QUYEN D i r a c SUY DOAN VO TQI THEO LUAT NHAN
QUYEN QUOC TE VA N H L T N G GOI M d CHO VIECSlTA DOI BO LUAT TO TUNG HINH SlT VIET NAM
Vii Cong Giao*
Nguyen Minh Tam**
Tom tat: Bdi viit phdn lich. so sdnh cdc quy dinh vi quyen dup'c suy dodn vd lpi trong Ludt nhdn quyin qudc te vd phdp lugt Viet Nam, Iren ca s& dd di xudt mot so sua ddi, bo sung liin quan den quyin ndy trong Bp lugt Td lung Hinh su Vi$t Nam.
Abstract: This article is a comparative analysis of provisions on the right to be presumed innocent unlil proved guilty in international human right law and Ihe relevant law of Vietnam. Basing on Ihat, it makes proposals to amend and supplement that right in Vietnam's Criminal Procedure Code.
1. Quyen duoc suy doan vo to! theo Luat nhan quyen quoc te
Quyfin con ngudi trong hogt dgng tfi tung noi chung la ragt ttong nhfing van di rat quan ttgng cua Ludt nhdn quyfin quflc te . No bao gom nhifiu quyen ey thfi, trong do, "quyin dup'c suy dodn vd lpi" (hay nguyfin tdc suy dodn vo tgi/gia dinh vfl tgi - presumption of innocence) Id mgt quyfin quan trgng, dugc thfia nhan la mgt quy pham cua ludt tap quan quoc ti.
Trong Luat nhdn quyfin quoc ti, quyfin dugc suy doan vfl tfii ddu tien dugc ghi nhdn tgi khoan 1 Dieu 11 cua Tuyen ngon quic ti vi quyin con ngudi (JJDHR. 1948), theo do: "Moi ngu&i bi cdo budc ve hinh su deu cd quyin dugc coi la vd tdi cho din khi
PGS. TS., Khoa Luat, Dai hpc Qu6c gia Ha Npi.
ThS , Khoa Luat Dai hpc Qu6c gia Ha N^i.
' Dupc cau thanh bai hai nhdm quySn la: (i) Quyin song. t\r do va an ninh cd nhdn; va (ii) Quyin vi xet xif cong bdng. Day thirc chit la mgt tSp hgp cdc bao dam to tyng, moi mgi, nham bao ve sir an toan vfi linh mang, than thl, danh dy, nhan phim va tir do ciia con ngu&i; mat khac, nhim dam bao qua trinh xel xij dugc cong bang.
70
dugc chung minh la phgm ldi theo phdp ludt tgi mpt phien tda xet xic cdng khai, ncri ngu&i do dup'c bdo ddm nhicng diiu kiin cdn thiet de bdo chica cho minh". Sau do, quyin nay dugc tai khdng dinh tai Diiu 14 khoan 2 cua Cflng udc qudc tfi vfi cdc quyen dan su va chinh tn {ICCPR. 1966): "Nguai bi cdo budc Id phgm tdi hinh su cd quyin dup'c coi la vo tpi cho t&i khi hdnh vi phgm toi cua ngu&i do duprc chung minh theo phdp lugt". Quy chi Rome vfi Toa an hinh
su qufic tfi cimg quy dinh vfi quyfin nay a Difiu 66 khoan 1; "Mpi ngucri diu duac coi Id vo tpi cho den khi dugc chieng minh Irudc Ida dn Id cd tdi phii hprp v&i ludt dp dung".
Ngi dung eua cdc quy dinh nay dugc phan tich theo 4 khia cgnh co ban sau^:
Thu nhat, vi gid dinh vd tpi Khia canh ndy dugc hieu, ragi ngudi co quyen dugc
^ Xem: Amnesty Intemational (2014), Fair Trial Manual. Chapter 15: The presumption of innocence, dang tren: http://www.amnestv.orp/fr/1ibrarv/asstaf y P 0 L 3 0/002/2014/en/7aa5c5d 1 -921 b-422e-8ca4- g 944db 1024150/Dol3000220l4en.Ddf. [truy cSp: 04-3r |
2015]. , |
QUYEN D uac SUY DOAN VO TOI.
suy doan vd tdi va dugc dfli xu nhu ngudi chua cd tgi ttii khi vd cho din khi hg bi kit tfli theo mgt quy trinh t i tyng do luat dinh dap ung dugc cac yeu cdu tfli thiiu cua mgt phien toa xet xii cong bdngl Mflt phifin toa xet xu cflng bdng doi hoi phdi dap fing rdt nhieu yeu to ma "quyin dugc suy doan vfl tgi" la mgt trong sfl do, ngoai cac yeu to khde nhu : (i) Quyen binh dang trudc toa an va phap ludt; (ii) Quyin dugc xet xfi boi mflt toa dn co tham quyfin, dgc lap va khflng thifin vi, dugc thanh lap theo ludt; (iii) Quyfin dugc xet xfi cflng bdng va cflng khai;
(iv) Quyin khong bi bugc phai dua ra Idi khai chong lai chinh minh hogc bugc phai nhdn la rainh co tgi; (vi) Quyen khong bi xet xu hfli to va khong bi xet xu hai ldn vi cimg hanh vi; (vii) Quyen dugc xet xfi khflng chara tre; (viii) Quyfin dugc ty bao chfia hogc thong qua su trg giiip; (ix) Quyfin CO radt tai phien toa so thara va phuc thara;
(x) Quyfin ggi va chat van nhan ehiing; (xi) Quyfin CO thflng dich vifin va dich thudt;
(xii) Quyfin dugc kfit an cflng khai; (xiii) Quyfin CO duge hinh phat cfing bang; va (xiv) Quyin khang cao va xet xfi lai.
Quyin dugc suy doan vfl tfli dugc coi la mgt quy phgra cua lugt tap quan quflc tfi (international custom law), do do dugc dp dung d mgi thoi diem vd ttong ragi tinh huing, bdt ki qufle gia da tham gia cac dieu udc quic ti quy dinh vi quyin ndy hay chua^ Diiu nay ciing ding nghta vdi vific
^ Xem: Amnesty Intemational (2014), Fair Trial Manual, tai liSu da dan, tr.l25.
