N g h i e n ciiu Gia cJinh v a G i 6 i
So 4 - 2 0 1 1
Nghjch iy hon nhan of Dong A
Emiko Ochiai
Ldi Tda scan: "Cac xa hdi khong ben viing: Sp thua cupc ciia chu nghia gia dinh d Dong A" la tUa de mpt bai viet ciia Emiko Ochiai dUdc dang tai tren tap chi Historical Social Research, so' 2, quyen 36, nam 2011. Theo tac gia bai viet, miic sinh d mpt so' xa hoi Dong A da giam tdi miic ky luc. Cau hoi dat ra d day la:
(1) Phai chang Dong A dang trai qua thdi ky chuyen doi nhan khau hpc lan thii hai nhU d chau Au? va (2) Lieu chu nghia ca nhan co phai la nguyen nhan cho nhiing thay doi nhU vay khong? Co va khong la cau tra ldi cho cau hdi thii nha't, bdi nhiing thay ddi ve mat dan so' gan day dang dien ra d Dong A co nhiJng diem tUdng dor g nhU d chau Au va Bac My, tuy co nhiing khac biet dang ke ve mat ban cha't. Khac vdi d chau Au, ndi ma song chung da thay the cho hon nhan, hon nhan d Dong A la mot thie't che khong he bi sdt me ciia trach nhiem va nghia vu hdn la sU lUa chpn ciia ca nhan. Xin tran trpng gidi thieu cung ban doc phan 2 ciia bai viet.
TU khda: Hon nhan d Dong A; Ke't hon; Ly hon; Ty le sinh.
Thdi ky chuyen ddi nhan khau hpe lan thir 2 d chau Au dupc danh dau bdi nhiing thay ddi rd ret, bao gdm miic sinh giam, ti le ly hdn tang, dp tuoi ke't hdn Idn ddu tang, ti le khdng ket hdn tang, ti le cac cap chung sdng nhu vp chdng tang va sd lupng tie sinh ngoai gia thu tang. 6 Ddng A, mirc sinh dat miic thap ky luc trong Ijch su", va nhimg thay ddi lien quan den hdn nhan - gia dinh cd ve ngoai gid'ng bet chau Au, nhung thuc cha't lai ra't khac biet.
Ti le ly hdn d Ddng A tang len dang ke. Nam 1980, ti le ly hdn cua Nhat Ban dat mdc 1,5% va nam 2002 len den 2,3%, bang vdi miic cua cac nudc chau Au nhu Anh, Dire, Thuy Dien va Phap (Bang 1). Nam 2003, ti le ly hdn ciia Han Qud'c la 3,5%, gan vdi miic cua My (3,6%).
Bang 1. Ty le ket hdn, ti le ly hon va ti le ket hon/ly hon trong mpt sd xa hpi
Nudc/Viing Urugoay Bi
Tay Ban Nha Hungary Cuba Ao Sec Nga Phap Diic Thuy SI HoaKy Anh Dai Loan Ha Lan Thuy Di^n Hong Kong Han Qudc Nhat Ban Macao Singapore BaLan Trung Qudc Italy Iran M6ng C6 Viet Nam Cac nudc D6ng A
Nam (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007) (2007)
Ti le ket Hon 3,84
4,29 4,49 4,06 5,05 4,33 5,53 8,90 4,33 4,48 5,34 7,50 5,14 5,80 4,42 5,24 7,10 5,70 3,90 5,22 6,50 7,50 4,21 11,80 17,70 5,70
Ti le ly hon 4,33 2,83 2,80 2,50 3,08 2,47 3,01 4,83 2,22 2,27 2,63 3,60 2,37 2,60 1,95 2,26 2,57 2,02 1,30 1,48 1,75 1,58 0,84 1,40 0,67 0,20
Ly hon/Ket Hon 1,13
0,66 0,62 0,62 0,61 0,57 0,54 0,54 0,51 0,51 0,49 0,48 0,46 0,45 0,44 0,43
*0,39 0,36 0,35 0,33 0,28 0,27 0,21 0,20 0,12 0,04 0,04
* tinh tren sd kei h6n va ly hPn
Ngudn: Hdng KPng, Macao, Viet Nam; Ban thdng ke Lien hiep qudc '(2008); Dai Loan: Ito (2010); NIPSSR (2010).
