TEKSTİL TEKNOLOJİLERİ
EL KİTABI
Yaşar ÇİFTÇİ
İSTANBUL GÜMRÜK LABORATUVAR
MÜDÜRÜ
TEKSTİL LABORATUVARININ SORUMLU OLDUĞU
FASILLAR AŞAĞIDA BELİRTİLMİŞTİR
Fasıl No
Fasıl Başlığı
41 Ham Postlar, Deriler (Kürkler Hariç) ve Köseleler
42 Deri Eşya; Saraciye Eşyası ve Eyer Ve Koşum Takımları; Seyahat Eşyası, El Çantaları ve Benzeri Mahfazalar; Hayvan Bağırsağından Mamul Eşya (İpek Böceği Guddesi Hariç)
43 Postlar, Kürkler ve Taklit Kürkler; Bunların Mamulleri
44 Ağaç ve Ahşap Eşya; Odun Kömürü; Mantar Ve Mantardan Mamul Eşya; Hasırdan, Sazdan veya Örülmeye Elverişli Diğer Maddelerden Mamuller; Sepetçi ve Hasırcı Eşyası
45 Mantar ve Mantardan Eşya
46 Hasırdan, Sazdan veya Örülmeye Elverişli Diğer Maddelerden Mamuller; Sepetçi ve Hasırcı Eşyası
47 Odun veya Diğer Selülozik Maddelerin Hamurları; Geri Kazanılmış Kağıt veya Karton Döküntü, Kırpıntı ve Hurdalar
48 Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurundan, Kağıttan veya Kartondan Eşya
49 Basılı Kitaplar, Gazeteler, Resimler ve Baskı Sanayinin Diğer Mamulleri; El ve Makina Yazısı Metinler ve Planlar
50 İpek
51 Yapağı ve Yün, İnce veya Kaba Hayvan Kılı; At Kılından İplik ve Dokunmuş Mensucat
52 Pamuk
53 Dokumaya Elverişli Diğer Bitkisel Lifler; Kağıt İpliği Ve Kağıt İpliğinden Dokunmuş Mensucat
54 Sentetik ve suni filamentler, şeritler ve benzeri sentetik ve suni dokumaya elverişli maddelerSuni Filamentler
55 Sentetik ve Suni Devamsız Lifler 56
Vatka, Ke Vatka, Keçe ve Dokunmamış Mensucat; Özel İplikler; Sicim, Kordon, İp, Halat ve Bunlardan Mamul Eşya
57 Halılar Ve Dokumaya Elverişli Maddelerden Diğer Yer Kaplamaları
58 Özel Dokunmuş Mensucat; Tufte Edilmiş Dokumaya Elverişli Mensucat; Dantela, Duvar Halıları; Şeritçi ve Kaytancı Eşyası; İşlemeler
59 Emdirilmiş, Sıvanmış, Kaplanmış veya Lamine Edilmiş Dokumaya Elverişli Maddelerden Mensucat; Endüstriyel Kullanıma Uygun Türden Tekstil Eşyası 60 Örme Mensucat
61 Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarı 62 Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aksesuarı
63 Dokumaya Elverişli Maddelerden Diğer Hazır Eşya; Takımlar; Giyim Eşyası ve Dokumaya Elverişli Maddelerden Kullanılmış Eşya; Paçavralar
64 Ayakkabılar, Getrler, Tozluklar ve Benzeri Eşya; Bunların Aksamı 65 Başlıklar ve Aksamı
66 Şemsiyeler, Güneş Şemsiyeleri, Bastonlar, İskemle Bastonlar, Kamçılar, Kırbaçlar ve Bunların Aksamı
67
Hazır Hazırlanmış İnce ve Kalın Kuş Tüyleri ve Bunlardan Eşya; Yapma Çiçekler, İnsan saçından eşya
A-DOKUMA KUMAŞLAR
1-GİRİŞ;
Tekstil kumaşları, genellikle dokumadır; ancak örme, keçeleştirme, dantel kumaş oluşumu, ağ doku oluşturma, nonwoven işlemleri ve tafting veya bu işlemlerin kombinasyonu ile de üretilebilirler. Kumaşların çoğu iki boyutludur fakat artan sayıda üç boyutlu dokuma tekstil yapıları geliştirilmekte ve üretilmektedir.
Dokuma kumaşlar, genellikle birbirine dik açı ile yerleştirilen ve birbirinin etrafından dolanan iki iplik sisteminden meydana gelir. Kumaşın uzunluğu boyunca yerleşen iplikler çözgü iplikleri ve kumaşın bir kenarından diğer kenarına yani kumaşın bir tarafından diğer tarafına uzanan iplikler atkı iplikleri olarak isimlendirilir. Üç eksenli ve üç boyutlu kumaşlarda iplikler kumaşa farklı şekillerde yerleştirilir.
Dokunmuş tekstiller kullanım yerine göre gerekli ihtiyaçları karşılayacak şekilde tasarlanırlar. Bu kumaşların, mukavemeti (teknik tekstiller) kalınlığı, esnekliği, gözenekli olup olmaması ve kullanım süresi değiştirilebilir ve bu özellikler kumaşın örgüsüne, atkı ve çözgü iplik sıklıklarına, ipliklerin hammaddesine, yapısına (filament veya kesikli liflerden üretilmiş), iplik numarasına ve büküm faktörlerine bağlıdır. İpliklerin bağlantı yapması ile oluşturulan diğer kumaş yapılarına göre dokuma kumaşlardan daha yüksek bir mukavemet ve daha stabil bir kumaş yapısı elde edilebilir.
Atkı ve çözgü yönünde büyük ölçüde farklılık gösteren özelliklere sahip kumaşlar üretmek için kumaşların konstrüksiyonları (yapıları) değiştirilebilir.
2-ÖRGÜ YAPILARI;
Dokuma kumaşlarda kullanılan örgü sayısı pratik olarak sınırsızdır. Kumaşların fiziksel özelliğine etki eden basit yapısal değişimler gösterdiklerinden ve üç eksenli kumaşlar ile dokuma kumaşların kenar oluşumundaki ehemmiyetlerinden dolayı leno örgülerden de kısaca bahsedeceğiz. İki boyutlu dokuma kumaşların büyük bir kısmı temel örgü kullanılan yapılardır ve bunların en az % 90’ lık kısmında bez ayağı örgü kullanılmaktadır.
