• Tidak ada hasil yang ditemukan

Analisis kebutuhan lahan untuk pembangunan ekonomi propinsi sulawesi selatan (Berdasarkan model input-output)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2017

Membagikan "Analisis kebutuhan lahan untuk pembangunan ekonomi propinsi sulawesi selatan (Berdasarkan model input-output)"

Copied!
334
0
0

Teks penuh

(1)

ANALISIS KEBUTUHAN LAHAN

UNTUK PEMBANGUNAN EKONOMI

PRQPINSI SULAWESI SELATAN

(BERDASARKAN MODEL INPUT-OUTPUT)

Oleh

AND1 AMlR HUSRY

FAKULTAS PASCASARJANA KPK IPB - UNHAS

(2)

RINGKASAN

AND1 AMIR HUSRY. A n a l i s i s Kebutuhan Lahan Untuk Pemba- ngunan Ekonomi P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n ( B e r d a s a r k a n Mo-

d e l I n p u t - O u t p u t ) (Di bawah bimbingan LUTFI I . NASOETION

s e b a g a i k e t u a , H . MAS'UD JUNUS dan A . KARIM SALEH s e b a g a i

a n g g o t a )

.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengadakan a n a l i s i s

k e b u t u h a n l a h a n b a g i P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n yang d a p a t

m e n j a d i bahan u n t u k m e n g a t u r p e r s e d i a a n , p e r u n t u k a n dan

penggunaan l a h a n d i S u l a w e s i S e l a t a n . P e n e l i t i a n i n i j u -

g a b e r t u j uan u n t u k m e n g e t a h u i penggunaan model i n p u t - o u t -

p u t dalam a n a l i s i s k e b u t u h a n l a h a n . H a s i l p e n e l i t i a n

b e r g u n a b a g i P e m e r i n t a h P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n dan b a -

g i P e m e r i n t a h Daerah T i n g k a t I 1 d i S u l a w e s i S e l a t a n s e r t a

b a g i P e m e r i n t a h P u s a t u n t u k m e n j a d i masukan d a l a m menyu-

s u n r e n c a n a t a t a guna l a h a n nlaupun s e b a g a i bahan pemban-

d i n g dalani u s a h a m e n g k a j i penggunaan l a h a n d i d a e r a h -

d a e r a h .

B i l a d i t i n j a u d a r i s u d u t r e n c a n a t i n g k a t k a b u p a t e n ,

maka r e n c a n a pembangunan w i l a y a h d a p a t d i p a n d a n g s e b a g a i

r e n c a n a makro ( m a c r o p l a n n i n g )

.

Rencana makro d i p e r l u k a n

u n t u k penyusunan r e n c a n a yang l e n g k a p s e h i n g g a d a p a t d i -

a m a t i k o n s i s t e n s i dan k e t e r s e d i a a n sumber daya yang d i -

p e r l u k a n . S a l a h s a t u sumber daya yang p e n t i n g a d a l a h

sumber d a y a l a h a n . Rencana makro b e r f u n g s i p u l a s e b a g a i

(3)

Rencana meso s e b a g a i r e n c a n a u n t u k penggunaan utama p a d a

s u a t u kawasan, dan r e n c a n a m i k r o s e b a g a i s i t e p l a n n i n g .

Dalam a n a l i s i s k e b u t u h a n l a h a n u n t u k pembangunan e k o -

nomi P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n , p e n g k a j i a n p e r t a m a - t a m a

d i m u l a i dengan menyusun t a b e l i n p u t - o u t p u t S u l a w e s i S e l a -

t a n u n t u k t a h u n 1 9 8 3 , guna m e n g e t a h u i jumlah n i l a i p r o d u k -

s i r e g i o n a l dan s t r u k t u r perekonomian S u l a w e s i S e l a t a n .

B e r d a s a r l a j u perkembangan p r o d u k s i d o m e s t i k b r u t o , d i p r o -

y e k s i jumlah p e r m i n t a a n a k h i r u n t u k s e l a n j u t n y a d i l a k u k a n

p r o y e k s i o u t p u t t a h u n 1988 dan k e b u t u h a n l a h a n u n t u k men-

dukung perkembangan s e k t o r - s e k t o r perekonomian t e r s e b u t .

P r o d u k s i R e g i o n a l B r u t o (PRB) S u l a w e s i S e l a t a n p a d a

t a h u n 1 9 8 3 s e b a n y a k Rp 3 084 6 9 8 , 1 8 j u t a y a n g merupakan

k o n t r i b u s i d a r i 1 7 s e k t o r dalam perekonomian S u l a w e s i S e -

l a t a n . S e k t o r y a n g memberikan k o n t r i b u s i s e c a r a b e r u r u t

a d a l a h s e k t o r : tanaman pangan l a i n n y a 1 6 , 3 5 p e r s e n , i n -

d u s t r i l a i n n y a 1 4 , 9 4 p e r s e n , p a d i 1 2 , 8 1 p e r s e n , p e r d a -

gangan 1 0 , 3 6 p e r s e n , p e n g a n g k u t a n dan k o m u n i k a s i 9 , 7 1

p e r s e n , p e r i k a n a n 9,47 p e r s e n , i n d u s t r i makanan, minuman

d a n tembakau 5 , 5 1 p e r s e n , bangunan 4 , 3 3 p e r s e n , p e t e r n a k -

an 3 , 6 6 p e r s e n , k e u a n g a n , bank dan j a s a p e r u s a h a a n 3 , 5 6

p e r s e n , tanaman p e r k e b u n a n 2 , 2 2 p e r s e n , k o p e r a s i 1 , 7 1 p e r s e n , r e s t o r a n dan h o t e l 1,66 p e r s e n , p e r t a m b a n g a n dan

p e n g g a l i a n 1 , 2 9 p e r s e n , l i s t r i k , g a s dan a i r minum 1,11

(4)

P r o d u k s i Domestilc R e g i o n a l B r u t o (PDRB) S u l a w e s i S e - l a t a n p a d a t a h u n 1983 s e b a n y a k Rp 2 748 3 8 8 , 3 8 j u t a dan impor Rp 336 3 0 9 , 8 0 j u t a , j u m l a h e k s p o r a d a l a h s e b e s a r Rp 694 5 3 1 , 6 7 j u t a a t a u 2 2 , 5 2 p e r s e n d a r i t o t a l n i l a i p r o d u k s i t a h u n 1 9 8 3 . N i l a i e k s p o r t e r b a n y a k b e r s u m b e r

d a r i s e k t o r tanaman p a n g a n l a i n n y a 4 7 , O l p e r s e n dan u r u t - a n k e d u a a d a l a h s e k t o r p e r i k a n a n s e b a n y a k 1 8 , 3 1 p e r s e n

d a r i j u m l a h n i l a i e k s p o r .

N i l a i Tambah B r u t o (1983) s e b a n y a k Rp 2 054 9 8 3 , 9 7 j u t a y a n g t e r d i r i d a r i u p a h dan g a j i 3 2 , 4 p e r s e n , s u r p l u s u s a h a 5 8 , 4 p e r s e n , p e n y u s u t a n 5 , s p e r s e n , dan p a j a k t a k

l a n g s u n g 3 , 7 p e r s e n . K o n t r i b u s i t e r b a n y a k t e r h a d a p n i l a i tambah b e r s u m b e r d a r i s e k t o r tanaman p a n g a n l a i n n y a y a i t u 2 3 , 5 1 p e r s e n d a r i t o t a l n i l a i tambah b r u t o .

Selama t a h u n 1975 s a m p a i d e n g a n t a h u n 1 9 8 3 , PDRB S u - l a w e s i S e l a t a n mengalami p e r t u m b u h a n r a t a - r a t a 7 p e r s e n p e r t a h u n . B e r d a s a r k a n l a j u p e r t u m b u h a n t e r s e b u t , d i b u a t p r o y e k s i j u m l a h p e r m i n t a a n a k h i r dan s e l a n j u t n y a d i k a l i - kan d e n g a n m a t r i k s k e b a l i k a n L e o n t i e f , maka d i p e r o l e h p r o

-

y e k s i n i l a i o u t p u t S u l a w e s i S e l a t a n u n t u k t a h u n 1 9 8 8 , d e -

n g a n d a s a r h a r g a y a n g b e r l a k u p a d a t a h u n 1 9 8 3 . D i sam- p i n g i t u , d e n g a n c a r a y a n g sama d i b u a t p u l a p r o y e k s i n i -

l a i o u t p u t u n t u k l a j u p e r t u m b u h a n p e r m i n t a a n a k h i r s e b e -

s a r 4 p e r s e n .