86 Nghien cUu Gia dinh va Gidi. Quyen 21, so 4, tr.84-91
Tuy nhien, khac vdi d chau Au, nai hdn nhan da trd thanh mdt lua chpn trong cupc sdng va ti le kit hdn da giam di dang ke, ti le kit hdn d Ddng A khdng hi suy giam. Xet ti sd giiia kit hdn va ly hdn, khu vuc chau Au, Bac va Nam My chiem the thuong phong, trang khi khu vuc Ddng A duy tri d muc 0,45 dd'i vdi Dai Loan, 0,39 dd'i vdi Hdng Kong va 0,36 dd'i vdi Han Qud'c (Bang I). Hdn nhan d Ddng A tuy da cd nhiing bien ddi nha't djnh, nhung kit hdn vdn la kha pho bie'n, va mdt khi da ke't hdn, cac cap ft cd xu hudng ly hdn hem so vdi cac cap d Tay Bac Au hoac Bdc va Nam My.
6 Ddng A, dp tudi ket bdn Idn dau va ti le khdng kit hdn da tang len mdt each rd ret. Nam 2005-2006, tudi kit hdn lan ddu d cac xa bdi nay la 30-31 dd'i vdi nam va khoang 27-28 dd'i vdi nii, gan vdi miic ciia Tay Au.
Ti le khdng kit hdn dupc tfnh dd'i vdi nhiing ngudi tii 50 tudi trd len chua kit hdn Idn nao trong ddi. 6 Nhat Ban, ti le nay tang len dang ke dd'i vdi ca nam va nii, cu the la ed 1 trong sd 6 nam gidi va I trong so 13 nii gidi chua timg trai nghiem cupc sdng bdn nhan. Con sd nay la tha'p ban so vdi Thuy Dien nhung lai cao hem cac xa hdi khac d chau Au.
1. Song chung va sinh con ngoai gia thu
O chau Au, dp tudi kit hdn lan ddu va ti le khdng ke't hdn tang len ddng thdi vdi su gia tang md hinh sdng chung va sinh con ngoai gia thu. Ndi each khac, ngudi chau Au kit hdn mudn ban nhung vdn cd quan he tinh due hoac chung sdng nhu vp chdng, va diiu dd tao ra mdt hinh thai mdi vi ngudi ban ddi (Giddens, 1992).
Ngupe lai, d chau A, viec sdng chung hoac sinh con ngoai gia thii khdng cd dau hieu ti le thuan vdi su gia tang dp tudi kit hdn Idn ddu va ti le khdng kit bdn. Day chfnh la diem khac biet Idn nha't vi nhan khau hpc giiia Au va A. Mdt khao sat d Nhat Ban cho tha'y 52,2% nam gidi va 44,7% nii gidi khdng cd ban khac gidi. Ti le nay tham chf tang nhe ke tir nhiing nam 1990 (NIPSSR, 2005). Nhu vay, cd the thay, d Nhat Ban, dp tuoi kit hdn va ti le khdng kit hdn tang len cd the la do thie'u dd'i tupng chii khdng phai la do su thay doi hinh thai cac mdi quan hi.
