Tình hình thöïc hieän caùc quy ñònh caám quaûng caùo, khuyeán maïi vaø taøi trôï thuoác laù
taïi Vieät Nam naêm 2010
Leâ Vuõ Anh (*), Leâ Thò Thanh Höông (**), Traàn Thò Tuyeát Haïnh (***), Ñoã Phuùc Huyeàn (****), Traàn Khaùnh Long (*****), Phuøng Xuaân Sôn (******)
Nhieàu baèng chöùng khoa hoïc ñaõ chæ ra raèng quaûng caùo, khuyeán maïi vaø taøi trôï (QKT) thuoác laù laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính laøm gia taêng tyû leä tieâu thuï thuoác laù. Naêm 2010, Vieät Nam phaûi thöïc hieän caám hoaøn toaøn QKT thuoác laù theo cam keát taïi Coâng öôùc Khung veà Kieåm soaùt Thuoác laù (FCTC) cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi (WHO). Naêm 2009, nghieân cöùu tình hình thöïc hieän caùc quy ñònh caám quaûng caùo, khuyeán maïi vaø taøi trôï thuoác laù ñaõ ñöôïc tieán haønh. Ñeå ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän caùc quy ñònh caám QKT thuoác laù sau khi Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû coù hieäu löïc vaø tìm ra nhöõng caùch thöùc laùch luaät môùi cuûa ngaønh coâng nghieäp thuoác laù veà QKT thuoác laù, moät nghieân cöùu töông töï ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 2010. Nghieân cöùu ñònh löôïng moâ taû caét ngang qua quan saùt taïi 1.443 ñieåm baùn thuoác laù treân 10 tænh, thaønh phoá ñaïi dieän cho ba mieàn taïi Vieät Nam.
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy tyû leä ñieåm baùn vi phaïm quy ñònh caám QKT thuoác laù cuûa Vieät Nam vaøo thaùng 6/2010 laø 94,6%, tyû leä naøy khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi tyû leä vi phaïm cuûa 11/2009 (94,7%) cho thaáy Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg chöa ñöôïc thöïc thi hieäu quaû. Phoå bieán nhaát laø nhöõng hình thöùc quaûng caùo, khuyeán maïi ñaõ bò caám trong FCTC nhöng chöa bò caám cuï theå taïi Vieät Nam. Hoaït ñoäng taøi trôï ñöôïc ghi nhaän laø xaây nhaø tình nghóa, uûng hoä naïn nhaân chaát ñoäc maøu da cam vaø uûng hoä ngöôøi ngheøo.
Töø khoùa: Quaûng caùo thuoác laù, khuyeán maïi thuoác laù, taøi trôï thuoác laù, kinh doanh thuoác laù, caám quaûng caùo thuoác laù.
The compliance of tobacco advertising, promotion and sponsorship bans
in Viet Nam, 2010
Le Vu Anh (**), Le Thi Thanh Huong (**), Tran Thi Tuyet Hanh (***), Do Phuc Huyen (****), Tran Khanh Long (*****), Phung Xuan Son (******)
Evidence from worldwide scientific researches indicated that tobacco advertising, promotion and sponsorship (TAPS) significantly increase the consumption of tobacco products. In 2010, Viet Nam has to apply a total ban on TAPS in compliance with FCTC initiated by WHO. In 2009, a study on implementation of TAPS ban stipulations was conducted. After the Decision No. 1315//QÑ-TTg of the Prime Minister coming into effect, a survey aimed to provide evidence on violations of the current bans on TAPS and find out the new tactics of Tobacco industry to take advantages of the loopholes in current bans was conducted in 2010. Using the data collection checklists, a cross sectional
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
1. Ñaët vaán ñeà
Caùc nghieân cöùu khoa hoïc treân theá giôùi ñaõ chæ ra raèng caùc hoaït ñoäng quaûng caùo, khuyeán maïi vaø taøi trôï (QKT) thuoác laù laøm gia taêng möùc tieâu thuï vaø söû duïng thuoác laù, ñaëc bieät laø loâi keùo thanh nieân huùt thuoác laù [10]. Vì vaäy, caùc quoác gia tham gia Coâng öôùc Khung veà Kieåm soaùt Thuoác laù (FCTC) cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi trong ñoù coù Vieät Nam ñaõ thoáng nhaát: "Moät quy ñònh caám QKT thuoác laù coù hieäu quaû laø caàn phaûi trieät ñeå vaø aùp duïng cho moïi hình thöùc QKT thuoác laù" [12].
