o cho. khac voi nhiing suy luan lu bien cua mgt so nha Iriet hgc qua khfl cung vai sy dat trgng lam phien dien eua hg hoac vio cac tfnh quy djnh ben ngoii, hoae vao eic tinh quy djnh cfla hanh vi eon nguoi, ong quan tam den cac co che tim thin cfla boat dpng nguai, co khio cflu qua trinh "npi hien hoa" cac cim doan dao due din lai nhung xung dgi tam than ben trong va r6i Joan tam than cua ci nhan.
''^ S-Opeiifl. HcKOTopue THnbi xapaKxepoB M3 ncHxojiorHtecKOH npaxTHKH '/ FIcHxcaHanHS H yneHHe o xapaKTepe [Mot so loai hinh tinh each dirpc rut ra tir thirc tien phan tam '/ Phan tam hpc vA hpc thuylt •vk tinh each], Matxeova. 1923. tr. 191.
10 NgtU6n cuu Con ngoof s62(71) 2014