Trong mdt vai nam trd lai day, sd lupng cac cap chung sdng nhu vp chdng da ddn tang len. Bang 2 la kit qua thu dupe tir cupc khao sat cua Van phdng Ndi cac nam 2009 ve ti le nhiing ngudi da timg sdng chung theo ttmg nhdm tuoi tai cac nudc nhu Nhat Ban, Han Qud'c va Singapore va nam 2005 theo ciing chu di tai Hoa Ky, Phap va Thuy Dien. Kit qua cho tha'y, trai ngupe vdi chau Au va Bdc My, dac biet la Thuy Dien, sd lupng ngudi d ba nudc Ddng A chpn giai phap sdng chung la khdng nhiiu,
Bang 2. Ti le tiing sdng chung nhu vp chong (%)
Dp tudi 20-29 30-39 40-49
Dp tuoi 20-29 30-39 40-49
Nhat Ban 2009 Nam
19,4 33,0 20,8
NO 19,5 25,8 12,5 Hoa Ky 2005
Nam 48,1 62,0 66,1
NO 51,2 61,7 60,5
Han Qudc Nam
10,1 11,1 3,4 Phap 2005
Nam 39,1 61,0 51,4
2009 NO 2,0 1,8 0,6
NO 53,0 66,1 45,9
Singapore 2009 Nam NO
12,7 9,3 12,6 9.2 8,9 7,0 Thuy Dien 2005
Nam NO 54,8 69,0 80,8 87,2 80,8 77,5
mac du da lan rdng, khdi diim tir Nhat Ban, sau dd din Singapore va Han Qud'c. Vi cd nhitng khac biet Idn trong eae ti le giiia nam va nii da timg chung sdng nhu vp chdng d Han Qud'c, tac gia cho rdng ngudi tra ldi la nir cd the da gia'u giem trai nghiem ciia hp (Kojima, 2010a).
Sinh con ngoai gia thu vdn cdn la mdt viec cue ky hiem gap d Ddng A.
Ti le sinh con ngoai gia thu d Nhat Ban nam 2005 la 2%, Han Qud'c la 1,5%, Dai Loan la 4% va Singapore la 1,3% (Suzuki, 2010). 6 chau Au, sd tre sinh ngoai gia thu da chiim ban mdt nira sd sinh d Tay Bdc Au, va tham chf gia tang nhanh chdng d Nam Au (20,7% d Italia, 28,4% d Tay Ban Nha va 31,6% d Bd Dao Nha), mpt diiu trai ngupe vdi Ddng A (Suzuki, 2010). Thay vao dd la so lupng dang tang len ciia hien tupng dupc gpi la "cudi chay" O Nhat Ban, con sd cac cupc hdn nhan do mang thai tang len nhanh chdng ke tir nira sau thap ky 1990, va ti le cac cap cd con trudc 9 thang ki tir sau dam cudi la 10,6% nam 1980, 20,9% nam 1999, 25,6% nam 2005 va 25,3% nam 2009 (MHLW, 2010). Su lech pha giiia nhu cau tinh due trudc bdn nhan va cac chuan muc xa hdi ba khde cd thi la ly do cho viec gia tang sd lupng cac cap "cudi chay"
Sdng chung la cd thi, nhung khdng dupc tiet Id; cd thai trudc khi kit hdn la cd the, nhung sinh eon ngoai gia thu la diiu cam ky: nhu vay, vdn cd mdt biic tudng ra't Idn ngan each giiia bdn nhan va cac mdi quan be khac. Khac vdi d chau Au, nai ma viec chung sdng nhu vp chdng dang ddn thay the' hdn nhan, thi thiet che hdn nhan d Ddng A tuy the lai rat vung chac. Day cd the coi la mdt da'u hien ciia tfnh hien dai bj kim nen.