Vieät Nam tham gia FCTC naêm 2005 vaø theo ñoù, ñeán naêm 2010, Vieät Nam phaûi thöïc hieän ñaày ñuû caùc quy ñònh trong Ñieàu 13, FCTC veà caám hoaøn toaøn QKT thuoác laù. Hieän nay, taïi Vieät Nam, caám hoaøn toaøn quaûng caùo vaø khuyeán maïi thuoác laù ñaõ ñöôïc quy ñònh trong nhieàu vaên baûn phaùp luaät vaø môùi nhaát laø Quyeát ñònh soá 1315/QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû, pheâ duyeät Keá hoaïch thöïc hieän Coâng öôùc Khung veà kieåm soaùt thuoác laù, trong ñoù caám hoaøn
moät soá quy ñònh caám QKT thuoác laù hieän taïi ôû Vieät Nam vaãn chöa ñöôïc chaët cheõ, ñaëc bieät laø vaán ñeà taøi trôï coøn nhieàu tranh caõi. Nhaän thöùc ñöôïc nhöõng thöïc teá treân, naêm 2009, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng ñaõ tieán haønh nghieân cöùu: ''Tình hình thöïc hieän quy ñònh caám quaûng caùo, khuyeán maïi vaø taøi trôï thuoác laù ôû Vieät Nam'' taïi 10 tænh/ thaønh phoá ñaïi dieän cho ba mieàn Vieät Nam. Keát quaû cho thaáy 94,6% ñieåm baùn vi phaïm ít nhaát moät quy ñònh caám quaûng caùo, khuyeán maïi thuoác laù. Caùc hoaït ñoäng taøi trôï cuûa coâng ty thuoác laù cho caùc ñoái töôïng chính saùch vaãn ñöôïc toå chöùc. Töø 1/1/2010, Quyeát ñònh soá 1315/QÑ-TTg- 2009 cuûa Thuû töôùng Chính phuû, caám quaûng caùo, khuyeán maïi thuoác laù döôùi moïi hình thöùc vaø caám taøi trôï gaén vôùi quaûng caùo, coù hieäu löïc. Ñeán nay, sau 6 thaùng thöïc thi Quyeát ñònh soá 1315/QÑ-TTg-2009, vieäc ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän caùc quy ñònh hieän haønh veà caám QKT thuoác laù laø raát caàn thieát nhaèm cung caáp ñaày ñuû caùc baèng chöùng ñaùng tin caäy veà tình hình vi phaïm cho vaän ñoäng chính saùch, qua ñoù boå sung theâm caùc ñieàu khoaûn veà caám hoaøn toaøn quantitative survey on the violations of TAPS bans at 1,443 POSs in 10 provinces/cities throughout Vietnam was undertaken in combination with review of secondary data from the mass media and related sectors in November 2009 and June 2010.
The survey findings show that, on average, approximately 94.6% of observed POSs in 10 provinces/cities had tobacco advertising or promotion activities under various forms. The violation rates of November 2009 (94.7%) and June 2010 ((4.6%) were of no statistical difference. Behind the most common advertising methods, there existed loopholes in current regulations in Viet Nam, for example: displaying more than 1 package/carton of cigarette, using tobacco push-carts, counters with colors/ logo/ trade mark of tobacco product, and colorful and attractive package, design features. Reported sponsorship activities were motor race, art performance, football club and philanthropic activities.
Key words: tobacco advertising, tobacco promotion, tobacco sponsorship, tobacco industry, tobacco advertising bans, tactics of tobacco industry.
Taùc giaû:
(*), (**), (***), (****), (*****), (******) Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng:
- GS. TS. Leâ Vuõ Anh, Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. ÑT: 04 62662288, Fax: 04 62662385, E-mail: [email protected].
- Ths. Leâ Thò Thanh Höông, Phoù tröôûng Boä moân Söùc khoûe moâi tröôøng.
- Ths. Traàn Thò Tuyeát Haïnh, CN. Traàn Khaùnh Long, CN. Ñoã Phuùc Huyeàn, CN. Phuøng Xuaân Sôn, Caùn boä Boä moân Söùc khoûe moâi tröôøng, ÑT: 04 62662322, E-mail: [email protected].
10 tænh, thaønh phoá ñaïi dieän cho ba mieàn cuûa Vieät Nam, bao goàm: Haûi Döông, Laøo Cai, Yeân Baùi, Thaùi Bình, Haø Tónh, Ñaø Naüng, Khaùnh Hoøa, Tp. Hoà Chí Minh, Ñoàng Nai, vaø Ñoàng Thaùp.
2.2. Thieát keá nghieân cöùu
Phöông phaùp nghieân cöùu caét ngang, söû duïng phieáu quan saùt vaø maùy aûnh ñeå ghi laïi hình aûnh vi phaïm quaûng caùo, khuyeán maïi taïi ñieåm baùn, tuyeán phoá vaø ñieåm coâng coäng. Ñieàu tra ban ñaàu ñöôïc thöïc hieän trong thaùng 11/2009 vaø ñieàu tra nhaéc laïi vaøo thaùng 6/2010 ñeå caäp nhaät caùc vi phaïm môùi cuûa coâng ty thuoác laù. Ngoaøi ra, caùc taøi lieäu, baùo caùo thöù caáp, thoâng tin treân phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng cuõng ñöôïc raø soaùt ñeå tìm hieåu caùc hoaït ñoäng taøi trôï cuûa coâng ty thuoác laù.
