CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009
KINH TE - XA HOI
HINH THAI Tir BAN CON NGlTQl TRONG DIEU KIEN VAN MINH HAU CONG NGHIEP VA TOAN CAU HOA
^ • • ^ r o n g dieu kien xa hdi hau cdng / I nghiep diia tren cd sd vat chat
^ t J ^ k y t h u a t cdng nghe lay cdng nghe, thdng tin lam then chd't, cdng nghe each tan khdng ngflng va ngudn life ngfldi la loai chu de gan bd cin dUde xem xet tren nhieu phUdng dien, ca ve mat ly thuyet cung nbU thiic tien. O day se xem xet nhflng khia canh cd ban nha't, ed lien quan den tU duy va hanh ddng cua con ngUdi, trUde nhUng chuyen bie'n nhanh ehdng eua xa hdi hau cdng nghiep e i n phai dUde tinh den de thich nghi va tien len treng tien trinh lich sif, tren nen tang nhflng tu tudng bien chflng cd dien.
Van de hinh thanh, hoan thien va hien thfle hda nhflng kha nang sang tao cua eon ngfldi ludn cd y nghia dac biet cap thiet trong cic giai doan mang tinh budc ngoat eiia lich sif, khi ma van de ve nhflng eon dfldng phat trien ciia nen van minh dflde giai quye't va chinh giai doan ay lai g i n lien tat yeu tdi khai niem toan c i u hda.
Qua trinh toan c i u hda theo nghia rdng va khai quat, dflde dac trUng bdi sii tang eUdng va phfle tap hda eac moi quan he va sii phu thudc qua lai trong cac hnh vfle chu ye'u cua ddi sd'ng kinh te, chinh tri, xa hdi va van hda tren quy md toan hanh tinh. Tren thflc te nd bieu hien d sfl hinh thanh thi trfldng tai chinh toan ciu, cac mang ludi san xuai va tidu thu/marketing
PGS. TS. Do LOG Diep the gidi, thi trUdng sflc lao ddng toan ciu. Nd keo theo sii gia tang tinh trang khdng dn dinh kinh te, xa hdi va chinh tri tren the gidi, bieu hien d sii gay g i t eua cude dau tranh gianh cac ngudn tai nguyen thien nhien, bao gdm ca lanh thd; d sii sau sac hda nhflng xung dot sac tdc va tdn giao, sfl hinh thanh mang Ifldi xuyen qud'e gia ciia chii nghia khimg bd' va budn ban ma tuy; d sfl sau sic hda cude khiing hoang mdi trfldng, dat loai ngfldi trUde tham hoa toan ciu. Toan bd nhflng ndi dung nay khdng thd khdng anh hfldng den vai trd, dia vi ciia vdn ngUdi/tU b i n - eon ngUdi trong qua trinh van minh hda, ddi vdi sii binh thanh va nbUng kha nang bien thiie hda vd'n dd trong dieu kien the gidi ngay eang toan ciu hda sau sac. Hdn nfla, khai niem da cd ve vd'n ngfldi/tu ban eon ngUdi da biet trUde day trd nen qua chat hep va duy ldi ddi vdi viec vach ra nhflng dac trflng, y nghia eiia tiem nang sang tao trong sU phat trien hien nay va ddi bdi sii ly giii rdng rai hdn nhieu. Bai vie't nay thdng tin nhflng thanh tiiu nghien cflu va van dung thed hfldng nay quanh chu de da neu d tren.
I, Ve mot so pham tru ly luan de tiep can cac noi dung de cap
Tfl ban thfldng dflde dinh nghia la ngudn kinh te dmc tich luy de dUa
s o 01-2009 CHAU MY NGAY NAY vao qua trinh tai san xuat va lam
tang them gia tri b i n g sii chuyen hoan lan nhau giUa cac hinh thai khac nhau eua nd.
Dudi gdc do xa hdi hoa kinh te, dieu quan trong la tU ban khdng chi cd the mang hinh thai hien vat, ma edn mang ea hinh thai hdp the (incorporated form) hien than trong con ngUdi va nhflng mdi quan he gifla ho. Theo quan diem cua P. Bourdier', tu ban tdn tai dUdi ba trang thai:
trang thai hdp the, trang thai khach the va trang thai the che. Trang thai khach the la hinh thai vat the eiia tU b i n dUde chuyen sang hinh thai vat, del tUdng. Trang thai the che gia dinh nhUng hinh thai khach the thfla nhan met ldai hinh nhat dinh cua tU ban vdi tu each ngudn liic.
Nd ed the dUde the hien d dang thflc nao dd nhfl quyen sd hflu, cap bac, nhflng chflng thfl va cung cd the khdng the hien d dang thflc cu the nao, song van cho phep ngfldi. ta nhan ra la mdt dang nha't dinh cua tfl ban.
Pham trfl tfl ban xa hdi dflde dfla vad xa hdi hdc kinh te trong nhflng nam
1990 va gia dinh la mot tdng the cac quan he gifla cac tac nhan kinh te s i n sinh ra hanh ddng. Nhflng quan he nay dflde xac dinh bdi hy vong cac tac nhan thiie hien nghia vu eua minh ma khdng cin van dung cac che tai. Sii tap trung ddng thdi hy vong va nghia vu hinh thanh nen khai niem niem tin (tin nhiem). Niem tin dUde tich luy trdng xa hdi eang Idn thi sii tin md lan nhau cang cao va trinh do cua tU ban xa hdi (social capital) cang cao tUdng flng. Ket ca'u khach the cua tu ban xa hdi hinh thanh nen mang ludi eac quan he xa hdi dUde sif dung de chuyen giao thdng tin va tdi thieu hoa chi phi eliuyen dich cac tUdng tac. Tren cd sd cua cic mang nay hinh thanh nen cd sd the che cua
tu ban xa hdi thudc ve mot gidi xa hdi nha't dinh, mdt nhdm cdng ddng ed ban sic nha't dinh.
Nhiing mang nay quy Ude dai the chia t h a n h mang kinh doanh g i n vdi viec kinh doanh va mang xa hdi (phi thUdng mai). Tu ban xa hoi dUde do tinh b i n g trinh do bao ham vao mang va ban t h a n dac trUng eua mang.
Trong cac hinh thai tU ban, cho den nay hinh thai kinh te chiem dia vi trung tam. Ta't ca cac hinh thai tU ban deu g i n bd qua lai vdi nhau va cd the chuyen hoa thanh tU ban kinh te, trong dd ed hinh thai tien te cua nd,.va trong chflng mflc nao dd tif hinh thai nay sang hinh thai kia. Tfl ban kinh te ed tinh thanh khoan Idn nha't, ed kha nang chuyen hoa thanh ba't ky hinh thai nao khac. Tu ban vd'n mang trong nd logic tu Idn len. Tu ban thudc loai hinh nao dd eang Idn thi sU lam tang them nd va tich luy tU ban dang khac eang de dang - tU ban cud'n hut tU ban.
Su chuyen h o i hinh thai eiia tU ban g i n vdi nhflng chuyen dich va rui ro va bao ham ca va'n de chinh thd'ng hoa (phap luat h o i - legitimation), tfle la nhflng ye'u to' eua tfl ban bieu tfldng (symbdlic capital). Ngoai sfl chuyen h o i n (convertissement) cae hinh thai, cd kha nang va nhflng phfldng thflc phan phdi lai (redistributien) tfl ban nhfl: tich luy khdng ddng deu; phan phdi lai g i n vdi sfl pha gia hay len gia eua eac ngudn life, la'y di do sii tfldc doat (expropriation) hay chiem doat (usurpation) quyen sif dung nhflng kha nang chuyen hoan rdng rai cua tfl ban dat cae tac nhan kinh te vao tinh hud'ng Ilia chon phfle tap: thdi gian va sflc life d i u tfl vao dau? De giai quyet van de nay, mang Ifldi boat dong eua tfl ban xa hoi ddng vai trd chu ye'u.
Day la va'n de dang di sau nghien cflu d mdt cdng trinh rieng.
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009 Tfl nhflng phan tich d tren, cd the nhan dinh sfl chuyen hoan cua tfl ban minh chflng r i n g , khdng the sif dung cac ngudn liic d ngoai eac quan he xa hdi va dieu nay k h i n g dinh them nen t i n g cua Mac: tfl ban tfl ban than nd la quan he xa hoi, tfl ban la quan he xa hdi ben canh ham y tfl ban la gia tri tii Idn len, sfl tfl Idn len la ed che van ddng cua tU ban^.
Radaye V.V. da he thd'ng boa nhflng hinh thai khac nhau eua tU ban vdi cae dac trUng kem theo (xem Bang 1). Di nhien sii khai quat nao cflng khdng the d i y dii va cung chi la nhflng quy fldc nhat dinh.