(5)

b i l a p e r t u m b u h a n 4 p e r s e n , maka n i l a i o u t p u t a d a l a h

Rp 3 673 9 1 9 , 4 2 j u t a . Untuk mendukung l a j u pertumbullan

ekonomi s e b e s a r 7 p e r s e n , maka p a d a a k h i r t a h u n 1 9 8 8 , d i -

p e r l u k a n l a h a n s e l u a s 6 104 174 h a , y a n g t e r d i r i a t a s k e -

b u t u h a n l a h a n u n t u k s e k t o r : p a d i 828 377 h a , tanaman p a -

n g a n l a i n n y a 515 695 h a , p e r k e b u n a n 436 796 h a , p e t e r n a k -

an 4 2 1 588 h a , k e h u t a n a n 3 462 162 h a , p e r i k a n a n ( d a r a t )

1 8 8 408 h a , p e r t a m b a n g a n 26 922 h a , i n d u s t r i makanan, m i -

numan d a n tembakau 9 085 h a , i n d u s t r i l a i n n y a 70 778 h a , 1

l i s t r i k , g a s dan a i r minum 263 h a , bangunan 127 895 h a ,

p e r d a g a n g a n 2 845 h a , r e s t o r a n d a n h o t e l 214 h a , a n g k u t a n d a n k o m u n i k a s i 825 h a , k e u a n g a n , bank d a n j a s a p e r u s a h a a n

1 1 3 h a , j a s a - j a s a 1 3 678 h a d a n k o p e r a s i 530 h a . Cadang-

an l a h a n y a n g m a s i h t e r s i s a p a d a a k h i r t a h u n 1988 a d a l a h

1 4 4 080 h a .

B i l a p e r t u m b u h a n ekonomi s e b e s a r 4 p e r s e n , maka p e -

makaibn l a h a n h a n y a a k a n m e n c a p a i 5 765 377 h a , dan s i s a

s e b a g a i c a d a n g a n a d a l a h 482 877 h a . Dengan d e m i k i a n , s e -

s u d a h P e l i t a I V , l a h a n y a n g t e r s e d i a u n t u k p e r l u a s a n e k o -

nomi d i S u l a w e s i S e l a t a n r e l a t i f s u d a h t e r b a t a s . Untuk

i t u , u s a h a i n t e n s i f i k a s i p e m a k a i a n l a h a n s u d a h p e r l u men -

d a p a t p e r h a t i a n y a n g l e b i h b e s a r . R e k l a m a s i l a h a n k r i t i s

j u g a s u d a h p e r l u d i p e r l u a s

,

guna p e r s i a p a n pengembangan

p e r t a n i a n d a n p e r b a i k a n l i n g k u n g a n h i d u p . B e g i t u p u l a

h u t a n p r o d u k s i y a n g d a p a t d i k o n v e r s i s e l u a s 325 396 h a ,

(6)

p r o d u k t i f . Dalam k a i t a n i n i , t e k n o l o g i p e r t a n i a n p e r l u

d i b e r i p e r h a t i a n yang l e b i h b e s a r , s e b e l u m t i m b u l n y a k e -

s u l i t a n p e n y e d i a a n l a h a n p e r t a n i a n . Walaupun r e s e s i yang

s e d a n g t e r j a d i akan mempengaruhi l a j u perkembangan eltono-

m i dan l a j u k e b u t u h a n l a h a n , t e t a p i k e s u l i t a n p e n y e d i a a n l a h a n t e t a p merupakan p r o b l e m a yang akan t i m b u l kemudian.

Hak-hak a t a s l a h a n yang d i t e r l a n t a r k a n j uga s e y o g i a n y a

d i t i n j a u g m a p e m a n f a a t a n a g a r p r o d u k t i f .

Untuk p e n i n g l t a t a n p r o d u k s i p a d i , m a s i h d i p e r l u k a n

pembukaan a r e a l p e r s a w a h a n b a r u d i samping p e n i n g k a t a n

kemampuan i r i g a s i . T e t a p i a r e a l p a d i l a d a n g p e r l u d i k u -

r a n g i dan d a p a t d i a l i h k a n u n t u k p e r k e b u n a n ( r a k y a t ) a t a u

penggunaan l a i n y a n g l e b i h p r o d u k t i f .

S e k t o r p e t e r n a k a n memerlukan l a h a n k u r a n g l e b i h

400 000 h a p a d a a k h i r t a h u n 1 9 8 8 , dan p o t e n s i padang p e n g -

gembalaan r e l a t i f d a p a t mendukung k e b u t u h a n t e r s e b u t .

Untuk pengembangan s e k t o r p e t e r n a k a n , maka f a k t o r l a h a n

b u k a n l a h s e b a g a i p e m b a t a s , s e h i n g g a p e r l u p e r h a t i a n t e r -

hadap f a k t o r p e n y e d i a a n b i b i t , p a k a n , dan p e r m o d a l a n .

S u b s e k t o r p e r i k a n a n tambak/kolam memerlukan tambahan l a -

han k u r a n g l e b i h 40 000 h a . S e k t o r - s e k t o r l a i n n y a , j u g a

memerlukan tambahan l a h a n y a n g c e n d e r u n g b e r l o k a s i d i

d a e r a h - d a e r a h pemukiman d a n menggeser l a h a n - l a h a n p e r t a -

n i a n .

S e s u a i kemampuan l a h a n , maka k e g i a t a n p r o d u k s i p a d i

(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
(14)
(15)
(16)
(17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22)
(23)
(24)
(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
(30)
(31)
(32)
(33)
(34)
(35)
(36)
(37)
(38)
(39)
(40)
(41)
(42)
(43)
(44)
(45)
(46)
(47)
(48)
(49)
(50)
(51)
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)
(58)
(59)
(60)
(61)
(62)
(63)
(64)
(65)
(66)
(67)
(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
(73)
(74)
(75)
(76)
(77)
(78)
(79)
(80)
(81)
(82)
(83)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)
(89)
(90)
(91)
(92)
(93)
(94)
(95)
(96)
(97)
(98)
(99)
(100)
(101)
(102)
(103)
(104)
(105)
(106)
(107)
(108)
(109)
(110)
(111)
(112)
(113)
(114)
(115)
(116)
(117)
(118)
(119)
(120)
(121)
(122)
(123)
(124)
(125)
(126)
(127)
(128)
(129)
(130)
(131)
(132)
(133)
(134)
(135)
(136)
(137)
(138)
(139)
(140)
(141)
(142)
(143)
(144)
(145)
(146)
(147)
(148)
(149)
(150)
(151)
(152)
(153)
(154)
(155)
(156)
(157)
(158)
(159)
(160)
(161)
(162)
(163)
(164)
(165)

RINGKASAN

AND1 AMIR HUSRY. A n a l i s i s Kebutuhan Lahan Untuk Pemba- ngunan Ekonomi P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n ( B e r d a s a r k a n Mo-

d e l I n p u t - O u t p u t ) (Di bawah bimbingan LUTFI I . NASOETION

s e b a g a i k e t u a , H . MAS'UD JUNUS dan A . KARIM SALEH s e b a g a i

a n g g o t a )

.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengadakan a n a l i s i s

k e b u t u h a n l a h a n b a g i P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n yang d a p a t

m e n j a d i bahan u n t u k m e n g a t u r p e r s e d i a a n , p e r u n t u k a n dan

penggunaan l a h a n d i S u l a w e s i S e l a t a n . P e n e l i t i a n i n i j u -

g a b e r t u j uan u n t u k m e n g e t a h u i penggunaan model i n p u t - o u t -

p u t dalam a n a l i s i s k e b u t u h a n l a h a n . H a s i l p e n e l i t i a n

b e r g u n a b a g i P e m e r i n t a h P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n dan b a -

g i P e m e r i n t a h Daerah T i n g k a t I 1 d i S u l a w e s i S e l a t a n s e r t a

b a g i P e m e r i n t a h P u s a t u n t u k m e n j a d i masukan d a l a m menyu-

s u n r e n c a n a t a t a guna l a h a n nlaupun s e b a g a i bahan pemban-

d i n g dalani u s a h a m e n g k a j i penggunaan l a h a n d i d a e r a h -

d a e r a h .