2-1) BEZ AYAĞI ÖRGÜ;
2-1-1) Bez ayağı örgü konstrüksiyonu; Bez ayağı örgü, atkı ve çözgü ipliklerinin aralarında en basit şekilde bağlantı yapmaları ile üretilen bir örgü çeşididir. Bir atkı ipliği boyunca sırasıyla bir çözgünün üstte ve sonrakinin altta kalmasıyla oluşturulur.
2-1-2) Bez ayağı örgüye sahip kumaş çeşitleri; Kumaşların özellikleri, ipliklerin üretiminde kullanılan lifin tipine, ipliklerin tek filamentli, düz bükümlü veya tekstüre devamlı filament iplik olup olmadığına veya ipliklerin doğal veya sentetik kesikli liflerden üretilip üretilmediğine bağlıdır. Bir kumaşın sertliği ve dokunabilirliği de kullanılan iplik hammaddesinin sertliği ile ipliğin büküm faktöründen yani iplik numarasına bağlı olarak verilen büküm sayısından etkilenmektedir.
Bez ayağı örgü kumaşlarda bazı özellikleri elde etmek için bazen çok yüksek bükümlü iplikler kullanılabilir. Elde edilen kumaşlar yüksek esnekliğe sahip olabilir veya yarı mat olabilir. Toplam kumaş alanına göre iplikler tarafından kaplanan alanı etkileyen iplik numaraları ile sıklıklar değiştirilerek kumaşın gramajı (alan yoğunluğu) değiştirilebilir. İplik yerleşimi ve iplik numarası arasındaki ilişki örtme faktörü olarak isimlendirilir.
Kumaşın gramajı ve/veya örtme faktörünün değiştirilmesi kumaşların aşınma dayanımı, filtreleme kapasitesi, gözenekliliği, stabiletesi, sertliği, kalınlığı ve mukavemetini etkileyebilir. Yaklaşık olarak birim alanda aynı atkı ve çözgü iplik sıklıkları ile aynı iplik numaralarına sahip olan kare bez ayağı kumaşlar geniş bir gramaj ve örtme faktörü aralığında üretilirler. Açık yapılı düşük gramajlı kumaşlar bandaj ve tülbent kumaşlarını, düşük gramaj ve yüksek örtme faktörlü kumaşlar daktilo şeridi ve tıbbi filtre kumaşlarını, yüksek gramaj ve düşük sıklığa sahip kumaşlar jeotekstil stabilizasyon kumaşlarını, yüksek gramaj ve yüksek sıklığa sahip kumaşlar pamuklu branda kumaşlarını kapsarlar.
Çözgü yüzlü bez ayağı kumaşlar genellikle atkı örtme faktöründen çok daha yüksek çözgü örtme faktörüne sahiptir. Birbirine yakın atkı ve çözgü iplik numaraları kullanılır ise tipik bir çözgü yüzlü kumaş, atkı sıklığının iki katı çözgü sıklığına sahip olabilmektedir. Bu gibi kumaşlarda çözgü kıvrımı yüksek ve atkı kıvrımı oldukça düşük olacaktır.
Uygun bir örtme faktörünün kullanımı ve ipliklerin seçimi ile bu tip bir kumaşta aşınmanın çoğu çözgü iplikleri üzerinde yoğunlaştırılabilir ve böylelikle atkı ipliklerin korunması sağlanmış olur.
Atkı yüzlü bez ayağı kumaşlar çözgüye nazaran çok daha yüksek atkı örtme faktörü kullanılarak üretilir ve çözgü kıvrımından daha yüksek atkı kıvrımına sahiptirler. Dokuma gerginliklerindeki farktan dolayı kıvrım farkı çözgü yüzlü kumaşlardan biraz daha düşüktür. Atkı yüzlü kumaşlar dokunmalarının daha pahalı ve zor olmasından dolayı daha az kullanılmaktadır.
2-2) RİBS (KORD) VE PANAMA ÖRGÜYE SAHİP KUMAŞLAR;
Bunlar bez ayağı kumaşların en basit modifikasyonudurlar. Bu kumaşlar aynı anda yan yana iki veya daha fazla çözgü ve/veya atkının üst konumda bulunmaları ile üretilirler. Sonuç olarak geniş çözgü ve/veya atkı ortaya çıkar. Atkı ve çözgü iplikleri arasında bağlantı sayısı azaldığı için verilen aralığa daha fazla iplik yerleştirmek mümkündür, bu da sıkıştırılmaksızın daha yüksek örtme faktörüne ulaşmak demektir.
2-2-1) Ribs (Kord) kumaşlar; Çözgü ribsi kumaşlarda çoğunlukla birim uzunlukta, atkıdan daha fazla çözgü ipliği bulunur ve çözgü kıvrımı yüksek, atkı kıvrımı düşüktür. Bu durum atkı ribsi kumaşlarda tersinedir. Bir 2/2 atkı ribsi kumaşta bir atkı ipliği yan yana iki çözgünün üzerinden geçerken 2/2 çözgü ribsin de bir çözgü ipliği iki atkının üzerinden geçer. İplik yüzmelerinin uzunluğu atkı ve çözgü doğrultusunda 4/4, 6/6, 3/1 veya benzeri kombinasyonlar meydana getirmek için artırılabilir. Uzun yüzmeli ribs örgülerde yan yana duran ipliklerin birbiri üzerine gelmesini engellemek genellikle zordur. Atkı ribsleri’nin dokunması aynı anda iki atkı atılması mümkün olmaz ise daha pahalıdır, çünkü birim uzunlukta yüksek atkı sayısının olması dokuma makinesinin üretimini düşürür.
ATKI RİBS’İ
2-2-2) Panama kumaşlar; Basit panama kumaşlar bez ayağı örgülerin görünüşüne sahiptirler. Bu örgüde iki çözgü ipliği iki atkı boyunca yukarı kaldırılır. Diğer bir deyiş ile bu örgü paralel olarak iki atkı ve iki çözgü ile dokunan bez ayağı örgüye benzemektedir. 3/3 veya 4/4 panama örgüleri elde etmek için aynı hareketi yapacak şekilde birlikte hareket ettirilen iplik sayısı benzer şekilde arttırılır. Daha büyük panama örgüler kumaş üzerinde kare şeklinde görünümler verirler. Ancak atkı ve çözgü yönündeki ipliklerin birbirinin üzerine çıkmaları ve uzun iplik yüzmelerinden dolayı stabil olmayan bir davranış göstermeleri nedeniyle bu tür kumaşlar daha az kullanılmaktadırlar.