Tien trinh lich sif xa hdi loai ngfldi cho tha'y, d ndi nao sfl phat trien cua
cac quan he xa hdi eang phfle tap, nhieu t i n g nae, khac nhau so vdi t i n g nae trfle tiep g i n vdi b i n chat eudl cflng eua nhflng quan he xa hdi ay, tbi d dd, sfl phat trien eua xa hdi ay cang phat trien d trinh dd cao hdn tren cae binh dien ngay cang md rdng va cang phfle tap hdn. Mae thudc sd'ngfldi dau tien khao sat nhieu hinh thai khac nhau cua tU b i n , ma trUde he't la cac hinh thai tU b i n kinh te', nhUng khdng phai chi la tU ban kinh te, ma cd ca nhUng hinh thai khac, ching ban the che',... dd la vi muc tieu nghien cflu eua dng quy dinh. Cac vflng phat trien cua CNTB hien dai la nhflng ndi nhfl vay.
Bang 1: Nhufng h i n h thai c u a Cac
d a c trUng
Trang thai hdp the
Trang thai khach the
Trang thai the che
t\i ban va cac dac triing cua chtin g
NhiJfng h i n h thai c u a tif b a n K i n h
t e
San x u a t ldi n h u a n . T h a n h khdan tdi da
Cac t u lieu san xua't, hang, tien
Quyen scl hiiu
V a n h o a
Tri thiic thiic te.
Thdi quen xa hoi hda (ky n a n g xa hoi hoa) Cac ky h i e u , c a c bieu tUdng (nhiing cai difdc n h a n biet)
Cac nhdm chiic vi
NgUdi
Tri thiic chuyen nghiep.
Ky nang thuc h a n h
Cac giad t r i n h dad tad
Cac van b i n g , h a n g bac, b i n g p h a t minh, gia'y phep sd dung p h a t minh sang che
Xa hoi
Tuan thii nghia vu khdng can che tai.
Niem tin
Cac quan he mang
Cac gi6i, xa hdi, d a n h muc cac hdp ddng
H a n h c h i n h Sap xep (dieu tiet) sil tiep can cac
nguon liic va boat dong
Cac td chiic, cong ty
Cac ket ca'u, bien che
C h i n h tri
Dai dien cac ldi ich.
Dong vien h a n h dong tap the
Cac dang phai, phong trao xa hoi
Cac ket cau lanh dao
B i e u tvldng Tao diing dxi luan.
Tham quyen hdp phap Cac van ban ciidng linh y thutc he
Tham quyen de bat
The
\\ic
Nang luc lao dong
Pham chat the luc va tam ly
Cac hiep dinh y te' i:
s o 01-2009 CHAU MY NGAY NAY
Cac he thd'ng p h a n t a n g Cac phUdng thiic chuyen giad
PhUdn g thiic do liidng
Giai cap
Trad doi thUa ke
Tien, ddn vi hien vat
C h u a n miic van hda
Bdi dUdng
MUc do uy tin, h o a n c a n h thdi gian
Chuyen nghiep xa hdi
Dad tad
Thdi gian chi chd dad tad
M a n g
L a m quen
Miic dd t h u h u t vad cac mang, nhiing dac trUng cua chiing
Cdng ty
Bo n h i e m
Miic bien che', quy md
C h i n h tri
De b a t
Miic t h u hiit vao phong t r a o t a p t h e , t i n h n a n g dong
Bieu tUdng v a n hoa
Giai thich
Sii noi tieng, d a n h gia a n h hUdng t6i cong cbiing
The chat di t r u y e n
Di truyen
Miicdd sUc khde va k h a n a n g lad ddng Nguon: - Radayev V.V. Khdi niem tii bdn, cdc hinh thiic cua tii bdn vd nhiing chuyen hoan cua chung. Xem trong tap chi "Khoa hoc xd hoi vd thdi dai", No. 2/2003, Mdtxcdva.
- Zuyev A., Myasnikova L., Tit bdn xd hoi vd hoat dong canh tdn ky thuat cong nghe trong RISK, 2004, phan H, MdtxccWa.
II. Si^ t i e n t r i e n c u a q u a n d i e m t\i b a n ngvfd^i/vo'n ngiid^i
Van de danh gia va dd ludng sU ddng gdp eua tiem nang tri tue eua eon ngUdi va xa hoi ndi chung vao sii phat trien kinh te, ludn thu hut sii chu y cua cic nha nghien cflu, ke tfl khi hinh thanh kinh te hoc vdi dac diem la mdt mdn khoa hoe. Ngay tfl the ky XVII, W. Petty vd'n la mdt trong so' nhflng ngfldi di d i u eua kinh te hdc chinh tri cd dien, da neu len y tudng c i n xac dinh gia tri bac nha't - thdi quen/ky xid lao ddng eua ngUdi dan trdng tai san qud'e gia eua mdt nUde. Phat trien tU tUdng nay, A.
Smith da xac dinh tri thfle va chuyen nghiep vao vd'n ed ban/vd'n ed' dinh/tfl ban ed' dinh eua xa hoi, song song vdi may mdc va dat dai. Sfl hinh thanh quan diem tfl ban eon ngfldi chiu anh hfldng trfle tiep eua eac qua trinh dflde goi la each mang khoa hoe ky thuat trong linh vfle khoa hoe ky thuat va kinh te eua eac nflde phat
trien. D i u nhflng nam 60 cua the ky XX da xua't hien cae cdng trinh kinh dien cua T. Shultz va H. Baker. Trong cic cdng trinh nay, ehi eua ea nhan de ed dflde tri thflc va ky nang (tfl dd bao gdm ea viec lam thue khdng hoan thien g i n vdi sii hao phi thdi gian va hoe tap) dflde xem nhfl nhflng khoan d i u tu ma ldi n h u a n tfl dd dflde hien thflc hda trong sud't cude ddi lad ddng eua ea nhan d sfl nang cao thu nhap ciia anh ta.
Ddng thdi, da cd nhieu cdng trinh nghien cflu d\i(ic thfle hien de xac dinh sfl ddng gdp, nang cao cac dac trflng pham chat cua sflc lao ddng, do trinh do giao due va chuyen nghiep quy dinh, trong sfl phat trien cua nen kinh te da't nflde. Day la dieu the hien trong cae md hinh tang trfldng kinh te dfla tren ham s i n xua't eua Cobb-Douglas. Trong ham nay, ben canh nhan to' tfl ban va lao ddng, cdn bao ham ea nhan td'bd sung la tien bd khoa hoe ky thuat (R. Solow, D.
Kendriek). E. Denisov da phan giai eac bo phan ca'u thanh ciia tien bd ky thuat
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009
nham thfle hien y dd lam sang td sfl ddng gdp cua giao due vao tang trfldng kinh te. Ong dat ed sd cho phfldng phap cua minh la do chenh lech ve Ifldng tuy thudc vao trinh do giio due.
Tinh chat tuyen tinh cua ham s i n xuat Cobb-Douglas khdng cho phep kham pha tfldng tac chat che nhat gifla cic nhan td' cua s i n xuat, phan anh mdt cich thich dang hieu flng lien hdp chflc nang (synergical effect)
ma thieu nd thi khdng the ed sfl phat trien kinh te - xa hdi. Sfl lien hdp chflc nang (synergy) nay cd y nghia dac biet ddi vdi sfl phat trien cich tan eua nen kinh te dfla tren nhflng mdi lien he thuan va nghich trfle tiep gifla khea hoc, s i n xuat va dao tao can bd ma thieu nd thi khdng the didn ra dflde q u i trinh lien tue de ra nhflng cdng nghe cao va dfla nhflng loai hinh s i n pham mdi ra thi trfldng.
Tinh cich tan cua nen kinh te eiia cae nflde chu dao tren the gidi gin lien chat che vdi sfl phat trien manh me ciia nhflng cdng nghe each tan khdng ngflng tien bd, vdi cude edeb mang thdng tin. Cach mang thdng tin phan anh tap trung d eii goi la "nen kinh te mdi" nhu mot sd' ngUdi da vie't, chinb la nhUng kieu ldai mdi eua he thdng miy tinh va sil dam bao ehUdng trinh may tinh giup hinh thanh nhflng dang truyen thdng mdi, cho phep eii tao mdt each can ban mau dich the gidi va thi trfldng tai chinh toan ciu, md ra nhflng kha nang chfla tflng tha'y cho sfl hdp tac kbda bdc, ky thuat, thfldng mai, van hda va cac ldai hdp t i e khac.
Vdi sfl hinh thanh xa hdi cdng nghiep. vai trd cua lao ddng chat Ifldng cad/trinb do chuyen nghiep cao va nhan each sang tao/eon ngfldi sang tao ngav cang tang len. ddng thdi nhflng mdi lien he gifla cae Hnh vfle dao tao
can bd va s i n xuat theo nghia rdng cang phfle tap hdn. Lam sang td nhflng cd che eua cae mdi lien he nay va danh gia vai trd da tang len cua tU ban eon ngUdi trong dieu kien phat trien each tan da lam xuat hien lan sdng mdi nhflng md hinh tang trUdng kinh te nghien cflu nhflng ngudn ben trong eua nd. Day la nhflng md hinh tang trfldng ndi sinh cua R. Lucas va P.
Romer. R. Lucas nhin nhan cai ed ban trong cic ngudn nay d sfl tai s i n xuat tu ban eon ngUdi va tac ddng tiep theo cua nd ddi vdi viec s i n xuat san pham eudl cflng. Bdi vay, dd la md hinh hai khu vfle xem sii san xuat vd'n ngUdi vdi tu cich la s i n pham trung gian. R.
