Q U O C H d i V I E T N A M - N H U N G G I A T R I C U A
D A N C H U V A Q U Y E N C O N G D A N
• GS.TS. NGUYiN HUU KHIEN (*)
1. Qudc hoi Viet Nam la mpt trong ba thiet che cd ban cua bd may nha nUdc Viet Nam: lap phap, hanh phap va tu phap. SU hien dien cua Qudc hdi nUdc ta mang nhieu da'u an dam net ve chinh tri, van hda va quyen dan su cua cdng dan.
Ve chinh tri, sU hien dien cua Qudc hdi la sU doan tuyet cua che dp nha nUdc tap quyen phong kie'n de dan tdc di theo con dudng dan chu; danh da'u sU thang Idi ve to chUc cua lUc lupng chinh trj non tre, dau tien cua qudc gia: thang Idi cua Dang Cdng san Viet Nam, ma tien than la Dang Cdng san Ddng DUdng va Dang Lao dpng Viet Nam.
SQ hien dien cua Qudc hdi la minh chUng ve vj the con ngUdi Viet Nam da thay ddi can ban ve chat: tU ngUdi nd le cUa che dp thudc dia, ngUdi lam thue cda che dp tap quyen phong kie'n trd thanh ngudi chu tren phUdng dien td chUc nha nude, giam sat cdng quyen cho lpi Ich cua cdng ddng va tUng ca nhan.
Vdi viec td chUc ra Qudc hdi, sUc manh cua tUng con ngudi dUdc xac lap. Theo dd, nhOng sinh hoat binh thudng trong ddi sd'ng dUdc chuan hda thanh the che, thanh nhQng quyen dan sU va chinh tri cd ban: quyen di lai, cU tru, hoc hanh, san xua't kinh doanh...
SUc manh thay ddi dia vj cua ngUdi dan den mUc, cho den ngay nay sU mac cam ve quyen cua minh van cdn nhu mdt sU vat quy cam chUa that su chac. Bang chUng la nhieu ngudi dan cdn e ngai, tham chi sd hai trudc nhOng cdng bdc cua minh. Bieu hien nay cdn the hien ngay trong nhieu quy djnh, the thUc, thu tuc cd tinh hanh chinh thdng (*) Nguyen Pho Giam doc HQC vi$n Hanh chinh
thudng nha't: cd qua nhieu mau "ddn xin" nhu xin lam nha cho minh bang tien cda minh, tren da't cua minh dUdc giao quyen sd dung ma phap luat da tao hanh lang cho nhOng quyen dd, xin di nude ngoai, xin viec, xin kinh doanh... Tuy nhien nhQng quyen dUdc xac lap va ngUdi dan nhan thUc mdt each chd ddng ngay cang nhieu theo chieu hudng tich cue va tien bp la mdt khang djnh tU thuc tien ddi sd'ng hien nay.
Ve mat van hoa, sU thay the cua trat tu dan chu dd'i vdi che dp cu la cai dep, cai van hda Idn nha't dudi giac dp van hda chinh trj.
Trong xa hdi md ra quan he binh dang la mdi trUdng cho moi nang luc cua ca nhan cd co hdi phat trien.
NhQng tuyen ngdn dau tien va bat hu cua Chu tich Hd Chi Minh: NUdc ta la nude dan chU, bao nhieu quyen hanh deu cua ngudi dan. Hd Chu tjch, ngudi Viet Nam dau tien di tim tU do cho dan tdc, ddng thdi cung tu phat hien, tu tim hieu nen dan chu phUdng Tay, tha'y dUdc cai tien bp ve quyen cua ngudi dan. Hd Chu tjch cung la "nhan vat chu chdt"
trong viec soan va ban hanh Hien phap dau tien, trong dd cd nhQng tien bp cua quyen cdng dan nhu: Hien phap phai dUdc ngudi dan phuc quye't. Day la diem can ban, cdt td, la dap so hay nhat cua ban chat che dp dan chu va hanh vi ve quyen cua ngUdi dan. Nd cung la mdt da'u mdc quan trong phan djnh giQa ngudi lap hien va cd quan lap phap (NhQng ngay dau cua trat tu mdi, nhieu qudc gia lap ra qudc hdi lap hien, sau dd mdi ra ddi qudc hdi lap phap. Nhu the da phan djnh rat rd cd quan lap phap. Khdng cd cd quan lap hien vi dd la quyen cua ngUdi dan. Nhan T o c h u c n h a n u o c so 4 / 3 0 1 1
dan mdi la ngddi cd tieng ndi cud'i cung ve ndi dung cua ban hien phap).