Büyük panama örgüler ile bir kumaşta özel bir efekt veya görünüm elde edilmek istendiğinde uzun iplik yüzmeleri üzerinde bağlantı noktaları içeren fantezi panama örgüler kullanılarak kumaş stabil hale getirilir. Panama örgüye sahip kumaşlar yüksek örtme faktörleri ve daha az sayıda bağlantı noktası ile dokunabilir. Sık kumaş konstrüksiyonlarında panama kumaşlar daha iyi aşınma ve filtreleme özelliği gösterirler ve su nüfuz etmesine karşı daha büyük dirence sahiptirler. Düşük sıklığa sahip panama kumaşlarla daha büyük yırtılma mukavemeti ile patlama mukavemeti elde edilir. Aynı anda iki ya da daha fazla atkı atılabilir ise dokuma maliyeti de düşürülmüş olur.
DESENLİ PANAMA
2-3) DİMİ KUMAŞLAR;
Dimi, üç veya daha fazla atkı ve çözgüde tekrar eden bir örgüdür ve kumaş yüzünde diyagonal çizgiler üretilir. Bu çizgiler genellikle kumaşın bir kenarından diğer kenarına doğru uzanır. Kumaş yüzeyindeki diyagonal çizgilerin yönü genel olarak kumaşın çözgü yönünden göründüğü gibi tanımlanır. Çizgilerin yönü sağ üst tarafa doğru ise örgü ‘’ Z dimi’’ veya ‘’sağ dimi’’, çizgiler ters yönde ise örgü ‘’S dimi’’ veya ‘’sol dimi’’ olarak isimlendirilir. Diyagonal çizgilerin açısı ve tanımı atkı ve çözgü iplik sıklıkları ve/veya numaralarına bağlı olarak değiştirilebilir. Herhangi bir konstrüksiyon için dimi örgüler aynı özelliklere sahip bez ayağı örgü kumaşlardan daha uzun yüzmelere, daha az sayıda bağlantı noktasına ve daha açık bir yapıya sahip olacaktır. Dimi kumaşların endüstriyel kullanımı esas olarak basit dimi örgülerle sınırlı olduğundan burada basit dimi örgüler anlatılacaktır. Kırık dimiler, dalgalı dimiler, elastik dimiler ve balıksırtı dimiler takım elbiselik ve giysilik kumaşlarda yaygın olarak kullanılmaktadırlar. Bir dimi örgünün en küçük raporu 3 atkı 3 çözgüden meydana gelir. Dimi örgü büyüklüğü için teorik bir üst sınır yoktur ancak kabul edilebilir uzunlukta yüzmelere sahip stabil bir kumaş yapısı üretme gereği dimi örgü büyüklüğüne pratik sınırlar getirmektedir. Dimi örgü, bir raporluk çözgü hareketinin bir sonraki çözgüde bir öncekine nazaran bir atkı önce veya bir atkı sonra başlatılması ile oluşturulur. D 1/2 örgüde çözgü ipliği bir atkının üzerinden ve sonraki iki atkının altından geçerken D 2/1 örgüde önce iki atkının üzerinden ve sonra bir atkının altından geçer. Her iki örgü de S ve Z dimi olarak üretilebilir. Dolayısıyla bu en basit dimi örgünün dört faklı kombinasyonu mevcuttur. D 2/1 dimi örgü çözgü yüzlü dimidir, yani bu örgü ile dokunan kumaşlarda çözgünün daha büyük bir kısmı kumaşın yüzeyindedir. D 1/2 örgüler ise atkı yüzlüdür. Atkı yüzlü dimi örgü atkı atılırken daha az sayıda çözgünün yukarı kaldırılması gerektiğinden dokuma makinesini çözgü yüzlü dimilerden daha az zorlarlar.
Bu sebepten dolayı, çözgü yüzlü dimiler bazen ters (atkı yüzlü dimi olarak) dokunurlar. Bunun olumsuz tarafı, dokuma esnasında çözgü ipliklerini kontrol etmenin zor olmasıdır. Dört atkı ve dört çözgüden oluşan dimi örgüleri D 3/1, D 2/2 veya D 1/3 konstrüksiyonlu olup her bir örgü S veya Z yönlü olabilir.
63’ EĞİMLİ, TEK EĞİMLİ EŞİT YÜZLÜ SAĞ YOLLU DİMİ
2-4) ATKI VE ÇÖZGÜ SATENİ;
İngiltere’ de üretilen saten örgüler çözgü yüzlü olup dimi çizgilerinden arındırılmış düzgün bir kumaş yüzeyi elde etmek için bağlantı noktaları düzenlenmiş örgülerdir. Çözgü sateni örgüler bir santimetrede atkıdan çok daha fazla sayıda çözgü ipliğine sahip olan örgülerdir. Atkı satenleri ise bir santimetrede çözgüden daha fazla sayıda atkı ile dokunurlar. Bir kumaşı daha az sayıda atkı ile dokumak daha ucuz olduğu için çözgü satenleri atkı satenlerine nazaran daha yaygındırlar. Çözgü ipliklerini hareket ettiren çerçeveler üzerine etkiyen kuvvetleri azaltmak amacı ile çözgü satenleri kumaşın tersi üstte olacak şekilde dokunabilirler, yani çözgü sateni konstrüksiyonuna sahip kumaş atkı sateni olarak dokunur. Dimi çizgileri ortadan kaldırmak amacı ile saten örgüler sistematik bir şekilde oluşturulmak zorundadır.
Dimi efektleri olmayan düzenli bir saten örgü oluşturmak için bazı kuralları göz önünde bulundurmak gerekir. Rapor içinde bağlantı noktalarının dağılımı mümkün olduğu kadar rastgele olmalıdır ve raporda her çözgü bir atkı ile sadece bağlantı yapmak zorundadır. Bağlantılar belirli bir sıraya göre düzenlenmeli, birbirinden düzgün bir şekilde ayrılmalı ve asla birbirinin bitişiğinde olmamalıdır. Saten örgüler 1/x dimiden türetilir ve dimi örgüdeki bağlantı noktaları sabit adım sayısı olarak isimlendirilen bir sayı kadar kaydırılır.