B i l a d i t i n j a u d a r i s u d u t r e n c a n a t i n g k a t k a b u p a t e n ,

maka r e n c a n a pembangunan w i l a y a h d a p a t d i p a n d a n g s e b a g a i

r e n c a n a makro ( m a c r o p l a n n i n g )

.

Rencana makro d i p e r l u k a n

u n t u k penyusunan r e n c a n a yang l e n g k a p s e h i n g g a d a p a t d i -

a m a t i k o n s i s t e n s i dan k e t e r s e d i a a n sumber daya yang d i -

p e r l u k a n . S a l a h s a t u sumber daya yang p e n t i n g a d a l a h

sumber d a y a l a h a n . Rencana makro b e r f u n g s i p u l a s e b a g a i

(166)

Rencana meso s e b a g a i r e n c a n a u n t u k penggunaan utama p a d a

s u a t u kawasan, dan r e n c a n a m i k r o s e b a g a i s i t e p l a n n i n g .

Dalam a n a l i s i s k e b u t u h a n l a h a n u n t u k pembangunan e k o -

nomi P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n , p e n g k a j i a n p e r t a m a - t a m a

d i m u l a i dengan menyusun t a b e l i n p u t - o u t p u t S u l a w e s i S e l a -

t a n u n t u k t a h u n 1 9 8 3 , guna m e n g e t a h u i jumlah n i l a i p r o d u k -

s i r e g i o n a l dan s t r u k t u r perekonomian S u l a w e s i S e l a t a n .

B e r d a s a r l a j u perkembangan p r o d u k s i d o m e s t i k b r u t o , d i p r o -

y e k s i jumlah p e r m i n t a a n a k h i r u n t u k s e l a n j u t n y a d i l a k u k a n

p r o y e k s i o u t p u t t a h u n 1988 dan k e b u t u h a n l a h a n u n t u k men-

dukung perkembangan s e k t o r - s e k t o r perekonomian t e r s e b u t .

P r o d u k s i R e g i o n a l B r u t o (PRB) S u l a w e s i S e l a t a n p a d a

t a h u n 1 9 8 3 s e b a n y a k Rp 3 084 6 9 8 , 1 8 j u t a y a n g merupakan

k o n t r i b u s i d a r i 1 7 s e k t o r dalam perekonomian S u l a w e s i S e -

l a t a n . S e k t o r y a n g memberikan k o n t r i b u s i s e c a r a b e r u r u t

a d a l a h s e k t o r : tanaman pangan l a i n n y a 1 6 , 3 5 p e r s e n , i n -

d u s t r i l a i n n y a 1 4 , 9 4 p e r s e n , p a d i 1 2 , 8 1 p e r s e n , p e r d a -

gangan 1 0 , 3 6 p e r s e n , p e n g a n g k u t a n dan k o m u n i k a s i 9 , 7 1

p e r s e n , p e r i k a n a n 9,47 p e r s e n , i n d u s t r i makanan, minuman

d a n tembakau 5 , 5 1 p e r s e n , bangunan 4 , 3 3 p e r s e n , p e t e r n a k -

an 3 , 6 6 p e r s e n , k e u a n g a n , bank dan j a s a p e r u s a h a a n 3 , 5 6

p e r s e n , tanaman p e r k e b u n a n 2 , 2 2 p e r s e n , k o p e r a s i 1 , 7 1 p e r s e n , r e s t o r a n dan h o t e l 1,66 p e r s e n , p e r t a m b a n g a n dan

p e n g g a l i a n 1 , 2 9 p e r s e n , l i s t r i k , g a s dan a i r minum 1,11

(167)

P r o d u k s i Domestilc R e g i o n a l B r u t o (PDRB) S u l a w e s i S e - l a t a n p a d a t a h u n 1983 s e b a n y a k Rp 2 748 3 8 8 , 3 8 j u t a dan impor Rp 336 3 0 9 , 8 0 j u t a , j u m l a h e k s p o r a d a l a h s e b e s a r Rp 694 5 3 1 , 6 7 j u t a a t a u 2 2 , 5 2 p e r s e n d a r i t o t a l n i l a i p r o d u k s i t a h u n 1 9 8 3 . N i l a i e k s p o r t e r b a n y a k b e r s u m b e r

d a r i s e k t o r tanaman p a n g a n l a i n n y a 4 7 , O l p e r s e n dan u r u t - a n k e d u a a d a l a h s e k t o r p e r i k a n a n s e b a n y a k 1 8 , 3 1 p e r s e n

d a r i j u m l a h n i l a i e k s p o r .

N i l a i Tambah B r u t o (1983) s e b a n y a k Rp 2 054 9 8 3 , 9 7 j u t a y a n g t e r d i r i d a r i u p a h dan g a j i 3 2 , 4 p e r s e n , s u r p l u s u s a h a 5 8 , 4 p e r s e n , p e n y u s u t a n 5 , s p e r s e n , dan p a j a k t a k

l a n g s u n g 3 , 7 p e r s e n . K o n t r i b u s i t e r b a n y a k t e r h a d a p n i l a i tambah b e r s u m b e r d a r i s e k t o r tanaman p a n g a n l a i n n y a y a i t u 2 3 , 5 1 p e r s e n d a r i t o t a l n i l a i tambah b r u t o .

Selama t a h u n 1975 s a m p a i d e n g a n t a h u n 1 9 8 3 , PDRB S u - l a w e s i S e l a t a n mengalami p e r t u m b u h a n r a t a - r a t a 7 p e r s e n p e r t a h u n . B e r d a s a r k a n l a j u p e r t u m b u h a n t e r s e b u t , d i b u a t p r o y e k s i j u m l a h p e r m i n t a a n a k h i r dan s e l a n j u t n y a d i k a l i - kan d e n g a n m a t r i k s k e b a l i k a n L e o n t i e f , maka d i p e r o l e h p r o

-

y e k s i n i l a i o u t p u t S u l a w e s i S e l a t a n u n t u k t a h u n 1 9 8 8 , d e -

n g a n d a s a r h a r g a y a n g b e r l a k u p a d a t a h u n 1 9 8 3 . D i sam- p i n g i t u , d e n g a n c a r a y a n g sama d i b u a t p u l a p r o y e k s i n i -

l a i o u t p u t u n t u k l a j u p e r t u m b u h a n p e r m i n t a a n a k h i r s e b e -

s a r 4 p e r s e n .

(168)

b i l a p e r t u m b u h a n 4 p e r s e n , maka n i l a i o u t p u t a d a l a h

Rp 3 673 9 1 9 , 4 2 j u t a . Untuk mendukung l a j u pertumbullan

ekonomi s e b e s a r 7 p e r s e n , maka p a d a a k h i r t a h u n 1 9 8 8 , d i -

p e r l u k a n l a h a n s e l u a s 6 104 174 h a , y a n g t e r d i r i a t a s k e -

b u t u h a n l a h a n u n t u k s e k t o r : p a d i 828 377 h a , tanaman p a -

n g a n l a i n n y a 515 695 h a , p e r k e b u n a n 436 796 h a , p e t e r n a k -

an 4 2 1 588 h a , k e h u t a n a n 3 462 162 h a , p e r i k a n a n ( d a r a t )

1 8 8 408 h a , p e r t a m b a n g a n 26 922 h a , i n d u s t r i makanan, m i -

numan d a n tembakau 9 085 h a , i n d u s t r i l a i n n y a 70 778 h a , 1

l i s t r i k , g a s dan a i r minum 263 h a , bangunan 127 895 h a ,

p e r d a g a n g a n 2 845 h a , r e s t o r a n d a n h o t e l 214 h a , a n g k u t a n d a n k o m u n i k a s i 825 h a , k e u a n g a n , bank d a n j a s a p e r u s a h a a n

1 1 3 h a , j a s a - j a s a 1 3 678 h a d a n k o p e r a s i 530 h a . Cadang-

an l a h a n y a n g m a s i h t e r s i s a p a d a a k h i r t a h u n 1988 a d a l a h

1 4 4 080 h a .

