ThÕ giíi do Mü t¹o ra

(1)

ThÕ giíi do Mü t¹o ra

Robert Kagan. The World America Made. NY.: Alfred A.Knoff, 2012, 149p.

Gia minh giíi thiÖu LTS: Robert A. Kagan, sö gia Mü gèc Hy L¹p, lµ nhµ nghiªn cøu cña ViÖn Brookings, mét tæ chøc nghiªn cøu chÝnh s¸ch (think tank) ë Washington. ¤ng tõng lµ cè vÊn cho Th−îng nghÞ sÜ John McCain tranh chøc Tæng thèng Mü n¨m 2008 vµ hiÖn ®ang lµ cè vÊn vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cho øng cö viªn Mü Mit Romney trong cuéc ch¹y ®ua vµo Nhµ Tr¾ng víi B. Obama trong bÇu cö tæng thèng Mü cuèi n¨m nay.

Ngµy 2/2/2012, tê “The New Republic” ®¨ng bµi viÕt “The myth of American decline – HuyÒn tho¹i vÒ sù suy tµn Mü” cña R. Kagan.

C¸c lËp luËn cña bµi viÕt nµy ®· ®−îc Tæng thèng B. Obama sö dông trong “Th«ng ®iÖp Liªn bang tèi” ngµy 24/2/2012 ®Ó b¸c bá quan ®iÓm cho r»ng søc m¹nh Mü ®ang trong qu¸ tr×nh suy tµn.

Bµi viÕt nµy thùc chÊt lµ nh÷ng luËn ®iÓm chÝnh trong cuèn s¸ch cã tªn The World America Made (ThÕ giíi do Mü t¹o ra) cña

«ng ®−îc ra m¾t cïng kho¶ng thêi gian mµ bµi b¸o xuÊt hiÖn vµ

®ang lµ cuèn s¸ch b¸n ch¹y ë Mü hiÖn nay.

Tr©n träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc néi dung cuèn s¸ch nµy.

h¶i ch¨ng n−íc Mü ®ang suy tµn?

Ph¶i ch¨ng thÕ giíi ®ang ë giai

®o¹n cuèi cña ThÕ kû Mü? §ã lµ nh÷ng c©u hái ®−îc nhiÒu ng−êi ®Æt ra vµ suy ngÉm. Trong cuèn s¸ch nµy, R. Kagan bµn vÒ nh÷ng chñ ®Ò nh− vËy, vµ trªn hÕt lµ trËt tù thÕ giíi hiÖn hµnh tõ sau ChiÕn tranh ThÕ giíi II cho ®Õn nay - TrËt tù thÕ giíi Mü.

Cuèn s¸ch cña R. Kagan gåm 5 phÇn nh−ng bao trïm lµ 3 néi dung chÝnh.

Trong phÇn thø nhÊt, Kagan lý gi¶i kh¸i niÖm TrËt tù thÕ giíi Mü, nhÊn m¹nh ý t−ëng r»ng, n−íc Mü ®ãng mét vai trß quan träng t¹o nªn sù ph¸t triÓn m¹nh vµ nhanh chãng cña d©n chñ trªn thÕ giíi. B»ng viÖc sö dông c¸c ph©n tÝch thèng kª nh−, sù gia t¨ng sè l−îng cña c¸c nÒn d©n chñ trªn thÕ giíi (®−îc tæ chøc Freedom House tiÕn hµnh) vµ t¨ng tr−ëng GDP toµn cÇu, Kagan cho r»ng, n−íc Mü ®· gióp më ra mét “thêi kú vµng son” cña hßa b×nh vµ thÞnh

P

(2)

ThÕ giíi do Mü t¹o ra 53 v−îng cho thÕ giíi trong h¬n nöa thÕ kû

qua. §Ó kh¼ng ®Þnh cho tuyªn bè, n−íc Mü ë trung t©m cña thêi ®¹i hoµn kim nµy, R. Kagan ph©n tÝch vÒ “huyÒn tho¹i cña mét quèc gia hïng m¹nh”, cho r»ng ng−êi Mü “miÔn c−ìng vÒ vai trß l·nh ®¹o toµn cÇu cña m×nh” vµ r»ng ng−êi Mü bÞ cam kÕt lµ ph¶i thóc ®Èy

“lèi sèng Mü”.