Aşağıdaki koşullara uyan adım sayıları kullanılmamalıdır;
i) Bir veya örgü rapor büyüklüğünün bir eksiği (çünkü bu durumda dimi örgü elde edilir),
ii) Örgü raporu büyüklüğü veya örgü raporunun tam böleni olan bir sayı (bu durumda bazı iplikler bağlantı oluşturamayacaktır)
Bu kurallara göre saten örgü oluşturulacak en küçük örgü raporu büyüklüğü 5’tir. Düzenli atkı veya çözgü sateni 6, 9, 11, 13, 14 veya 15 iplikten oluşan rapor büyüklükleri ile de oluşturulamaz. En yaygın olan örgü raporları 5 ve 8 iplikten oluşur ve 16’dan büyük örgü raporları uzun iplik yüzmelerinden dolayı pratik değildir. Atkı ve çözgü satenleri üniformalar ile endüstriyel ve koruyucu kumaşlarda yaygın olarak kullanılırlar. Bu örgüler çalı kesen gibi özel kumaşlarda da kullanılır.
Kuzey Amerika’ da çözgü sateni kumaş, atkı yüzlü efekte sahip atkı sateni örgü veya çözgü yüzlü efekte sahip çözgü sateni örgü ile dokunmuş ipek veya diğer liflerden dokunmuş kalın ve yoğun bir yapıya sahip düzgün yüzeyli ve genellikle parlak bir kumaştır. Atkı sateni kumaş ise atkı ve çözgü yüzlü efekte sahip beşli çözgü sateni örgü ile dokunana dayanıklı parlak bir pamuklu kumaştır.
2-5) LENO ÖRGÜLER;
Leno örgülerde yan yana bulunan çözgü iplikleri atkı ile bağlantı yaparken birbirine paralel kalmayıp çaprazlar oluşturarak bağlantı yaparlar. En basit leno örgüde bir standart çözgü ve bir çapraz çözgü her atkıda birbirine çapraz geçerek bağlantı oluşturur. Bir leno örgüde aralarındaki atkı ipliği geçen iki çözgü birbirleriyle çapraz yaparak bağlantı oluşturduğunda atkı ipliğini yerinde sıkıca tutar ve atkının hareket etmesine engel olur. Leno örgüler bundan dolayı gaze gibi seyrek veya açık kumaş yapılarında ipliklerin hareket etmesini ve kumaş yapısının bozulmasını engellemek için kullanılır. Bir kumaşın kenar konstrüksiyonu kenardaki çözgüleri yerlerinde tutamıyor ise leno çözgüler bu ipliklerin kumaş gövdesinin dışına kaymasını engellemek için kullanılır. Daha sonraki işlem aşamalarında kumaşlar dar enlerde parçalara kesilecek ise dokumada bu amaçla boş bırakılan tarak dişlerinin olduğu kısımlarda da (bu kısımlar kumaşın daha küçük enlere ayrıldığı kısımlardır) leno örgüler kullanılır. Leno ve gaze kumaşlar sadece standart ve çapraz çözgülerden veya bu iplik çiftlerinden oluşur veya desene göre istenilen tasarımı elde etmek için çok sayıda bu iplik gruplarından kullanılabilir. Kumaşta daha büyük efektler elde etmek için standart ve çapraz leno iplikler çift olarak veya üçlü gruplar halinde kullanılabilir. İki veya daha fazla atkı ipliği aynı ağızlığa verilebilir ve leno efekti vermek için çözgülerin atkılar arasında çapraz bağlantılar oluşturduğu düz kumaş bölgeleri basit leno örgülerden üretilir. Standart ve çapraz örgüler çoğunlukla ayrı çözgü leventlerinden beslenir. Hem standart hem de çapraz örgüler aynı levende sarılır ise her iki iplik aynı miktarda dolanacağından aynı kıvrıma sahip olacaktır. Bu tip örgü kumaşlara leno örgü kumalar verilebilir. Standart ve çapraz iplikler ayrı leventlere sarılır ise farklı gerginliklerde beslenebilirler ve bu ipliklerin kıvrımları ayrı ayrı ayarlanabilir. Böyle bir durumda standart çözgü kumaşta düz olarak yer alırken tüm kıvrımı çapraz iplik alarak standart iplik etrafında dolanır. Burada çapraz ipliklerin bir atkı üzerinde sağdan sola veya soldan sağa kaydırılabildiğini görülebilir. Özellikle düzgün yüzeyli tek filamentli iplikler durumunda çapraz bağlantı oluşum yönü bağlantının kilitlenmesine etki eder. İki farklı levent kullanıldığında tasarım amaçlı ve teknik uygulamalar için farklı tip ve numaralarda ipliklerin kullanılması mümkündür. Leno örgü sadece kumaş kenar konstrüksiyonu için kullanıldığında her bir kumaş kenarı için birden dörde kadar bu iplik çiftlerinden kullanılır ve leno kenar dokuma makinesinin ağızlık açma mekanizmasından bağımsız olarak çalışan özel bir mekanizma ile üretilir. Kenarlar için gerekli olan leno iplikleri çözgü levendinden ziyade ayrı bir cağlığa yerleştirilen konik bobinden beslenirler. Sık veya kıvrımlı kenar oluşumunu önlemek için kenar iplikleri ve gerginliklerinin seçimi özellikle önemlidir. Seçilen kıvrımlarda terbiye işlemleri esnasındaki kumaş çekmeleri de hesaba katılmalıdır.
2-6) ÜÇ EKSENLİ ÖRGÜLER;
Hemen hemen tüm iki boyutlu dokuma kumaş yapıları bez ayağı örgü kumaşlardan geliştirilmiştir ve atkı ve çözgü iplikleri birbirine dik veya hemen hemen dik doğrultularda bağlantı oluştururlar. Bu prensip olarak leno kumaşlar ve bir kısım ilave çözgünün, yani tasarımı oluşturan çözgünün bir iplik yatırma mekanizmasıyla belirli sayıda zemin çözgü etrafında bağlantı yaparak hareket ettirildiği ilave iplik desenlendirilen kumaşlar içinde geçerlidir. Tek istisna üç eksenli ve dört eksenli kumaşlardır.