B i l a p e r t u m b u h a n ekonomi s e b e s a r 4 p e r s e n , maka p e -

makaibn l a h a n h a n y a a k a n m e n c a p a i 5 765 377 h a , dan s i s a

s e b a g a i c a d a n g a n a d a l a h 482 877 h a . Dengan d e m i k i a n , s e -

s u d a h P e l i t a I V , l a h a n y a n g t e r s e d i a u n t u k p e r l u a s a n e k o -

nomi d i S u l a w e s i S e l a t a n r e l a t i f s u d a h t e r b a t a s . Untuk

i t u , u s a h a i n t e n s i f i k a s i p e m a k a i a n l a h a n s u d a h p e r l u men -

d a p a t p e r h a t i a n y a n g l e b i h b e s a r . R e k l a m a s i l a h a n k r i t i s

j u g a s u d a h p e r l u d i p e r l u a s

,

guna p e r s i a p a n pengembangan

p e r t a n i a n d a n p e r b a i k a n l i n g k u n g a n h i d u p . B e g i t u p u l a

h u t a n p r o d u k s i y a n g d a p a t d i k o n v e r s i s e l u a s 325 396 h a ,

(169)

p r o d u k t i f . Dalam k a i t a n i n i , t e k n o l o g i p e r t a n i a n p e r l u

d i b e r i p e r h a t i a n yang l e b i h b e s a r , s e b e l u m t i m b u l n y a k e -

s u l i t a n p e n y e d i a a n l a h a n p e r t a n i a n . Walaupun r e s e s i yang

s e d a n g t e r j a d i akan mempengaruhi l a j u perkembangan eltono-

m i dan l a j u k e b u t u h a n l a h a n , t e t a p i k e s u l i t a n p e n y e d i a a n l a h a n t e t a p merupakan p r o b l e m a yang akan t i m b u l kemudian.

Hak-hak a t a s l a h a n yang d i t e r l a n t a r k a n j uga s e y o g i a n y a

d i t i n j a u g m a p e m a n f a a t a n a g a r p r o d u k t i f .

Untuk p e n i n g l t a t a n p r o d u k s i p a d i , m a s i h d i p e r l u k a n

pembukaan a r e a l p e r s a w a h a n b a r u d i samping p e n i n g k a t a n

kemampuan i r i g a s i . T e t a p i a r e a l p a d i l a d a n g p e r l u d i k u -

r a n g i dan d a p a t d i a l i h k a n u n t u k p e r k e b u n a n ( r a k y a t ) a t a u

penggunaan l a i n y a n g l e b i h p r o d u k t i f .

S e k t o r p e t e r n a k a n memerlukan l a h a n k u r a n g l e b i h

400 000 h a p a d a a k h i r t a h u n 1 9 8 8 , dan p o t e n s i padang p e n g -

gembalaan r e l a t i f d a p a t mendukung k e b u t u h a n t e r s e b u t .

Untuk pengembangan s e k t o r p e t e r n a k a n , maka f a k t o r l a h a n

b u k a n l a h s e b a g a i p e m b a t a s , s e h i n g g a p e r l u p e r h a t i a n t e r -

hadap f a k t o r p e n y e d i a a n b i b i t , p a k a n , dan p e r m o d a l a n .

S u b s e k t o r p e r i k a n a n tambak/kolam memerlukan tambahan l a -

han k u r a n g l e b i h 40 000 h a . S e k t o r - s e k t o r l a i n n y a , j u g a

memerlukan tambahan l a h a n y a n g c e n d e r u n g b e r l o k a s i d i

d a e r a h - d a e r a h pemukiman d a n menggeser l a h a n - l a h a n p e r t a -

n i a n .

S e s u a i kemampuan l a h a n , maka k e g i a t a n p r o d u k s i p a d i

(170)

M a j e n e , P a l o p o , Wajo, W a t a n s o p p e n g , Gowa, Bulukumba, S i n - j a i , dan Watampone. F a k t o r d a p a t n y a d i s e d i a l t a n p e n g a i r a n dan c u k u p n y a c u r a h h u j a n , memungkinkan p u l a penanaman p a - d i d i d a e r a h l a i n n y a . Tanaman p a l a w i j a l e b i h s e s u a i d i

d a e r a h P a l o p o , M a k a l e , W a t a n s o p p e n g , S i n j a i , Gowa, T a k a - l a r , B a n t a e n g , dan Bulukumba. Tanaman p e r l t e b u n a n s e s u a i d i d a e r a h Mamuju, M a j e n e , P o l e w a l i , M a k a l e , P a l o p o , E n r e -

k a n g , P i n r a n g , P a r e - P a r e , Gowa, T a k a l a r , S i n j a i , dan Wa- t a m p o n e . D a e r a h k a w a s a n h u t a n s e b a g i a n b e s a r d i b a g i a n u t a r a S u l a w e s i S e l a t a n , y a n g r e l a t i f b e r l e b i h d i K a b u p a t e n Mamuju, dan Luwu, t e t a p i d i K a b u p a t e n Gowa, T a k a l a r , J e n e - p o n t o , S e l a y a r , Bulukumba, S i n j a i , B a r r u , E n r e k a n g , P a n g - k e p , dan Wajo, p e r l u penambahan k a w a s a n y a n g b e r f u n g s i

(171)

ANALISIS KEBUTUHAN LAHAN

UNTUK PEMBANGUNAN EKONOMI

PRQPINSI SULAWESI SELATAN

(BERDASARKAN MODEL INPUT-OUTPUT)

Oleh

AND1 AMlR HUSRY

FAKULTAS PASCASARJANA KPK IPB - UNHAS

(172)

RINGKASAN

AND1 AMIR HUSRY. A n a l i s i s Kebutuhan Lahan Untuk Pemba- ngunan Ekonomi P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n ( B e r d a s a r k a n Mo-

d e l I n p u t - O u t p u t ) (Di bawah bimbingan LUTFI I . NASOETION

s e b a g a i k e t u a , H . MAS'UD JUNUS dan A . KARIM SALEH s e b a g a i

a n g g o t a )

.

P e n e l i t i a n i n i b e r t u j u a n u n t u k mengadakan a n a l i s i s

k e b u t u h a n l a h a n b a g i P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n yang d a p a t

m e n j a d i bahan u n t u k m e n g a t u r p e r s e d i a a n , p e r u n t u k a n dan

penggunaan l a h a n d i S u l a w e s i S e l a t a n . P e n e l i t i a n i n i j u -

g a b e r t u j uan u n t u k m e n g e t a h u i penggunaan model i n p u t - o u t -

p u t dalam a n a l i s i s k e b u t u h a n l a h a n . H a s i l p e n e l i t i a n

b e r g u n a b a g i P e m e r i n t a h P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n dan b a -

g i P e m e r i n t a h Daerah T i n g k a t I 1 d i S u l a w e s i S e l a t a n s e r t a

b a g i P e m e r i n t a h P u s a t u n t u k m e n j a d i masukan d a l a m menyu-

s u n r e n c a n a t a t a guna l a h a n nlaupun s e b a g a i bahan pemban-

d i n g dalani u s a h a m e n g k a j i penggunaan l a h a n d i d a e r a h -

d a e r a h .

B i l a d i t i n j a u d a r i s u d u t r e n c a n a t i n g k a t k a b u p a t e n ,

maka r e n c a n a pembangunan w i l a y a h d a p a t d i p a n d a n g s e b a g a i

r e n c a n a makro ( m a c r o p l a n n i n g )

.

Rencana makro d i p e r l u k a n

u n t u k penyusunan r e n c a n a yang l e n g k a p s e h i n g g a d a p a t d i -

a m a t i k o n s i s t e n s i dan k e t e r s e d i a a n sumber daya yang d i -

p e r l u k a n . S a l a h s a t u sumber daya yang p e n t i n g a d a l a h

sumber d a y a l a h a n . Rencana makro b e r f u n g s i p u l a s e b a g a i

(173)

Rencana meso s e b a g a i r e n c a n a u n t u k penggunaan utama p a d a

s u a t u kawasan, dan r e n c a n a m i k r o s e b a g a i s i t e p l a n n i n g .

Dalam a n a l i s i s k e b u t u h a n l a h a n u n t u k pembangunan e k o -

nomi P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n , p e n g k a j i a n p e r t a m a - t a m a

d i m u l a i dengan menyusun t a b e l i n p u t - o u t p u t S u l a w e s i S e l a -

t a n u n t u k t a h u n 1 9 8 3 , guna m e n g e t a h u i jumlah n i l a i p r o d u k -

s i r e g i o n a l dan s t r u k t u r perekonomian S u l a w e s i S e l a t a n .

B e r d a s a r l a j u perkembangan p r o d u k s i d o m e s t i k b r u t o , d i p r o -

y e k s i jumlah p e r m i n t a a n a k h i r u n t u k s e l a n j u t n y a d i l a k u k a n

p r o y e k s i o u t p u t t a h u n 1988 dan k e b u t u h a n l a h a n u n t u k men-

dukung perkembangan s e k t o r - s e k t o r perekonomian t e r s e b u t .