2. NhUng xa hoi la mdt ddng chay lien tuc va can ban la theo hudng tien bd. Nen van hien va che do lap hien Viet Nam cung nam trong ddng chay dd, khi thang, khi tram. Nd tram vi mot sd' quy djnh trong Hien phap nUdc ta nhieu khi khdng cd du dieu kien xa hoi de thUc hien nhu Hien phap nam 1946;
tram vi nen phap ly cdn chju anh hudng cua nen kinh te tap trung cua thdi ky chie'n tranh lanh. NhOng budc thang tien dUdc khang djnh ngay tU sau khi da't nUdc thd'ng nha't, dUdc thOc day sau nhOng nam tam modi cua the ky 20, cua thdi ky doi mdi. Giai doan hien nay chOng ta cd mdi trUdng chinh trj - xa hdi td't nha't (tU trUdc den nay) cho viec ngUdi dan xac lap dan chu toan dien. (Theo tdi, dung chO "md rdng dan chu" chUa thUc sU chuan xac lam. Cd nghTa rang trUdc dd la
"thu hep" hoae la: ai md rdng...).
NhOng nam qua cho tha'y xay dung va td chUc Qudc hdi ludn cd nhOng budc ddi mdi nhung van theo nguyen ly mdt nguyen tac, nhieu phUdng phap. Mdt nguyen tac la sao cho quyen lUc la cua ngUdi dan. Nhieu phUdng phap the hien d each thUc bau cd, hiep thUdng, Ong cO, cd ca'u... NhOng diem manh cua Qudc hdi node ta, theo tdi, tha'y rd tren cac mat:
Qudc hdi da lam td't va cd nhieu tien bd ve chat trong chOc nang lap phap nho giam ban hanh phap lenh, tang cac dao luat; tinh chuyen nghiep trong hoat ddng lap phap ngay cang the hien do nang liic cua cac dai bieu, ddi mdi ca'u true cd ca'u dai bieu. Vi du, nhan thUc ve tinh chuyen trach, yeu cau chuyen sau cua mdt so bd phan...
Qudc hdi ludn giQ dUdc cd ca'u bao dam tie'ng ndi cua cac vung mien, khu vuc, cdng ddng dan cU. Cdng bang trong tie'ng ndi la cdng bang ve quyen; day la dieu cdt td cua trat to dan chu. To todng nay cd tU lau ma nen dan chu di trudc da rut ra nhieu kinh nghiem va phUdng phap td chUc. NhUng dai dien tie'ng ndi va cd ca'u la hai mat khach quan va chu quan. Khach quan la su dai
dien do che dd dan chu mang lai, theo dd quyen cua dan thi khdng ndi nao, khdng cdng ddng nao bj mat di tie'ng ndi. Day la khach quan, khdng phai y mudn chu quan cua mdt ngudi nao. Ne'u khdng nhu the thi nguy cd mat dan chu se xua't hien.
ChOc nang giam sat cua Qudc hdi cd nhOng thanh cdng quan trong trong viec bao dam "dd'i trong" vdi hoat ddng quan ly. Che do dan chu mang lai mdt trong gia trj Idn nha't la moi viec lam cua nha node cho ngudi dan, cho xa hdi deu dOdc kiem soat. Da la nha nude thi phai chju su kiem soat. Qudc hdi do ngudi dan giam sat. Qudc hdi dOdc dan giao phd giam sat hanh chinh va tu phap. Trong nhOng nhiem ky Qudc hdi vUa qua, chung ta da chOng kie'n nhieu dai bieu tam huyet, nhiet tinh trudc nhOng van de bOc thiet cua qudc gia; da trdc tiep dOdc nghe nhOng y kie'n thdng minh, sac sao, cd trinh do, cd trach nhiem cua nhieu dai bieu trudc nhOng sai pham trong quan ly, trong hoat ddng to tung...