Lucas tach biet mdt each tUdng flng hai mat nang s u i t eua chi phi cho giao due: mat ben trong, gin lien vdi vi$c xay dflng tfl ban ngfldi tUc la gin lien vdi viec mua va tich luy tri thflc va kinh nghiem va mat ben ngoai, gan lien vdi viec che tao ra s i n pham eUdl cflng. Nhu vay, khac vdi ham s i n xuat cua Cobb-Douglas, md hinh Lucas trong mdt chflng mflc nha't dinh da tinh den nhflng mdi lien be phi tuyen tinh gifla cac nhan td cua lao dpng (chat lUdng eua nd) va vdn vat the/tu ban vat the ma nang s u i t cua chung dUde nang len theo chflng mflc tang len tfldng flng eua vdn ngUdi.
Md hinh Lucas cho phep tim ra quy dao cua tang trUdng can bing, mflc hflu ich toi da cua ehi tieu cho giao diic (bao gdm ea cdng viec ed khuyet diem da nhie den d tren). Ddng thdi, cung cd the xac dinh dflde quy dao tang trfldng tdi da, mflc hflu ich tdi da hda ciia chi cho giao due ddi vdi toan xa hdi. Nhfl bat ky md hinh nao khac, md hinh kinh te nay khdng the nao khdng ddn gian hda eac qua trinh bien thiic. Vi du, nd gii dinh sfl thay the lin nhau hean hid eua nhflng ngUdi lao ddng
s o 01-2009 CHAU MY NGAY NAY thudc cac nganh nghe va trinh do
chuyen mdn khac nhau ma trong thiic te dieu dd lai khdng the xay ra.
Trong md hinh tang trUdng kinh te ndi sinh eua minh, Romer xem xet kha nang tao ra eac dii trfl ndi tai cua tien bd ky thuat trong khudn khd he thd'ng kinh te cua mdt nflde do tich luy vd'n ngUdi, tham chi ne'u nhu ti le ehi cho nhflng nhan td' s i n xuat truyen thd'ng - lao ddng va vd'n - van khdng thay ddi.
Song song vdi vide vach ra cic md hinh tang trUdng mdi, xu hUdng tien trien eua quan niem vd'n ngUdi/tU ban ngUdi la md rdng khai niem "diu tU vao eon ngUdi" ma trong dd, ngoai chi cho giio due, dao tao va dao tao lai edn bao gdm toan bd ehi cho tai san xuat sflc lao ddng, tich luy va chuyen giao tri thflc.
Sfl tiep can md rdng ddi vdi sfl hinh thanh vd'n ngfldi dac trUng chd cdng trinh nghien cflu cua 0 . Baker la cdng trinh treng dd bao gdm trong d i u tU moi ehi tieu cho bao ve sflc khoe, nhap cfl va tim kiem thdng tin mdi.
Cude cich mang thdng tin da thich flng hoa vdi the gidi hien dai van de tich luy s i n xua't phi vat the ma trong dd tich luy tri thflc va phat trien tfldng tac s i n g tao (hiep ddng s i n g tao) ddng vai trd quye't dinh. Do dd sfl xic dinh vd'n ngfldi da dflde md rdng hdn nfla va theo dd sfl hinh thanh vd'n ngfldi chiu tac ddng cua nhflng loai vd'n chil ye'u sau;
- Giio due
- Dao tao va dao tao lai can- bd trong s i n xuat.
- Khoa hoe, bao gdm eac chi tieu cho nghien cflu va trien khai
- Chi each tan, trong dd cd chi cho each tan cdng nghe, cho khuyen khich boat ddng each tan va xay dflng sd hflu tri tue.
- Sflc khoe bao gdm chi cho y te, mdi trfldng va van hoa vat the.
- Kha nang cd ddng - Van hoa
Quan diem mdi trong viec xac dinh vd'n ngfldi dflde phan anh d ca viec danh gia tai san qudc dan. Nam 1997, Ngan hang The gidi da tien hanh danh gia ve mat gia tri tai san nay trdng eac vflng chii ye'u, phan biet trdng dd 3 t h a n h td'cd b i n :
1. Vd'n ngudi/tU ban ngUdi.
2. Tu ban tii nhien/vd'n tii nhien 3. Tu ban tai san xua't vd'n s i n xua't va phi san xua't cd ban, vd'n lUu ddng, tai s i n nha cifa.
Cae chuyen gia ciia Ngan hang The gidi da xuat phat tfl chd p h i n Idn ehi tieu dflng (ehi hang ngay ciia cae gia dinh cho an, quin ao, giao due, y te, van hoi va nhiing khoan ehi ciia nha nflde cho nhiing muc dich nay) dflcic sif dung cho tai s i n xua't vd'n ngfldi va sfl tich luy vd'n ngfldi de di den cic nhan dinh cua minh.
Vd'n ngUdi theo cich nay la 76% (Bie My) den 43% (Can Ddng) tdng khdi tai s i n qudc dan (Bang Vy.
S. Valentail va L. Nesterov da danh gia tai s i n qud'e dan eua Nga theo phUdng phap eua Ngan hang The gidi.
Gifla nhflng nam 1990, eon sd' nay vao khoang 400.000 ddla theo d i u ngfldi, khdi lUdng vd'n ngUdi khoang 200.000 ngan, vd'n tU nhien la 160 ngan va vd'n t i i s i n xua't la 40 ngan.
Nhu vay, tren nen tang nhflng khu vfle phat trien nha't eua the gidi, nflde Nga la mdt trong nhflng nflde giau nha't ve Ifldng vd'n ngfldi va vd'n tii nhien. Sfl lac hau ne'u ed chang ehi d linh vfle kha nang d i m bao vd'n tai s i n xuat. Nhflng dieu nay khdng giai thich dflde sfl ehenh lech Idn ve -GDP theo d i u ngfldi gifla Nga va cac khu vfle phat trien cua the gidi. Nguyen nhan ciia nd can phai dflde tim hieu d nhiing dac diem hinh thanh va hien thflc hoa vd'n ngfldi, ma viec lang quen chung trong dieu kien toan cau hoa da lam cho nUde nay la ke dflng ngoai (outsider).
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009
B a n g 2: K e t c a u t a i s a n q u o c d a n t h e o d a u ngvidi ( d a n h gia n a m 1994)
Cac vung Bie My
Thai Binh dUdng Cac nude OECD TayAu
Can Dong Nam My Bie Phi Trung My Dong A
Dong Nam Phi Nam A
Nga
Vo'n ngUdi 249 205 - 177
62 70 38 41 36 20 14 200
Vo'n tai san xua't
62 90 55 27 26 14 8 7 7 4 40
Ddn vi:
Vdn tu nhien
16 8
" ^6 ' 58"
9 3 3 4 3 4 160
Nghin USD Toan bo
327 303 238 147 "
105 55^
52 47 30 22
l i ^ 1 = ^ ^ 1 — <• 400 N g u o n : Dii bao theky XXI cua OECD vd Economist - 2000
III. T o a n c a u h o a nhufng d a c d i e m h i n h t h a n h v o n ngifcfi
TrUdc he't, cd nhieu kha nang mdi ed anh hudng to Idn den sii hinh thanh vd'n ngUdi. Cd nhflng kha nang nay la do sfl xua't hien nhflng ngudn thdng tin mdi - nhflng mang Ifldi thdng tin toan ciu cho phep sif dung td't hdn trao ddi thdng tin va hdp t i e trdng cae hnh vfle kbda hdc - ky thuat, thfldng mai.
Mdi trfldng thdng tin toan c i u tao ra tri thfle da dflde xay dflng.
Nhflng sfl tiep can vdi mdi trfldng thdng tin toan eau nay d nhieu vung khac nhau cua the gidi va nhieu nhdm dan cfl la ciic ky khdng ddng deu. Vi du nhfl sfl phd bie'n Internet. Nam 2001, thed tinh t o i n cua M. Castells, sd ngfldi sif dung Internet la 400 trieu. Nhflng den nam 2005 tang len den 1 ty va nam 2010 se la 2 ty ngfldi.
Vay ma, theo tai heu eudl nhiing nam 1990, 88% ngfldi sif dung sd'ng d cae nflde p h i t trien, trong khi nhflng nflde nay ehi chiem 15% dan eU the gidi.
Tren 1/2 trong sd' dd tap trung d My va Canada. Nam 2001, ehi sd' nay da
giam xud'ng mflc 40%, do sfl gia tang sd ngfldi sif dung Internet d Tay Au va Ddng Nam A.
cac mang thdng tin tdan ciu khdng giai quye't dflde va'n de tad ra tri thfle mdt cich hieu qua, neu nhfl chung khdng dflde bd sung b i n g mdi lien he va sfl hdp tac b i n g cac hdp ddng ca nhan va boat ddng sang tao chung.