P r o d u k s i R e g i o n a l B r u t o (PRB) S u l a w e s i S e l a t a n p a d a

t a h u n 1 9 8 3 s e b a n y a k Rp 3 084 6 9 8 , 1 8 j u t a y a n g merupakan

k o n t r i b u s i d a r i 1 7 s e k t o r dalam perekonomian S u l a w e s i S e -

l a t a n . S e k t o r y a n g memberikan k o n t r i b u s i s e c a r a b e r u r u t

a d a l a h s e k t o r : tanaman pangan l a i n n y a 1 6 , 3 5 p e r s e n , i n -

d u s t r i l a i n n y a 1 4 , 9 4 p e r s e n , p a d i 1 2 , 8 1 p e r s e n , p e r d a -

gangan 1 0 , 3 6 p e r s e n , p e n g a n g k u t a n dan k o m u n i k a s i 9 , 7 1

p e r s e n , p e r i k a n a n 9,47 p e r s e n , i n d u s t r i makanan, minuman

d a n tembakau 5 , 5 1 p e r s e n , bangunan 4 , 3 3 p e r s e n , p e t e r n a k -

an 3 , 6 6 p e r s e n , k e u a n g a n , bank dan j a s a p e r u s a h a a n 3 , 5 6

p e r s e n , tanaman p e r k e b u n a n 2 , 2 2 p e r s e n , k o p e r a s i 1 , 7 1 p e r s e n , r e s t o r a n dan h o t e l 1,66 p e r s e n , p e r t a m b a n g a n dan

p e n g g a l i a n 1 , 2 9 p e r s e n , l i s t r i k , g a s dan a i r minum 1,11

(174)

P r o d u k s i Domestilc R e g i o n a l B r u t o (PDRB) S u l a w e s i S e - l a t a n p a d a t a h u n 1983 s e b a n y a k Rp 2 748 3 8 8 , 3 8 j u t a dan impor Rp 336 3 0 9 , 8 0 j u t a , j u m l a h e k s p o r a d a l a h s e b e s a r Rp 694 5 3 1 , 6 7 j u t a a t a u 2 2 , 5 2 p e r s e n d a r i t o t a l n i l a i p r o d u k s i t a h u n 1 9 8 3 . N i l a i e k s p o r t e r b a n y a k b e r s u m b e r

d a r i s e k t o r tanaman p a n g a n l a i n n y a 4 7 , O l p e r s e n dan u r u t - a n k e d u a a d a l a h s e k t o r p e r i k a n a n s e b a n y a k 1 8 , 3 1 p e r s e n

d a r i j u m l a h n i l a i e k s p o r .

N i l a i Tambah B r u t o (1983) s e b a n y a k Rp 2 054 9 8 3 , 9 7 j u t a y a n g t e r d i r i d a r i u p a h dan g a j i 3 2 , 4 p e r s e n , s u r p l u s u s a h a 5 8 , 4 p e r s e n , p e n y u s u t a n 5 , s p e r s e n , dan p a j a k t a k

l a n g s u n g 3 , 7 p e r s e n . K o n t r i b u s i t e r b a n y a k t e r h a d a p n i l a i tambah b e r s u m b e r d a r i s e k t o r tanaman p a n g a n l a i n n y a y a i t u 2 3 , 5 1 p e r s e n d a r i t o t a l n i l a i tambah b r u t o .

Selama t a h u n 1975 s a m p a i d e n g a n t a h u n 1 9 8 3 , PDRB S u - l a w e s i S e l a t a n mengalami p e r t u m b u h a n r a t a - r a t a 7 p e r s e n p e r t a h u n . B e r d a s a r k a n l a j u p e r t u m b u h a n t e r s e b u t , d i b u a t p r o y e k s i j u m l a h p e r m i n t a a n a k h i r dan s e l a n j u t n y a d i k a l i - kan d e n g a n m a t r i k s k e b a l i k a n L e o n t i e f , maka d i p e r o l e h p r o

-

y e k s i n i l a i o u t p u t S u l a w e s i S e l a t a n u n t u k t a h u n 1 9 8 8 , d e -

n g a n d a s a r h a r g a y a n g b e r l a k u p a d a t a h u n 1 9 8 3 . D i sam- p i n g i t u , d e n g a n c a r a y a n g sama d i b u a t p u l a p r o y e k s i n i -

l a i o u t p u t u n t u k l a j u p e r t u m b u h a n p e r m i n t a a n a k h i r s e b e -

s a r 4 p e r s e n .

(175)

b i l a p e r t u m b u h a n 4 p e r s e n , maka n i l a i o u t p u t a d a l a h

Rp 3 673 9 1 9 , 4 2 j u t a . Untuk mendukung l a j u pertumbullan

ekonomi s e b e s a r 7 p e r s e n , maka p a d a a k h i r t a h u n 1 9 8 8 , d i -

p e r l u k a n l a h a n s e l u a s 6 104 174 h a , y a n g t e r d i r i a t a s k e -

b u t u h a n l a h a n u n t u k s e k t o r : p a d i 828 377 h a , tanaman p a -

n g a n l a i n n y a 515 695 h a , p e r k e b u n a n 436 796 h a , p e t e r n a k -

an 4 2 1 588 h a , k e h u t a n a n 3 462 162 h a , p e r i k a n a n ( d a r a t )

1 8 8 408 h a , p e r t a m b a n g a n 26 922 h a , i n d u s t r i makanan, m i -

numan d a n tembakau 9 085 h a , i n d u s t r i l a i n n y a 70 778 h a , 1

l i s t r i k , g a s dan a i r minum 263 h a , bangunan 127 895 h a ,

p e r d a g a n g a n 2 845 h a , r e s t o r a n d a n h o t e l 214 h a , a n g k u t a n d a n k o m u n i k a s i 825 h a , k e u a n g a n , bank d a n j a s a p e r u s a h a a n

1 1 3 h a , j a s a - j a s a 1 3 678 h a d a n k o p e r a s i 530 h a . Cadang-

an l a h a n y a n g m a s i h t e r s i s a p a d a a k h i r t a h u n 1988 a d a l a h

1 4 4 080 h a .

B i l a p e r t u m b u h a n ekonomi s e b e s a r 4 p e r s e n , maka p e -

makaibn l a h a n h a n y a a k a n m e n c a p a i 5 765 377 h a , dan s i s a

s e b a g a i c a d a n g a n a d a l a h 482 877 h a . Dengan d e m i k i a n , s e -

s u d a h P e l i t a I V , l a h a n y a n g t e r s e d i a u n t u k p e r l u a s a n e k o -

nomi d i S u l a w e s i S e l a t a n r e l a t i f s u d a h t e r b a t a s . Untuk

i t u , u s a h a i n t e n s i f i k a s i p e m a k a i a n l a h a n s u d a h p e r l u men -

d a p a t p e r h a t i a n y a n g l e b i h b e s a r . R e k l a m a s i l a h a n k r i t i s

j u g a s u d a h p e r l u d i p e r l u a s

,

guna p e r s i a p a n pengembangan

p e r t a n i a n d a n p e r b a i k a n l i n g k u n g a n h i d u p . B e g i t u p u l a

h u t a n p r o d u k s i y a n g d a p a t d i k o n v e r s i s e l u a s 325 396 h a ,

(176)

p r o d u k t i f . Dalam k a i t a n i n i , t e k n o l o g i p e r t a n i a n p e r l u

d i b e r i p e r h a t i a n yang l e b i h b e s a r , s e b e l u m t i m b u l n y a k e -

s u l i t a n p e n y e d i a a n l a h a n p e r t a n i a n . Walaupun r e s e s i yang

s e d a n g t e r j a d i akan mempengaruhi l a j u perkembangan eltono-

m i dan l a j u k e b u t u h a n l a h a n , t e t a p i k e s u l i t a n p e n y e d i a a n l a h a n t e t a p merupakan p r o b l e m a yang akan t i m b u l kemudian.

Hak-hak a t a s l a h a n yang d i t e r l a n t a r k a n j uga s e y o g i a n y a

d i t i n j a u g m a p e m a n f a a t a n a g a r p r o d u k t i f .

Untuk p e n i n g l t a t a n p r o d u k s i p a d i , m a s i h d i p e r l u k a n

pembukaan a r e a l p e r s a w a h a n b a r u d i samping p e n i n g k a t a n

kemampuan i r i g a s i . T e t a p i a r e a l p a d i l a d a n g p e r l u d i k u -

r a n g i dan d a p a t d i a l i h k a n u n t u k p e r k e b u n a n ( r a k y a t ) a t a u

penggunaan l a i n y a n g l e b i h p r o d u k t i f .