2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Nghieân cöùu ñònh löôïng ñöôïc tieán haønh qua quan saùt caùc cöûa haøng taïp hoùa, cöûa haøng chuyeân baùn thuoác laù (ñaïi lyù), quaùn cafeù, giaûi khaùt, röôïu bia, sieâu thò, baùch hoùa vaø xe ñaåy chuyeân baùn thuoác laù, tuyeán phoá vaø ñòa ñieåm coâng coäng taäp trung ñoâng ngöôøi (nhaø ga, beán taøu, beán xe, sieâu thò, trung taâm thöông maïi) vaø phoûng vaán nhanh chuû cöûa haøng veà chöông trình khuyeán maïi. Caùc cöûa haøng baùn rong, quaùn coùc, caùc nhaõn hieäu thuoác laù nhaäp laäu khoâng naèm trong nhoùm ñoái töôïng quan saùt cuûa nghieân cöùu. Ngoaøi ra, soá lieäu thöù caáp veà thöïc traïng taøi trôï thuoác laù ñöôïc thu thaäp treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng vaø döïa vaøo caùc baùo caùo chính thöùc vaø khoâng chính thöùc cuûa thanh tra vaên hoùa ôû Boä Vaên hoùa Theå thao vaø Du lòch (VHTTDL).
2.3. Côõ maãu vaø phöông phaùp choïn maãu Ñieàu tra laëp laïi côõ maãu naêm 2009 bao goàm 1.443 ñieåm baùn taïi 150 tuyeán phoá (15 tuyeán phoá/tænh). Cuï theå, moãi tænh choïn moät quaän noäi thaønh vaø moät huyeän ngoaïi thaønh. Taïi quaän noäi thaønh: 10 tuyeán phoá chính do chuyeân gia ñòa phöông löïa choïn vaø moãi tuyeán phoá seõ quan saùt ngaãu nhieân 8-10 cöûa haøng vaø caùc ñòa ñieåm coâng coäng naèm treân caùc tuyeán
giaùn tieáp: Giaùm saùt boác thaêm ngaãu nhieân vaø ñieàu tra laïi 10% côõ maãu cuûa moãi tænh. Neáu quaù 20% soá phieáu ñöôïc giaùm saùt coù sai leäch mang tính heä thoáng thì ñieàu tra vieân seõ phaûi ñieàu tra laïi.
2.5. Xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu
Nhaäp lieäu baèng phaàn meàm EpiData 3.1 vaø phaân tích baèng phaàn meàm SPSS 15.0.
3. Keát quaû nghieân cöùu
Trong 1.443 ñieåm baùn thuoác laù, mieàn Baéc coù 599 ñieåm baùn taïi 4 tænh/thaønh phoá (41,5%), mieàn Trung coù 445 ñieåm baùn taïi 3 tænh/thaønh phoá (30,8%) vaø mieàn Nam coù 399 ñieåm baùn taïi 3 tænh/thaønh phoá (27,7%). Caùc ñieåm baùn chuû yeáu laø caùc cöûa haøng taïp hoùa (54,8%), quaùn caø pheâ, giaûi khaùt, bia röôïu, karaoke (21,1%) vaø xe ñaåy chuyeân duïng (16,8%).
Khoâng coù tröôøng hôïp naøo vi phaïm veà QKT thuoác laù taïi nôi coâng coäng ñöôïc ghi nhaän. Caùc hình thöùc vi phaïm chuû yeáu laø khai thaùc caùc keõ hôû trong caùc quy ñònh hieän haønh veà caám QKT thuoác laù. So vôùi naêm 2009 thì côõ maãu giaûm ñi 87 ñieåm chieám 5,6%. Tyû leä caùc loaïi cöûa haøng ñöôïc ñieàu tra naêm 2010 chæ cheânh leäch 1-2% so vôùi naêm 2009 vaø khoâng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng soá lieäu.
Baûng 1 cho thaáy tyû leä vi phaïm quy ñònh caám quaûng caùo (QC) vaø khuyeán maïi (KM) thuoác laù cuûa Vieät Nam giöõa 2 laàn ñieàu tra ñeàu xaáp xæ 94,6% cho thaáy tình hình vi phaïm ôû ñieåm baùn raát phoå bieán. Tyû leä vi phaïm quy ñònh cuûa FCTC khoaûng 95% vaø
Baûng 1. Tyû leä ñieåm baùn vi phaïm quy ñònh caám quaûng caùo vaø khuyeán maïi thuoác laù, thaùng 11/2009 vaø 6/2010.
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
cheânh leäch khoâng lôùn so vôùi tyû leä vi phaïm quy ñònh cuûa Vieät Nam. Tyû leä vi phaïm quy ñònh cuûa Vieät Nam vaø FCTC laàn 1 vaø laàn 2 khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoâng keâ vôùi P=1.
Bieåu ñoà 1 moâ taû tyû leä vi phaïm quy ñònh caám QKT cuûa FCTC phaân chia theo 4 möùc ñoä: chæ vi phaïm quaûng caùo (QC), vi phaïm ñoàng thôøi QC, KM vaø khoâng vi phaïm tieâu chí naøo. Bieåu ñoà 1 cho thaáy, möùc ñoä vi phaïm giöõa thaùng 11/2009 vaø 6/2010 cheânh leäch khoâng lôùn. Tyû leä khoâng vi phaïm haàu nhö khoâng thay ñoåi trong khi ñaùng chuù yù laø tyû leä cöûa haøng coù ñoàng thôøi hoaït ñoäng quaûng caùo vaø khuyeán maïi, chæ soá cho thaáy möùc ñoä raàm roä cuûa caùc hoaït ñoäng quaûng caùo vaø khuyeán maïi, laø 32,6%, taêng 3,7% so vôùi 11/2009. Tuy nhieân söï khaùc bieät naøy khoâng coù yù nghóa thoáng keâ khi söû duïng kieåm ñònh McNemar vôùi P=1. Nhö vaäy, sau 6 thaùng thöïc hieän Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg, möùc ñoä vi phaïm quy ñònh caám QC vaø KM thuoác laù haàu nhö khoâng ñöôïc caûi thieän.