'* Xem: Binh !u$n chung s6 32 cua Oy ban Nhan quyln (HRC) vh Quyfin binh dang truac t6a an va quyen dugc xet xii cong bang, dang trfin:
hftp.//ccprrentre.org/doc/ICCPR/General%20Comm g^^g}cCPR£.GC32_E!LEdf; [tmy cfip: 04-3-20151.
s j(eni: Doan 11 Binh iu$n chung so 29 ciia HRC, dang trfin:
quyen dugc suy dodn vo tgi phdi dugc ap dung ttong toan bg qua trinh t i tung, ngay cd trudc khi nghi phgm chinh thfic hi cao budc cho den khi su kfit tgi dugc xae nhan sau lan khdng cdo cufli cimg^. Nhu vgy, chu thfi cua quyen dugc suy doan vo tgi bao gflm ngudi bi tam giu, ngudi bi tgm giara, hi can, bi cao, eon chu thi co nghia vy bao ddra quyfin nay bao gflra cac co quan va vien chfic nha nudc tiin hanh cac hoat dgng dieu tra, truy to vd xet xu, cy thfi nhu dieu tta vifin, kifira sat vifin/cflng tfl vifin, thdra phan.
Thit hai, trdch nhiem chieng minh va lieu chudn ciia bdng chieng. 0 khia canh nay, Uy ban Nhdn quyfin (Human Rights Committee - HRC - eo quan giara sat thyc hifin ICCPR) da giai thich rd: "Gia dinh vo tgi, yfiu tfl ca ban cho viec bao vfi quyfin con ngudi, doi hoi ben cflng tfl phai chung minh rang khflng ai bi ket tgi dfin khi vific chung minh khong con nghi ngd nao, dam bao rang bi cdo co quyfin suy doan co Igi khi co sy nghi ngd, vd doi hoi ngudi bi cao huge hinh sy cdn dugc xfi ly phu hgp vdi nguyen tdc nay"^.
Nhu vay, theo ngi dung cua giai thich ttfin, ttach nhiem chiing minh tgi pham thuoc vi bfin truy to (tfic bfin bufic tfli).
Ngudi bi cao buflc phgra tgi khong co ttach nhiem chiing rainh su vfl tgi cua minh*.
http-//ccprcentre.org/doc/lCCPR/General%20Comm ents/CCPR.C.21.Revl.Addl 1 %28GC29%29 En.pd
£ [truy cap: 04-3-2015].
^ Xem: Amnesty Intemational (2014), Fair Trial Manual, tai lieu da ddn, tr. 125.
' Xera doan 30 Binh iuan chung s6 32 cua HRC.
* Khoan 2, 3 Di£u 66 Quy chfi Rome quy dinh cu thfi hon \k difiu nay: "Trach nhifim chiing minh bi cao co tgi thuoc vfi Tmong c6ng to"; " D I kfit toi, toa an phai tin chdc vfi tgi cua bj cao m^ khong c6n sir nghi ngtr hgp ly nao". Khoan l(i) Difiu 67 van kien nay quy dinh bi cao co quy^n "khSng phai chju hk ky
71
NHA NUOC VA PHAP LUAT SO 5/2015
Viec chirng minh tfli phgm phai khong con nhirng nghi ngd hgp ly; nfiu ton tgi nhiing nghi ngd hgp ly (ve loi efia tgi pham) thi phai gidi thich (suy doan) theo hudng co Igi cho ngudi hi cao huge pham tgi. Trong trudng hgp nay, toa an cd thfi khdng kfit tfli vd tuyfin bfl trang an cho hi cdo^.
Ciing xudt phdt tu khia cgnh ttfin, Lugt nhdn quyen quflc tfi cdn ghi nhdn "quyen khflng hi huge phai dua ra ldi khai ching lgi chinh minh hogc budc phai nhdn Id rainh co tgi" (cua ngudi bi eao bugc pham tgi)'°.
Theo do, se khflng co sy can thiep tryc tifip hodc gidn tiep hay dp lye tdm ly tfi cac co quan tien hanh tfl tung d i i vdi nguoi bi tinh nghi hay bi cao nhdra ep hg nhgn tgi;
nghiem cdm viec tra tan va cdc hinh thfic doi xix tan ac, vo nhdn dgo hogc ha nhuc khac dfi buflc bi cao phdi thii tgi; va nhiing ldi khai hodc ldi nhdn tgi thu dugc tfi nhiing hanh dgng nay khfing dugc su dyng Idra chimg cu, trfi khi ehiing dugc sfi dyng Iam bdng chiing cua vific tra tdn hogc nhung dfli xu khac trai vdi quy dinh".
Cung d khia canh nay, mgt quyin rdt quan trgng dugc xem la hdm chua trong hai quyin neu trfin do la "quyin gifi im lang"'^
nghTa vu lat ngugc chiing cii hoac bit ky nghTa vu bac bo ndo"
' Xem: Amnesty Intemational (2014), Fair Trial Manual, tii lieu da din, tr. 125.
'" Digu 14(3Xg) ICCPR; Difiu 55(1), 67(l)(g) Quy chfi Rome.
" Difiu 15 Cong irac chong tra tan va cac hinh thiic trimg phat hay doi xii tan ac, vo nhan dao hoac ha thSp nhan phim (C-47; yPS'O.