Üç eksenli kumaşlarda iki çözgü iplik gurubu atkı ipliğine genellikle 60 derecelik açı ile kaydedilir ve dört eksenli kumaşlarda dört iplik gurubu birbiri ile 40 derecelik açılar yaparlar. Bu güne kadar sadece üç eksenli kumaşlar için dokuma ticari üretimde bulunmaktadır. Üç eksenli kumaşlar, üç iplik gurubunun çok sayıda eşkenar üçgen oluşturarak meydana getirdiği kumaşlar olarak tanımlanır. İki çözgü iplik gurubu birbiriyle ve atkı ipliğiyle 60 derecelik açı ile bağlantı yaparlar.
Üç eksenli kumaşların yırtılma ve patlama direnci standart kumaşlara göre oldukça üstündür, çünkü uzamalar her zaman iki yönde karşılaşır. Kesişme noktaları (bağlantı noktaları) sıkı bir şekilde tutulduğundan üç eksenli kumaşların kayma direnci de mükemmeldir.
Bu kumaşlar araç lastiği yapımında kullanılan kumaşlar, balon kumaşları, yelken kumaşları, lamine edilmiş yapılar ve basınç tankları gibi teknik uygulamaları kapsayan geniş alanda kullanılmaktadır.
3-KUMAŞLARIN ÖZELLİKLERİ;
Kumaş özellikleri, bir kumaş hakkında gerekli bilgiyi verir ancak doğru bir değerlendirme için sık sık tecrübeye ihtiyaç vardır. Kumaşı tanımlayan en önemli elemanlar kumaşın genişliği, atkı ve çözgü sıklıkları, atkı ve çözgü iplik numaraları ve tipleri (hammadde, filament veya kesikli liften üretilmiş olması, konstrüksiyonu, büküm yönü ve büküm sayısı ve kumaşa uygulanan terbiye işlemleridir.
Bunlardan hareketle dokuma makineleri ve terbiye işlem talimatları bilinir ise kumaşın gramajı hesaplanır. Atkı ve çözgü örtme faktörleri, kıvrımı, kumaş kalınlığı, gözeneklilik ve döküm gibi diğer kumaş özelliklerinin tahmin edilmek zorunda olduğu veya çeşitli test metotları ile ölçülmek olduğu bir zorunluluktur.
3-1) KUMAŞIN ENİ;
Kumaşın eni, genellikle cm olarak ifade edilmekte ve gerginlik ile rutubetin sebep olduğu değişimleri hesaba katmak için standart klima şartlarında ölçülmek zorundadır. İstenilen kumaş genişliğine kumaş kenarlarının dahilolup olmadığını bilmek gerekir.
Bir kumaşın özelliklerine karar vermeden önce dokuma sırasında tarak eninden ham kumaş enine ve terbiye işlemleri sırasında meydana gelen (ki varsa) kumaş çekmeleri hesaba katılmalıdır. Kumaş eni değişir ise kumaş gramajı ile atkı ve çözgü iplik sıklıkları bundan etkilenir.
3-2) KUMAŞ GRAMAJI;
Kumaş gramajı, çoğunlukla bir metrekare kumaşın gramaj cinsinden ağırlığı olarak ifade edilmektedir. Ancak bazen bir metre kumaşın gram olarak ağırlığı şeklinde de ifade edilir (metre tül cinsinden) İstenilen gramajın dokumadaki kumaş gramajı ya da mamul kumaş gramajı olup olmadığının belirtilmesi çok önemlidir. Ham kumaş gramajı atkı veya çözgü iplik numaraları, iplik sıklıkları ve örgü gibi dokuma özellikleri ile dokuma işleminin
randımanı ve kumaş kalitesini artırmak için çözgülere ilave edilen haşıl gibi maddelere bağlıdır.
Terbiye işlemleri esnasında kumaş gramajı, gerginlik ve kimyasal işlemler ile veya kumaş eni ve boyuna etki eden çekmelerle, dokuma işlemi esnasında gerek duyulan haşıl maddesinin uzaklaştırılması ile ve terbiye işlemleri esnasında ilave edilen kimyasal maddeler tarafından değiştirilir.
Kumaş kesim aleti kullanılarak: Analizi yapılacak olan kumaştan, kumaş kesim aleti
kullanılarak numune alınır. Alınan numune kumaş, hassas terazide tartılır. Elde edilen ağırlık değeri, 100cm2 numune kumaşın ağırlığı olduğu için, bu değer 1m2 kumaşa oranlanarak m2ağırlığı tespit edilir.
3-3) KIVRIM;
Kumaş içindeki bir kıvrımı dokuma işlemi esnasında oluşturulur ve terbiye işlemleri esnasında modifiye edilebilir. Kıvrım oluşumu dokuma makinesinde tefeleme işlemi esnasında atkı ve çözgü ipliklerinin birbiri etrafında dolanmaya zorlanmasından dolayıdır. Kıvrım kullanılan atkı ve çözgü ipliklerine, dokuma ve terbiye işlemleri esnasındaki ve 3-4’ te anlatılan atkı ve çözgü örtme sıklığına bağlıdır. Kıvrım kumaştan çıkarıldıktan sonra düzgün hale getirilmiş iplik uzunluğu ile numune kumaş uzunluğu arasındaki ilişki ile ölçülür. İplik özellikleri ve kumaş yapısına bağlı olarak bağlantı noktalarında atkının çözgüye ve çözgünün de atkıya uyguladığı kuvvetlerden dolayı çok filamentli iplikler ile kesikli liflerden üretilmiş iplikler geometrik yapılarında değişime uğrarlar. 100’ ün kumaş uzunluğuna bölünmesinden sonra iplik ve kumaş uzunlukları arasındaki fark ile çarpmak şeklinde kıvrımı yüzde olarak
ifade etmek en uygundur. Çözgü kıvrımı, belirli bir uzunlukta kumaş dokumak için çözgü levendi üzerine sarılması gereken çözgü uzunluğunu belirlemek için kullanılır.