3.1. Hoaït ñoäng quaûng caùo thuoác laù taïi ñieåm baùn
Vì Vieät Nam chöa caám hoaøn toaøn tröng baøy maø chæ giôùi haïn soá löôïng thuoác laù ñöôïc tröng baøy theo thoâng tö soá 78/2008/TT-BVHTTDL neân tyû leä ñieåm baùn vi phaïm quy ñònh caám tröng baøy "quaù moät bao/
moät tuùt cuûa moät nhaõn hieäu thuoác laù" laø cao nhaát (hôn 90%). Baûng 2 cho thaáy, tyû leä naøy ñaõ taêng leân 2,2% so vôùi keát quaû ñieàu tra laàn thöù 1 naêm 2009. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ vôùi P = 0,01. Moät caùch thöùc quaûng caùo khaùc coù tyû leä vi phaïm cao laø söû duïng "quaày/tuû/xe tröng baøy thuoác laù coù gaén/in bieåu töôïng/logo/maøu saéc nhaõn hieäu thuoác laù"chieám
Baûng 3 so saùnh caùc ñaëc ñieåm thieát keá saûn phaåm, trong ñoù maãu bao thieát keá coù gaén chöõ "nheï", "eâm",
"ít nicotin" ñaõ vi phaïm Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg /QÑ-TTg, theå hieän ñaëc ñieåm ñaùnh löøa ngöôøi tieâu duøng veà taùc haïi cuûa thuoác laù. Tieâu chí naøy coù tyû leä vi phaïm laø 12,4% (11/2009) vaø taêng leân gaáp ñoâi vaøo thaùng 6/2010 (24,7%) (P<0,001).
Caùch thieát keá saûn phaåm gaén vôùi caùc loaïi höông vò chieám tyû leä 21,5% (keát quaû ñieàu tra laàn 1, thaùng 11/2009) vaø taêng leân 31% (keát quaû ñieàu tra laàn 2, thaùng 6/2010). Tieâu chí naøy theo khuyeán nghò cuûa FCTC laø moät hình thöùc quaûng caùo, thu huùt ngöôøi tieâu duøng vaø do ñoù phaûi bò caám. Tuy nhieân, taïi Vieät Nam chöa coù quy ñònh naøo caám hình thöùc quaûng caùo naøy.
Thöïc teá, hình thöùc naøy coù xu höôùng ñöôïc coâng ty thuoác laù söû duïng nhieàu hôn vôùi tyû leä taêng coù yù nghóa thoáng keâ (P<0,001) giöõa hai laàn thu thaäp soá lieäu.
Bieåu ñoà 2 minh hoaï tyû leä vi phaïm cuûa caùc nhaõn hieäu coù hoaït ñoäng quaûng caùo thuoác laù nhieàu nhaát.
Cuï theå, trong khi nhaõn hieäu thuoác laù 555 chuû yeáu söû duïng oâ duø ñeå quaûng caùo chieám 43,2% ñieåm baùn vi phaïm thì Craven A chuû yeáu quaûng caùo qua tranh, aùp phích vaø caùc vaät phaåm vôùi tyû leä treân 60% toång soá ñieåm baùn vi phaïm. Marlboro cuûa coâng ty Phillip Morris vaø Mild Seven cuûa coâng ty Japan International Tobacco quaûng caùo phaàn lôùn thoâng Baûng 2. Tyû leä ñieåm baùn vi phaïm caùc quy ñònh tröng
baøy thuoác laù, thaùng 11/2009 vaø 6/2010
Baûng 3. Ñaëc ñieåm thieát keá maãu bao thuoác laù taïi ñieåm baùn, thaùng 11/2009 vaø 6/2010
(*): Tieâu chí bò caám theo FCTC nhöng taïi VN chöa coù quy ñònh caám cuï theå
Bieåu ñoà 1. Tyû leä vi phaïm quy ñònh Vieät Nam theo möùc ñoä quaûng caùo vaø khuyeán maïi giöõa hai laàn ñieàu tra.
nhaõn hieäu thuoác laù trong nöôùc, Vinataba coù tyû leä vi phaïm thaáp hôn, hình thöùc ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø quaûng caùo qua quaày, tuû, xe ñaåy tröng baøy thuoác laù. Nhìn chung, quaày, tuû, xe ñaåy tröng baøy thuoác laù vaãn laø hình thöùc quaûng caùo phoå bieán nhaát vôùi tyû leä vi phaïm chung cao nhaát, chieám 29,7%.