3. Nam nay la nam cd nhOng so kien quan trong trong ddi sd'ng chinh trj, trong dd bau cd dai bieu Qudc hdi nhiem ky mdi la mdt trong nhOng sinh hoat dan chu quan trong nha't. Bdi canh trong nUdc va qudc te dang theo hodng tich cUc va rdng md. San xua't xa hdi da dUdc tao dieu kien td't ve cd hdi cho moi ngudi. Dan chu ve kinh te md ra con dUdng cho sU phat trien moi tiem nang cua da't nUdc, nha't la ve ngudn liic. Hdi nhap qudc te ngay cang sau va rdng tren hau het cac ITnh vUc, ke ca ddi sd'ng chinh tri. Nhieu doan cdng tac cua Dang, Qudc hdi, Chinh phu... ra nude ngoai (ma chu ye'u la cac qudc gia dan chu lau ddi hdn chung ta rat nhieu) da minh chOng cho dieu dd.
4. Ne'u ndi nhOng gi can phai cd each nhin khoa hoc va tiep can theo hodng bao dam td't nha't cho ngodi dan moi mien, moi tang Idp, theo chOng tdi may van de sau day can de cap trong ky bau cd Qudc hdi nay.
Thd nhat la cd ca'u. Mdt cd quan quyen liic cua dan, nghTa la cua ngodi dan ca node thi khdng the thie'u cd ca'u. Khdng cd cd ca'u T o chive n h a n u o c so 4 / 3 0 1 1
la tu sat ve chinh tri, nghTa la vo hinh trung da thu tieu quyen cua mpt cong dong.
NhUng co ca'u gi, co ca'u nhu the nao. Ljch sU dan chu cho tha'y, co ca'u dau tien, nhat thiet, bat di bat dich la co ca'u lanh tho tUc lanh tho hanh chinh. Chung toi tha'y cd ca'u lanh tho la quan trong nha't va thuc chat cac ky bau cU thuc hien td't nha't. Chua bao gid xua't hien sU "ti nanh lanh thd" trong bau cU. Day la co ca'u gdc. Cac co ca'u khac phai can cU vao dd. Mdt so cd ca'u khac tuy theo so lUdng ma xac djnh sao cho vUa phai, vUa du, khdng khien cudng "cd anh khdng cd tdi". Vi du, nUdc ta la qudc gia nhieu dan tdc, cd ca'u true dan cU gdm ngudi dan tdc Kinh chiem da so va tren nam mUdi dan tdc it ngudi khac nhau. Cac dan tdc it ngUdi cd cai chung tUdng ddng la: thudc nhdm thieu so, dan tri chua cao, ddi sd'ng kinh te cdn khd khan, djch vu xa hdi chua dUdc tiep can nhieu...
Can cd tie'ng ndi dai dien cho cac cdng ddng it ngUdi nay de nha nUdc nhan dUdc thai dp, nguyen vpng, bdc xuc (hay khdng cua ba con). NhUng ti le la bao nhieu de bao dam hieu qua hoat ddng cCia cd quan lap phap la van de can chu y.
Cac cd ca'u khac cung can cd each nhin phu hdp. Tranh tinh trang vi cd ca'u ma Qudc hpi cd nhOng dai bieu khdng du nang lUc thUc hien trach nhiem trudc dan. TUdng tu la cd ca'u cac cdng ddng tin ngudng khac nhau trong cac tdn giao cua cdng ddng dan cU nude ta.
ThU hai la cd hdi lUa chon cua ngudi di bau. Nhieu qua cung loang, it qua thi han che dan chu. So dU qua nhieu (so vdi so can bau) thudc ve ky thuat, phUdng phap va hieu qua. Nhung so du it thi lai pham vao dan chu. Vi du "bau mudi lay chin" thi qua it dan chu ne'u so vdi "bau mudi hai hay mudi lam lay chin" Tat nhien, khdng ai mudn "bau ba mUOi lay chin" ca vi dan tri cua ngudi dan cung du nhan thUc dUdc hieu qua cua viec di bau khi so lUdng nhieu den mdc lam rdi tri ngUdi lUa chpn.