"Quyfin giO im lang" khong dugc quy djnh cu thfi irong ICCPR, tuy nhifin, no duac coi la quyfin ham chua cua "quyen dugc suy doan vo t6i" va "quyfin khong bj bugc phai dua ra lai khai ch6ng lai chinh minh hoJc bj bugc phai nhan la minh co tgi". Xem them khuyfin nghj ciia HRC vai Bao cao thuc hien ICCPR cua Phap nam 2008 (doan 14); Bao cio thuc hifin ICCPR ciia Algeria nam 2007 (doan 18); va
72
Theo do, ngudi bi cao buflc pham tgi c6 quyfin ndi hodc giu im lang ttong giai d o ^ dieu tta vd giai doan xet xii tai toa an, va sir im lang nay khdng dugc coi Id mgt ly do dg xae dinh co tgi hay vo tgi'^. Tuy nhien, quyen ndy khflng phdi la mflt quyen tuy|t ddi, vd ttong mgt sd trudng hgp nhdt dinh, tda dn co thfi dua ra nhiing phan quyit b§t lgi cho bi cao neu hi cdo gift im lang. Trong trudng hgp do, de gidi ddp eau hoi lifiu phan quyet cua toa dn cd bi eoi la vi phgm quyin dugc xet xix cdng bdng hay khflng cdn d^ra vao cdc yfiu td: (i) Viec tiep cdn vd ttg giiip cua ludt su ttong qua trinh thdm vdn; (ii) Dua ra cdnh bao vdi bi cdo v i nhihig hdu qua cua ira lang; va (iii) Mfic dfi quan trpng cua sy im ldng khi danh gid chung cfi'''
Thie ba, hdo vi su suy dodn vd lpi trong thuc li. 6 khia canh nay, doan 30 Binh lu^n chung s i 32 cua HRC tiip tyc gidi thfch ro:
"Mgi CO quan cong quyin khflng dugc c6 dinh kien vfi ket qua xfit xix, chdng hgn nhu khong dugc thong bdo cho cong chiing vi tgi danh cua bi cdo. Khong dugc phfip xiing xich hoac nhit bi cao ttong cui khi xet xii hogc de hg xuat hien trudc toa theo each thfic cho thdy hg la nhung ke phgm tgi hinh sy nguy hiim. Bdo chi nen trdnh vifit lam tfln hgi dfin quyfin gia dinh vo tgi. Hon niia, viec tgm gifi khdng bao gid dugc coi la chi dau cua viec phara tgi va mfic do phgm tgi.
Viec bi cdo khong cd tiin bao lanh hay phai chiu trach nhiem trong tfl tung dan sy khong anh hudng tdi nguyen tdc gia dinh vfl tgi".
Bao cao thyc hien ICCPR cua Ireland nSm 2008 (doan 14).
" Quyen nay dugc quy dinh rO ring han trong Dieu 55(2)(b) va 67(lXg) Quy chfi Rome.
'* Xem: Amnesty Intemational (2014), Fair Trial Manual, tai lifiu dS dan, tr.I3I.
QUYEN BUQC SUY BOAN VO TQI ...
Di vdo chi tiet hon, ndi dung cfia giai thich tten yeu eau cac quyet dinh ve giam gifi, thdi gian giam giu, dieu kifin giam giu, va each ddi xu vdi bi cdo phai phu hgp vdi cac gia dinh vd tdi. Cu thi, ngudi bi cao bugc pham tgi khong nen bi giam gifi ttong khi chd xet x u ' ^ ttar khi cd nhung ly do hgp ly cho viec giam giu'^; vific giam gifi va thdi gian giam giu khdng nfin bi eoi nhu mgt ddu hieu cfia tgi pham va phdi phii hgp vdi gia dinh vd tfli"; ngudi bi giam giu phai dugc doi xix theo ehe do rifing va tach bifit vdi nhiing ngudi da bi kfit dn'^; trong giai dogn dieu tta vd xet xu tgi toa an, bi cao co quyen giu im lgng, co quyen khong bi buflc phai dua ra ldi khai chong lgi chinh rainh hodc bugc phai nhgn la minh co tfli; cac co quan nha nudc va cdng chung khdng dugc CO dinh kiin v i ngudi bi cao bugc phgm tgi
'^ Cau thli hai ciia Di^u 9(3) ICCPR quy djnh: "Viec tam giam mgt nguiri trong th6i gian chd xfit xir khong dugc dua thanh nguyfin tic chung, nhimg vific tra tu do cho hg c6 thl kfim theo nhftng difiu ki^n dfi bio dam hg sfi c6 mSt tai t6a in de xfit xii vao bit cii khi nao va dfi thi hinh in n^u bj kfit tgi". Do^n 3 Binh luan chung si 8 cua HRC khuyfin nghi: "Vific tam giam tnrac khi kfit in chi nfin coi \k ngoai Ie vi cing ngan cing t6t". Tir nhftng difim niy, nhifiu luat gia khing djnh ring ca nhin c6 quyen dirge tri tir do (tai ngoai) dfi ch6 xfit xii.
'* Xem- Amnesty Intemational (2014), Fair Trial Manual, tii HQU didan, tr.61-62.
" Ngi dung niy lien quan dfin "quyen dug'c xet xft khong cham tre" ciia nguiri bj cao bugc pham toi theo cac Difiu 9(3), 9(4), 14(3)(c) ICCPR.
" Difiu 10(2)(a) ICCPR quy djnh: "Trft nhftng truimg hgp djc bift, bj can, bj cao phai dugc giam gift tich bifit v6i nhftng nguiri da bj kfit in vi phii dugc dii xii theo chfi d0 rifing phii hgp vdi quy chfi dinh cho nhftng nguiri bj t^m giam". Do?n 9 Binh luan chung s6 21 cua HRC giai thich them: "Dim bio s'y phSn bi^t gifta nhftng ngu6i bj tinh nghi la tgi pham vdi nhftng nguiri di bj kit t^i li chi thiet de nhin m?nh iinh tr?ng cua nhftng nguiri bj tinh nghi li nhftng ngudi chua bj kfit in vi hg cfi quyln li nguiri v6 tgi theo nhir Dieu 14 do?n 2".
trudc khi thu tyc td tung hinh sy kit thuc hoac sau mgt tuyfin bo ttang an.