88 Nghien cUu Gia dinh va Gidi. Quyen 21, so 4, tr.84-91
2. Hon nhan vdi ngirdi nirdc ngoai va ti suat gidi tinh khi sinh cao Khi ndi din nhiing bien doi nhan khau hpc d Ddng A, khdng the khdng ndi de'n hdn nhan vdi ngudi nudc ngoai. Trong nghien ciiu cua minh, Kojima Hiroshi (2010) cho rdng day la mdt trong nhiing ye'u to hinh thanh nen "thdi ky chuyen doi nhan khau hpc Idn thii hai kieu Ddng A" Viec gia tang cac cupc hdn nhan vdi ngudi nudc ngoai trong xa hdi Ddng A mdt Idn niia lai do Nhat Ban khdi xudng, ke td nhiing nam 1980. Nhdm giai quyet vdn di thie'u hut nii gidi d khu vuc ndng thdn, mpt so chinh quyin dja phuang tai Nhat da khdi ddng cac du an mdi gidi hdn nhan do chfnh phii diiu hanh, trong dd khuyen khfch nam gidi kit hdn vdi phu nii din tir cac nudc chau A nhu Philippines, Sri Lanka, v.v. Ndi each khac, thay cho cac cupc hdn nhan tren co sd tinh yeu thuan tiiy la cac cupc hdn nhan do mai mdi, mdt phuang thiic kit bdn truyin thdng, vdi ngudi nudc ngoai.
Rat nhanh chdng, cac cdng ty mdi gidi hdn nhan da nhay vao cupc. Vao nhiing nam 2000, hdn nhan vdi ngudi nudc ngoai tang len manh me d khu vuc ndng thdn va viing cdng nghiep (Liew, Ochiai va Ishikawa, 2010).
Tai Han Qudc va Dai Loan, con so cac cupc kit hdn vdi ngudi nudc ngoai da bat ddu gia tang trong thap nien 1990, tuy cd cham hon ddi chiit nhung chang mdy chdc da vupt qua Nhat Ban. Nam 2008, ti le cac cupc kit hdn vdi ngudi nudc ngoai d Nhat Ban la 5,1%, d Han Qud'c la 11% va d Dai Loan la 12,2% (NIPSSP 2010; Yamaji, 2010; Ito, 2010). Nam 2003, cii ba cupc kit hdn d Dai Loan cd mdt la kit hdn xuyen qud'c gia (bao gdm ca kit bdn giiia ngudi Dai Loan vdi ngudi Trung Qud'c luc dja). 28% cd dau tai Dai Loan nam 2003 khdng phai la ngudi Dai Loan.
O Nhat Ban, ye'u td dung ddng sau viec gia tang ti le kit hdn vdi ngudi nudc ngoai la viec thiiu hut phu nii de nhiing nam gidi cd thu nhap thap d khu vuc ndng thdn cd the kit bdn. C5 Han Qud'c va Dai Loan, ben canh yiu td dd, la ti sudt gidi tfnh khi sinh cao. Ti sua't gidi tfnh cao la diiu thudng tha'y d Ddng A va Nam A, trii Nhat Ban, trong 30 nam trd lai day, ke tir khi miic sinh giam xud'ng. Kojima (2010) cho rang ti sudt gidi tfnh cao cung la mdt ye'u td hinh thanh nen thdi ky chuyen doi nhan khau hpc Idn thii hai kieu Ddng A. Nam 1990, ti suat gidi tfnh khi sinh d Han Qud'c la 117 va d Dai Loan la IIO (Suzuki, 2010). Viec giam miic sinh da khiin ngudi dan trong cac xa hdi Ddng A sir dung cac cdng nghe mdi de kiim tra gidi tfnh thai nhi va nao pha thai cd chpn Ipc gidi tfnh. Day la mdt vf du dien hinh ciia tfnh hien dai bj kim nen.
Di cap de'n ly do kit hdn, nam gidi ed vp ngoai qud'c chia se nhu cau can cd con trai de ndi ddi tdng dudng, nhu cdu cdn cd ngudi de cham sdc
cha me gia va dam bao ngudn cung ling lao ddng cho cac ndng trai (Ochiai, 2007). Nhu vay, cac cupc kit hdn cd yeu td nudc ngoai xua't hien d Ddng A dudng nhu nham vao viec bao luu nhiing Ii ldi ciia mpt gia dinh truyin thdng. Day cung dupe xem la mdt bieu hien ciia tfnh hien dai bj kim nen.