3.2. Hoaït ñoäng khuyeán maïi thuoác laù taïi ñieåm baùn
Baûng 4 moâ taû hoaït ñoäng khuyeán maïi taïi ñieåm baùn. Tieâu chí "goùi nhoû ít hôn 20 ñieáu" coù tæ leä vi phaïm laø nhieàu nhaát trong caùc hoaït ñoäng khuyeán maïi, chieám tyû leä 19,4% (11/2009) vaø taêng leân 27,7%
(6/2010). Hình thöùc ñoùng goùi nhoû coù xu höôùng taêng 8,3% so vôùi tyû leä naøy vaøo thaùng 11/2009. Moät hình thöùc khuyeán maïi haáp daãn ñöôïc caùc coâng ty thuoác laù öa chuoäng laø khuyeán maïi "taëng quaø khi mua saûn phaåm" cuõng taêng 1,9% so vôùi 11/2009. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa thoáng keâ vôùi P laàn löôït laø P=0,006 vaø P<0,001. Nghieân cöùu cuõng ghi nhaän hình thöùc laùch luaät cuûa coâng ty thuoác laù laø söû duïng chuû cöûa haøng laøm nhaân vieân tieáp thò vôùi nhöõng öu ñaõi ñaëc bieät. Khi chuû cöûa haøng giôùi thieäu thuoác Craven A
“chaát hôn, ñaäm ñaø hôn", hoaëc döï tröõ 5 goùi thuoác vaø vaät duïng baùn haøng seõ nhaän ñöôïc moät phieáu quaø taëng. Khi ñuû 4 phieáu quaø taëng, chuû cöûa haøng seõ nhaän ñöôïc moät moùn quaø.
3.3. Hoaït ñoäng taøi trôï cuûa coâng ty thuoác laù Cuoái naêm 2009, qua caùc phöông tieän thoâng tin truyeàn thoâng nhieàu hoaït ñoäng taøi trôï cuûa coâng ty thuoác laù ñaõ ñöôïc ghi nhaän. Ñieån hình laø hoaït ñoäng uûng hoä 1,2 tyû ñoàng xaây nhaø tình nghóa cuûa Coâng ty Thuoác laù Saøi Goøn [1]. Toång soá tieàn töø thieän cuûa Coâng ñoaøn Toång Coâng ty Thuoác laù Vieät Nam naêm 2009 daønh cho caùc hoaït ñoäng phuïng döôõng 71 baø meï Vieät Nam anh huøng, 3 thöông binh, xaây 27 nhaø tình thöông, uûng hoä ñoàng baøo luõ luït, treû maéc beänh tim baåm sinh, quyõ chaát ñoäc maøu da cam vaø hoã trôï hai huyeän ngheøo Haø Quaûng vaø Baéc AÙi [4],[5] [8] öôùc tính khoaûng 17 tyû ñoàng.
Saùu thaùng ñaàu naêm 2010, Ñoaøn Thanh nieân coäng saûn Hoà Chí Minh cuûa Toång coâng ty Thuoác laù Vieät Nam ñaõ xaây Trung taâm Giaùo duïc thöôøng xuyeân cho huyeän Haø Quaûng, tænh Cao Baèng [5]. Beân caïnh ñoù, Toång coâng ty Thuoác laù Vieät Nam cuõng ñöôïc ghi nhaän laø ñôn vò taøi trôï 20 trieäu ñoàng ñeå xaây döïng Khu di tích Lòch söû Boä Tö phaùp taïi Tuyeân Quang [7].
Coâng ty thuoác laù Saøi Goøn cuõng trao 2 nhaø tình nghóa cho hoä chính saùch taïi xaõ Tam Tieán, Tp Hoà Chí Minh[6] vaø uûng hoä cô sôû Thieân Phöôùc 10 trieäu ñoàng ñeå lo Teát cho caùc chaùu khuyeát taät vaø nhieãm chaát ñoäc da cam, phaùt quaø cho baø con ngheøo trong quaän 5 [3].
Vì caùc hoaït ñoäng taøi trôï döïa vaøo thoâng tin töø nguoàn thöù caáp neân trong giai ñoaïn tôùi caàn giaùm saùt hoaït ñoäng taøi trôï thuoác laù chaët cheõ.
4. Baøn luaän
Taïi ñieåm baùn tyû leä vi phaïm quy ñònh hieän haønh cuûa Vieät Nam veà caám quaûng caùo vaø khuyeán maïi thuoác laù raát cao (xaáp xæ 94%) vaø haàu nhö khoâng coù thay ñoåi so vôùi naêm 2009 cho thaáy Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg chöa ñöôïc thöïc thi hieäu quaû. Tyû leä ñieåm baùn coù ñoàng thôøi hoaït ñoäng quaûng caùo vaø khuyeán maïi thuoác laù taêng 3,7% cho thaáy möùc ñoä vi phaïm coù phaàn nghieâm troïng hôn. Nhö vaäy, sau 6 thaùng, möùc ñoä vi phaïm quy ñònh caám QC vaø KM thuoác laù haàu nhö khoâng ñöôïc caûi thieän. Ñaëc bieät, ñieåm baùn vaãn laø "ñieåm noùng" cuûa caùc hoaït ñoäng QC vaø KM thuoác laù. Keát quaû naøy cuõng phuø hôïp vôùi nghieân cöùu veà tình hình vi phaïm quy ñònh caám quaûng caùo, khuyeán maïi thuoác laù cuûa Ñoã Thò Phi naêm 2007 [9].