Thiie tu, sau khi tuyen bd trdng dn Ngi dung cua khia cgnh ndy la, n i u mgt ngudi da dugc tha bflng bdi phan quyfit cudi cung cfia tda an (bao gora ea ttfin co sd cua thu tuc nhu h i t thdi han truy td), thi phan quyit nay co gid t n rang huge doi vdi tdt cd cdc co quan nha nudc. Do do, cdc co quan cfing quyen, dac biet la tda an, cong to vifin vd cdnh sat phai ttanh vific ngdm dinh rang ngudi do cd the da phgm tgi dfi khflng lara suy yfiu cac gia dinh vfl tgi'^
Ciing d khia cgnh nay, Ludt nhdn quyen quflc te cdn ghi nhgn hai nguyen tac quan ttgng do la^**: (i) Nguyen tac khdng xet xu hai lan ve cung ragt hanh vi {ne bis in idem); va (ii) Nguyfin tac khong xet x\i hfii tfl {nullem crimen sine lege). Theo do, khong ai hi xet xfi va trimg phgt ldn thfi hai vi mgt tgi danh ma hg da bi tuyfin an hogc da dugc tha b i n g theo ludt ngi dung vd ludt t i tung cua q u i c gia^V Tuy nhien, nguyfin tdc nay se khfing hi coi la vi phgm ttong trudng hgp mdt toa an cap eao hon huy bo ban an va ra lenh xet xfi lai; vd cung khfing cdm vific xet xfi lgi ttong mgt sfl trudng hgp ddc biet nhu phdt hien thfim chung cfi mdi CO the giup mien tgi cho bi cdo Con
" Q khia canh niy thuimg lifin quan den truimg hgp, cic ca quan cong quyfin Ifin tifing nghi ngd vl sir vo tgi ciia nguiri da dugc tha bong de tft choi bdi thudng cho hg; hoac khi vu in dugc chuyen sang xem xfit dudi gdc do dan su vdi cic tifiu chuan xem xet bing chung theo each thip hon.
^° Xem: Amnesty Intemational (2014), Fair Trial Manual, tailieu da din, tr. 138-142.
^' Difiu 14(7) ICCPR; Difiu 20 Quy che Rome.
^ Ngoii ra, trong mgt vil truimg hgp, m^t nguiri da dugc xet xu bdi toa in qudc gia van c6 thfi bj xfit xu mot lin nfta ddi vdi cic hanh vi thuge thim quyfin Ciia ICC hoac cac toa in hinh sy qu6c tfi khac mi khong bi coi li vi pham nguyfin tic "khfing bi xfit xii 73
NHA NUdc VA PHAP LUAT SO 5/2015
nguyen tac khong xet xix hoi td xudt phat tfi hai nguyfin tac co bdn cua Lugt hinh sy da ton tai tfi thdi cd dai, do la: "khflng co tgi pham nfiu khflng co lugt dinh" va "khfing co hinh phgt nfiu khflng co ludt dinh"^^; nguyen tac ndy khong the tgm dinh chi ttong mgi tinh huflng, kfi cd ttong tinh ttgng khan cap qufic gia.
Nhu vdy, qua cac phan tich ttfin co thfi Ihay ngi dung cua quyfin dugc suy doan vd tgi la rat rgng, de dam bao quyin ndy doi hoi sy dam bdo d rdt nhifiu khia canh ca vi mat hinh thfic va thyc hanh - day ciing Id mgt yfiu cdu quan trgng cua quyfin vi xet xfi cfing bang.
2. Quyen diryc suy doan vo tgi trong phap luat to tung hinh su* Viet Nam
Phap ludt ti tung hinh sy d hdu hit cdc quflc gia trfin the gidi dfiu ghi nhdn quyfin dugc suy dodn vfi tgi. (!) Viet Nara, quyin nay dugc chinh thfic ghi nhdn ttong Hiin phdp 2013 tgi Difiu 31 khoan 1, theo do:
"Ngu&i bi budc ldi duprc coi la khdng cd ldi cho din khi dugc chung minh theo trinh tu lugt dinh vd cd bdn dn kit tdi ciia Ida dn dd cd hiiu luc phdp ludt". Quy dinh nay tifip do dugc cy the hoa ttong Lugt Tfl chfic Toa an nhdn dan ndm 2014 tgi Diiu 14 doan I.
Trudc do, quyen dugc suy doan vd tfli cung da dugc ghi nhdn ttong Hiin phdp 1992 (Difiu 72), tuy nhifin, quy dinh ttong Hifin phdp 2013 duge xem la phu hgp va tiin bfl hon rdt nhifiu. Ngoai quy dinh trong Hiin phap, cdc khia canh cua quyfin dugc suy
hai ian ve cOng hinh vi". Tuy nhien, nhftng nguiri da dugc xet xii bdi ICC hoic cac toa an hinh su qufic t l khic thi khong bj xfit xii lai bdi mgt toa an qufic gia nfta (Difiu 101(1), 108(1) Quy chl Rome).
^ Dieu 11(2) UDHR, Difiu 15 ICCPR; Dilu 22, 23, 24 Quy chfi Rome.
dodn vd tgi dugc the hien cu the hon trong cdc quy dinh cua phap lugt tfl tyng hinh sy:
Thu nhdt, quyen dugc suy doan vfl toi dugc ghi nhdn tai Difiu 9 Bg lugt Ti tung Hinh sy 2003 (BLTTHS). Theo do, "khong ai hi coi la cd tpi vd phdi chiu hinh phgt khi chua cd bdn dn kit tpi cita tda dn da cd hiiu luc phdp ludl". Quy dinh nay gifing vdi quy dinh trong Hien phap 1992, vd no khong lot ta het dugc ban chat cua quyfin dugc suy dodn vfl tgi khi chua chi ra dugc chu thi cua quyfin va hudng suy doan. Cum tfi "khdng ai" thudng dugc hieu la "mpi ngu&i", ttong khi do quyen nay cd xu hudng chi dp dung vdi "ngu&i bi budc tdi"; va sy suy doan la theo hudng "khong cd tdi" hoac "vo tpi"
chfi khong phai la "cd tpi", nfin cym tu "b}
coi Id cd lpi" la chua chinh xac va dfi gay hifiu nhdm. Ngoai ra, ngi dung ciia quyin ndy chi la suy dodn sy vfi tfli ma khflng lien quan dfin viec suy doan "khdng phdi chiu hinh phgt"
Quy dinh mdi trong Hiin phdp 2013 da khde phye dugc nhung hgn chi vfi ky thuat lap phap nfiu tten. Thfim vao do, theo quy dinh radi, cym tfi "cho din khi dugc chimg minh theo trinh tu ludt dinh" se ddm bao cho viec quyfin dugc suy dodn vfl tgi se phai dugc dp dyng trong tdt ea cac giai dogn ciia qud trinh tfl tung cho din trude khi co ban an cuii cirng co higu lye phap ludt. Dy thdo BLTTHS sfia ddi tgi Diiu 9 con Idra ro hon khi quy dinh trinh ty, thu tyc chung minh la theo quy dinh cua BLTTHS; va khi nghi ngd ve tgi cua ngudi bi cao bugc phgm toi chua dugc lam sdng td thi phai xfi ly theo hudng CO lgi cho hg^"*
^* Ban Dy thio Bg luSl To tung Hinh sir i 10/2014.