3. Hon nhan Dong A va xu hirdng ca nhan hoa de tranh rui ro
Ly dj, tudi kit bdn va ti le khdng lap gia dinh tang len nhung thiet chi hdn nhan khdng h i sut me. Kit hdn vdi ngudi nudc ngoai va kit hdn di tru nd rd nhung la vi cac muc dich truyin thdng. "Hdn nhan" d Ddng A cd the mang mdt y nghia khac so vdi d chau Au.
Dac diem ndi bat ciia hdn nhan Ddng A dupc the hien trong mdi quan he giiia tinh due va hdn nhan. Theo cac khao sat thuc hien hai nam mdt lan eiia nhdm nghien ciiu MHLW vi thai dp va hanh vi lien quan din tinh due cua nam va nii gidi trong dp tudi 16-49, ti le nhiing ngudi da lap gia dinh khdng cd quan be tinh due vdi vp/chdng trong mdt thang vita qua la 40,8% nam 2010, tang len dang ke so vdi ti le 31,9% nam 2004 (Mainichi Newspaper, 2011). Hien tupng nay dupc bao gidi gpi vdi thuat ngii "cac cap vp chdng khdng tinh due" Hdn nhan khdng tinh due ciing trd thanh mdt van d i d Singapore, va la mdt chu di dupc nhiiu nha van khai thac (Fujii, 2010). Ne'u coi tinh due la trung tam eiia mdi quan he vp chdng, cd the tha'y rdng hdn nhan d Ddng A khdng phai la vi ban than mdi quan he ma la vi nhiing ly do khac.
Kit qua thu dupc tir Khao sat vi Xa hdi Ddng A tai Nhat Ban, Han Qud'c, Trung Qud'c va Dai Loan nam 2006 cho thay mpt so quan niem cua cac ca nhan vi gia trj gia dinh (Iwai va Yasuda, 2009). 70-80% ngudi tra ldi d Han Qud'c, Trung Qud'c va Dai Loan va 50% ngudi tra ldi d Nhat Ban ddng y vdi nhan djnh "eae thanh vien trong gia dinh phai dat Ipi fch ciia gia dinh len trudc lai fch ciia ban than", cho tha'y xu hudng vi gia dinh la rat manh me. Ti le ddng tinh vdi nhan djnh "ly dj la giai phap td't nhat khi vp chdng khdng the hda hpp trong hdn nhan" la khdng tha'p d Han Qud'c, Trung Qud'c va Dai Loan, nhung ti le ddng tinh vdi nhan djnh "vp chdng mudn ly dj phai dpi de'n khi con cai Idn" cung dii cao de ngan can ngudi ta theo dudi nhung quyet djnh mang tfnh ed nhan. Cac trach nhiem lien the' he khdng chi din tii quan he cha me vdi con cai, ma cdn vi "con cai phai nd luc de cha me cd the tu hao". Hdn nhan d Ddng A khdng eon la y mudn ciia ca nhan ma la trach nhiem va nghia vu.
Kit qua khao sat cung cho tha'y nhiiu ngudi bat ddng vdi nhan djnh
90 Nghien cUu Gia dinh va Gidi. Quyen 21, so 4, tr.84-91
Bang 3. Cac gia trj gia dinh trong xa hpi Dong A: Ti le nhiing ngudi dong tinh
Nhat Ban Han Qudc Trung Qudc Dai Loan
Ca nhan phai dat Ipi I'ch 50 79 68 83 gia dinh len trudc Ipi fch
ban than
Ly di la giai phap tot 29 38 49 46 nhai khi vp chong khong
th^ hoa hpp trong hon nhan
Vp chdng mudn ly di 36 55 ,43 33 phai dpi den khi con cai
truong thanh
Con cai phai n6 luc lam 40 74 89 86 duac dieu gi do de cha
me CO the tu hao
Khong nhai thiei phai co 20 11 28 35 con khi kei hon
Nam nir co th^ chung 28 22 25 36 sdng nhu vp chong ma
khong c^n phai co y dinh kei hon
Nguon: Iwai va Yasuda (2009) - EASS 2006.
