Mét sè t− liÖu H¸n N«m cã liªn quan tíi vÊn ®Ò C«

Mét sè t− liÖu H¸n N«m cã liªn quan tíi vÊn ®Ò C«ng gi¸o ë n−íc ta

«ng gi¸o du nhËp vμo n−íc ta tuy lμ muén h¬n c¸c t«n gi¸o kh¸c nh− Nho gi¸o, PhËt gi¸o, §¹o gi¸o (ta quen gäi lμ Tam gi¸o) chõng 15 - 17 thÕ kØ. Nh−ng C«ng gi¸o còng ®·

chiÕm ®−îc mét vÞ thÕ ®¸ng kÓ trong

®êi sèng t©m linh cña ng−êi d©n n−íc ViÖt, chØ ®øng sau Tam gi¸o nh×n nhËn tõ hai ph−¬ng diÖn: mét lμ c¬ së tÝn ng−ìng, tøc nãi tíi hÖ thèng c¸c c¬

së thê tù, hai lμ c¸c ®iÒu kiÖn in Ên kinh kÖ vμ c¸c t− liÖu thμnh v¨n nghiªn cøu vÒ lÞch sö t«n gi¸o m×nh.

Theo nhiÒu nguån t− liÖu, cïng víi sù nhËn ®Þnh cña nhiÒu nhμ nghiªn cøu khoa häc x· héi cho r»ng C«ng gi¸o du nhËp vμ truyÒn b¸ vμo n−íc ta tõ ®Çu thÕ kØ XVII nh−ng cho tíi m·i cuèi thÕ kØ XIX t«n gi¸o nμy míi cã c¬ héi æn

®Þnh. TiÕn sÜ NguyÔn Hång D−¬ng còng cã kiÕn gi¶i nh− thÕ qua bμi viÕt Nhμ thê C«ng gi¸o ViÖt Nam - mét sè lo¹i h×nh kiÕn tróc tiªu biÓu. Theo t¸c gi¶, cho ®Õn cuèi thÕ kØ XIX (1874) tõ sau Hoμ −íc Gi¸p TuÊt th× C«ng gi¸o ViÖt Nam míi cã ®iÒu kiÖn x©y dùng nhμ thê kiªn cè, cßn vÒ tr−íc ®ã nhμ thê C«ng gi¸o ViÖt Nam th−êng nhá bÐ, gièng nh− nhμ d©n, vËt liÖu ®a

Mai Hång^(*)

sè c¸c nhμ thê ®Òu lμm b»ng gç hoÆc tranh tre, nøa, l¸. Nhμ thê ®−îc kÕt cÊu thÕ nμo ®Ó mçi khi cã lÖnh cÊm ®¹o cña nhμ n−íc phong kiÕn, tÝn ®å cã thÓ dÔ dμng dì ra cÊt dÊu, sau ®ã l¹i cã thÓ dùng lªn⁽¹⁾. NhËn

®Þnh nh− vËy lμ kh¸ x¸c thùc víi t×nh h×nh C«ng gi¸o ë ViÖt Nam tõ

®Çu thÕ kØ XVII cho tíi tr−íc n¨m 1874. T×nh h×nh thùc tÕ cña cuéc vËn

®éng truyÒn b¸ cña C«ng gi¸o suèt hai thÕ kØ ®ã ®−îc ph¶n ¶nh trong mét sè t− liÖu H¸n N«m mμ ngμy nay chóng ta cßn biÕt ®−îc nh− sau:

(1). Héi ®ång tø gi¸o; (2). Thiªn Chóa gi¸o ch©n ®¹o dÉn gi¶i toμn th−; (3). Thiªn Chóa gi¸o tø tù kinh v¨n; (4). Lé §øc Th¸nh MÉu; (5).

Thiªn Nam quèc ng÷ lôc kÝ; (6).

ThuËt tÝch viÖc n−íc Nam; (7). Th¸ng cÇu cho c¸c linh hån n¬i löa gi¶i téi;

(8). Th¸ng «ng Th¸nh Khu Tra; (9).

Thiªn Chóa gi¸o kh¶o; (10). T©y D−¬ng Gia T« bÝ lôc, v,v…

1. Héi ®ång tø gi¸o (·| ¦P ¥| ±Ð). Do Chñ gi¸o Nh−îc S¾t Chiªu (-Y ·æ ¬L) cho in, ch÷ N«m. S¸ch dμy 7 2

*. TS, ViÖn Nghiªn cøu H¸n N«m.