S e k t o r p e t e r n a k a n memerlukan l a h a n k u r a n g l e b i h

400 000 h a p a d a a k h i r t a h u n 1 9 8 8 , dan p o t e n s i padang p e n g -

gembalaan r e l a t i f d a p a t mendukung k e b u t u h a n t e r s e b u t .

Untuk pengembangan s e k t o r p e t e r n a k a n , maka f a k t o r l a h a n

b u k a n l a h s e b a g a i p e m b a t a s , s e h i n g g a p e r l u p e r h a t i a n t e r -

hadap f a k t o r p e n y e d i a a n b i b i t , p a k a n , dan p e r m o d a l a n .

S u b s e k t o r p e r i k a n a n tambak/kolam memerlukan tambahan l a -

han k u r a n g l e b i h 40 000 h a . S e k t o r - s e k t o r l a i n n y a , j u g a

memerlukan tambahan l a h a n y a n g c e n d e r u n g b e r l o k a s i d i

d a e r a h - d a e r a h pemukiman d a n menggeser l a h a n - l a h a n p e r t a -

n i a n .

S e s u a i kemampuan l a h a n , maka k e g i a t a n p r o d u k s i p a d i

(177)

M a j e n e , P a l o p o , Wajo, W a t a n s o p p e n g , Gowa, Bulukumba, S i n - j a i , dan Watampone. F a k t o r d a p a t n y a d i s e d i a l t a n p e n g a i r a n dan c u k u p n y a c u r a h h u j a n , memungkinkan p u l a penanaman p a - d i d i d a e r a h l a i n n y a . Tanaman p a l a w i j a l e b i h s e s u a i d i

d a e r a h P a l o p o , M a k a l e , W a t a n s o p p e n g , S i n j a i , Gowa, T a k a - l a r , B a n t a e n g , dan Bulukumba. Tanaman p e r l t e b u n a n s e s u a i d i d a e r a h Mamuju, M a j e n e , P o l e w a l i , M a k a l e , P a l o p o , E n r e -

k a n g , P i n r a n g , P a r e - P a r e , Gowa, T a k a l a r , S i n j a i , dan Wa- t a m p o n e . D a e r a h k a w a s a n h u t a n s e b a g i a n b e s a r d i b a g i a n u t a r a S u l a w e s i S e l a t a n , y a n g r e l a t i f b e r l e b i h d i K a b u p a t e n Mamuju, dan Luwu, t e t a p i d i K a b u p a t e n Gowa, T a k a l a r , J e n e - p o n t o , S e l a y a r , Bulukumba, S i n j a i , B a r r u , E n r e k a n g , P a n g - k e p , dan Wajo, p e r l u penambahan k a w a s a n y a n g b e r f u n g s i

(178)

ANALISI S KEBUTUMAN LAHAN

UNTUK PEMBANGUNAN EKONOMI PROPINSI SULAWESI SELATAN

(BERDASARKAN MODEL INPUT-OUTPUT)

o l e h A . A M I R HUSRY

T e s i s s e b a g a i s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r M a g i s t e r S a i n s

p a d a

F a k u l t a s P a s c a s a r j a n a , KPK IPB - UNHAS

FAKULTAS PASCASARJANA

,

KPK IPB - UNHAS
(179)

J u d u l t e s i s : ANALISIS KEBUTUHAN LAHAN UNTUK PEM-

BANGUNAN EKONOMI PROPINSI SULAWESI

SELATAN (BERDASAKKAN MODEL INPUT - OUTPUT)

Nama m a h a s i s w a : A N D 1 AMIR HUSRY Nomor p o k o k : 8352016

M e n y e t u j u i

1 . K o m i s i P e n a s i h a t

( D r I r L u t f i I . Nasoetion) K e t u a

( D r Ir H. M a s ' u d J u n u s ) ( D r A. K a r i m S a l e h )

A n g g o t a A n g g o t a

K e t u a B i d a n g K e a h l i a n n F a k u l t a s P a s c a - P e r e n c a n a a n Pengembangan

W i l a y a h P e d e s a a n (PWD)

(180)

UCAPAN TERIMA KASIH

T e s i s i n i d i s u s u n d a l a m r a n g k a memenuhi s a l a h s a t u s y a r a t u n t u k memperoleh g e l a r M a g i s t e r S a i n s p a d a P r o g r a m P a s c a s a r j a n a ( K e g i a t a n P e r o l e h a n K r e d i t / K P K ) I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor - U n i v e r s i t a s M a s a n u d d i n . T e s i s b e r j u d u l A n a l i s i s K e b u t u h a n Lahan u n t u k Pembangunan Ekonomi P r o -

p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n merupakan s a l a h s a t u a p l i k a s i mo- d e l i n p u t - o u t p u t d a l a m r a n g k a p e r e n c a n a a n pembangunan w i - l a y a h .

Dalam p e n y u s u n a n t e s i s i n i , p e n u l i s t e l a h m e n d a p a t b a n y a k b a n t u a n d a r i b e r b a g a i p i h a k , m u l a i d a r i p e r s i a p a n

p e l a k s a n a a n p e n e l i t i a n , p e n g o l a h a n . d a t a s a m p a i p a d a p e - n y u s u n a n p e n g e t i k a n n a s k a h . Sehubungan d e n g a n b a n t u a n -

b a n t u a n t e r s e b u t , p e n u l i s p e r t a r n a - t a m a m e r a s a p a t u t meng- u c a p k a n t e r i m a k a s i h k e p a d a Komisi P e n a s i h a t , Bapak

D r I r L u t f i I . N a s o e t i o n , Bapak D r I r M. M a s ' u d J u n u s d a n Bapak D r A . Karim S a l e h , y a n g t e l a h membimbing p e n u l i s d e n g a n p e n u h k e t e k u n a n dan k e r a m a h a n , m u l a i d a r i k e g i a t a n p e n e l i t i a n s a m p a i p a d a p e n y e l e s a i a n t e s i s .

Ucapan t e r i m a l t a s i h s e l a n j u t n y a d i s a m p a i l t a n k e p a d a G u b e r n u r P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n b e s e r t a s t a f y a n g t e -

l a h membantu p e n u l i s s e h i n g g a p e n e l i t i a n d a p a t b e r l a n g - s u n g d e n g a n l a n c a r . S e c a r a k h u s u s , p e n u l i s mengucapkan t e r i m a k a s i h k e p a d a Bapak D r s . H . S u m i t r o Maskun, K e p a l a

(181)

Badan p e n d i d i k a n d a n L a t i h a n Departemen Dalam N e g e r i a t a s

s e g a l a p e t u n j u k dan d o r o n g a n s e r t a i j i n y a n g t e l a h d i b e r i -

k a n s e h i n g g a p e n u l i s d a p a t m e n g i k u t i p e n d i d i k a n p a s c a s a r -

j a n a

.

Kepada Bapak D r I . Made S a n d y , Bapak D r A . H a l i d Nambo dan Bapak Mohammad A s t a B s t , j u g a d i u c a p k a n banyak

t e r i m a k a s i h a t a s b i m b i n g a n clan b a n t u a n d a t a y a n g t e l a h

d i b e r i k a n k e p a d a p e n u l i s . Ucapan t e r i m a k a s i h j u g a p e n u -

l i s u c a p k a n k e p a d a semua kawan-kawan, b a i k d i U n i v e r s i t a s

H a s a n u d d i n maupun d i I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor, dan d i De-

p a r t e m e n Dalam N e g e r i y a n g t e l a h membantu p e n u l i s s e h i n g -

g a t e s i s i n i d a p a t d i w u j u d k a n . Kepada k e d u a o r a n g t u a

p e n u l i s - H . Andi Museng dan H . Andi M a t a h a r i s e r t a k e p a -

d a k e l u a r g a dan a n a k - a n a k , t e r i m a k a s i h y a n g d a l a m a t a s

s e g a l a p e n g e r t i a n s e l a m a m e n g i k u t i p e n d i d i k a n . B e g i t u

p u l a , k e p a d a s a u d a r a Djoko Soeyoedono d a n Ny. S u d a n a r

S o e y o e d o n o , d i u c S p k a n t e r i m a k a s i h a t a s b a n t u a n n y a d a l a m

p e n g e t i k a n n a s k a h .