74
QUYEN DU'QC SUY BOAN VO T0I..
Thic hai. theo quy dinh tgi Diiu 10 BLTTHS, "trdch nhiem chung minh tpi phgm thupc vi cdc ca quan tiin hdnh td l^ng. Bi can, bi cdo cd quyen nhung khdng bupe phdi chung minh la minh vd tpi". Cu thi hon, tai Difiu 33 khoan 1 BLTTHS quy dinh cac co quan tifin hanh ti tung gim: Co quan dieu tra, vien kiim sat, va toa dn. Quy dinh nay la chua phu hgp vdi nfii dung cua quyfin dugc suy dodn vfl tgi, boi ttdch nhiem chung rainh tgi phgra phai vd chi thuflc ve ben bugc tgi (tuc ca quan dieu tra va vien kifim sat). Tda an vdi vai tro Id
"trgng tai" phan xix se chi cdn cfi vao cac chirng cfi va qua trinh ttanh tyng tgi phien toa de ra quyet dinh cua minh. Tda an khflng the cd trach nhiera chiing minh tgi pham. Dflng thdi, cung khong thi quy dinh toa an cd thdra quyfin tta hfl so dfi difiu tra hi sung (Diiu 179 BLTTHS), bdi niu chiing cfi va qua ttinh tranh tung tgi phien toa khong dfi co sd dfi kfit tgi bi cao thi bi cdo phdi dugc suy doan theo hudng co lgi vd dugc tuyfin vd tgi, dugc trd ty do ngay tai phien loa.
Ngoai ra, theo ngi dung Difiu 65 BLTTHS, vific thu thap ehfing cu la "dgc quyen" cua ca quan tifin hdnh td tung - la ben bugc tgi. Do do, hudng tifip can cua cdc CO quan ndy thudng se theo kieu tap tnmg tim chirng cfi buflc toi, cho nen de cd xu hudng dinh kiin, bd qua hay eoi nhe nhiing chfing cfi gd tgi cho bi can^^. Quy dinh nay chdc chdn se dnh huong din quyin dugc suy doan vo tgi cua ngudi bi cdo bugc phgm
tgi, khflng nhimg ttong giai doan diiu tra, rad cd ttong giai doan xet xfi.
Dy thao BLTTHS sfia dfli hdu nhu vdn giu nguyfin cac quy dinh ttfin vi ttach nhiem chung minh tgi phgm (Diiu 10) va thdra quyin ttd hd so difiu tta bfl sung cua toa an (Difiu 273). Quy dinh vfi thu thdp chiing cfi da dugc sfia dii theo hudng ngudi bao chfia eimg co quyin diu thdp chfing cu (khodn 2 Diiu 84, Chuang VII d cac Diiu 112, 120, 121, 122 va 123). Tuy nhien, niu phan tich ky eac quy dinh thi quyin ndy cua ngudi bao chfia ciing rdt hgn chi^*. Ngoai ra, da co quy dinh vfi logi trfi chfing cfi (Diiu 68).
Thu ba, vfi khia canh "quyen giu im Iang", cac quy dinh tgi Difiu 48 khodn 2 difim c, Difiu 49 khoan 2 diira c, Diiu 50 khodn 2 diem g BLTTHS quy dinh ngudi bi tara gifi, bi can, hi cao eo "quyfin trinh bay Idi khai", "quyen ttinh bdy y kiin, tranh Iuan tgi phien toa" - day Id "quyen" chu khong phai la "nghia vy" cua eac chu thfi nay. Dieu nay ciing ddng nghia vol viec cac chu thfi ttfin CO quyen "ndi" hoge "gift im ldng" khi duge ldy ldi khai vd ttong phifin toa. Ngodi ra, ttong Bg luat Hinh su 1999 (BLHS), viec "thanh khdn khai bao" dugc xem !a mgt can cfi dfi giam nhe trach nhiera hinh sy hay thgm chi Id raifin hinh phat;
khong CO quy dinh vific "ira Iang, khong khai bao" hay "khai khflng diing sy that" se
2s Xem: VQ Cong Giao (2014), "Chl djnh quyen con ngudi, qayen cfing din trong Hiln phip nam 2013", trong cufin: Binh lugn khoa hpc Hien phdp nuac Cong hoa xa hgi chu nghia Viel Nam nam 2013.
Nxb. Lao dgng x i h^i, Ha Ndi, tr.l82.
^^ Chang han nhu: quy dinh v l thu thip chiing cft thufic "bi mat nha nudc, bi mat cfing t i c " (khoin 5 Dilu 122); quy djnh nghia vu khong tifit Ifi thflng tin v l than chii khi thu thap chung cft nlu khflng c6 sy ddng y "bing vin b i n " ciia ngudi niy (dilm h khoan 2 Dilu 112); quy dinh v l thiri diem tham gia to tyng ciia ngudi bao chfta (Dilu 118); quy dinh vfi nghia vu gifta bi mat trong hoat dfing td tyng (Dilu 124);...
75
.\HA NUOC VA PHAPLUATSO 5/2015
phai chiu hoac dan den tang nang trach nhiem hinh sy
Dy thao BLTTHS sira doi da bo sung them mgt chii the la "ngudi bi bat" (Dieu 52). Dy thao dang de hai phuong an la:
ngudi bj bat, bi tam giu. bj can co quyen
""Irinh bay Idi khai" hoac co quyen "trinh bay Idi khai hoac tir chfli trinh bay Idi khai"
(Dieu 52. Dieu 53. Dieu 54): va bi cao co quyen "doi dap tai phien toa" hoac bi cao co quyen "doi dap tai phien toa hoac tu choi trinh bay y kifin" (Difiu 55). Theo quan diim cua chiing loi. phuang an 2 la phii hgp, nhung van con nhirng diem can bo sung lam ro nhu "quyfin tu chfli trinh bay , ldi khai" (hay "quyen im Iang") dugc thyc
hien cho dfin khi nao" .