1. Xem: NguyÔn Hång D−¬ng. Nhµ thê C«ng gi¸o ë ViÖt Nam-mét sè lo¹i h×nh kiÕn tróc tiªu biÓu. T¹p chÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 1-2003, tr. 39.

C

trang, khæ 25 x 14 cm, mçi trang cã 9 hμng ch÷, trung b×nh mçi hμng 30 ch÷. VÒ t×nh tr¹ng v¨n b¶n, s¸ch cßn tèt nguyªn vÑn ch÷ viÕt theo thÓ ch©n ph−¬ng dÔ ®äc. KÝ hiÖu AB.305.

Néi dung: Tr−íc t×nh h×nh cã nhiÒu d− luËn tranh c·i nhau vÒ vÊn

®Ò C«ng gi¸o du nhËp vμo n−íc ta, th× mét th©n v−¬ng cña chóa TrÞnh, nhμ Quan S¸u vμo thêi vua Lª C¶nh H−ng (1740-1786) ®øng ra mêi ®¹i diÖn cña 4 t«n gi¸o: Nho sÜ (®¹o Nho), Hoμ th−îng (®¹o PhËt), Ph¸p s− (§¹o gi¸o) vμ Gi¸o sÜ (C«ng gi¸o) héi nghÞ ®Ó c¸c vÞ ®¹i diÖn Êy ai còng ®Òu ph¶i ph¸t biÓu quan ®iÓm cña t«n gi¸o m×nh vÒ 4 vÊn ®Ò:

nguån gèc con ng−êi; cuéc sèng cña con ng−êi hiÖn t¹i; linh hån con ng−êi sau khi chÕt; vÒ thiªn ®−êng vμ ®Þa ngôc. Môc ®Ých cña Héi ®ång nμy lμ nh»m x¸c nhËn vÞ thÕ thø bËc cña Thiªn Chóa trong thÕ giíi t©m linh cña ng−êi d©n n−íc ViÖt.

2. Thiªn Chóa gi¸o ch©n ®¹o dÉn gi¶i toμn th− (¤Ñ ¥D ±Ð ¯u ¹D ¤Þ ¸Ñ ¥þ ®Ñ)

®−îc biªn so¹n t¹i nhμ thê Trμ Lò, trÊn S¬n Nam H¹ vμo n¨m C¶nh H−ng 38 (1777) TrÇn Nguyªn Phu dÞch ra H¸n v¨n, Hèi Trai §Æng C− sÜ ( ÂN ¾H ©~ ¤h) hiÖu duyÖt. S¸ch ch÷

H¸n viÕt tay, dμy 406 trang, khæ 28 x 14 cm, mçi trang cã 9 hμng ch÷, mçi hμng trung b×nh 3 ch÷. 9 dßng x 30 ch÷. KÝ hiÖu A/1-2.

Néi dung: Gåm 9 bμi nãi vÒ vai trß, t¸c dông cña C«ng gi¸o ®èi víi con ng−êi khi sèng, sau khi chÕt ®Òu do Chóa Trêi ®Þnh ®o¹t. Chóa Trêi lμ

®Êng tèi cao cña mu«n loμi, thiªn

®−êng vμ ®Þa ngôc. Dùa vμo Kinh th¸nh ®Ó nhËn ®Þnh vÒ thuyÕt Ngò th−êng (nh©n, nghÜa, ®øc, trÝ, tÝn) cña nhμ Nho hay cña §¹o gi¸o ®Òu lμ nh÷ng tμ thuyÕt vμ v« lèi rÊt cã h¹i cho con chiªn.

S¸ch nμy kh¼ng ®Þnh r»ng chØ cã Chóa Trêi lμ thiªng liªng tèi cao,

®Þnh ®o¹t hÕt th¶y cuéc sèng con ng−êi: khi sèng vμ lóc ®· chÕt. Ai lªn Thiªn ®−êng kÎ nμo xuèng §Þa ngôc

®Òu do Chóa Trêi ban ph¹t c¶.

3. Thiªn Chóa gi¸o tø tù kinh v¨n (¤Ñ ¥D ±Ð ¥| ¦r ¸g ¤å). S¸ch viÕt tay ch÷

H¸n, dμy 56 trang, khæ 29 x 16 cm. KÝ hiÖu VHv.1883.