Vì Vieät Nam chöa caám hoaøn toaøn tröng baøy maø chæ giôùi haïn soá löôïng thuoác laù ñöôïc tröng baøy theo thoâng tö soá 78/2008/TT-BVHTTDL neân tyû leä ñieåm baùn vi phaïm quy ñònh caám tröng baøy "quaù moät bao/
Baûng 4. Tyû leä ñieåm baùn vi phaïm quy ñònh caám KM thuoác laù theo quy ñònh hieän haønh cuûa Vieät Nam, thaùng 11/2009 vaø 6/2010
(*): Tieâu chí bò caám theo FCTC nhöng taïi VN chöa coù quy ñònh caám cuï theå
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
moät tuùt cuûa moät nhaõn hieäu thuoác laù" laø cao nhaát, taêng 2,2% so vôùi naêm 2009. Theo Höôùng daãn ñieàu 13, FCTC, quy ñònh caám tröng baøy saûn phaåm thuoác laù höôùng tôùi muïc ñích haïn cheá toái ña caùc loaïi hình quaûng caùo, quaûng baù maët haøng thuoác laù, höôùng tôùi giaûm thieåu soá löôïng ngöôøi söû duïng vì ngöôøi huùt coù xu höôùng nhaän bieát höông vò saûn phaåm thuoác laù qua maøu saéc [12]. Beân caïnh ñoù, tröng baøy thuoác laù cuõng thu huùt treû em vaø thanh nieân khi taïo caûm giaùc thuoác laù laø maët haøng ñöôïc xaõ hoäi chaáp nhaän, ñöôïc baøy baùn cuøng vôùi caùc loaïi haøng hoùa thoâng thöôøng. Do vaäy, caám hoaøn toaøn tröng baøy thuoác laù laø muïc tieâu caàn höôùng tôùi trong Döï thaûo Luaät ñeå coù cô sôû phaùp lyù xöû lyù vi phaïm. Theo khuyeán nghò cuûa FCTC, taïi ñieåm baùn, chuû cöûa haøng khoâng ñöôïc tröng baøy thuoác laù maø chæ coù taám bieån ghi doøng chöõ : "ÔÛ ñaây coù baùn thuoác laù" ñeå traùnh taùc ñoäng xaáu tôùi ngöôøi tieâu duøng.
Tyû leä ñieåm baùn söû duïng "quaày/tuû/xe tröng baøy thuoác laù coù gaén/in bieåu töôïng/ logo/maøu saéc nhaõn hieäu thuoác laù"chieám 33,9% (11/2009) vaø giaûm xuoáng coøn 29,7% (6/2010) gôïi yù raèng nhöõng hình thöùc quaûng caùo loä lieãu coù theå bò thanh tra vaên hoùa xöû phaït. Tuû/keä quaûng caùo thuoác laù thöôøng gaén vôùi hình aûnh, maøu saéc, thoâng ñieäp vaø thieát keá baét maét nhö gaén heä thoáng chieáu saùng, chuyeån ñoäng keøm theo tröng baøy saûn phaåm neân deã bò phaùt hieän vaø xöû phaït. Tuy nhieân, tyû leä vi phaïm naøy giaûm khoâng aûnh höôûng ñeán tyû leä ñieåm baùn tröng baøy quaù soá löôïng thuoác laù vì nhieàu ñieåm baùn söû duïng "tuû, keä töï cheá"
chæ nhaèm tröng baøy thuoác laù maø khoâng heà gaén/in bieåu töôïng, logo, nhaõn hieäu saûn phaåm thuoác laù.
27,7% ñieåm baùn coù baùn loaïi thuoác goùi nhoû ít hôn 20 ñieáu taêng 8,3% so vôùi tyû leä naøy vaøo thaùng 11/2009. Vieäc ñoùng goùi nhoû ñöôïc chöùng minh laø ñieàu kieän ñeå nhaø saûn xuaát taïo ra nhöõng caùch thöùc ñoùng goùi môùi haáp daãn hôn cho giôùi treû vaø ñaåy maïnh tieâu thuï, nhaát laø cho caùc ñoái töôïng khoâng coù tieàm löïc taøi chính [12]. Hình thöùc quaûng caùo naøy ñaõ vi phaïm Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû. Tyû leä ñieåm baùn vi phaïm taêng cho thaáy coâng ty thuoác laù chuû ñoäng söû duïng saûn phaåm thuoác laù ñeå tieáp caän ngöôøi tieâu duøng. Do vaäy, chæ coù quy ñònh caám ñoùng goùi nhoû hôn 20 ñieáu môùi haïn cheá ñöôïc hình thöùc vi phaïm naøy.