Cae nha kinh te Phap da k h i n g dinh dieu dd (A. Rolle va A. Thonez) khi nhan xet r i n g , cdng nghe thdng tin mdi khdng the thay the s\f trao ddi trfle tiep, bdi vi khdng phai toan bp thdng tin da dflde ma hda. Nhflng mdi lien he nay ed tinh chat qud'e te va da dflde sif dung manh me treng thap ky g i n day gifla cic trfldng dai hoe, cac hang va cic trung tam nghien cflu nha nflde cflng nhfl gifla cic c i nhan - nhflng nha khoa hoc va cac chuyen gia (Bang 1).
Theo quy md md rdng nhflng mang Ifldi thdng tin, tai chinh, s i n xuat toan ciu, cung hinh thanh thi trUdng chuyen gia va nha kbda hoc tren toan ciu. Khac vdi sii di eU eua cac can bd trinh do chuyen mdn thap thudng bi
10 s o 01-2009 CHAU MY NGAY NAY eac nha nUdc de ra moi bien phap
ngan chan, sii di chuyen cua nhflng chuyen gia ed trinh do cao vao eac nganh tien tien cua khoa hoc va ky thuat thfldng dflde cae nUde tiep nhan chad ddn va khuyen khich vi nhd dd cd the lam tang vd'n ngUdi ma khdng
phai ehi them. Vi "sii di eU tri tue"
hay "chay mau cha't xam" chu ye'u di§n ra tfl cac nUdc kinh te kem phat trien sang cac nflde phat trien cao nen qua trinh nay thuc day sfl phan cflc kinh te the gidi, gay tdn hai to Idn cho cae nflde kem phat trien.
Bang 3: So dcfn xin chijfng n h a n phat minh da dxidc d a n g ky
Ddn vi: Nghin Nude
My Nhat Anh Phap Y
Thuy Dien Phan Lan Tay Ban Nha Sec
Balan Nga
Nam 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998 1993 1998
So' ddn xin d mdt cd quan cua mdt nUdc nhat dinh Dia phUdng
189,4 254,4 379,4 434,4 89,6 135,9 78,9 123,2 63,9 109,3 47,7 113,4 15,3 112,1 50,0 113,9 11,8 39,2 13,8 41,3 32,2 21,4
Nude ngoai 89,2 121,4 47,6 77,0 70,8 116,3 66,1 109,7 56,1 109,3 43,9 109,3 13,2 109,6 47,8 111,6 10,9 38,6 11,1 38,9 3,8 4,9
So' ddn xin d mdt cd quan nUdc ngoai ciia cac tac gia mot nUdc nha't dinh
499,7 2.105,6
128,0 . 434,8 121,1 381,1 72,5 244,8 34,6 102,0 42,3 205,5 23,5 105,1 7,6 28,7 1,3 3,4 0,5 1,7 21,9 Ngudn: Dii bao theky XXI cua OECD vd the Economist ndm 2004.
Theo phUdng phap eua Lien hdp qud'e, nhflng khoan ehi trfle tiep va gian tiep cho viec dao tao cae chuyen gia di cfl cung nhfl tdn tha't kinh te tfl dd ma ra trong GDP cua mot nflde, thi nhfl Bd Khoa hoe Nga cho biet, tdn tha't ciia nflde nay do di cU eua mot chuyen gia t r u n g binh Udc tinh khoang 300 ngan ddla, theo danh gia cua My la tfl 400 ngan den 800 ngan ddla. Nhu vay, tdn tha't do
chay mau cha't xam cua Nga trong nifa d i u nhflng n a m 1990 la 25-30 ty ddla mot nam.
Sfl di cfl toan c i u cung tao ra mot qua trinh dao ngflde: sfl quay trd lai eua cic chuyen gia da n h a n dflde kinh nghiem lam viec d cac nganh cdng nghe cao cua cae nflde phat trien va nhflng "know-how" kem theo ve que hfldng, ndi ho ed the van dung hieu qua nhflng kien thflc va ky nang da
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009 11 tim kiem dflde. Chinh nhd cic chuyen
gia da tot nghiep cac trfldng dai hoc va quay trd ve nflde ma nhflng nflde cdng nghiep mdi Ddng Nam A da biet vach ra con dfldng phat trien canh tan. Trung Qud'e, Han Qudc va Singapore deu cd nhflng chfldng trinh eua nha nflde cho cic sinh vien sang hoc tai cic trfldng dai hoc cua My va cae nflde phat trien khac.
Toan c i u hoa cic thi trfldng va sfl hinh thanh eac cdng ty xuyen qudc gia toan ciu da kich thich sii chuyen giao cdng nghe va "know - how" xuyen qud'e gia va sfl dao tao lai cae nhan vien cua cac hang tiep nhan di lien vdi nd, cho phep ho tiet kiem khi thfle hien cdng tac nghien cflu khoa hoe cdng nghe va trien khai rieng eua minh cung nhfl mua cic giay phep sif dung phat minh.
Day la hinh thfle vay mfldn ben ngoai va phan i n h trong md hinh tang trfldng cua P. Romer vdi tfl each mot nhan td' quan trong eua sfl phat trien kinh te trong dieu kien hien nay.
Toan c i u hoa da tao dieu kien thuan ldi cho sfl ra ddi nhflng chfldng trinh nghien cflu qud'e te dai ban treng nhflng linh vfle chu ye'u eua kbda bdc hien dai. Dien hinh la Human Frentier Science Program vdi sfl tham gia eua My, Anh, Nhat, Dfle, Phip, Thuy Dien, Canada va Y.
Trong nhflng nam 1990 cflng phd bie'n rdng rai nhflng hen minh chien Ifldc xuyen qud'e gia theo chfldng trinh IMS (Intelligent Manufacturing System) n h i m thiic hien cic cdng trinh nghien cflu va trien khai trong Hnh viic cdng nghe mdi va lien ket tren 73 hang va 60 trfldng Dai hoc My, Canada, Nhat, Tay Au va Austraha. Hdn nfla, cic hang va cac trfldng dai hoe nay cdn tao dieu kien thuan ldi cho sii luan chuyen qud'e te nhan sfl khoa hoc de trao ddi vdi nhau
nhflng tri thflc va kinh nghiem. Cac nflde nhd khdng ed nhflng cd sd ky thuat e i n thiet chd nhflng cdng trinh nghien cflu quy md Idn, nhflng lai cd dflde mot so' Ifldng dang ke nhflng bd phan nghien cflu khoa hoc eua nflde ngoai hdn la eua rieng minh. Nhin chung g i n 1/3 eac cdng trinh nghien cflu cua eac nflde Tay Au dflde thflc hien d nflde ngeai. Ha Lan va Thuy Sy la nhflng vi du dac biet.
Nhieu tai lieu phfldng Tay (xem b i n g 3) cho thay, quy md va ddng thai chung cua viec tao ra nhflng tri thfle mdi tren the gidi, ve vai trd eiia tflng nflde trong qua trinh nay va tinh chat xuyen qud'e gia ngay cang sau sac cua nd. Chung ehi ra sfl bflng phat nhanh ehdng eua boat ddng each tan d nhflng nflde chil dao ve khoa hoe ky thuat.
Hdn nfla, sfl tang them dang ke sd ddn xin chflng nhan phat minh trdng thdi ky 5 nam dxiOc xem xet da khdng ehi xay ra d My, Nhat, Dfle Phap, Anh, Y ma ca d nhflng nflde nhU P h i n Lan, Ireland, Na Uy, cung nhU d cae nen kinh te chuyen ddi nhu See va Ba Lan. Rieng nUde Nga, tinh hinh tUdng p h i n rd ret, trong thdi gian ay, sd ddn xin chflng nhan phat minh giam 1/3.
Bang 3 cflng cho thay sfl tang len manh me nhflng cdng trinh nghien cflu va trien khai xuyen qudc gia the hien d sfl tang gap bdi ddn xin chflng nhan, p h i t minh dflde dang ky tai eac cd quan nflde ngoai. Dae diem nay gin lien mot cich d i n g ke vdi boat ddng cua cae chi n h i n h TNC. Sfl tang them sd' Ifldng gia'y chflng nhan dang ky d cac cd quan nflde ngdai chu ye'u la d nhflng nflde ed dai ban ddanh eiia cic TNC hung manh ddng d dd. My la nflde d i n diu, ehi 5 nam cdn sd nay tang 5 l i n .
Sfl day len manh me qua trinh each tan trong nhflng nam gin day gan
12 SO 01-2009 CHAU MY NGAY NAY lien vdi sfl hinh thanh mdt kieu loai
phat trien kinh te mdi dfla tren sfl thay ddi lien tue ed sd san xua't va tinh chat cua s i n pham dflde che tad ra, tren sU che tao nhflng cdng nghe mdi ve nguyen tac va cae loai hinh hang hoa va dich vu mdi. Trong dieu kien toan ciu boa, canh tranh khdng ngflng gay g i t tren cic thi trUdng the gidi va va'n de canh tranh ve tinh each tan va cha't lUdng dang ngay cang trd nen cap bach, ed the ndi each tan trd thanh mot veetd eua sii phat trien kinh te.
Hoat ddng each tan dUde toan cau hoa thue day da nang cao vai trd va trach nhiem cua nha nUde trong viec de ra chien lUde dai han trong linh viie hinh thanh va sif dung vd'n con ngUdi.