Néi dung: §©y lμ mét s−u tËp gåm 3 phÇn 3 néi dung mμ Thiªn Chóa gi¸o Tø tù kinh v¨n ®−îc dïng lμm tiªu ®Ò cho c¶ 3 phÇn 3 néi dung.

Thiªn Chóa gi¸o tø tù kinh v¨n chØ gåm 24 trang ®Çu (tõ tê 1a - 12b) gåm 748 c©u th¬ diÔn t¶ néi dung kinh cña C«ng gi¸o theo thÓ vÇn 4 ch÷ nãi vÒ nguån gèc, gi¸o lÝ vμ tÝnh chÊt mμu nhiÖm cña t«n gi¸o. Khuyªn ng−êi ®êi h·y tin t−ëng theo Thiªn Chóa sÏ ®−îc h−ëng phóc lμnh. MÊy lêi c¶nh ng«n (ChÝnh häc c¶nh ng«n): T¹o vËt chi ©n, bÊt kh¶ vong;

gi¸ng sinh chi ©n, bÊt kh¶ vong; Häc nan chi ©n, bÊt kh¶ vong; X¸ téi chi

©n, bÊt kh¶ vong. Tö tËt chi lai hiÒn bÊt ®¾c; thÈm ph¸n chi nghiªm phó bÊt ®¾c; Thiªn ®Þa chi khæ thô bÊt

®¾c; Thiªn ®−êng chi phóc thô bÊt

®¾c (¥n t¹o vËt kh«ng ®−îc quªn; ¥n gi¸ng sinh kh«ng ®−îc quªn; ¥n x¸

téi kh«ng ®−îc quªn; ¥n häc khã kh«ng ®−îc quªn. Råi th× c¸i chÕt cña bÖnh tËt tíi, tèt còng ®−îc h−ëng; tßa ¸n nghiªm ph¹t, phóc kh«ng ®−îc h−ëng; bÓ khæ trong trêi

®Êt chÞu kh«ng næi, câi phóc ë Thiªn

®−êng kh«ng ®−îc h−ëng).

Cßn th¬ 4 ch÷ (tø tù kinh v¨n) th×

cho r»ng Chóa còng s¾c s¾c kh«ng kh«ng nh− ch©n lÝ cña PhËt. Toμn n¨ng Thiªn Chóa, v¹n h÷u ch©n nguyªn; V« thñy v« chung, th−êng sinh th−êng tö; V¹n vËt chi thñy, v«

h×nh v« thanh; V¹n v¹n vinh phóc, v¹n v¹n mÜ thiÖn; Duy nhÊt th¸nh t«n, v« dÜ gia th−îng; VÞ h÷u thiªn ®Þa, tiªn h÷u Thiªn Chóa; NhÊt Thiªn Chóa phô, nhÞ Thiªn Chóa tö; Tam viÕt Th¸nh thÇn, tam vÞ nhÊt t«ng; Sinh thÇn sinh vËt, sinh ng· s¬ nh©n; VÞ nh©n lo¹i tæ, v¹n phÈm tßng sinh;

Ch©n ®¹i phô mÉu, T¹o hãa thÇn c«ng.

§©y lμ quan ®iÓm cña C«ng gi¸o:

Khi ch−a cã trêi ®Êt, ®· cã Thiªn Chóa. ThÕ lμ Thiªn Chóa cha lμ thø nhÊt, Thiªn Chóa con lμ thø nh×, Th¸nh thÇn lμ thø ba. Thø tù kh¸c nhau nh− vËy, nh−ng c¶ ba vÞ Êy Thiªn Chóa cha, Thiªn Chóa con vμ Th¸nh thÇn ®Òu cã chung mét nguån gèc. Cuèi cïng khuyªn ng−êi ®êi chØ nªn t«n thê Thiªn Chóa lμ ®ñ c¶, lμ tèi th−îng råi.

PhÇn thø hai cña s¸ch nμy - chÐp nguyªn v¨n bμi kÝ bia viÕt n¨m ThuËn TrÞ thø 7 (1650) ®êi Thanh ThÕ Tæ Trung Quèc nhan ®Ò: §« m«n kiÕn bi kÝ (Bμi kÝ bia chÐp vÒ viÖc kiÕn t¹o nhμ thê ë §« M«n). Giíi thiÖu qu¸

tr×nh C«ng gi¸o du nhËp vμo Trung Quèc: Tõ ®êi H¸n ng−êi ta ®· thÊy cã t«ng ®å (gi¸o sÜ) vμo Trung Quèc.