Trong khi ®ã, Kagan d−êng nh−

m©u thuÉn víi chÝnh m×nh khi c¶nh b¸o tíi c¸c ®éc gi¶, tõ cuèi thÕ kû XIX, n−íc Mü ®· sö dông vò lùc c¶ chôc lÇn vµ lu«n ë thÕ ch¼ng cßn lùa chän nµo kh¸c. ë ch©u Mü lµ can thiÖp vµo Mexico, Cuba vµ nhiÒu n−íc Trung Mü kh¸c; ë ch©u ¸ lµ chiÕn tranh TriÒu Tiªn, ViÖt Nam, råi Afganistan, Iraq,…

Cho dï víi lý do nµo, ng−êi Mü, v−ît xa bÊt cø d©n téc d©n chñ kh¸c nµo trªn thÕ giíi ngµy nay, coi chiÕn tranh nh−

mét c«ng cô hîp ph¸p, thËm chÝ cèt yÕu, cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i.

Tuy nhiªn, Kagan còng nhÊn m¹nh, vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt cña n−íc Mü, ®−îc t¸ch biÖt khái c¸c n−íc lín kh¸c (trõ Canada vµ Mexico) ®· lµm cho n−íc Mü trë thµnh mét quèc gia b¸ quyÒn nh©n tõ nhÊt mµ thÕ giíi tõng ®−îc thÊy. §èi víi nh÷ng ng−êi ®ång ý r»ng, Mü lµ quèc gia b¸ quyÒn nh©n tõ nhÊt trong lÞch sö thÕ giíi, ®©y lµ mét lËp luËn thuyÕt phôc. §¸ng tiÕc lµ, ®èi víi nh÷ng ng−êi tin n−íc Mü tù cho m×nh lµ trung t©m thÕ giíi mét c¸ch th¸i qu¸ vµ nh÷ng hµnh ®éng qu©n sù vµ chÝnh trÞ

®ã ®· dÉn ®Õn c¸i chÕt cña qu¸ nhiÒu ng−êi kh«ng ph¶i lµ ng−êi Mü vµ th−êng kh«ng ph¶i lµ ng−êi da tr¾ng, th× lËp luËn cña Kagan râ rµng lµ bÞ nghi ngê.

Néi dung thø hai - thÓ hiÖn trong phÇn thø hai vµ thø ba cña cuèn s¸ch,

®−îc t¸c gi¶ sö dông ®Ó thuyÕt phôc

ng−êi ®äc r»ng, nÕu Hoa Kú suy tµn c¶

vÒ kinh tÕ lÉn qu©n sù, th× trong t−¬ng lai gÇn, thÕ giíi cã thÓ sÏ trë nªn b¹o lùc h¬n, hßa b×nh vµ hÖ thèng th−¬ng m¹i tù do quèc tÕ ®Òu bÞ l©m nguy. Kagan cho r»ng mét trong nh÷ng lý do khiÕn ngµy nay thÕ giíi cã Ýt chiÕn tranh h¬n tr−íc kia lµ bëi H¶i qu©n Mü ho¹t ®éng nh− mét lùc l−îng c¶nh s¸t thÕ giíi ®Ó gi÷ sù tù do ®i l¹i trªn biÓn vµ kh¼ng

®Þnh, ®ã lµ mét trong nh÷ng ®ãng gãp quan träng nhÊt cña Mü cho trËt tù thÕ giíi tù do ngµy nay. Sù míi næi cña c¸c c−êng quèc nh− Trung Quèc - tõ ®èi t−îng “h−ëng khèng” (free rider), víi nh÷ng hµnh ®éng gia t¨ng søc m¹nh h¶i qu©n gÇn ®©y cho thÊy râ, n−íc nµy, cã ý ®Þnh “®ãng” chø kh«ng ph¶i “më”