Çözgü uzunluğunun hesabında dokuma işlemi esnasında çözgü ipliklerinin sebep olduğu uzamalar da hesaba katılmalıdır. Fazla haşıllanmış ipliklerde bu uzamalar çok küçük ve önemsiz iken haşıllanmamış veya az haşıllanmış iplikler kullanıldığında önemli olabilir. Mekiksiz dokuma makinelerinde dokunan kumaşlarda kumaş kenarı ve bazen yardımcı kenar oluşturacak şekilde gerekli atkı uzunluğu için tahmin edilen atkı kıvrımı ayarlanmak zorundadır.
3-4) ÖRTME FAKTÖRÜ;
Örtme faktörü bir iplik grubu tarafından kumaş alanının hangi oranda kaplandığını gösterir. Bir kumaş için iki örtme faktörü mevcuttur; çözgü örtme faktörü ve atkı örtme faktörü. Kumaş örtme faktörü atkı ve çözgü örtme faktörlerinin toplanması ile elde edilmektedir. Kullanılan hammadde veya iplik yapısından dolayı ipliklerdeki farklı yoğunlukları hesaba katarak örtme faktörü ayarlanabilir. SI Birim sisteminde örtme faktörü cm’ deki iplik sıklığını tex olarak iplik numarasının karekökü ile çarpıldıktan sonra 10’ a bölerek hesaplanır. Bu şekilde hesaplanan örtme faktörü Pierce tarafından ortaya atılan ve inçteki iplik sayısının pamuk iplik numarasının kareköküne bölünmesi ile elde edilen pamuk örtme faktöründen % 5 daha az sapma gösterir. Verilen bir iplik sıklığı için bez ayağı örgü birim alanda en fazla bağlantı sayısına sahiptir. Diğer bütün örgüler bez ayağından daha az bağlantı sayısına sahiptir.
Aynı örgüler ile ve benzer ipliklerden dokunan tüm kumaşların muhtemel dokunabilirlikleri örtme faktörlerinden hareketle tahmin edilebilir. Atkı ve çözgü örtme faktörlerinin her ikisi de 12 olan bez ayağı kumaşların dokunması kolaydır.
Örtme faktörleri 12’nin üzerine çıktığında dokuma zorlaşır. 14 + 14 atkı ve çözgü örtme faktörleri için güçlü dokuma makinelerine ihtiyaç duyulur. 16 + 16 atkı ve çözgü örtme faktörleri durumunda bez ayağı kumaş yapısı sıkışır ve tahmin edici bir tefeleme ile iplikleri yeterince sıkıştırabilmek için ağır tefeye sahip güçlü bir tezgaha ihtiyaç duyulur. Atkı ve çözgü için geniş bir aralıkta değişen örtme faktörleri kullanıldığında bir doğrultuda yüksek örtme faktörünün kullanılması diğer doğrultuda daha düşük bir örtme faktörü kullanılması ile dengelenebilir. Bir poplin kumaşta atkı kumaşta düzgün olarak dururken bütün kıvrımları çözgünün aldığı görülür.
Poplin kumaş yapısında çözgüler atkının etrafından dolandıkları için birbirine temas edebilir ve 32’ nin üzerinde kumaş örtme faktörü ile kumaşların dokunması mümkün olmaktadır. Pierce belirli sayıda örgü için orijinal düzeltme faktörlerini hesaplamıştır. Ruti kendi ürettiği dokuma makinelerinde değişik örgülere sahip kumaşların dokunup dokunamayacağını belirlemek için faydalı bulduğu ayar faktörlerini yayınlamıştır. Sulzer değişik tipte dokuma makinelerinde farklı örgü, iplik sıklıkları ve iplik numaraları ile kumaş dokumanın ne kadar zor veya kolay olduğunu gösteren grafikler hazırlamıştır.
Aynı atkı ve çözgü faktörleri ve farklı iplik numaralarına sahip kumaşların karşılaştırılması (SI Birim sistemi)
Kumaş Sıklık İplik numarası Örtme fak. Kumaş gramajıa Kalınlıkb
İplik/cm (g/cm2) (mm) --- --- ---n1 n2 N1 N2 K1 K2 A 24 24 25 25 12.0 12.0 130 0,28 B 12 12 100 100 12,0 12.0 260 0,56 C 6 6 400 400 12,0 12,0 520 1,12
n1 = Çözgü sıklığı, n2 = Atkı sıklığı N1 = Çözgü iplik numarası, N2 = Atkı iplik numarası K1 = Çözgü örtme faktörü, K2 = Atkı örtme faktörü
a
Kıvrım % 9 olarak hesaba katılmıştır.
b
İpliklerin yer değiştirmesi ve düzleşmesi (yassılaşması) % 25 olarak göz önüne alınmıştır Farklı örgüler için örtme faktör ayarları
ÖRGÜ AYAR FAKTÖRÜa Bez ayağı örgü 1,00 2/2 Atkı ribsi 0,92 1/2 ve 2/1 Dimi 0,87 2/2 Panama 0,82 1/3, 3/1 ve 2/2 Dimi 0,77 5’ li atkı ve çözgü sateni 0,69 Kaynak ; Ruti a
Herhangi bir örgü için eşdeğer bez ayağı örme faktörünü elde etmek için gerçek örtme faktörünü ayar faktörü ile çarpınız.
3-5) KALINLIK;
Kumaş kalınlığının tahmin edilmesinde iplik özellikleri kumaş özellikleri kadar önemlidir. Terbiye işlemleri esnasında kumaş üzerine etkileyen kuvvetlerden ve dokuma işlemi sırasında iplik şekillerinde meydana gelen bozulmalardan dolayı kumaş kalınlığını hesaplamak zordur. Kumaş kalınlığını ölçmek de zordur.
4-DOKUMA MAKİNELERİ VE UYGULANAN İŞLEMLER;
Dokumada kumaş oluşum prensibi yıllardır değişmemesine karşın kullanılan metotlar ile dokuma makinelerinin tahrik ve kontrol şekilleri zaman içerisinde değişikliğe uğramıştır. Yirminci yüzyılın sonlarında değişim hızı sürekli olarak artmış ve makinelerin üretim miktarını belirleyen atkı atma hızları 1950-2000 yılları arasında yaklaşık 10 kat artmıştır. Üretim hızları artışı hızı sürekli artarak günümüze kadar gelmiştir. 21. Yüzyılın başından bu güne kadar geçen süre de ise artış hızı sürekli artarak 1950-2000 yılları arasındaki 10 kat artışa yakın bir değere ulaşmıştır. Önceden emek yoğun bir endüstri kolu olan dokuma endüstrisi sektörü artık modern teknolojilerle sermaye yoğun bir endüstriye dönüşmüştür.