§Õn thêi Gia TÜnh (1522-1558) Minh ThÕ T«ng lμ thêi ®iÓm lÞch sö cã nhiÒu gi¸o sÜ ph−¬ng T©y vμo Trung Quèc ®Ó truyÒn ®¹o.

PhÇn thø ba cña s¸ch ghi chÐp nh÷ng ®iÒu hay, nh÷ng c©u ch©m ng«n tõ trong kinh sö, tö tËp khuyªn ng−êi ®êi ¨n ë l−¬ng thiÖn sÏ gÆp

®iÒm lμnh. Xem ra kh«ng cã liªn can g× tíi C«ng gi¸o, nh−ng ta hiÓu ®ã còng lμ môc ®Ých cña ng−êi biªn so¹n s¸ch.

4. Lé §øc Th¸nh MÉu (¸ô ¼w ¸t ¥À) do Gi¸m môc Phª Lç M· Di ¸ L−¬ng (§å ÂP º¿ ²¾ ¨È ¨}) biªn thuËt in lÇn thø 5 (1911). S¸ch dμy 182 trang, in ch÷

N«m, khæ 21 x 14 cm, mçi trang cã 9 hμng ch÷ viÕt theo chiÒu däc tõ trªn xuèng, mçi hμng trung b×nh 24 ch÷.

KÝ hiÖu VNb.33.

Néi dung: gåm 55 ®iÒu giíi thiÖu vÒ sù tÝch, nh÷ng phÐp mÇu k× l¹ cøu gióp nh©n gian cña §øc Bμ ë Lé §øc mét tØnh nhá thuéc miÒn t©y nam n−íc Ph¸p kÒ liÒn víi n−íc Y Pha Nho quª h−¬ng cña §øc Chóa Giªsu;

vÒ ph−¬ng ph¸p b¶o vÖ hang ®¸ n¬i thê §øc Bμ ®Ó cho d©n chóng tíi ®äc kinh. VÒ t×nh h×nh g©y c¶n trë, cÊm

®o¸n tÝn ng−ìng cña nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vμ sù ph¸ ph¸ch hang ®¸ cña c¸c thÕ lùc cÇm quyÒn ®Þa ph−¬ng.

§iÒu 20 ghi l¹i sù kiÖn viªn quan Tæng ®èc søc cho ph¸ hang ®¸, thu l−îm c¸c ®å tÕ khÝ cña bæn ®¹o d©ng cho §øc Bμ n¬i hang ®¸. §iÒu 55 nãi

vÒ tÊm lßng tõ thiÖn cña §øc Bμ trî gióp ng−êi thî méc èm ®au suèt 30 n¨m liÒn.

Lé §øc Th¸nh MÉu lμ mét tËp s¸ch khuyÕn thiÖn b»ng nh÷ng lêi v¨n nhÑ nhμng h−íng vμo câi t©m khiÕn cho ng−êi ®êi kÝnh phôc §øc Bμ vμ ng−ìng väng §øc Bμ.

5. Thiªn Nam quèc ng÷ lôc kØ (¤Ñ

«n °ê »y ¿ý °O). B¶n ch÷ N«m viÕt tay gåm 2 ch−¬ng. S¸ch dμy 122 trang, khæ 31 x 22 cm, mçi trang cã 9 hμng, trung b×nh mçi hμng 19 ch÷. KÝ hiÖu AB.315.

Gåm 2 néi dung:

(1) B¶n diÔn N«m thÓ lôc b¸t nãi vÒ lÞch sö ViÖt Nam tõ thêi §inh Tiªn Hoμng ®Õn thêi Lý ThÇn T«ng.

(2) TËp th¬ v¨n t¹p lôc cña danh sÜ Ph¹m Chi H−¬ng, c©u ®èi cña K×

®ång NguyÔn V¨n CÈm, sù tÝch nhμ s− Minh Kh«ng, v.v... cuèi s¸ch cã mét sè bμi ca chª tr¸ch mét sè ng−êi hay a dua cuång tÝn, cha kh«ng khãc l¹i khãc ®èng mèi, ch−a hiÓu biÕt c−¬ng th−êng x−a nay lμ g×, Êy thÕ mμ h¨m hë theo C«ng gi¸o. "D©n ngu ch¼ng biÕt Th¸nh hiÒn, nh−ng tin gèc liÔu vÒ miÒn T©y D−¬ng".