Thic lu, ve khia canh "quyen khong bi huge dua ra ldi khai chong lai chinh minh hodc bugc phai nhan la minh co tgi", Dieu 6 BLTTHS da co nhimg quy djnh ve nghiem cam mgi hinh thfic truy buc, nhuc hinh;
Difiu 72 khoan 2 quy dinh "ldi nhan tgi ciia hi can, bj cao chi co the dugc coi ia chung cir, neu phu hap vdi cac chimg cfi khac cua vii an. Khong dugc dimg ldi nhan tgi cua bj can, hi cao Iam chfing cfi duy nhdt dfi kit toi". Ben canh do. BLHS con quy djnh hai tgi danh la Tgi dimg nhuc hinh (Diiu,298)
\ a Toi birc cung (Dieu 299) nhSm bao ve cho ngirdi bj cao huge pham tgi khong bj ep hiioc phai dua ra Idi khai ching lai chinh minh hoac nhan la minh co tgi.
Tuy nhien, nhirng quy dinh hien hanh la chua day du khi chua the hien hit dugc npi ham cua chong tra tan theo CAT va chua
quy dinh viec loai trfi bang chiing thu dugi tu nhirng hanh dgng tra tan. Du thac BLTTHS sua doi hau nhu van giu nguya nhfing quy djnh tren (Difiu 7, Dieu 75) v J khong CO quy djnh ve "loai trfi bang chfing^
thu dugc do hanh vi tra tan. Dy thao BLHS^
sfia doi hifin cung giu nguyen hai tfli danh !a Tgi dung nhuc hinh (Dieu 373) va Tfli biic cung (Difiu 3 74)^^
Thie ndm. ve thyc tien bao dam quyen dugc suy doan vfl tgi. O nudc ta, mac dii
"nguyen tac tranh tyng" trong xet xii da dugc ghi nhan trong Hien phap cung nhir phap luat to tung hinh sy, nhung thyc te mo hinh to tung van thifin vfi "to tung tham van" ma cac nguyen tac chii dao dgc trung ia "suy doan co tfli" va "tham vdn". Thuc tifin cho thay, trong cac hoat dflng difiu tra, truy to, xet xu, co mgt khuynh hudng nhln nhan ngudi bj cao bugc pham tgi nhu la ngudi da dugc coi la pham tgi, mac dii loi cua hg chua dugc chfing minh^'''. Hoat dgng xet xfi tai phifin toa nang vfi viec xet hoi ciia toa an (Diiu 207 BLTTHS), trong khi do, dang le toa an chi dong vai tro dieu hanh, kifim soat qua trinh tranh luan; con ben truy to phai chil dgng trinh bay cac quan diem buoc tgi ciia minh; ben go tgi, binh dang voi ben bugc tgi, co quyen (nhung khong coi la nghTa vu) trinh bay cac quan difim go tpi cua minh. Toa an se chi can cfi vao cac chiing cfi va ket qua tranh tung tai phien loa de dua ra quyet djnh ciia minh, dong thai ap dung trifit de nguyen tac suy doan vo tgi.
Bdl ban chat cua "quyen im iang" la quyfin khong phai khai bao cho den khi co sir c6 mat ciia ngudi bao chiVa nham tranh tinh trang nguoi bi cao bugc pham loi bi ep bugc phai khai bao hoac nhan toi.
DuthaoBg luai Hinh sir ngay 27/01/2015 -' Xem. Dao Tri Uc (2014), "Bao dam quyfin con ngudi trong to tung hinh su Iheo Hien phap nam 2013", trong cufln: Bmh luan khoa hgc Hien phdp nuac Cong hoa xa hoi chu nghia Vi4i Nam nam 20/i, sach dg din, tr 193.
76
QUYEN DU'QC SUY BOAN VO T0I...
Tbyc trgng tren la nguyen nhdn chinh dan dfin tinh trang an oan sai, ep cung, dung nhuc hinh trong td tung hinh sy d nudc ta hien nay. Du thao BLTTHS sfia dii hien nay dd khae phye dugc phdn ndo nhfing han chfi tren khi di cao ban vai tro ehu dgng eua ben truy td va ben gd tgi trong viec thu thdp chfing cu ciing nhu tranh ludn tgi phifin toa.
Thu sdu, vfi tam gifi, tara giara, day la nhiing bien phap ngan chdn dugc quy dinh trong BLTTHS (Diiu 79, Diiu 86, Difiu 88). Tuy nhifin, quy dinh vd vific dp dung cac bien phap tgm giu, tara giam hien nay con bgc lfl nhieu bat cap, hgn chi, khflng dap fing cac yfiu clu cua gia dinh vfl tgi""^
Chdng hgn nhu quy dinh vi muc dich, can cfi dp dyng bien phap tam gifi, tgm giam con qua rgng, thifiu chi tifit vd thfi hien sy duy y chi da tgo co sd cho sy lara dung cfia ca quan td tung ; mac du co quy dinh vfi chfi do tara gifi, tgm giam rifing (Difiu 89) khac vdi ehi do doi vdi ngudi dang chdp hanh hinh phat tu, nhung thuc te chua dugc dam bao; thdi ban tara giam con dai; pham vi, dii tugng ap dung bifin phdp tara giii, tam giam con qua rgng... Du thao BLTTHS sfia dfli da khde phuc dugc phdn nao nhihig bdt cap trfin nhu quy dinh cy the ban cac cdn cu va cac trudng hgp dp dyng tara giara (Difiu 89, Diiu 97); chi do tam gifi, tgm giam do ludt dinh (Diiu 98).