Trong b i n b i o cio chinh thflc "Khoa hoc va cdng nghe trong dfl bao the ky XXI", G. Gibbson, Giam dd'e Cue Khoa hoe va Cdng nghe trfle thudc Tdng thd'ng My, da vie't r i n g : "Trong nen kinh te toan c i u hien nay dang ngfl tri sfl canh tranh gay g i t nha't, ddi hdi nhflng tri thflc sau sac ve nhieu mat, nhflng ludng thdng tin ed the ed dien ra rat manh me. Song mdi c i nhan.
ba't ke gidi tinh, mau da va tham chi ca trang thai the cha't cua minh phai nhan dflcic kha nang va sii khuyen khich de thoa man ldi ich cua minh va sfl phat trien tai nang eua minh trong linh viic khoa hoc va ky thuat, dfl dd la vi nghe nghiep, hoac vi sfl hien thflc hoa d i y du quyen cdng dan eua minh trong the gidi cdng nghe va thdng tin ma chung ta da bflde vao dd. Da't nflde khdng ed quyen cho phep tai trd khdng day du cho tiem Ifle chu ye'u eua minh, khdng the cho phep cdng dan ciia xa hdi dan chu cua chung ta mu khoa hoc tfl nhien va cdng nghe".
Trong 30 nam g i n day, ty trong chi cho giao due trong GDP tang len d ta't c i cae nflde phat trien, nhflng dac biet cho giio due cao dang, trong dd, chi eua nha nflde chiem ty trong Idn (xem Bang 4). Chinh sach dai ban ciia cic nflde phat trien nham md rdng kha nang gidi tre tiep can giao due khie'n cho 1/4 the ky qua da nang cao them rd ret trinh do chung eiia ho. Dac biet an tfldng la ty trong ngfldi cd trinh dd cao dang d nhdm Ifla tudi 25-34 so vdi nhdm Ifla tudi 55-64 (xem Bang 5).
B a n g 4: Chi c h o giao d u e c a o d a n g ( n a m 2000, % G D P ) Nha nUdc
Tu nhan Toan bo
My 4,8 2,2 7,0
Phap 5,7 0,3 6,0
Australia 4,6 1,3 5,9
DUc 4,2 1,1 5,3
Anh 4,5 0,6 5,1
Nhat 3,6 1,2 4,8 Ngudn: Dii bdo theky XXI cua OECD
IV. V a n d e h i e n t h i i c h o a tvt b a n ngifdfi/von ngvfcfi
Su hien thiie hoa vd'n eon ngUdi de ra mdt loat van de bdi vi nd g i n lien vdi sii ein thiet khach quan phai thu hut ea cic ea nhan vao qua trinh each tan trong khudn khd ciia trUdng thdng tin toan ciu dang tao ra tri thflc. Cd sd td chflc cua qua trinh nay la nguyen t i c mang cho phep hinh thanh nhflng ket cau each tan xuyen qud'e gia va sfl
tfldng tac chat che nhat eua tat ca cac thanh vien eua qua trinh - cac phdng thii nghiem khoa hoc va cic phan xfldng s i n xua't, cae ket ca'u marketing va van phdng thiet ke, cac linh vfle dich vu kinh doanh, the che tai chinh va ngfldi tieu dung. Nguyen t i c mang gia dinh nhflng moi lien he thuan - nghich chat ehe nha't, dam bao hieu flng lien hdp chflc nang ma thieu nd thi sfl phat trien each tan khdng the nao cd dflcic.
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009 13
B a n g 5: Ty t r o n g ngvCdi c6 trinh do trung hoc va cao d i n g t h e o n h o m Ivfa tuoi, %
Canada Nhat My
Phan Lan Tay Ban Nha Thuy Dien Phap Australia Anh DUc Hungari Ba Lan Sec
Co trinh do trung hoc Nhdm lUa tudi 25-34
87 93 88 86 55 87' 76 65 66 85 80 62 93
55-64 62 60 81 46 13 61 42 44 53 73 36 37 75
Co trinh do cao dang Nhdm liia tudi 25-64
47 45 38 38 33 32 31 29 27 22 14 12 11
55-64 28 14 28 20 9 22 12 17 19 20
" 11 10
9 Nguon: Du bdo theky XXI eua OECD.
Sfl hien thfle hoa vd'n vd'n ngfldi cd hieu qua trong dieu kien toan ciu boa khdng the nao mfldng tfldng dUde ma khdng thu hut cac mang ludi each tan din den hinh thanh he thd'ng toan ciu mdi cua phan cdng lao ddng. Phan tich hien tUdng nay, M. Castells da phan biet 4 ldai hinh cd ban ciia lao ddng:
1/ San xua't s i n pham cd gia tri cao gin lien vdi cdng nghe cao
2/ Che tao s i n pham vdi quy md Idn ma kha nang canh t r a n h cua nd tren thi trudng the gidi do ehi phi tha'p ve sflc lao ddng quy dinh
3/ S i n xua't nguyen lieu
4/ Lao ddng khdng ddi hdi nhflng dieu kien hien dai
Nhflng loai hinh lao ddng nay hien dien d nhflng mflc do khac nhau d tat ca cac nflde va khu vfle tren the' gidi, nhflng trong dd tdn tai nhflng mat can ddi to Idn. Chflng minh cho nhan dinh nay la tai lieu ve ty trong eua mdi nflde tren thi trfldng san pham khoa hoe the gidi: 39% la cua My. 30% - Nhat, 16% - Dfle va Nga chi cd 0,3'.'f,. Nhflng mat
can ddi nay khdng phai chi do nhflng khdi Ifldng khac nhau cua vd'n eon ngfldi d cac nUde nay, ma cdn dd trinh do phat trien khac nhau cua cae ket cau ha t i n g each tan cho phep hien thiie boa tUdng tac chat che nha't eua khoa hoe va linh viic tai chinb, sin xuat, giao due va dao tao can bo.
Quy md vd'n riii ro/tU b i n rui ro la dien hinh ndi bat ve mat nay. 0 My khdi lUdng cua nd tfl nam 1980 den 1990 da tang tfl 2,1 len 3,1 ty ddla va nhay vet len 92,9 ty ddla nam 2000. 5 Tay Au vd'n rui rd la 20,4 ty ddla trong cflng nam. 6 Nga, tai trd rui ro ehi khoang 400 trieu.
He thd'ng b i n g phat minh khuyen khich sfl sang tao cua eac nha phat minh va bao ve quyen eua ho la mdt bd phan quan trong cua k6't eau ha t i n g each tan. 6 Nga, trong tien trinh cai td nhflng nam 1990 ngfldi ta da xay diing mdt he thd'ng nhU vay. Mei chi phi dang ky phat minh deu trut chd ngudi cdng bd'. Ket qua la sd ddn
14 SO 01-2009 CHAU MY NGAY NAY xin dang ky b i n g phat minh d Nga it
hdn d cac nUde nhU My hoac Nhat va it hdn 5 l i n P h i n Lan (xem Bang 3).
Hdn nfla, theo tai lieu eua L. Goxberg, trong nhflng nam 1992-2001 g i n 5%
phat minh dang ky d Nga la ddi tfldng giao dich thfldng mai. Nhu cau ve nhflng phat minh khoa hoc va trien khai cflc ky tha'p d trong nflde va dd la tinh trang khie'n cho 1/2 nhu c i u cd kha nang t h a n h toan ve cdng nghe mdi phai nhap khau.
Nhflng dieu kien tdi e i n thiet de khuay ddng qua trinh cich tan n i m trong sfl xay dflng nhflng c h u i n miic luat phap can thiet khuyen khich doanh nghiep nghien cflu trien khai va van dung nhflng cdng nghe mdi va khai thae cac loai hinh s i n pham mdi.
Dieu nay dac biet cd lien quan den nhflng flu dai thue, dam bao thdng tin, bao ve quyen sd hflu tri tue. He thd'ng hd trd luat phap nhfl vay van hanh cd hieu qua tai tat ca cae nflde phat trien, nhflng ve thflc chat khdng tdn tai d Nga. Do dd, mflc boat ddng canh tan eua cae doanh nghiep Nga rat tha'p (xem B i n g 6).
Thanh tiiu eiia bat ky nflde nao trong sii phat trien each tan phu thudc nhieu vao tUdng tac cua nhflng nhan td' cd ban cua nd. Sinh thdi, M. Pdrter da neu quan niem "hinh thoi qud'e gia".