ý gi¶ lμ chØ cã mét ®¹o Nho lμ chÝnh truyÒn th«i. Nªn ph¶i ng−ìng väng vÒ nh÷ng nh©n vËt siªu viÖt

®Çy huyÒn tho¹i nh− Hi Hoμng Nghiªu, ThuÊn, Vò Thang, V¨n Vâ, Chu C«ng. V¨n Tuyªn v−¬ng....

Nãi c«ng Nho gi¶ biÕt bao

Mu«n thu v»ng vÆc in vμo sö xanh.

6. ThuËt tÝch viÖc n−íc Nam (-z ¸ñ

§Ð Ùü «n). Linh môc §Æng §øc TuÊn biªn so¹n. S¸ch ch÷ N«m chÐp tay, 56 trang, khæ 31 x 22 cm, mçi trang cã 7 hμng ch÷, mçi hμng 23 ch÷. KÝ hiÖu AB. 196.

Néi dung: ghi t×nh h×nh C«ng gi¸o ë n−íc ta thuéc thêi Gia Long (1802- 1847), Minh MÖnh (1820-1840), ThiÖu TrÞ (1841-1847), Tù §øc (1848-1883);

viÖc Gia Long cho Hoμng tö C¶nh theo C«ng gi¸o vμ theo B¸ §a Léc (Pineau de BÐheine) sang Ph¸p lμm con tin, xin cÇu viÖn qu©n sù; sù kiÖn cÊm ®¹o C«ng gi¸o d−íi thêi ThiÖu TrÞ, Tù §øc; viÖc Linh môc §Æng §øc TuÊn⁽²⁾ bÞ b¾t giam, sau ®−îc th¶ vμ

®−îc tù do gi¶ng ®¹o, viÕt b»ng thÓ th¬ N«m song thÊt lôc b¸t. Trong ®ã cã nh÷ng c©u ca ngîi B¸ §a Léc:

... Gi¶ng truyÒn ®¹o Chóa Thiªn thai VÐn m©y v−ît vò dùng c©y t×m

®−êng

§éi ¬n Chóa C¶ mu«n vμn...

ý cuèi cïng cña t¸c gi¶ nãi r»ng tõ khi C«ng gi¸o du nhËp vμo n−íc ta tíi nay ®· gÇn 200 n¨m. ChÆng

®−êng ®Çy gian nan, ®Õn nay còng t¹m æn qua c©u th¬ sau:

§¹o Th¸nh chóa gi¶ng truyÒn Nam thæ;

Lª Hoμng triÒu VÜnh Té⁽³⁾ cöu niªn Th¸i bμn ng«i b¸u ®Æt yªn...

2. §Æng §øc TuÊn - ng−êi ë Quý Hoµ, tØnh B×nh

§Þnh.

3. VÜnh Té niªn hiÖu cña vua Lª ThÇn T«ng (1619-1628); Cöu niªn tøc n¨m 1627.

7. Th¸ng cÇu cho c¸c linh hån n¬i löa gi¶i téi ( ¨D ¦¶ ¦U ÆF »î Ëô ¸Ñ ¸o). Gi¸m môc Phª Lç M· Di ¸ §«ng (§å ÂP º¿ ²¾ ¨È ªF) biªn so¹n, nhμ in Ninh Phóc ®−êng in n¨m 1896. Mét b¶n in ch÷ N«m, s¸ch dμy 328 trang, khæ 21 x 38 cm, mçi trang 8 dßng ch÷, trung b×nh mçi dßng 20 ch÷. KÝ hiÖu AB.434.

Néi dung gåm 30 bμi luËn b»ng ch÷ N«m cña C«ng gi¸o bμn vÒ n¬i ph¸t tÝch cña ngän löa gi¶i téi, c¸c h×nh ph¹t n¬i löa gi¶i téi, cÊm kh«ng ®−îc nh×n vμo m¾t chóa bÞ giam cÇm, bÞ thiªu ®èt. Ph¶i cÇu Chóa ®Ó cøu vít vong linh cña tæ tiªn mau tho¸t khái n¬i löa thiªu, sím lªn thiªn ®μng.