"khdng can thiit phai cd con khi kit hdn" va "mdt cap cd the chung sdng vdi nhau ma khdng can phai cd y djnh kit bdn". Kit qua "rat khdng ddng tinh" va "khdng ddng tinh" ddi vdi ca hai nhan djnh tren la cao nha't d Han Qud'c, tuong ung la 77% va 66%. Han Qud'c cung ddn ddu trong sd nhdm ddng tinh vdi nhan djnh "vp/chdng mudn ly dj phai dpi den khi con cai trudng thanh" Khac biet Idn giiia tu tudng thii cuu va hiin trang ti le sinh de tha'p - ti le ly hdn cao cho thay chiiu sau cua mau thudn giiia ca nhan va gia dinh trong xa hdi Han Qud'c.
Giai thfch mau thudn ndi tren, Chang Kyung-Sup (2010) dua ra khai niem "xu hudng ca nhan hda nham tranh riii ro" Tren ly thuyit, gia dinh la ngudn luc xa hdi duy nhat cd the hd trp cac ea nhan trudc nin cdng nghiep hda tu ban chu nghia, qua trinh dd thj hda va nhung xu hudng cue doan trong giao due. Tuy nhien, "thiit che gia dinh yiu di khiin cac quan hi gia dinh chuyen tii ngudn luc xa hdi thanh nhiing riii ro" Mdt ca nhan cd the bj budc phai giup dd cac thanh vien khac trong gia dinh hoac hp hang thay vi nhan duoc su giup dd ciia hp. Vi the, "xu hudng ca nhan hda
nhdm tranh rui ro dupc djnh nghia la khuynh hudng xa hdi cua cac ca nhan nhdm giam thieu nhiing rui ro lien quan den gia dinh trong cupc sdng hien dai bang each md rdng hoac quay trd lai trang thai ca nhan trong cupc sdng" (Chang, 2010). Thuc te, diiu nay da xay ra sau cupc khung hoang tai chfnh chau A nam 1997-1998. Vao thdi diem dd, ngudi ta quyit djnh hoan kit hdn, hoan sinh con, hoan ly dj de tranh mpi riii ro. Phan tfch ciia Kojima (2010) cho thay nguyen nhan cua viec chung sdng khdng kit hdn d Nhat Ban, Han Qud'c va Singapore la do trinh dp hpc vdn thap. Suy giam kinh te d Nhat Ban tii nam 1992 din nam 2001 khiin so ngudi tham gia vao luc lupng lao ddng ngay sau khi hpc xong trung hpc phd thdng gia tang. Nhiing ngudi nay ciing chfnh la nhiing ngudi lua chpn giai phap chung sdng khdng kit hdn. O Han Qud'c, mdt sd lupng Idn nam gidi vdi hpc van viia phai dupc cho la da bj anh hudng bdi cupc khiing hoang tai chfnh tiin te cd quan he sdng chung. Ndi each khac, d Ddng A, hien tupng sdng chung gia tang la do xa hdi da loai bd nhimg ngudi cd hpc van tha'p va ngudn thu nhap khdng dn djnh, ban la do lua chpn eiia ea nhan nhdm thoat khdi thiit chi hdn nhan.
Chang cho rang day "khdng nhat thiit la nhiing bieu hien ciia ca nhan chu nghia, bdi chung phan anh y nghia cua cac mdi quan be va gia trj gia dinh trong ddi sdng ngudi Han Qud'c" (Chang, 2010). Chang khang djnh nhirng khuynh hudng nay khdng chi ed d Han Qud'c ma cdn tim thdy d Nhat Ban va Dai Loan."
Dao Hong Le (luac dich)
GS.TS. Emiko Ochiai la chuyen gia Xa hdi hpc gia dinh, Trudng khoa Xa hdi hpc ciia Dai hpc Tdng hpp Kyoto (Nhat Ban).