Day la he thd'ng kinh te tfl phat trien dfla tren bd'n nhan td' quy dinh (determinant) ed ban, quy dinh flu the canh tranh eiia mot nflde tren thi trfldng the gidi. Dd la:
1. Nhflng thdng sd' s i n xua't ma trong dd bao ham ea vd'n eon ngfldi
2. Chien lUde eua hang
3. Sfl tdn tai cua eac nganh trong nflde ed kha nang canh tranh tren thi trUdng the gidi
4. Tinh cha't ciia nhu c i u tren thi trUdng trong nUdc.
Mdi lien he qua lai gifla cae nhan td' quy dinh nay minh hoa t h a n h dd thi tao nen mot mang Ifldi thflc the hoac
"hinh thoi" tfldng trflng cho quan niem ve nen kinh te vdi tinh each mot he thd'ng phat trien diia tren he lien hdp chflc nang (synergy):
Nguyen t i c he lien hdp chflc nang la mot trong nhflng phfldng phap hien dai quan ly cic qua trinh each tan, ea d cap do hang cung nhfl ca'p do nha nflde. Ouine da hien thfle hoa trong cai goi la quan ly tri thflc (knowledge management). C. Larson, Giam ddc dieu h a n h cua Vien Nghien cflu va hien thfle hoa thfldng mai nhflng nghien cflu nay d My, Canada, Mexiee da xac dinh nhflng dac diem ciia quan ly tri thflc trong dieu kien toan cau hoa nhfl sau:
Toan c i u hoa san xua't quy dinh sfl toan c i u hoa eac nghien cflu khoa hoc va trien khai (R&D). Do sfl d i t len cua R&D, vai trd eua sfl chuyen mdn hoa cae hang theo nhflng cdng nghe rieng ddi vdi ho ddng vai trd ngay eang tang len ddng thdi sfl phat trien nhflng quan he ddi tac vdi cac hang khac, cac trfldng dai hdc, nhflng phdng thfle nghiem cua nha nflde eang dflde gia tang. Sfl dung hdp ciia linh vfle R&D vdi marketing diln ra vi sii hien thfle hoa mdt each cd hieu qua hdn nhflng cdng trinh nghien cflu tren thi trfldng the gidi. Sfl dam bao thdng tin ed y nghia then chd't ddi vdi viec lam sau sac them qua trinh each tan. Cac hang trd thanh "nhflng cd may xif ly thdng tin", nhflng nha quan ly trd thanh nhflng nha quan ly thdng tin. Chinh sach b i n g phat minh ngay cang quye't liet hdn, hieu hien dac biet d viec mua cho dflcic nhflng cdng nghe canh tranh.
Nhflng dac diem td chflc nay eua qua trinh each tan trong dieu kien toan c i u hoa cac hdp ddng khoa hoc,
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009 15
cac ludng tai chinh, cac mang Ifldi san xuat va makerting tao nen "hinh hoe ddc dao" ciia cac trung tam each tan rang budc chat che vdi vd'n ngfldi va vd'n/tfl b i n theo nghia thdng thfldng cua tfl nay. Vi ly do nay, eac chuyen gia cua Lien hdp qud'e da vie't r i n g "Sfl tang efldng canh tranh budc eac hang phii chuyen mdn hoa chu ye'u vao cae linh vfle thanh thao eua minh va trdng cay nhieu hdn trflde vad sfl hdp tac vdi cae ddi tac ben ngoai (cae nha cung cap, nhflng ngfldi mua va tham chi ea vdi ngUdi canh tranh). Nhflng kha nang eua eac mdi quan he rang budc
cae TNC tien hanh cae dich vu trong khudn khd nhflng "cum" (cluster) eua cac hang gin vdi chung ve chuyen nghiep. "Cum" la sii tap trung ciia hang vao mdt nganh hoac mdt sd nganh nao dd, trong dd ed van dung hieu flng lien hdp chflc nang niy sinh do tfldng tac cua eac ke canh tranh, nhflng nha cung cap va nhflng ngfldi mua trong khudn khd eua mang.
Tinh nang ddng each tan cua eac hang true tiep phu thudc vao vd'n con ngudi ma chung quan ly, cung nhu vao cae mdi lien he td chflc cho phep sif dung nd hieu qua va Idn manh.
B a n g 6: Ty trong doanh nghiep each tan nang dong t r o n g t o n g so doanh nghiep, nam 1996,%
Cong nghiep Dich vu
Dtfc 69 46
Anh 59 31
Thuy Dien 54 32
Y 48 -
Phap 43 31
Phan Lan
36 24
Tay Ban Nha
29 -
Nga 11 N g u o n : Dii bdo theky XXI ciia OECD. •^
Tfl dd ma tinh cha't dia ly eiia viec hinh thanh eac trung tam each tan toan ciu cd nhflng dac diem sau: "Hoat ddng cich tan dflde tap trung d nhflng ndi ma mat do cua ngudn chuyen mdn boa cho sfl phat trien each tan eiia cae nha khoa hoc trinh dp chuyen nghiep cao, cae ky sfl, cac ky thuat vien, sfl gin gui eua cic trfldng dai hoe va cic cd quan nghien cflu cua nha nflde la rat cao va quan trong hdn la eua cae hang each tan dam bid d\i6c flu the ciia cac cum".
Nhflng "cum" each tan trong tien trinh hinh t h a n h va phat trien eiia minh vfldt ra ngoai gidi ban eua cae nflde rieng biet va trd thanh nhflng trung tam hap d i n ddi vdi d i u tfl triic tiep nflde ngoai, cung nhfl ddi vdi cae nha bac hoe va eac chuyen gia. Nhflng vi du ndi bat ai cflng biet la Silicon Vallev d California, Silicon Fen d
Cambridge, Wireless Valley d Stockholm, Bangalore d An Do v.v...
Sfl hinh thanh va phat trien nhflng trung tam each tan nhU tren khdng the nao thieu sii hdp tac chat che cua cae cdng ty va nha nUde khi thiic hien chinh sach khea hoe ky thuat dai ban.
Tang them tai trd R&D la mdt nhan td' quan trpng cua nd. Theo dii bao ciia C. Larson, tdng khdi lUdng nay se tang len d My trong khoing tU 1998- 2008 la 70% (tfle la tfl 221 ty len 385 ty) va chiem mot nifa ehi toan the gidi cho R&D. Hdn nfla, tac gia cdn dfl bao chi cua cae cdng ty se tang nhanh bdn eua nha nflde. Thang 12 nam 2003, Tdng thd'ng G.W. Bush da dfla ra ehUdng trinh nghien cflu "Sang kien qud'e gia ve cdng nghe nano". Nam 2002 nghien cflu trong Hnh vfle nay len den 825 trieu ddla, nam 2003 - 3 ty ddla. Theo dfl bao eua mdt sd
16 SO 01-2009 CHAU MY NGAY NAY chuyen gia tdng khdi Ifldng eua thi
trfldng the gidi ve cdng nghe nano vao nam 2015 se len den 2000 ty ddla.
Sfl tang them ehi tieu cho R&D chi ed the tao ra xung life phat trien each tan eua mdt nflde nhat dinh trong khudn khd mdt ket ca'u quan he nhat dinh. Dd la he thd'ng each tan qud'e gia (NIS - National Innovative System).
Quan niem ve NIS chiem mot dia vi ngay cang Idn hdn trong khoa hoc kinh te hien dai. Dfla tren quan niem tfl bd md hinh gian ddn ve cac mdi lien he gifla tiem nang tri tue eua xa hdi va sfl hien thfle boa nd trong phat trien kinh te' - xa hdi, NIS gia dinh tfldng tac trfle tiep eua cae the che xa hdi va nha nflde, cac ed quan giad due va cdng ddng kinh doanh trong viec thflc hien chien Ifldc dai ban phat trien tdng quat: Nha nUdc nam vai trd quye't dinh trong sii hinh thanh chien lUdc nay va dam bao nhflng dieu kien the che ein thiet de thfle hien chien lUde.
Cd the xem chinb sach khoa hoc ky thuat eua Chinh phu Canada la mdt vi du dien hinh. G. Smith, mot trong nhUng ngUdi lanh dao Hdi ddng nghien cflu qud'e gia da phan chia boat ddng eua Chinh phii Canada trong linh vfle nay t h a n h nhieu giai doan (trong bao cao "Tfl R&D den quan ly chien lUde tri thflc"):
* B i t d i u (trong nhflng nam 1960- 1990) chinh sach dfla tren md hinh tuyen tinh eiia qua trinh each tan: cic trUdng hdc dad tao can bd, cac phdng thi nghiem khoa hoe tien hanh cdng viec nghien cflu, cac hang cdng nghiep hien thflc hoa cic ket qua eua chung.
* Ve sau (ke tfl d i u nhflng nam 1990) la chinh sach lien minh chien lUdc dfla tren gia dinh hinh thanh NIS (he thd'ng each tan qud'e gia).
Chinh sach nay bao gdm sfl khuyen khich thanh lap eac "cum" ky thuat
kinh te, nhflng t r u n g tam cdng nghe (thanh phd' cdng nghe, technopolis) va eac quy rui ro; tang efldng hd trd ky thuat, thdng tin va tai chinh cho cac hang vifa va nhd trong linh vfle cdng nghe cao; t h a n h lap nhflng consortium ciia cic cdng ty va eac trung tam nghien cflu de tien hanh nhflng chfldng trinh nghien cflu dai ban trong cic linh vfle cd t i m quan trong chien Iflde cua khoa hoc va ky t h u a t hien dai.