'" Xem: Nguyen Nggc Chi (2014), "Bao dim thuc hi^n quyln bit khi xim pham ve than thfi, danh dy, nhan phim theo Hiln phip 2013", trong cufin: Binh lugn khoa hgc Hiin phap nu&c C^ng hoa xa hgi chu nghia Viel Nam nSm 2013. sich dSdln, tr.209-2I9.
^' Nhu trfin thyc tl cfi Iinh tr^g cd thl ip dung cic bi?n phip ngan ch$n khic mi khfing cin giam gift (nhu cim di khfii noi cu tru) thi co quan tifin hinh tfi tyng l?i ip dyng bi^n phip tam giam dl thuan tifin cho vific hdi cung hoJtc tien hinh cic bifn phip thu th§p chftng Cll doi vdi bj can.
Thie bdy. vfi tuyen bd vo tgi. BLTTHS quy dinh tda an cd quyin ra quyfit dinh tam dinh ehi hoac dinh chi vy an (Difiu 180);
ban an xet xfi sa thdra cua toa an sfi xdc dinh bi cao co tgi hay khdng eo tgi (Dieu 224), neu bi cao dang bi tara giam khflng co tgi, Hgi dflng xet xu phai tuyen bfl tra tu do ngay tai phien tda (Dieu 227); ban an xet xu phuc thdm cfia tda an co thfi quyfit dinh buy ban an so thdm va dinh chi vu an (Diiu 251). O nhiing trudng hgp nay, ducmg nhifin bi cdo dugc xac dinh la vd tdi boi quyfit dinh hoge ban an cua tda dn. Tuy nhien, mgt thuc tfi hien nay la rat nhifiu quyfit dinh hoac bdn dn tuyen bi cao vfl tfli da c6 hieu lye phap ludt (cd so tham va phiic thara) nhung vdn bi khdng nghi, ddn den tinh trang an oan sai, keo ddi nhifiu ndra rad chua cd kfit qud.
Dieu nay cho thay, cdc ca quan tifin hdnh tfl tung van chua thyc sy dp dyng tinh than cua nguyfin tdc suy dodn vfl tgi.
3. Mot si nhan xet, kien nghi Tfi nhiing phan tieh tren eo the thay, ve CO bdn, cdc ngi dung cua quyfin dugc suy doan vo tgi da dugc the hien trong phap ludt tfl tung hinh sy cfia Vifit Nam, tuy nhifin, ngi dung ciia cae quy dinh hien hanh ehua lot ta het edc khia canh cua quyfin dugc suy dodn vfl tgi; cung vdi do, thye te dam bao (dp dung) quyen nay cho thdy nhifiu bdt cap vd han che. Tren co sd nhfing phan tich tren, cd the dua ra cdc kien nghi nhara dam bdo tot hon quyen dugc suy doan vo tgi ndi rifing, cae quyen con ngudi cua ngudi bi cdo bugc pham tfli noi chung nhu sau:
Thu nhdt, bfl sung quy dinh "nghifira edm tra tdn" vdo Difiu 6 BLTTHS hifin hanh (Difiu 7 ciia Dy thao BLTTHS sfia dii), bdi trfin thyc tfi, cac hanh vi tra tdn dugc sfi dung rat nhifiu trong hoat dflng td tung, dac
NHA NUOC VA PHAP LUAT SO 5/2015
biet id d giai dogn dieu tra. Day Id mgt nguyfin nhdn chu yeu dan dfin tinh trang oan sai trong td tung hifin nay khi md ngudi hi cao huge phgra tfli khdng chiu dyng nfli cdc hdnh vi tra tan khifin hg phdi nhan tfii. Difiu nay dan den sy vi phgm quyen dugc suy dodn vfl tgi va cdc quyen con ngudi khac cua ngudi bi cao bugc pham tgi.
Mat khac, Hifin phap 2013 da co quy dinh vfi cam tra tan (khoan 1 Difiu 20), vd Vifit Nam cung dd thara gia CAT. Cflng udc nay dat ra nghTa vy vdi cac quflc gia thanh vifin phai ngi luat hoa cac quy dinh vfi chflng tra tan. Hien nay, BLTTHS va Dy thao BLTTHS sfia dfli chi nghifim cdm cac hinh thuc "truy bfic, nhuc hinh"; BLHS va Dy thao BLHS ciing gifi nguyen hai tgi danh "Tdi hue cung" va "Tgi dung nhuc hinh". Nhung quy dinh nay mdi chi Id mgt khia cgnh nho cua chdng tra tan, chua phu hgp vdi nfli dung cua khai niem tra tan trong CAT. Do do, cimg vdi vific bi sung quy dinh "nghifim cdm tra tan" trong BLTTHS, can bo hai tfli danh "Tgi bfic cung" va "Tgi dimg nhuc hinh" trong BLHS, thay vao do Id quy dinh vi "Tgi tra tdn" vdi dinh ngiiia ve "tra tan" phdi tuong thich vdi CAT va quy dinh hinh phgt dii vdi tfli danh nay can tuong xfing vdi mfic do cua hdnh vi pham tgi di ran de"'^
Thie hai, sfia dfli quy dinh vfi trach nhiem chung minh tgi phgm tai Difiu 10 BLTTHS vd Difiu 10 Du thdo BLTTHS sfia doi theo hudng, trach nhiem do phai va chi
'- Xem: Vu Cflng Giao, L i Khanh Tung (2014),
"Cam tra tin - budc tifin quan trgng vfi b i o ve quyfin nhan thin trong Hiln phip nam 2013", trong cufln:
Binh lugn khoa hgc Hien phdp nuac Cgng hoa xa hgi chu nghta Viet Nam Viet Nam nam 2013. sach da din, tr.227.
thudc ve CO quan difiu tra va vien kiem sat.