NhOng gi ngudi dan biet qua Dai hdi Dang Cdng san Viet Nam khoa vUa qua cho
tha'y y chi cua dang vien mdi la cao nha't.
TUc la Dai hdi la cd quan cao nha't, theo dd, so du de bau ngay cang dOdc quye't djnh tai dai hoi va ke't qua la rat kha quan.
ThU ba, can khuyen khich va thuc sU cau thj nhOng cdng dan to Ong cO. Nhin chung nhOng ngodi to Ong cO cd diem manh khdng can ban cai la to tin ve trinh dp va nang Ipc, dam dd'i mat vdi so kiem soat tieu chi nho cdng bd tai san. Hp san sang trinh bay nhOng gi hp cd nho nang 10c, tai san, chOdng trinh nghj sp- NgUdi dan du tai mat de xem xet chat lUdng dai bieu, tham chi ca nhOng ye'u to nhay cam chinh trj. NhOng ngodi Ong cO 6 dau cung vay, deu nhd quy djnh ma khdng phai ndi gi, hOa hen trach nhiem gi chac chan se khdng hay bang, khdng dan chu bang viec phai the hien trach nhiem trOdc khi ngodi dan bo la phieu cua ho.
Thi! tu la td chOc bau cU va bao dam cac nguyen tac can ban cua quyen bau cU: phd thdng, binh dang, trOc tiep va kin. Xin thU phan tich yeu cau de bao dam nguyen tac bi mat (kin) trong bau cO. The nao la kin?
"Kin" la hinh thOc to chOc sao cho bao dam thai do cua cdng dan phai dOdc bi mat, khdng ai cd quyen dUdc biet. NhUng chi can viec lam tac trach trong cdng tac chuan bj thi nguyen tac nay se bi vi pham. Vi du, td chUc ban bau cd cho vai ngudi cd the cung dUng khi quye't djnh lua chon. Lam the thuc ra la vi pham quyen ve "kin" cua cdng dan.
Hdn nOa trOdc day cd dja diem bau cO (td bau cU) cdn dan ca hd sd cac Ong vien d ndi cdng dan Ida chpn "bau ai, gach ai" lai cang khdng dOdc vi nho the vd tinh da tao cho ai dd Idi dung de phat hien "y chi chinh trj" cua ngodi khac. Ljch sd dan chu da "nghr" ra dOdc the thOc bi mat quyen cua cdng dan bang viec cdng dan chon ai phai dope giO kin todng nho ddn gian nhOng la bai hoc xOdng mau cua cac nen dan chu. Lam sd xua't la vd hinh trung da vi pham nguyen tac tdi trong dd.
ThU nam, can tdn trong nhOng quyen cua cO tri trong viec bau ra ngodi dai dien T o ehu:c n h a n u o c so 4 / 2 0 1 1
cho hp thadng khong qui dinh trong luat, vi du nhd yeu cau ve trinh dp cua dai bieu va nhQng ngddi dddc de cd, Qng cCf. Cd nhieu each do dem de xac dinh trinh do cua dai bieu, nhUng trinh dp van hda la mdt trong nhQng tieu chi "cQng" can neu ra. Trinh dp cua dai bieu la tieu chi nang lUc cua Quo'c hdi. Cung nhu ndi rang, mpt trong nhQng yeu cau bao dam nang luc, hieu qua hoat ddng cua Qudc hdi chinh la trinh dp cua cac dai bieu. Chat lupng cua cd quan lap phap la chat lUdng tong hdp, khdng phai nhQng con so cdng gian ddn, may mdc.