c¸c vïng biÓn quèc tÕ. Vµ Kagan nh×n thÊy b¹o lùc trong t−¬ng lai. §èi víi nhiÒu b¹n ®äc, lËp luËn nµy cña «ng lµ rÊt logic; viÖc lùa chän tù do trªn biÓn lµ nhu cÇu c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o hßa b×nh thÕ giíi, Kagan ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña n−íc Mü ®èi víi thÕ giíi. Tuy cã ý kiÕn cho r»ng, nÕu Kagan chän mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt kh¸c cho hßa b×nh thÕ giíi th×

vÞ trÝ cña n−íc Mü ch¾c ch¾n sÏ tåi h¬n rÊt nhiÒu, nh−ng kÕt luËn cña t¸c gi¶ lµ rÊt thó vÞ vµ ®¸ng l−u ý.

Trong phÇn néi dung thø ba (hai phÇn cuèi cña cuèn s¸ch), Kagan ®i ®Õn t©m ®iÓm cña tranh luËn: n−íc Mü ®ang suy tµn? T¸c gi¶ lËp luËn, n−íc Mü cã lÏ kh«ng suy tµn. Kagan sö dông c¸c sè liÖu thèng kª vÜ m« nh− GDP cña n−íc Mü vµ thÕ giíi trong vßng mét tr¨m n¨m qua ®Ó chøng tá r»ng, c¸c vÊn ®Ò hiÖn t¹i cña n−íc Mü lµ nhÊt thêi vµ kh«ng nÆng nÒ nh− mét sè nhËn ®Þnh

®−a ra. MÆc dï lµ ng−êi l¹c quan vµ ñng hé mét trËt tù thÕ giíi mµ ë ®ã, n−íc Mü

®ãng vai trß chi phèi, Kagan còng nhËn ra, th−êng kh«ng thÓ ph¸t hiÖn ®−îc sù suy tµn cña mét c−êng quèc cho ®Õn khi

(3)

54 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 10.2012

qu¸ muén, bëi “c¸c c−êng quèc hiÕm khi suy tµn ®ét ngét”.

§Ó tiÕp tôc duy tr× søc m¹nh Mü, trËt tù Mü, Kagan nhÊn m¹nh ®Õn ba trô cét chÝnh lµ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ an ninh. Cho dï cã nhiÒu xu h−íng t¸ch chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ an ninh, theo kiÓu

“çc lý t−ëng” khái “çc lîi Ých”, nh−ng theo «ng, trong trËt tù thÕ giíi Mü, chóng hoµn toµn liªn kÕt víi nhau. Do vËy, n−íc Mü cÇn tiÕp tôc theo ®uæi c¶i çch d©n chñ vµ tù do cho çc quèc gia trªn thÕ giíi; vÒ kinh tÕ, n−íc Mü cÇn tiÕp tôc thóc ®Èy vµ cñng cè th−¬ng m¹i tù do quèc tÕ vµ chÕ ®é thÞ tr−êng tù do.

Kagan th¸ch thøc nh÷ng luËn ®iÓm cña mét sè t¸c gi¶ næi tiÕng kh¸c: quan

®iÓm “tù do d©n chñ sÏ chiÕn th¾ng tuyÖt ®èi trªn toµn thÕ giíi” cña Francis Fukuyama; quan ®iÓm “ThÕ giíi ®ang trë nªn Ýt b¹o lùc h¬n” cña nhµ t©m lý häc Steven Pinker, quan ®iÓm sïng b¸i

“Sù c©n b»ng quyÒn lùc” cña Henry Kissinger; hay lý thuyÕt “N−íc Mü bÞ kÐo c¨ng qu¸ ®µ” cña Paul Kennedy.

Nh−ng trªn hÕt, “ThÕ giíi do Mü t¹o ra”

®−îc sö dông ®Ó b¸c bá lý thuyÕt cña John Ikenberry, ng−êi ®· lËp luËn r»ng mét trËt tù thÕ giíi tù do - dùa trªn luËt ph¸p quèc tÕ vµ c¸c thÓ chÕ - sÏ tù duy tr× vµ cã thÓ tån t¹i mµ kh«ng cÇn søc m¹nh Mü hç trî.