Dflng thdi, ciing cdn bd thdra quyin tra ho so di diiu tra bfl sung cua tda an (Difiu 179 BLTTHS, Difiu 273 Dy thdo BLTTHS sua dfli). Nhfing sfia ddi nay, mgt mdt nham dap fing yfiu cau cua Chifin lugc Cai each tu phap Id "xac dinh ro chfic nang, nhifim vy, thdra quyen va hoan thien td chfic, bg mdy cac ca quan tu phap"; mat khac, nhdm dam bao sy khach quan, vd tu cua toa dn trong qua trinh xet xu vy an. Tda an se chi cdn cfi vdo chiing cfi va qua trinh tranh tung tai phifin toa dfi xdc dinh bi cao co tgi hay khflng CO tfli. Nfiu chiing cfi chua dii de dinh tgi, toa an phdi dp dung triet de nguyen tdc suy doan vfl tfli, theo do tuyfin bi cao vfl tgi va tra ty do ngay tai toa.
Cimg vdi do, can bfl sung quy dinh vfi quyfin gifi im Iang trong Diiu 10 BLTTHS, bdi quyen nay la mgt khia cgnh eua quyin dugc suy dodn vfl tgi — da dugc ghi nhgn trong Hiin phap 2013. Nhirng phdn tich 6 tren cho thay, du thfia nhan hay khflng thfia nhdn, phdp luat to tyng hinh su hien hanh ^ CO quy dinh ve quyen im lang va Dy thao BLTTHS sfia ddi eiing quy dinh quyin nay trong cae difiu cu the ve ngudi tham gia to tung. Tuy nhifin, neu quyfin im lang dugc quy dinh trong Difiu vi "cac nguyfin tdc co ban", gid tri dp dung cua no se tflt hon. Theo do, Diiu 10 BLTTHS se sua thanh: "Trdch nhiim chieng minh lpi phgm thupc ve ca quan dieu tra. cdc ca quan dugc giao nhiem vu liin hdnh mpt so hogt dpng diiu ira vd vien kiem sdt. Ngu&i bi bdt, bi tgm giie, bi can, bi cdo co quyen im lgng vd khdng buoc phdi chieng minh la minh vd tpi"
Thic ba, BLTTHS cdn sua dii, bi sung cac quy dinh vi tara giu, tara giara nhu muc dieh cua bifin phap ngdn chdn nay chi la de
78
QUYEN DU'QC SUY DOAN VO TQI..
"ngan ngua tfli pham"; quy dinh ro cdc trudng hgp, cdn cu vd thdra quyin dp dyng bien phap tam gift, tgra giam; quy dinh cu the va rfit ngdn thdi ban tgm giu, tgm giam ; quy dinh vi chi do tam gifi, tgm giam phai tgo difiu kien di nhiing chfi thi bi tgra giu, tara giara co thi thuc hien tit cac quyen con ngudi cfia rainh, dgc biet la quyfin bdo chfia (tifip can luat su). Ben egnh do, can hoan thifin co ehe bao dara thyc hign quyen khieu ngi, tfl cdo cua bi can, bi cdo doi vdi nhirng vi phara trong hogt dgng to tyng, bdi mdc du BLTTHS da quy dinh quyfin nay nhung chua co ca che dfi dam bdo thyc hien^'*
Thu lu, sira ddi, bfl sung BLTTHS can thfi hifin rd nhiing nfli dung cua quyen dugc to tung cflng bdng trong Hien phap 2013, ddc biet la cac yfiu td vfi ddra bao nguyfin tdc tranh tyng; xet xix kjp thdi, cflng bang, cflng khai; khflng bi kfit an hai lan vfi ciing mflt hanh vi phgm tgi; quyfin bdo chfia - nhiing yiu tfl cd quan he mat thifit vdi quyfin dugc suy dodn vfl tgi. Nhiing sfia doi ndy, ragt mdt Idm tang thfim sy tuong thich cua phap Iuat Viet Nam vdi phap lugt quoc tfi vi t i tyng cflng bang''^ mat khde, no ehde
" Xem: Nguyin Nggc Chi (2014), tii lieu da dSn.
" Xem: Vu Hdng Anh (2014), "Nhftng vin dl d§t ra dfli vdi vi?c thuc thi cic bao dim tfl tyng vdi bi can, bj cio theo Hiln ijhip nim 2013", trong cufin: Binh lugn khoa hgc Hien phdp nuac Cong hoa xa hgi chu nghia Vi^l Nam ndm 2013, sich da dan, tr.207.
Xem: Vu Cdng Giao (2014), "Chfi djnh quyen con ngudi, quyln cflng dan trong Hiln phip nim 2013", trong cudn: Binh lugn khoa hgc Hien phdp nu&c Cgng hoa xa hgi chU nghTa Vi4l Nam nam 2013, sich dadin, tr 182.
chan Cling se giup cho vific xet xfi cua toa an dugc khaeh quan, vd tu hon, nham dam bdo tflt han cdc quyfin con ngudi va trdnh oan sai trong td tung.
Thie ndm. bfin canh cac kien nghi sfia dfli ve radt lap phdp nfiu trfin, mgt giai phap cd tdm quan trgng khdng kem do la edn ndng cao nhdn thfic cua can bg thuc thi phap ludt trong hogt dflng td tyng vfi cdc quyin con ngudi; trach nhifim ddu tranh phong, chdng tgi phara ciing can phai di ciing vdi trach nhiem ton trgng vd bdo vfi cac quyen con ngudi. Thyc tien hien nay cho thay, eac CO quan tien hanh to tung mdi chi chu trgng dfin trdch nhiera ddu tranh phong, chflng tgi phara, vd cd xu hudng nhin nhan ngudi hi cdo buflc phgm tfli da dugc coi la phgm tgi du chua dugc chiing minh. Ddy la ragt trong nhung nguyen nhan chfi yfiu cua van dfi oan sai trong td tyng hien nay, dan den vi phara nghifim trgng cdc quyfin con ngudi.
Tren day Id ragt so kien nghi nham bao dam tflt hon quyen dugc suy doan vfl tgi ndi rifing, cdc quyfin con ngudi ndi ehung trong hogt dgng tfl tyng hien nay d nudc ta.
Vific thyc hien nhung kien nghi nay la can thiit va cdn lam ngay trong qua trinh sfia dii phdp ludt tfl tung hinh su, trien khai thi hanh Hifin phap 2013, va nhdm phfi hgp vdi doi hdi va cdc tieu chuan nhan quyfin qudc tfi trong cae Cflng udc ma Viet Nara da thara gia.