Theo dd, ne'u cac dai bieu qua lech ve trinh do van hda thi khd cd dUdc mat bang nhan thUc va trach nhiem. Trinh dd cd the dUdc djnh ra tu nhien theo each: chpn nhQng ngUdi td't nha't 6 dja phUdng, trong cdng dong, trong hdi doan de dua vao danh sach trong co ca'u. Mat bang dan tri cua xa hdi, nha't la trong giao due qudc dan cho phep cd dUdc nhQng thang bac tUdng ddng trinh do cua cd quan lap phap. Ngay nay, ngay trong cdng ddng cac dan tdc it ngudi, cac dia phUdng xa xdi, cac dai dien tdn giao deu cd du nhQng cdng dan dupe dao tao 6 trinh dp hoc van cao de ngUdi dan Ida chon ra dai dien cua minh.
Chung ta khdng lo ngai se thie'u ngudi cd hoc van trong xa hdi. NhQng nguyen tac va quyen dan chu cua ngUdi dan la theo y chi cua cdng dan trong Ida chon ngudi dai dien cho minh, nen khdng dat ra phai chon ngUdi nao, cd trinh dp gi... Khdng ai lai lUa chon ngudi ye'u kem trong so nhQng ngudi cd trinh dp cao hdn de gdi niem tin cho ngudi dd.
Ne'u cd chuyen dd thi y chi cua so ddng se loai bd nhQng sd xua't nhu vay. Hdn nQa, thdi gian da kiem chUng rang trinh do cua dai bieu chinh la thang tri tue cua nhQng Idp ngudi cung thdi sinh ra trong Ijch sd mdi dan tdc. Ngay nay chung ta khdng cdn canh
"khdng ai dUdc hoc hanh" trong xa hdi nhu khi cdn trong che dd thudc dja. Yeu cau cua cudc sd'ng (xay dung quye't sach, xay dung luat, giam sat cac cd quan, ca nhan trong hanh phap va tu phap thudc nhdm ngudi
dUdc dao tao chinh qui, quy cu...) dat ra mdt each khach quan thai dp cua cdng dan trong lUa chpn dai bieu cho minh.
NhUng se la khdng thUa ne'u ndi rang, khi cdng dan cd quyen cua ho, thi td chQc, trUdc het la cac cd quan, doan the dUdc iuat phap qui dmh trong qua trinh lap ra danh sach nhQng "Ung vien" can cd trach nhiem cd dUdc danh sach bau cd vdi nhQng gUdng mat cd nang lUc<1). Hiep thudng de cd danh sach cac Ung vien du trinh do dap Ung yeu cau ngay cang cao cua Qudc hdi trUdc nhan dan va dan tpc la trach nhiem thudc ve to chUc chU khdng phai tQ cd tri.
TQ ngay lap Nha nude dan chd, cd Hien phap, da't nude ta da trai qua nhQng ky td chUc bp may nha nude, trong dd cac ky bau dai bieu Qudc hdi la can ban nha't, cdt td nha't. NgUdi dan hy vong cdng viec hiep thUdng cua nhQng ngudi, nhQng cd quan dUdc Nha nude giao trong trach td chUc hiep thUdng se hoan thanh sU menh chinh trj trong dai cua ho. TU khi thUc hien ddi mdi, nha't la thdi gian gan day, tieu chi phap quyen, nang luc quan ly xa hdi cua Nha nude, nhQng nguyen tac can ban, Ijch sd cua nen tang phap quyen ngay cang dupe nhan thUc, xac lap mpt each vQng chac. Nd dupe bat dau tU td chQc cd quan lap phap thdng qua cac ky bau cd dai bieu Qudc hdi.
Ky bau cd de lUa chpn nhQng dai bieu Qudc hdi khoa XIII nam 2011 se la minh chUng cho budc tien nhanh chdng dd cua ddi sd'ng dan chu d nude ta hien nay •
Ghi chu:
(1) Tai cuoc tiep xuc cCf tri Ha Noi thang
ba nam nay, Tdng Bi thU, Chu tjch Qudc hoi NguySn Phu Trong co dat yeu cau ve nang liic trinh do cua dai bieu Qudc hqi trudc van menh cua dat nUdc, trach nhiem cua dai bieu. Ong ndi dai y: dai bieu Qudc hqi khong cd nang lUc thi lam gi cd the tham gia hoach dinh chinh sach, giam sat cong viec, tham chi phat bieu, tdng ket van de de phat bieu...
T o c h u c n h a n u o c so 4/3011