Bir kumaşın dokunmasındaki temel işlemler şunlardır;
1) Ağızlık açma, yani atkı ipliğin çözgü iplikleri arasından geçirilmesini sağlamak için desene göre ipliklerin iki veya daha fazla tabakaya ayrılması işlemi,
2) Atkı atma (atkı kaydı), ve
3) Tefe vurma (tefeleme), yani ağızlığa yatırılan atkı ipliğini kumaş çizgisine kadar taşıyıp kumaşa dahil etmek (bir önceki atkı atıldıktan sonra kumaşın sona erdiği çizgi) Atkı ve çözgü ipliklerinin beslenmesi ile dokunan kumaşın sarılması için de gerekli üniteler makine üzerinde mevcut olmalıdır. Çözgü ipliği genellikle çözgü levendi üzerinden beslenirken atkı ipliği masura (sadece mekikli tezgahlar için) veya konik bobinler üzerine sarılarak beslenir. Atkı atma sistemi ne olursa olsun tek fazlı dokuma makinelerinin çoğu benzer mekanizmalar ve arka köprü ile göğüs köprüsü arasında yatay bir çözgü hattı kullanılmaktadır.
Yatay çözgü hattı en yaygın olarak kullanılmasına rağmen diğer başarılı çözgü hatları da geliştirilmiştir. Dokuma tezgahları her tefeleme işleminden sonra bir sonraki atkı için ağızlık oluşumunu takiben yeni bir atkının ağızlığına tüm kumaş eni boyunca yatırıldığı ve bu işlemlerin her makine devrinde tekrar e ttiği tek fazlı ve aynı anda birden fazla dokuma işlemi fazının mevcut olduğu ve eş zamanlı olarak birden fazla atkı atımının gerçekleştirildiği çok fazlı olarak iki guruba ayrılabilir.
Tek fazlı dokuma makineleri atkı atma sistemlerine göre alt guruplara ayrılırken çok fazlı dokuma makineleri ağızlık oluşturma metotlarına göre sınıflandırılır. Bir dokuma makinesinin başarılı ve verimli bir şekilde çalıştırılması için iyi kalitede çözgü ipliklerine ihtiyaç vardır. 4-1) ÇÖZGÜ HAZIRLAMA;
Dokuma işleminin başarısı, dokuma makinesine takılan çözgü levendinin hazırlama kalitesine bağlıdır. Çünkü çözgüdeki her bir hata ya makineyi durdurup düzeltme gerektirecek ya da dokunmakta olan kumaşta hataya sebep olacaktır. Bir kumaş dokunmadan önce çözgü iplilerinin sarıldığı leventler hazırlanmak zorundadır.
Çok kalın çözgü İplikleri için veya çözgü hazırlama özellikleri değiştirilmeksizin filament ipliklerden kumaş dokunabilmesi durumunda her dokuma makinesinin arkasına yerleştirilebilen bir cağlık ekonomik olarak kullanılabilir.
Bu yaklaşım ile sık sık levent değişimi önlendiği için dokuma randımanı artırılır, ancak çok fazla yere ihtiyaç duyulur. Çözgü ipliklerinin büyük bir çoğunluğu için özellikle haşıllanmış iplikler için çözgü levendi hazırlamak ve dokuma makinesinde kullanmak daha ekonomik olmaktadır.
Çoğu çözgü hazırlama sisteminin amacı dokuma makinesinde ihtiyaç duyulan çözgü ipliklerini bir levende birleştirmek ve çözgüyü, tüm çözgü telleri sürekli olarak mevcut olacak
şekilde ve çözgülerin elastikiyetlerini sarıldıkları haldeki değerlerinde muhafaza ederek dokuma makinesine beslemektir. Bu işlem yapılmadan önce iplikler konik bobinlere sarılmalı, çözgü levendine aktarılmalı ve en son olarak da dokuma levendine aktarılmadan önce haşıllanmalıdır.
Haşıl işleminin amacı dokuma makinesinde karmaşık zorlamalara maruz kalan çözgü ipliklerinin dayanımını artırmak amacı ile çözgüleri koruyucu bir tabaka ile kaplamaktır. Bazı kalın katlı iplikler ile yüksek dayanıma sahip iplikler haşıllanmadan da dokunabilir.
4-2) AĞIZLIK AÇMA;
Bir kumaş ister bir eltezgahında ister en modern yüksek hızlı çok fazlı dokuma makinesinde dokunsun, tefeleme ve kumaş oluşumundan önce atkının atılabilmesi için ağızlık açılması zorunludur. Ağızlık temiz olmalıdır, yani gevşek çözgü iplikleri veya yüzeyi tüylü iplikler veya birbirleriyle tutuşan çözgüler atkı ipliği veya atkı taşıyıcının geçişini engellememelidir. Bu engelleme olmaksızın atkı ipliği atılamazsa ya sorunu düzeltmek için makine duracak, bir çözgü kopmuş veya hasar görmüş olabilir, ya da hatalı kumaş deseni üretilecektir.