A k h i r n y a , k e p a d a A l l a h S.W.T, p e n u l i s memanjatkan

s y u k u r dan p u j i k e k h a d i r a t h f y a a t a s s e g a l a K a r u n i a y a n g

t e l a h d i b e r i k a n dan memohon b e r k a t

-

p a h a l a k e p a d a semua

y a n g t e l a h membantu p e n u l i s .

P e n u l i s

(182)

RIWAYAT HIDUP

P e n u l i s - Andi A m i r Husry - l a h i r p a d a t a n g g a l 8

A g u s t u s 1948 d i Watampone, S u l a w e s i S e l a t a n . Anak k e d u a

d a r i H . Andi Huseng ( a y a h ) dan H . Andi h l a t a h a r i ( i b u )

.

Pada t a h u n 1972 d i a n g k a t s e b a g a i a s i s t e n l u a r b i a s a

p a d a F a k u l t a s Ekonomi U n i v e r s i t a s Masanuddin dan p a d a t a -

hun 1974 m e n y e l e s a i k a n s t u d i p a d a F a k u l t a s Ekonomi U n i -

v e r s i t a s H a s a n u d d i n . Pada t a h u n 1975 d i a n g k a t s e b a g a i

d o s e n t e t a p p a d a I n s t i t u t Keguruan dan Ilmu P e n d i d i k a n

Ujung Pandang. D i samping i t u , m e n j a b a t s e b a g a i S e k r e t a - r i s F a k u l t a s Ekonomi U n i v e r s i t a s hiuslim I n d o n e s i a d i

Uj ung Pandang.

Tahun 1979 b e a a l i h ke Departemen Dalam N e g e r i dan

d i t e m p a t k a n p a d a Badan P e n d i d i k a n dan L a t i h a n Departemen

Dalam N e g e r i d i J a k a r t a sampai s e k a r a n g . B e b e r a p a p e n -

d i d i k a n s i n g k a t t e l a h p e n u l i s i k u t i a n t a r a l a i n Kursus

K e t e r a m p i l a n Manajemen d a r i US-AID, L a t i h a n P e r e n c a n a a n

Pembangunan Daerah, L a t i h a n Manajemen d i S i n g a p u r a , dan

k u r s u s k e d i n a s a n l a i n n y a .

Tahun 1980 merangkap s e b a g a i S e k r e t a r i s Altademi I n -

d u s t r i J a k a r t a , d i samping m e n g a j a r pada l a t i h a n dan p e n -

d i d i k a n yang d i l a k s a n a k a n o l e h Departemen Dalam N e g e r i

(183)

P a d a t a h u n 1 9 7 4 , menikah dengan f l a y a t i dan t e l a h d i -

k a r u n i a i linia o r a n g a n a k , masing - m a s i n g : A n s a r Firman

(184)

DAFTAR I S 1

Halaman DAFTAR TABEL

. . .

v i i i

DAFTAR GAMBAR

. . .

X

DAFTAR LAMP1 RAN

. . .

x i PENDAHULUAN

. . .

1

. . .

L a t a r B e l a k a n g 1

T u j u a n dan Kegunaan P e n e l i t i a n

. . .

7

KERANGKA TEORITIS

. . .

9

. . .

P e n g e r t i a n Lahan 9

...

Kebutuhan Lahan 11

. . .

P e r e n c a n a a n W i l a y a h 1 7

. . .

Pembangunan Ekonomi 2 0

. . .

I n p u t - O u t p u t d a l a m P e r e n c a n a a n 2 6

. . .

METODOLOGI PENELITIAN 4 0

. . .

Keadaan Umum D a e r a h P e n e l i t i a n 4 0

. . .

Metode Pengumpulan D a t a 4 2

...

Metode P e n g a m b i l a n Contoh 4 5

. . .

D a t a dan P e n g u k u r a n n y a 4 6

. . .

MODEL ANALISIS 4 9

. . .

Penyusunan T a b e l I n p u t - O u t p u t 4 9

...

A n a l i s i s Kebutuhan Lahan 5 5

. . .

PEMBAHASAK HASI-L PENELITIAN 5 7

. . .

S t r u k t u r P e r e k o n o m i a n S u l a w e s i S e l a t a n 5 7

....

Pertumbuhan Ekonomi dan P r o y e k s i O u t p u t 6 8

(185)

DAFTAR I S 1 ( l a n j u t a n )

P e n g g u n a a n Lahan d i S u l a w e s i S e l a t a n

...

7 3 H a k - h a k A t a s Lahan

...

78

R a s i o O u t p u t d e n g a n Penggunaan Lahan

. . .

7 9

. . .

A n a l i s i s Kebutuhan Lahan 86

. . .

KESIMPULAN DAN SARAN-SARAN 128

. . .

K e s i m p u l a n 1 2 8

S a r a n - s a r a n

. . .

1 3 3 DAFTAR PUSTAKA

. . .

1 3 6

. . .

(186)

DAFTAR TABEL

Nomor

Teks

h a s , J u m l a h Penduduk dan Rumah Tangga d i S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1 9 8 3

...

P r o d u k s i Domestik R e g i o n a l B r u t o P r o p i n s i

S u l a w e s i S e l a t a n M e n u r u t Lapangan Usaha A t a s D a s a r H a r g a B e r l a k u 1 9 8 0 -

...

1982 (Dalam J u t a a n R u p i a h )

M a t r i k s T r a n s a k s i I n p u t - O u t p u t P r o p i n s i

...

S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1 9 8 3

K o m p o s i s i P r o d u k s i R e g i o n a l M e n u r u t S e k t o r

...

Tahun 1 9 8 3

K o m p o s i s i Impor d a n E k s p o r P r o p i n s i

. . .

S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1 9 8 3

K o m p o s i s i P r o d u k s i D o m e s t i k R e g i o n a l B r u t o P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1 9 8 3 K o m p o s i s i N i l a i Tambah B r u t o S e k t o r - s e k t o r

P e r e k o n o m i a n P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a - t a n Tahun 1 9 8 3

...

....

P e r s e n t a s e K o m p o s i s i P e r m i n t a a n A k h i r Perkembangan P r o d u k s i D o m e s t i k R e g i o n a l

B r u t o P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1 9 7 5 - 1 9 8 3 (Dalam P e r s e n t a s e Tahun D a s a r 1 9 7 5 )

...

P r o y e k s i P e r m i n t a a n A k h i r P r o p i n s i S u l a w e -

s i S e l a t a n Tahun 1988 Dengan L a j u

4 P e r s e n dan 7 P e r s e n p e r Tahun

....

P r o y e k s i N i l a i O u t p u t D o m e s t i k P r o p i n s i
(187)

DAFTAR TABEL ( l a n j u t a n )

1 3 . Kebutuhan Lahan Tahun 1988 J i k a P e r t u m b u h - an Ekonomi 7 P e r s e n d a n Penggunaan

Lahan d i S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1 9 8 3 110 1 4 . P r o y e k s i Kebutuhan Lahan d i S u l a w e s i S e l a -

t a n Tahun 1988 dengan L a j u P e r t u m b u h - an Ekonomi 4 P e r s e n p e r Tahun (Tahun

D a s a r 1 9 8 3 )

..

...

...

...

.

..

... . ..

...

.

.

1 1 3 1 5 . Kebutuhan Lahan Tahun 1988 J i k a P e r t u m b u h -

an Ekonomi 4 P e r s e n dan Penggunaan

(188)

DAFTAR GAMBAR

Nomor Halaman

1. T a b e l I n p u t - O u t p u t ( d i s e d e r h a n a k a n )

....

35

2 . T a b e l I n p u t - O u t p u t ( d i s e d e r h a n a k a n )

.

.

. .

4 9

3 . Perkembangan P r o d u k s i Domestik R e g i o n a l B r u t o P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n

[image:188.608.92.518.67.817.2]
(189)

Nomor

DAF TAR LAMP I RAN

Luas P e n g g u n a a n Lahan d i P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1980

. . .

(Dalam Ha) 142

K l a s i f i k a s i S e k t o r - s e k t o r P e r e k o n o m i a n

. . .

S u l a w e s i S e l a t a n Tahun 1 9 8 3 144

M a t r i k s N i l a i K o e f i s i e n T e k n o l o g i A n t a r S e k t o r I n p u t - O u t p u t P r o p i n s i S u l a -

. . .

w e s i S e l a t a n 1 4 6 K e b a l i k a n M a t r i k s L e o n t i e f Untuk I n p u t -

O u t p u t S u l a w e s i S e l a t a n

. . .