Keát quaû cho thaáy 24,7% ñieåm baùn vi phaïm Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg /QÑ-TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà söû duïng caùc thoâng tin nhö "nheï",
"ít taïp chaát", "noàng ñoä nicotine thaáp" ñaõ ñöôïc chöùng minh laø thoâng tin gaây hieåu laàm veà taùc haïi thuoác laù, ñaùnh löøa ngöôøi tieâu duøng. Nhöõng ngöôøi huùt loaïi thuoác naøy thöôøng phaûi huùt nhieàu hôn vaø hít saâu hôn ñeå laáy ñuû löôïng "nicotine" nhaèm thoaû maõn nhu caàu thöôøng ngaøy [11]. Nhö vaäy khoâng coù söï khaùc bieät giöõa nhöõng loaïi thuoác naøy vôùi caùc loaïi thuoác thoâng thöôøng veà taùc haïi ñoái vôùi söùc khoûe. Ñaây laø moät hình thöùc laùch luaät cuûa coâng ty thuoác laù vì chöa coù vaên baûn döôùi luaät quy ñònh veà nhaõn maùc, thieát keá cuûa saûn phaåm vaø cheá taøi xöû phaït neân cô quan chöùc naêng cuõng khoâng theå aùp duïng xöû lyù caùc tröôøng hôïp vi phaïm. Quyeàn lôïi cuûa ngöôøi tieâu duøng trong tröôøng hôïp naøy cuõng bò vi phaïm khi hoï ñöôïc cung caáp thoâng tin sai laïc veà taùc haïi cuûa thuoác laù.
Moät hình thöùc laùch luaät môùi cuûa coâng ty thuoác laù laø söû duïng ngöôøi baùn haøng laøm nhaân vieân tieáp thò.
Hình thöùc naøy chöa ñöôïc quy ñònh trong caùc vaên baûn phaùp luaät hieän haønh. Beân caïnh ñoù, hình thöùc naøy cuõng raát khoù phaùt hieän vì thanh tra khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc chuû cöûa haøng tieáp thò cho saûn phaåm thuoác laù laø do nhaän ñöôïc öu ñaõi cuûa coâng ty thuoác laù. Do vaäy, bieän phaùp truyeàn thoâng naâng cao nhaän thöùc cuûa chuû cöûa haøng laø raát quan troïng ñeå chuû cöûa haøng khoâng "tieáp tay" cho coâng ty thuoác laù. Beân caïnh ñoù, ñeå tìm hieåu saâu hôn nhöõng lôïi ích cuûa chuû cöûa haøng töø hoaït ñoäng quaûng caùo, khuyeán maïi thuoác laù cuõng nhö quan nieäm cuûa chuû cöûa haøng vôùi quy ñònh caám toaøn dieän quaûng caùo vaø khuyeán maïi thuoác laù, moät nghieân cöùu ñònh tính neân ñöôïc tieán haønh trong thôøi gian tôùi.
Caùc hoaït ñoäng taøi trôï cuûa coâng ty thuoác laù ñöôïc ghi nhaän laø: taøi trôï xaây döïng nhaø tình nghóa, uûng hoä luõ luït vaø hoã trôï caùc ñoái töôïng nhaïy caûm nhö ngöôøi ngheøo, naïn nhaân chaát ñoäc da cam. Nhöõng hoaït ñoäng taøi trôï naøy ñöôïc ñaêng taûi roäng raõi vaø coù theå deã daøng tieáp caän treân caùc trang tin ñieän töû cuûa toå chöùc, caùc tôø baùo ñieän töû. Ñieån hình laø trang tin ñieän töû cuûa Boä Tö phaùp ñöa thoâng tin Toång coâng ty Thuoác laù Vieät Nam laø ñôn vò taøi trôï 20 trieäu ñoàng ñeå xaây döïng Khu di tích Lòch söû Boä Tö phaùp taïi Tuyeân Quang. Nhö vaäy, chính caùc cô quan cuûa Chính phuû cuõng chöa thöïc söï naém roõ quy ñònh caám nhaän taøi trôï cuûa coâng ty thuoác laù vaø caám ñöa tin taøi trôï cuûa coâng ty thuoác laù treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng.
Chuùng toâi cho raèng döï thaûo luaät caàn chænh söûa, boå sung caùc ñieàu khoaûn caám hoaøn toaøn quaûng caùo,
thuoác laù, khoâng ñöôïc ghi caùc töø nhö: "nheï", "eâm",
"ít nicotine", "low tar", quy ñònh soá löôïng ñieáu thuoác trong bao thuoác khoâng ñöôïc ít hôn 20 ñieáu.
Thöïc teá laø chuû cöûa haøng tröng baøy vaø tieáp thò saûn phaåm thuoác laù maø khoâng nhaän thöùc ñöôïc caùc quy ñònh caám cuûa Chính phuû. Do ñoù, coâng taùc truyeàn thoâng, naâng cao nhaän thöùc cuûa chuû cöûa haøng veà caùc quy ñònh caám quaûng caùo vaø khuyeán maïi thuoác laù caàn ñöôïc ñaåy maïnh.
Caùc cô quan Chính phuû caàn ñöôïc quaùn trieät veà quy ñònh caám QKT thuoác laù vaø cam keát khoâng nhaän
taøi trôï töø coâng ty thuoác laù. Beân caïnh ñoù, Boä Thoâng tin vaø Truyeàn thoâng caàn kieåm soaùt caùc thoâng tin treân maïng maùy tính (internet) ñeå ngaên chaën caùc thoâng tin quaûng caùo thuoác laù ñeán ñöôïc vôùi ngöôøi tieâu duøng.