Cuèn s¸ch cña Kagan, tuy nhiªn, còng cã nhiÒu vÊn ®Ò cÇn tranh luËn.

Trªn tê “The New York Times”^(∗⁾, t¸c gi¶

Michico Kakutari cho r»ng, ®iÓm thÊt b¹i cña cuèn s¸ch chÝnh lµ logic tranh luËn cña «ng. VÝ dô nh−: t¹o dùng nªn nh÷ng ®èi thñ tranh c·i mµ Kagan cã thÓ dÔ dµng ®¸nh b¹i; hay ë møc ®é nµo

(∗)http://www.nytimes.com/2012/02/14/books/

the-world-america-made-by-robert-kagan.html?

pagewanted=all&_r=0

®Êy, kh«ng thõa nhËn nhiÒu nhµ t−

t−ëng tr−íc «ng còng tõng tranh c·i vÒ nh÷ng lý luËn mµ Kagan ®ang cßn thiÕu sãt. Vµ nh− vËy, ch¾c ch¾n cuèn s¸ch sÏ kh«ng lµm gi¶m bít mèi lo ng¹i cña nh÷ng ng−êi Mü hoµi nghi.

Bµi b×nh luËn cña James Mann trªn

“The Washington Post”^(∗) cho r»ng, mét sè quan ®iÓm cña Kagan kh«ng cã g× lµ míi. NhiÒu chuyªn gia vµ c¸c nhµ ho¹ch

®Þnh chÝnh s¸ch, trong sè ®ã cã Tæng thèng B. Obama vµ Ngo¹i tr−ëng Hillary Rodham Clinton ®· t×m c¸ch xua tan quan niÖm vÒ sù suy tµn cña n−íc Mü b»ng c¸ch chØ ra nh÷ng dù

®o¸n t−¬ng tù trong qu¸ khø vµ ®· ®−îc chøng minh lµ sai. §ã lµ ®iÒu ®· x¶y ra khi Liªn X« phãng thµnh c«ng tªn löa Sputnik vµo nh÷ng n¨m 1950, chiÕn tranh ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1960, sù thÞnh v−îng kinh tÕ cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m 1980. Gièng nh−

nh÷ng ng−êi theo thuyÕt chèng l¹i sù suy tµn kh¸c, Kagan chØ ra kh¶ n¨ng thÝch øng cña n−íc Mü, nhê vµo hÖ thèng chÝnh trÞ më vµ nh÷ng kho¶n tiÒn th−ëng thÝch ®¸ng ®èi víi sù ®æi míi.

ë phÇn kh¸c, Kagan kh«ng tËp trung vµo kh¶ n¨ng n−íc Mü cã thÓ ë vµo t×nh huèng võa ph¶i duy tr× søc m¹nh qu©n sù l©u dµi trong khi bÞ suy gi¶m vÒ kinh tÕ. Bëi trong t×nh h×nh hiÖn nay th× bÊt kú nhµ ngo¹i giao hoÆc sÜ quan qu©n ®éi Mü nµo còng cã thÓ thÊy r»ng n−íc Mü kh«ng cã nhiÒu tiÒn nh− Trung Quèc hay Arab Saudi ®Ó vung tiÒn ra n−íc ngoµi.

¤ng còng kh«ng nãi nhiÒu vÒ nÒn t¶ng trong n−íc cña søc m¹nh Mü. LiÖu n−íc Mü cã tiÕp tôc ng©n s¸ch quèc

(∗) http://www.washingtonpost.com/entertainment/

books/the-world-america-made-by-robert-kagan/

2012/02/21/gIQAGj5d1R_story.html

(4)

ThÕ giíi do Mü t¹o ra 55 phßng lín nh− c¸ch mµ Kagan mong ®îi

- t¹i thêi ®iÓm mµ sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp ®ang t¨ng lªn, khi nhiÒu ng−êi nghÌo vµ tÇng líp trung l−u tin r»ng

®Êt n−íc m×nh ®ang suy tµn ngay ë bªn trong? Kagan viÕt, c¸c kho¶n th©m hôt ng©n s¸ch bÞ ®éi lªn chñ yÕu do chi tiªu phóc lîi t¨ng lªn. Vµ ng©n s¸ch quèc phßng, cho dï bÞ c¾t gi¶m m¹nh mÏ nhÊt (tøc lµ sÏ tiÕt kiÖm ®−îc tõ 50-100 tû USD) – mét phÇn rÊt nhá (kho¶ng 4- 8%) trong th©m hôt ng©n s¸ch lªn tíi 1,5 ngµn tû USD mµ n−íc Mü ph¶i ®èi

mÆt. Nh−ng «ng l¹i kh«ng ®Ò cËp ®Õn vai trß cña c¾t gi¶m thuÕ.