8. Th¸ng «ng Th¸nh Khu Tra (¯Î ¸t ) . Gi¸m môc Phª Lç M· Di ¸

§«ng (§å ÂP º¿ ²¾ ¨È ªF) biªn so¹n. In t¹i nhμ in Ninh Phóc ®−êng n¨m 1905. Mét b¶n in ch÷ N«m, s¸ch dμy 176 trang, khæ 20 x 13 cm, mçi trang cã 7 hμng ch÷, mçi hμng cã 21 ch÷. KÝ hiÖu AB.433

Néi dung: C«ng gi¸o vμo ViÖt Nam d©n chóng phÇn ®«ng rÊt nghi hoÆc, triÒu ®×nh lo l¾ng míi ra lÖnh dùng hai ngän cê 1 ®á 1 tr¾ng gi÷a c¸c trôc ®−êng giao th«ng giao nhau, ra lÖnh ai theo lÖnh ®øng d−íi ngän cê

®á, th× tha cho ®i, nÕu cã kÎ tr¸i ý, th× cho ®øng d−íi ngän cê tr¾ng sau sÏ bÞ chÐm s¹ch. CÊm kh«ng cho ng−êi T©y vμo chî. Cöa chî dùng mét c©y h×nh ch÷ thËp, cho vâ sÜ cÇm dao chùc s½n; ng−êi ®i chî nÕu ai b−íc qua th× th«i, nÕu kh«ng th× vâ sÜ gia ®ao chÐm chÕt. §ã lμ sù ph¶n

¸nh t×nh h×nh cÊm ®¹o mét c¸ch khèc liÖt cña triÒu ®×nh phong kiÕn ViÖt Nam.

Néi dung: Kinh th¸nh cña C«ng gi¸o viÕt b»ng ch÷ N«m ®Ó d¹y cho con chiªn lμm viÖc trong th¸ng n¨m Th¸nh Khu Tra (Giuse):

Ngμy 1 nãi vÒ dßng dâi Th¸nh Khu Tra (Giuse).

Ngμy 4 nãi vÒ viÖc th¸nh Khu Tra (Giuse) lμm b¹n víi §øc Bμ Maria vμ lμm cha nu«i cña Chóa Giªsu.

Ngμy 22 nãi vÒ ®øc tÝnh cÇn mÉn cña Th¸nh Khu Tra (Giuse).

9. Thiªn Chóa gi¸o kh¶o (¤Ñ ¥D ±Ð

¦Ò) ë cïng s¸ch mang tªn Tïng th−

®iÖn häc gi¶i nghÜa. Thiªn Chóa gi¸o kh¶o tõ tê 9a ®Õn tê 19b, 22 trang, khæ 28 x 16 cm, mçi trang 7 hμng ch÷, mçi hμng trung b×nh 23 ch÷.

10. T©y D−¬ng Gia T« bÝ lôc (¦è ¬v -C Ĭ ¯¦ ¿ý) do Ph¹m Ngé Hiªn (-S ®© °a ) vμ NguyÔn Hoμ §−êng (¨¿ ©M °ó) biªn so¹n, chÐp l¹i n¨m 1962. Mét b¶n chÐp tay, s¸ch dμy 225 trang, khæ 28 x 20 cm, mçi trang 9 hμng, mçi hμng 23 ch÷. KÝ hiÖu VHv.2137.

Néi dung: ChÐp vÒ nh÷ng ®iÒu bÝ Èn cña ®¹o C«ng gi¸o, vÒ nguån gèc vμ sù truyÒn b¸ cña ®¹o nμy.

Ngoμi ra cßn cã mét sè s¸ch n÷a nh−: B¸ §a Léc s¾c v¨n tÞnh t¹p v¨n thi sao; Bi Nhu QuËn c«ng hμnh tr¹ng di lôc; Bi Nhu QuËn c«ng ph−¬ng tÝch lôc nãi vÒ hμnh tr¹ng c«ng tÝch cña Linh môc B¸ §a Léc vμ nh÷ng thï ®¸p cña vua quan triÒu

NguyÔn Gia Long cho B¸ §a Léc;

TrÝch tõ c¸c s¸ch: Quèc triÒu cè sù;

§¹i Nam thùc lôc; Ch− thÇn liÖt truyÖn; S¾c tÆng B¸ §a Léc cña Gia Long n¨m 1802; V¨n bia trªn mé B¸

§a Léc; Bμi t©u cña NguyÔn H÷u §é xin vua §ång Kh¸nh cho Cè ®¹o TrÇn Lôc lμm Tham tri bé LÔ, sung vμo chøc Kh©m sai bé Sø v.v....