Quyeát ñònh 1315/QÑ-TTg haàu nhö chöa ñöôïc thöïc thi taïi ñieåm baùn vì caùc hình thöùc laùch luaät tinh vi cuûa coâng ty thuoác laù. Vì vaäy, löïc löôïng thanh tra vaên hoùa caàn phoái hôïp vôùi caùc löïc löôïng taïi ñòa phöông nhö thanh tra quaûn lyù thò tröôøng vaø caùc ñoaøn theå ñòa phöông ñeå coâng taùc kieåm tra ñöôïc tieán haønh thöôøng xuyeân vaø phaùt hieän kòp thôøi caùc tröôøng hôïp vi phaïm.
Taøi lieäu tham khaûo Tieáng Vieät
1. Baùo Saøi Goøn giaûi phoùng online (6/2009). Coâng taùc ñeàn ôn ñaùp nghóa ôû moät doanh nghieäp. [Internet]. 23/6/2010 [trích daãn ngaøy 23/6/2010] Laáy töø URL:
2. Chính phuû Vieät Nam (2009). Quyeát ñònh soá 1315/QÑ-TTg veà vieäc pheâ duyeät Keá hoaïch thöïc hieän Coâng öôùc Khung veà kieåm soaùt thuoác laù. Boä Y teá.
3. Hoäi cöùu trôï treû em taøn taät thaønh phoá Hoà Chí Minh (2010). Coâng ty thuoác laù saøi goøn uûng hoä cô sôû Thieân Phöôùc. [Internet]. 23/6/2010 [trích daãn ngaøy 23/6/2010]
Laáy töø URL:
http://www.thienphuoc.com/shop_news.php?l=vn&ac=13
&start=0&cn=57&sort=1&item=0&from=&to=&mode=n
&cn=57&n=1057
4. Toång Coâng ty thuoác laù Vieät Nam (2009). Baûn tin Vinataba soá 3. [Internet]. 23/6/2010 [trích daãn ngaøy 23/6/2010] Laáy töø URL:
http://vntb.vinataba.com.vn:81/vinataba/?module=viewne ws&id=183.
5. Toång Coâng ty thuoác laù Vieät Nam (2010). Baûn tin Vinataba soá 4. [Internet]. 23/6/2010 [trích daãn ngaøy 23/6/2010] Laáy töø URL:
http://vntb.vinataba.com.vn:81/vinataba/magazine/images/
4/Vinataba.pdf
6. Trang thoâng tin ñieän töû huyeän Yeân Theá, tænh Baéc Giang (2010). Trao nhaø tình nghóa cho ñoái töôïng chính saùch xaõ Tam Tieán. [Internet]. 23/6/2010 [trích daãn ngaøy 23/6/2010] Laáy töø URL:
http://www.yenthe.vn/index.php?option=com_content&vie w=article&id=502:trao-nha-tinh-ngha-cho-i-tng-chinh- sach-xa-tam-tin&catid=1:van-hoa-xa-hoi&Itemid=98
7. Trang tin ñieän töû cuûa Boä Tö phaùp (3/2010). Giôùi thieäu toùm taét veà ñaàu tö xaây döïng Khu Di tích lòch söû Boä Tö phaùp taïi xaõ Minh Thanh, huyeän Sôn Döông tænh Tuyeân Quang.
[Internet]. 23/6/2010 [trích daãn ngaøy 23/6/2010] Laáy töø URL:
http://moj.gov.vn/ct/tintuc/lists/thongtinkhac/view_detail.a spx?ItemID=4173
8. Trang tin ñieän töû cuûa Maët traän toå quoác Vieät Nam (10/2009). Thoâng baùo soá 1: Veà tình hình thieät haïi vaø vieäc toå chöùc vaän ñoäng, tieáp nhaän vaø chuyeån tieàn, haøng cöùu trôï nhaân daân caùc tænh, thaønh phoá bò thieät haïi do côn baõo soá 9 gaây ra. [Internet]. 23/6/2010 [trích daãn ngaøy 23/6/2010]
Laáy töø URL:
http://www.mattran.org.vn/Home/Tinhoatdong/tinhoatdon g-1.htm.
Tieáng Anh
9. Ñoã Thò Phi vaø coäng söï. (2007). Report on tobacco industry surveillance in Vietnam. Center for Research and Community Development Services. Toå chöùc Y teá Theá giôùi.
10. National Cancer Institute (2008). MonoFigure 19: The role of the media in promoting and reducing tobacco use.
U.S Department of Health and Human Services. [Internet].
[cited 2010 Feb 3rd]; Available from:URL:
http://cancercontrol.cancer.gov/tcrb/monoFigures/19/index.
html.
11. Tobacco Free Kids (2010), "Light" and "low-tar"
cigarette: Essential facts
12. World Health Organization (2003). Guidelines for implementation of Article 13 of the WHO Framework Convention on Tobacco Control. [Internet]. [cited 2010 Feb 3rd]; Available from:URL:
http://www.who.int/fctc/guidelines/article_13.pdf.