Cuèn s¸ch ®−îc viÕt mét çch gi¶n dÞ, dÔ hiÓu vµ hÇu nh− kh«ng ®ßi hái b¹n ®äc ph¶i cã bÊt cø kiÕn thøc chuyªn s©u nµo ®Ó cã thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng th«ng ®iÖp cña t¸c gi¶. Kagan ®· dÉn d¾t ng−êi ®äc mét çch lý thó ®Ó t×m hiÓu çc vÊn ®Ò mµ c¶ Tæng thèng Obama lÉn øng viªn tæng thèng Mü còng nh− nhiÒu ng−êi Mü vµ cã lÏ nhiÒu ng−êi trªn thÕ giíi ®ang quan t©m.

(tiÕp theo trang 58)

Cuèi cïng, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét sè khuyÕn nghÞ, gåm:

- §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i trong nÕp sèng gia ®×nh ë khu ®« thÞ míi cÇn kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ vÒ kh«ng gian sèng, c¸ch sèng cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. §èi víi gia

®« thÞ sao cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn chung cña céng ®ång khu chung c−.

Nh÷ng tiªu chuÈn kh¾t khe trong qu¶n lý nhµ chung c− cao tÇng ®«i khi còng lµ c¶n trë cho c¸ch sèng cña c¸c gia ®×nh ë nh÷ng m« h×nh nhµ truyÒn thèng. V×

vËy, cÇn gi¸o dôc nhËn thøc cho c¸c gia

- ThiÕt kÕ kh«ng gian c«ng céng còng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè kÕ thõa c¸c m«

®ång, Ban qu¶n lý khu ®« thÞ TH-NC cÇn chó träng ®Èy m¹nh c«ng t¸c ho¹t

C¸c hÖ thèng dÞch vô c«ng céng nh− xö

lý r¸c th¶i, nguån n−íc sinh ho¹t còng cÇn ®−îc ®¶m b¶o.

- M« h×nh chî cã thÓ ®−îc tæ chøc d−íi tÇng 1 cña siªu thÞ, cã lèi tiÕp cËn riªng, ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng còng sÏ lµ mét yÕu tè c¶i thiÖn cuéc sèng khu chung c− cao tÇng.

- Thê cóng tæ tiªn còng lµ mét nÐt

®Ñp truyÒn thèng trong c¸c gia ®×nh ViÖt Nam, mçi c¨n hé chung c− còng nªn

®−îc thiÕt kÕ chu ®¸o kh«ng gian nµy.

Tuy nhiªn, cÇn ph¶i n©ng cao ý thøc cña çc gia ®×nh. CÇn lµm tèt c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn çc quy ®Þnh vÒ phßng, chèng ch¸y, næ ë çc hé gia ®×nh n¬i ®©y.

- NÕp sèng gia ®×nh ë ®« thÞ kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cña riªng c¸c nhµ v¨n hãa vµ x· héi, mµ nã còng cÇn cã sù quan t©m cña c¸c kiÕn tróc s−, ®Ó khi thiÕt kÕ ng«i nhµ cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn phÇn hån cña nã lµ nÕp sèng vµ h¬n n÷a trªn b×nh diÖn réng h¬n quy ho¹ch ®« thÞ lµ sù tæ chøc lèi sèng cho c¶ mét céng ®ång.

LuËn ¸n b¶o vÖ thµnh c«ng t¹i Héi

®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc, häp t¹i tr−êng §¹i häc KHXH&NV, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, th¸ng 5/2011.

giíi thiÖuPV.