Viec chuyen sang chinh sach lien minh chien Iflde nhfl da ndi trong bao cao "Sfl hinh t h a n h flu the trong khoa hoc va cdng nghe: vai trd eua chinh quyen lien bang" cua hdi ddng tfl va'n khoa hoe - ky t h u a t Canada g i n lien vdi van de "thieu mdt each nguy hiem vd'n ngfldi". Sfl t h a n h lap NIS - dd la ldi giai dap cho thach thflc eua toan c i u hoa, sfl bfle xue hoa vai trd cua vd'n ngfldi trong phat trien kinh te - xa hdi hien dai.
Hdn nfla, nha nghien cflu C.
Freeman cdn khang dinh r i n g , y nghia ed sd qud'e gia cua he thd'ng giao due da hinh t h a n h trong nflde, cua cic trfldng khoa hoe, cae mang Ifldi thdng tin, eac the che va cic truyen thd'ng van hoa va he thd'ng cae gia tri da tang len manh. M. Porter cung vie't ve dieu nay nhfl sau: "Toan c i u hoa d i n den mot nghich ly. Gia dinh qua hap d i n r i n g nflde gd'e cung khdng ddng vai trd dam bao t h a n h tiiu qud'e te cho cac hang cua nd. Thoat nhin hang da trd nen quan trong hdn qud'e gia". Bac bd dieu nay, dng k h i n g dinh "... kha nang canh t r a n h cua nhflng nganh tien tien ngay cang quyet dinh bdi tri thflc dae biet, nhflng ky nang va trinh do each t a n the hien d sflc lao dong cd trinh do chuyen nghiep va cae cd che td chflc. Cac qua trinh dao tao ngudn lao dong ed trinh do chuyen nghiep
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009 17 vdi tfl each nhflng nhan td' quan trong
ed anh hfldng tdi td'e do each tan, dflde quy dinh bdi xua't xfl dia phfldng.
Dieu nghich ly la canh t r a n h tean ciu eang md thi y nghia cua ed sd dia phfldng eang tang len".
He thd'ng each tan tii phat trien phai dfla tren sfl md rdng va cimg cd' nhiing lien he thuan nghich ben trong xa hdi va gifla xa hdi va nha nflde. Dieu nay da lam ndi len hang d i u trong sfl phat trien kinh te eiia xa hoi hien dai, van de tU ban xa hdi (se ban tiep d p h i n sau). Tuy nhien, vi y nghia dac thfl cua cac "cum"
(cluster) boat ddng kinh te khac nhau, tac gia xin thdng tin ve chung de ban doc tien tham khao. That ra "cum" khdng phai la mdt hien tUdng hdan tdan mdi.
Rdelandt Th., nha nghien cflu va boat ddng thflc tien eiia Y ndi tieng ve quan diem "cum" ddi vdi sfl phat trien cua nen kinh te da nhan dinh ring: "nhflng quan the" (agglomerate) va cum (cluster) cdng nghiep da hien hflu tfl lau nhfl ban than kinh te cdng nghiep da hien hflu"^ 0 Anh, ngay tfl eudl the ky XIX nha kinh te -Alfred Marshall" da xac dinh ban sic va t i m quan trong cua cum cdng nghiep det d vflng Manchester, cum che bie'n kim loai - Cheffield. Nha nghien cflu va boat ddng thflc tiln Y gifla the ky XX da cd ddng gdp Idn vao sfl phat trien hdn nfla he thd'ng mang Ifldi hinh thflc nhflng "vflng" (cum) cdng nghiep.
Czamanski S. va Ablas L. nam 1979 da lam sing td khai niem "cum cdng nghiep" (Industrial cluster) nhfl la mot
"tap hdp s i n xua't gin ket bdi cac ludng hang hoa va dich vu manh me hdn la vdi ahiing khu vfle khac cua nen kinh te qudc dan"^ 6 My, M. Porter them vao sd' nhflng ngfldi dau tien de ra cic md hinh cum. Nam 1990 dng dinh nghia ring
"cum" (cluster) la mdt nhdm cdng ty va td chflc hdp tac va gin giii vdi nhau ve dia ly, ed chung boat ddng va bd sung cho nhau. Quy md eua cum thay ddi theo tifng ndi tfl mdt thanh phd', mdt bang de'n toan quoc va ca mdt loat nUde lang gieng^. Trong cac cdng trinh nghien cflu nam 1996, cac "cum" dflde dinh nghia la nhiing hinh thfle tap trung theo nguyen tie vflng cua hoat ddng kinh te thflc hien trong khudn khd nhiing Hnh vfle tfldng iing thUdng gin ket vdi nhau bing ket ca'u ha ting tri thfle (eac vien nghien eiiu kbda hoc, cac trfldng dai hoc v.v...)^.
Thung liing Siheon (SUicon Valley) d My la mdt cum cdng nghiep dien hinh. O day ed 2,5 trieu ngfldi lam viec, lUdng cua cae chuyen gia len den 125 ngan ddla/nam, diu tU rid ro trong vdng 10 nam tang len tdi 34 lin: tfl 2 ty ddla nam 1991 len 68,8 ty ddla nam 2001.
Ngan hang dfl kien ve cae "cum"
thudc cac linh vfle kinh te khac nhau do Vien Chien lUdc va Canh tranh eua trUdng kinh ddanh Harvard (Harvard Business School) xuat b i n thang 10/2003 cho biet ed tdi 833 cum boat ddng d 49 nUde, bao gdm 25 nUdc phat trien va 24 nUde dang phat trien (vdi 20,3% thudc cae nUde dang phat trien). Cum cdng nghiep Idn va cd nhat the gidi ra ddi nam 1348 va cdn tdn tai de'n ngay nay la d Dfle, gin ket vdi viec san xuat cac dung cu nha an cua Cdng ty Zdlingen (Dfle). Cum cdng nghiep da phfldng tien d San Franciscd hinh thanh nam 1990 thudc sd' nhflng cum d i n d i u the gidi tre nha't. 25 nflde phat trien ed 664 cum, 27 nflde dang phat trien cd 181, treng dd cac nflde Anh, My, An Do, Phap, Y, Dan Mach va Dfle ed l i n Ifldt la 152, 106, 96, 72, 34 va 32 cum.
18 SO 01-2009 CHAU MY NGAY NAY
Bang 7: Xep h a n g c a c nvTdc t h e o so li^c^ng "cluster" b o a t d o n g (10-2003) Nude
Australia Ac Anh Andorra BI Bermuda Brazil Venezuela Ghana DUc Gruzia Dan Mach Israel An Do Jordan Ireland Tay Ban Nha Y
Canada Kenya Columbia Costa Rica Libya Malaysia Morocco
So c u m 4 7 168 (24%)
2 1 1 3 2 1 32 (4%)
1 35 (5%)
6 106 (14%)
4 2 6 72 (10%) 13 (2%)
4 2 2 3 2 . 5
Thii h a n g 23 16 1 33 39 40 29 38 45 7 52 6 17 3 26 34 14 5 8 27 35 35 31 36 22
Nifdc Mexico Nepal Ha Lan Tan Tay Lan N a U y
Pakistan Palestine Ba Lan Bd Dao Nha Nga
My Thai Lan Thd Nhi Ky Ukraine Philippines Phap Chile Thuy Si Thuy Dien Ecuador Estonia Nam Phi Singapore Nhat B i n P h i n Lan
So c u m 8 (1%)
1 6 10 (1%)
1 1 9 1 4 8 (1%) 152 (20%)
1 1 3 6 96 (13%)
1 13 (2%)
5 3 1 2 3 4 11 (1%)
Thijf h a n g ' 14
46 18 12 41 47 13 48 25 15 2 50 51 32 20 4 42 9 21 30 44 37 28 24 10 N g u o n : Theo tap ehi MEIMO, so ndm 2007
V. Quan d i e m ve t\i ban xa hoi/von xa hoi
R. Putnam** mdt trong nhflng tac gia eiia quan diem tfl b i n xa hdi da dfla ra dinh nghia sau day "theo phep loai suy ve vd'n vat the va vd'n ngUdi the hien d cdng cu lad ddng va sU dao tao n h i m nang cao nang sua't ca biet, vd'n xa hdi cd quan he vdi nhflng ye'u to' cua td chflc xa hoi, nhfl cae mang Ifldi xa hdi, eac ehuan mflc va niem tin (networks, norms and trust) tao thanh dieu kien cho sfl phdi hdp va hdp tac vi ldi ich chung. Tfl ban xa hoi lam tang hieu sua't rut ra dflde tfl d i u tu vao vd'n vat the va vd'n ngUdi".
c a i chung gifla vd'n vat the va vd'n ngfldi la kha nang tfl tai s i n xuat va tich luy cua chung. "Cic dfl trfl eua tfl ban xa hdi - niem tin, ehuan miic va cae mang lUdi - deu cd thudc tinh tfl tai san xua't va tich luy. Sfl hdp tac cd ket qua trong cdng viec cu the tao ra cae mdi lien he va niem tin - nhflng tai san xa hoi". "Nhflng gifla vd'n vat the va vd'n xa hoi tdn tai nhflng khac biet cd tinh nguyen tac. Vd'n xa hoi theo nha triet hoc Albert 0 . Hirshman goi la "ngudn liic dao dflc/ngudn Iflc tinh thin", tfle la ngudn Iflc ma so' Ifldng thi tang len nhflng lai khdng giam di trong khi sif dung va (khac vdi vd'n vat the) se tieu
CHAU MY NGAY NAY SO 01-2009 19 hao neu khdng sif dung nd. Ddi lap vdi
tfl ban thdng thfldng, tU ban xa hdi la
"sin pham eua xa hdi" (sin pham cdng - public goods), ndi each khac, nd khdng p h i i sd hflu tU nhan cua nhflng ngfldi thu ldi dflde tfl nd".