14 7 Luas d a n P e n y e b a r a n H u t a n K e s e p a k a t a n d i

S u l a w e s i S e l a t a n ( h a )

. . .

1 4 8 Luas d a n P e n y e b a r a n D a e r a h A l i r a n S u n g a i

. . .

(DAS) d i S u l a w e s i S e l a t a n 150 P e t a P o t e n s i K e b u t u h a n Lahan Untuk Pem-

(190)

PENDAHU LUAN

L a t a r B e l a k a n g

Pentbangunan yang d i l a k s a n a l t a n d i I n d o n e s i a p a d a s a a t

i n i d i d a s a r k a n p a d a Rencana Pert~bangunan Lima Tahun Keem-

p a t (REPELITA IV)

.

Rencana Pembangunan Lima Tahun t e r s e -

b u t d i b u a t b a i k p a d a t i n g k a t n a s i o n a l , maupun p a d a t i n g -

k a t p r o p i n s i ( D a e r a h T i n g k a t I ) , d a n p a d a t i n g k a t k a b u p a -

t e n ( D a e r a h T i n g k a t 1 1 )

.

Rencana pembangunan p a d a t i n g -

k a t p r o p i n s i s e r i n g p u l a d i s e b u t Rencana Pentbangunan I l r i l a -

y a h . S a l a h s a t u m a s a l a h utama y a n g d i h a d a p i d a l a m p e n y u -

s u n a n r e n c a n a pembangunan w i l a y a h a d a l a h a n a l i s i s sunlber

d a y a d a n t u j u a n p e m a n f a a t a n n y a y a n g d a p a t d i p e r g u n a k a n u n -

t u k pembangunan w i l a y a h ( H a n a f i a h , 1 9 8 3 ) .

B i l a d i t i n j a u d a r i s u d u t r e n c a n a t i n g k a t k a b u p a t e n ,

maka r e n c a n a pelnbangunan w i l a y a h d a p a t d i p a n d a n g s e b a g a i

r e n c a n a makro (macroplann*)

.

F a r i d a d (1981) mengemuka-

k a n bahwa r e n c a n a makro d i p e r l u k a n u n t u k p e n y u s u n a n r e n -

c a n a y a n g l e n g k a p . Dengan p e n y u s u n a n r e n c a n a makro maka

d a p a t d i a m a t i k o n s i s t e n s i d a n k e t e r s e d i a a n sumber d a y a

y a n g d i p e r l u k a n d a l a m hubungan d e n g a n k e b u t u h a n a k a n sum-

b e r d a y a t e r s e b u t . S a l a h s a t u sumber d a y a y a n g s a n g a t

p e n t i n g dalani pembangunan a d a l a h s u n ~ h e r d a y a l a h a n .

Rencana makro b e r f u n g s i p u l a s e b a g a i t i t i k t o l a k u n -

t u k p e n y u s u n a n r e n c a n a d e n g a n l i n g k u p y a n g l e b i h s e m p i t

(191)

2

penggunaan sumber d a y a l a h a n , nlalta r e n c a n a meso d a p a t b e -

r u p a p e r e n c a n a a n t a t a r u a n g yang menyangkut p e n e t a p a n

p e n g g u n a a n utama a t a s l a h a n p a d a s u a t u a r e a l t e r t e n t u

a t a u p a d a s u a t u k a w a s a n . Rencana m i k r o rnerupakan r e n c a n a

l a n j u t a n d a r i t i n g k a t meso. P a d a r e n c a n a m i k r o , p e n g g u -

n a a n s p e s i f i k d a r i s u a t u b i d a n g l a h a n s u d a h d a p a t d i t e n -

t u k a n a t a u merupakan

-

s i t e p l a n n i n ~ ~ . llengan d e n i i k i a n , r e n -

cans makro, meso, dan m i k r o ~ n e r u p a k a n s u a t u r a n g k a i a n d a -

lam u s a h a p e m a n f a a t a n sumber d a y a s e c a r a o p t i m a l .

Dalam p e l a k s a n a a n pembangunan d a r i waktu k e w a k t u ,

p e r a n a n a t a u f u n g s i l a h a n s e b a g a i ' r u a n g ' t e m p a t p e l a k s a -

n a a n k e g i a t a n pembangunan s e m a k i n p e n t i n g . T u n t u t a n k e -

b u t u h a n h i d u p penduduk u n t u k m e n c a p a i t i n g k a t k e s e j a h t e -

r a a n y a n g l e b i h t i n g g i s e m a k i n b a n y a k , s e h i n g g a volume

d a n j e n i s k e g i a t a n s e m a k i n banyak y a n g memerlukan r u a n g .

Bersamaan d e n g a n volume d a n j e n i s k e g i a t a n ekonomi

y a n g m e n i n g k a t t e r s e b u t , jumlah penduduk s e m a k i n b e r t a m -

b a h p u l a . P e r t a m b a h a n penduduk d i I n d o n e s i a y a n g s e b e -

s a r 2 . 3 2 % p e r t a h u n membatia i m p l i k a s i k e b u t u h a n r u a n g

y a n g l e b i h l u a s u n t u k k e b u t u h a n p e r u m a h a n , p e n d i d i k a n ,

p e r t a n i a n dan l a i n - l a i n . P r o p i n s i S u l a w e s i S e l a t a n nieng-

a l a m i l a j u p e r t u m b u h a n j u m l a h penduduk r a t a - r a t a s e b e s a r

2 . 0 3 % s e l a m a t a h u n 1979 s a m p a i dengan t a h u n 1 9 8 3 . L a j u

p e r t u m b u h a n jumlah penduduk t e r s e b u t , b e r s a m a a n dengan

p e r t a m b a h a n jumlah rumah t a n g g a y a n g r a t a - r a t a s e b e s a r

(192)

3

Pada d a s a r n y a , s e t i a p k e g i a t a n ekonomi memerlukan

l a h a n s e b a g a i r u a n g b a g i b e r l a n g s u n g n y a s u a t u k e g i a t a n .

Oleh k a r e n a l u a s l a h a n r e l a t i f t i d a l < b e r t a m b a h , seclangkan

j u m l a h k e g i a t a n d a n penduduk y a n g membutuhkan l a h a n sema-

k i n b a n y a k , inaka t i m b u l p e r s a i n g a n t e r h a d a p b e r b a g a i k e -

mungkinan a 1 t e r n a t i f p e n g g u n a a n l a h a n

.

Kemungkinan p e n g - gunaan l a h a n a n t a r a b e r

Gambar

Tabel Input-Output (disederhanakan) ....
Tabel i n p u t - o u t p u t  s e c a r a
Tabel i n p u t - o u t p u t  dapat memberikan s u a t u  kerangka
Tabel t r a n s a k s i .
+7

Referensi

Dokumen terkait

Hambatan ini akan bertambah besar jika diameter ban semakin kecil dan ban semakin lebar, jalannya kasar atau tidak, tekanan ban semakin rendah,

Penelitian ini bertujuan untuk mengetahui tingkat Perbedaan Hasil Belajar Memahami Pengukuran Komponen Elektronika (MPKE) Antara Siswa Yang Diajarkan Dengan Model

FEBRIANTO, AZIZA RESTU: The Comparison of Students’ Achievement in Writing Descriptive Text between Natural School and Regular School, research in SMP Negeri 22 Semarang and SMP

Pada perkebunan kelapa sawit yang populasi kumbangnya tinggi, fruit set paling banyak dipengaruhi oleh kumbang, sebaliknya, perkebunan yang populasi kumbangnya rendah, maka peran

Saya telah memilih tajuk Sejarah Perubahan Sukatan Pelajaran Tingkatan 6 di SMK Bau. Saya memilih tajuk ini kerana kawasan kajian saya terdapat sebuah sekolah menengah yang

Tabel berikut merupakan jumlah kasus resistensi kuman Mycobacterium tuberculosis terhadap antibiotik lini pertama pengobatan tuberkulosis pada pasien TB paru RSUP Fatmawati

Besaran Iuran yang wajib dibayar oleh Badan Usaha yang melakukan Kegiatan Usaha Pengangkutan Gas Bumi Melalui Pipa pada Ruas Transmisi dan/atau pada Wilayah Jaringan

Posisi badan menghadap arah sasaran, salah satu kaki ke depan, bola dipegang dan dilambungkan dengan satu tangan, bola dipukul dengan gerakan tangan dari depan ke arah belakang