§«i ®iÒu kÕt luËn:

Nh÷ng t− liÖu trªn ®©y, tuy lμ kh«ng phong phó l¾m, nh−ng còng cã thÓ gióp Ých cho c¸c nhμ nghiªn cøu khoa häc x· héi; c¸c nhμ nghiªn cøu t«n gi¸o cã mét sè c¬ së t− liÖu

®Ó nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh du nhËp, truyÒn b¸ vμ ph¸t triÓn cña C«ng gi¸o ë ViÖt Nam trong suèt bèn thÕ kØ (XVII-XX).

C«ng gi¸o du nhËp vμo n−íc ta trong khi Tam gi¸o ®· cã c¬ së bÒn ch¾c, ®· ¨n s©u vμo t©m kh¶m cña ng−êi d©n xø së hμng chôc thÕ kØ tr−íc ®ã. L¹i thªm phong tôc thê thÇn thμnh hoμng, nh÷ng ng−êi cã c«ng víi n−íc víi d©n, nh÷ng anh hïng trËn m¹c vμ nh÷ng anh hïng v¨n hãa. Råi tôc phông thê tæ tiªn xem träng ®¹o lÝ uèng n−íc nhí nguån, ®Òn ¬n ®¸p nghÜa cña ng−êi ViÖt Nam mét d©n téc träng nghÜa t×nh vμ lu«n h−íng thiÖn. Trong khi

®ã C«ng gi¸o khi míi du nhËp lu«n chñ tr−¬ng buéc con chiªn chØ ®−îc t«n thê Chóa lμ bËc chÝ t«n: "VÞ h÷u

Thiªn ®Þa, tiªn h÷u Thiªn chóa". §iÒu Êy lμ nghÞch chiÒu víi nh÷ng thuÇn phong mÜ tôc cña ng−êi ViÖt Nam.

C¸c gi¸o sÜ C«ng gi¸o lóc bÊy giê l¹i lμ nh÷ng ng−êi ®i cïng b−íc chñ nghÜa ®Õ quèc x©m l−îc. Cho nªn, C«ng gi¸o bÞ nhμ n−íc phong kiÕn ViÖt Nam vμ nh©n d©n ViÖt Nam ph¶n kh¸ng quyÕt liÖt trong giai

®o¹n ®Çu. VÒ sau nh÷ng ng−êi truyÒn gi¸o cña C«ng gi¸o ®· t×m ra mét ph−¬ng thøc tiÕp cËn mÒm dÎo h¬n nªn ®−îc d©n ta chÊp nhËn. §iÒu

®ã ®−îc gi¶i thÝch v× sao nhiÒu nhμ thê C«ng gi¸o x©y dùng theo kiÓu chïa PhËt, trong nhμ thê treo c©u ®èi ch÷ H¸n. KiÓu x©y dùng nh− vËy khiÕn ng−êi ta dÔ tiÕp nhËn h¬n kiÓu kiÕn tróc T©y ph−¬ng cao sõng s÷ng gi÷a c¸c lμng quª, gi÷a khung c¶nh

®×nh, chïa, nhμ cöa thÊp bÐ.

Tãm l¹i, C«ng gi¸o còng nh− Nho gi¸o, PhËt gi¸o vμ §¹o gi¸o ®Òu lμ nh÷ng t«n gi¸o ngo¹i lai, nh−ng dï sao còng ph¶i thõa nhËn r»ng c¸c t«n gi¸o Êy ®· mang tíi xø së nμy mét s¾c th¸i v¨n hãa míi vÒ kiÕn tróc chïa chiÒn cña PhËt gi¸o, nhμ thê cña C«ng gi¸o. Nho gi¸o truyÒn b¸ ch÷ H¸n trong khi n−íc ta ch−a cã ch÷ viÕt. Nhê cã ch÷ H¸n mμ Hμn Thuyªn lμm ra ch÷ N«m. Do yªu cÇu truyÒn ®¹o mμ c¸c gi¸o sÜ ph−¬ng T©y truyÒn b¸ ch÷ quèc ng÷. §ã lμ c«ng lao to lín cña c¸c t«n gi¸o mμ chóng ta kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn./.