Vi vay tich luy vd'n xa hdi cd y nghia cflc ky to Idn ddi vdi van menh eua xa hdi so vdi tich luy vd'n vat the va tdn that tfl ban xa hdi - niem tin va cic mdi quan he noi tai eua xa hdi - ed hau qua tham khd'e khdng the nao so s i n h dflde vdi tdn that vd'n vat the.
Kinh nghiem cai each d My nhUng nam 1990 chflng minh dieu nay. Day la luc sfl dflt ddan eua eac mdi lien he xa hdi da dan de'n cude khimg hoang kinh te - xa hdi sau sac va sfl giim gia vd'n vat the va vd'n ngfldi hien ed.
Sfl khdng biet de'n nhflng van de ve cac mdi lien he da neu d tren - nhflng ehuan mflc chinh thfle va phi chinh thflc quy dinh quan he gifla mdi ngfldi trong cdng ddng, trong cdng ddng kinh doanh, gifla cac cdng dan va nha nflde - dac trflng cho xu hfldng phd bie'n nhat hien nay cua ly thuyet kinh te
"ddng chinh" (mainstream) ma cac tac gia eua cac cude cii each d Nga bi nd chi phdi. Cac nha kinh te My Heilbroner va W. Milburry nhan xet ring: "the he mdi eua cae nha kinh te d i n dudng ly thuyet trong rflng ram trflu tfldng hda va t o i n hoc hoa, tao ra phong each mdi eua t o i n kinh te (econometrics) ma dac trflng cho nd la sii tach rdi gifla nhan thfle xa hdi va phan tich ky thuat", "kinh te hoe hien dai khdng giai thich gi bet. Chi ed dieu ne'u thi trfldng dflde xem xet khdng phai ehi vdi tfl cich ed che phan phdi cic ngudn life ma edn vdi tfl each ca'u true thiie hien cac chflc nang xa hdi thi trong phan tich kinh te phai tinh de'n vai trd cua cae ket cau td chflc, nhflng each tan cdng nghe, chuin mflc van hoa va eac tap tue".
Nha kinh te hoc dflde giii thudng Nobel eiia Anh la M.Blaut cung cd quan diem tUdng tU: "kinh te hoe ngay eang trd thanh mdt trd chdi tri tue dUde trinh diln vi b i n than trd chdi.
Chung ta quen mat r i n g cac thi trudng rat c i n thiet cho nhflng ngudi tham gia tich ciic ma thdng qua dd phai nam dUde nhUng cdng cu cin thiet de dam bao sii van hanh eiia thi trUdng, ma thi trudng phii dUde td chflc, r i n g quyen sd hflu phai la quyet dinh va dflde bao ve... Ching cd gi dang ngac nhien r i n g chung ta, vdi tu each nhUng nha chuyen nghiep, da trd nen vd ich va tham chi edn tdi te hdn khi tu van cho cac chinb phii eua cac nude Ddng Au trong qua trinh chuyen tfl n.en kinh te chi huy sang nen kinh t e t h i trfldng eua ho".
Nha kinh te hoc Phap ndi tieng, P.
Boyet nhan xet r i n g cae nha kinh te thudng ky vong vao tinh phd quat cua ly thuyet ciia minh, xem ddi tUdng cua np vdi tU edeb kinh te t h u i n tuy, ddc lap vdi chinh tri, linh viic xa bdi va tdn giao. NhUng kinh te bien dai lai dac trUng bdi sii xam nhap lan nhau eua cae loai hinh khac nhau cua logic va khdng rut lai ehi la boat ddng eua "homo economieus" (con ngudi kinh te). Anh ta cd the hudng tdi sii tU k h i n g dinh minh thdng qua nhUng mdi lien he xa hdi va chinb tri. Tii dd, theo P. Boyet, vai trd eua cae the che trong phat trien kinh te rat to Idn va ngay eang tang len. Dieu nay the hien dac biet ndi bat trong eac nen kinh te chuyen ddi. Danh gia tinh binh d Nga nhflng nam 1990, dng vie't: "Mafia biet thay the thi trfldng nhU mdt ed che phdi hdp kinh te, cac nha kinh ddanh kieu Schumpeter da tinh den nhflng chien Iflde d i u ed, nhflng nha thflc ldi hdn h i n cac nha cdng nghiep, chiem doat eua cai va d k h i p mdi ndi khdng cd nd thi sfl xay dflng trd thanh
20 SO 01-2009 CHAU MY NGAY NAY hau qua triic tiep cua sii vi pham che
do luat phap va the che".
Di nhien, t h a t la ngay thd khi giai thich cae hau qua eua cii each d Nga ehi bang tinh toan ly thuyet eua cic nha cai cich. Tu tudng tii do mdi ddi vdi eac to chflc tdi pham tham gia thflc hanh quyen life la sfl ehe day thuan tien sfl chiem doat sd hflu nha nflde. Ban cha't vd'n ed eua he thd'ng la tinh rdi rac ve mat xa hdi, sfl ye'u dt ve the che (Uu tien cua sflc manh ddi vdi luat phap), sfl lung lay eua cac ehuan mflc xa hoi (dieu hanh khdng thed luat ma la theo "nhflng y niem".
Tat ea tao t h a n h trd ngai chinh tren eon dfldng chuyen sang mdt kieu loai phat trien cich tan, dam bao hien thfle hoa tiem nang tri tue eua xa hdi/tU b i n xa hdi ed y nghia cap bach ddi vdi nude Nga cflng nhu ddi vdi nhflng nen kinh te chuyen ddi.
M. Boulkok vach ra 4 diem ed ban tao nen hien tfldng tfl ban xa hoi:
1. Sfl phat trien nhflng mdi lien he ngang trong ndi bd xa hdi;
2. Tinh cha't ciia cae quan he xa hdi ben trong cdng ddng;
3. Quan he gifla xa hoi cdng dan va nha nflde;
4. Chat lUdng eua cac the ehe quan ly.
Su ca'u true hoa nhu vay dUa quan diem tu ban xa hdi len mdt trinh dd
khai quat cao thau tdm ca chu nghia the ehe hien dai, chu nghia khu viic, chil nghia cdng ddng (communitarism) va xa hdi mang. Rd rang r i n g sii phan tich sd' lUdng va danh gia mot khai niem nhieu noi dung nhU vay khdng the nao n i t gon de'n mdt ehi sd' ddn ddc nao. Nghia la e i n mot mang lUdi thd'ng nha't cae ehi sd' khai quat lien quan.
Cd the xem ehi so' cha't lUdng the che do FMI tinh toan cho cac nen kinh te chuyen ddi trong nhflng nam 1997-
1998 lam vi du. Tham chi theo each tinh tfldng ddi cua nhflng tai lieu d i n ra d bang 6 vi tri eua Nga trong nhflng nam 1990 khdng ehi thua cac nflde Ddng Au, ma edn thua ca Viet Nam khi tfl ndi ve minh.
Nhflng chi sd' d bang 6 khdng bad ham d\i(ic he't cae khia canh eua vd'n xa hdi. Niem tin lan nhau trong xa hoi la ye'u td' cd sd chu ye'u cua nd.
Dfldng nhfl niem tin theo chieu ngang d nhflng quan he gifla cae cdng dan cung nhfl trong ndi bo cac ket eau xa hdi va cdng ty khac nhau tao nen tam tham xa hdi hien dai va theo chieu doc
•- gifla nhflng cdng dan va cae ket eau quyen life. Chinh niem tin lan nhau d i m bao sfl cung ed' va md rdng cac mdi lien he xa hdi va khien cho sfl phat trien tien len t u i n tfl cua xa hoi ed the thfle hien.
B a n g 8: Chi so chat li^ging the che, 1997 - 1998
Nude
Hungari Slovenia Ba Lan Sec Slovakia*
Viet Nam Nga
Tinh minh bach va
trach nhiem 12,0 10,7 10,7 12,0 7,4 - 14,2
•3,1
Tinh dn dinh chinh tri
12,5 10,9 8,4 8,1 6,5 6,5 -6,9
Tinh hieu qua
nha nUde 6,1 5,7 6,7 5,9 -0,3 -0,3 -5,9
Tinh hieu lUc cua sif dieu tiet
eua NN 8,5 5,3 5,6 5,7 1,7 -4,6 -3,0
Tinh hieu life cua luat
phap 7,1 8,3 5,4 5,4 1,3 -4,4 -7,2
S u khac phuc tham nhiing 6,1 10,2 4,9 3,8 0,3 -3,3 -6,2
Chi so tong hdp
trung binh 8,7 8,5 7,0 6,8 2,8 -3,8 -5,4 Ngudn: Dii bdo theky XXI. Economist 2004, 2005