4-2-1) Tek fazlı dokuma makinelerinde ağızlık açma; Tek fazlı dokuma makinelerinin büyük bir çoğunluğunda atkı kaydı başlamadan önce alt ve üst çözgü tabakaları ayrılarak ağızlık oluşturulur ve atkı tüm çözgü eni boyunca ağızlığa yatırılana kadar çözgülerin ağızlıktaki konumu değiştirilemez. Ağızlık açma mekanizması çözgü ipliklerini örgü raporu tarafından belirlenen sırada yukarı veya aşağı hareket ettirmek için kullanılır. Dokuma esnasında çözgü ipliklerinin iyi bir şekilde ayrılmasını sağlamak ve bitişik ipliklerin birbirleri ile tutuşmalarını engellemek için çözgü tabakalarını oluşturan iplikler birbirine göre bir miktar kaydırılabilir. Ancak atkı kayıt bölgesinde atkı geçişini engellemeyecek şekilde bir açıklık muhafaza edilmek zorundadır. Belirli bir dokuma makinesi için seçilen ağızlık açma mekanizması bu makinede düşünülen desene bağlıdır. Ağızlık açma mekanizmaları genellikle pahalıdır ve desenlendirme yeteneği ne kadar büyük olursa ağızlık açma mekanizması da o kadar pahalı olacaktır. Bazı dokuma makinelerinde bu makineye takılabilecek ağızlık açma mekanizmalarını belirleyen teknik sınırlamalar da vardır. Kranklı, kamplı veya armürlü ağızlık açma mekanizmaları kullanıldığında çözgü iplikleri çerçevelere takılan güçlü gözlerinden geçirilir ve çerçeveler tarafından yukarı-aşağı hareket ettirilir. Bir çerçevedeki tüm gücüler birlikte hareket ettirilir ve bu çerçeve tarafından kontrol edilen tüm çözgüler bundan dolayı aynı şekilde kaldırılır. Örgü raporu ihtiyaç duyulan minimum gücü sayısını belirler. Bir çerçevedeki gücü sayısının çok fazla olmasını önlemek için aynı hareketi yapan çözgüler aynı hareketi yapan birden fazla çerçeveye dağıtılır. Bez ayağı kumaş dokumak için örneğin 2, 4, 6, 8 çerçeve kullanılabilir. Bu durumda çözgüleri her atkıda çerçevelerin yarısı kaldırılır iken diğer yarısı indirilir. Kranklı ağızlık açma mekanizmaları genellikle 8 çerçeveyle, kamlı 10 veya 12 çerçeve ve armürlü ağızlık açma mekanizmaları ise 18 veya 24 çerçeve ile sınırlıdır. Bir desen için gerekli hareket raporu 24 çerçeve kullanımı ile elde edilmezse her bir çözgü ipliğinin ayrı ayrı kontrol edilebildiği jakarlı ağızlık açma mekanizmaları kullanılmak zorundadır. Kranklı ağızlık açma mekanizması mevcut olan en basit ve en pozitif olanıdır. Sadece bez ayağı örgüde kumaş dokumak için kullanılabilir. Bu mekanizma ucuz, muhafazası ve bakımı kolay ve birçok yüksek hızlı dokuma makinesinde atkı atma hızlarını % 10 kadar artırır. Çok yönlü olmaması nedeniyle yaygın olarak kullanılmamaktadır. Bununla birlikte kumaşların büyük bir çoğunluğunun bez ayağı örgü ile dokunmasından dolayı birçok endüstriyel kumaş için özellikle faydalıdır. Yüksek hızlı modern dokuma makineleri ile kullanılan kamlı ağızlık açma mekanizmaları ya oluklu kam ya da eşlenik kamlara sahiptir. Çünkü bu kamlar çerçevelerin pozitif olarak kontrolünü mümkün kılar. Bununla birlikte negatif profile sahip kamlar hafif ve orta gramajlı kumaşların dokunmasında hala yaygın olarak kullanılmaktadır. Kam profili, örgü raporundan elde edilen hareket planına göre istenilen çerçeve hareketlerini verecek şekilde tasarlanır. Çerçeveleri kontrol etmenin üçüncü bir yolu ise armürlü ağızlık açma mekanizması kullanmaktadır. Armürlerin en büyük avantajı dokunabilen desenin rapor büyüklüğüne pratik olarak bir sınır
getirmemesidir. Buna karşılık kamlı ağızlık açma mekanizmalarında sekiz veya on atkıdan daha büyük örgü raporlarının eldesi pahalı ve zordur. Armürleri çok sayıda çerçeve için üretmek kolaydır. Armürler silindirler veya baklalar içeren desen zincirleri tarafından kontrol edilirler. Desen baklaları armürdeki çerçeve kaldırma mekanizması için seçme işlemi gerçekleştirilir. Uzun hareket raporları için metal zincirler veya ağır tahta baklalar yerine delikli karton veya plastik kartlar kullanılmıştır. 1990’ lı yıllarda elektronik armürler mekanik armürlerin yerini almış ve bu sayede bir desen hazırlamak için olan süre çok kısalmıştır. Elektrik armürlerin gelişmesine müteakip kamlı ağızlık açma mekanizmaların popülerliği azalmıştır. Çünkü yüksek hızlı dokuma makineleri için kamlar pahalıdır. Örgü yapısı veya sık sık desen değişim gereksinimden dolayı çok sayıda kamına gerek duyulursa armürlü dokuma makinesi almak daha ucuza gelebilir. Ağız açma mekanizmaları hala yoğun bir gelişme içerisindedir. Çerçevelerin ayrı ayrı elektronik kontrolü yakın zamanda kranklı, kamlı ve armürlü makineler arasındaki fiyat farkını azaltabilir. Gelişmelerin ağızlık açma ünitelerini basitleştirmesi, fiyatlarını ve bakımını azaltması ve dokuma makinesini daha esnek hale getirmesi daha muhtemel görünmektedir. İstenilen tasarımları dokumak için armürlerin desenlendirme kapasiteleri yetersiz< kalır ise jakarlar kullanmak zorunluluğu vardır. Modern elektronik jakarlar çok yüksek hızlarda çalışabilmekte ve tasarlanan desen üzerine pratik olarak hiçbir sınırlama getirmemektedir. Dokuma makinesi eni boyunca her çözgü ipliği ayrı ayrı kontrol edilebilir ve atkı raporu istenilen uzunlukta olabilir. Jakarlar pahalıdır ve çok fazla sayıda çözgüipliği gruplar halinde konrolü yerine ayrı ayrı kontrol edilecek ise, jakarlar üzerine takıldığı dokuma makinesi kadar maliyete sahip olur.
4-2-2) Çok fazlı dokuma makinelerinde ağızlık açma; Çok fazlı dokuma makinelerinin tamamına yakınında eş zamanlı olarak birden fazla atkının atılabilmesi için herhangi bir anda birden fazla dokuma işlemi fazı oluşturulur. Dalga ağızlı dokuma makinelerinde çözgü tabakalarının farklı kısımları herhangi bir anda dokuma işlem fazının farklı kısımlarındadır. Yani maine genişliği boyunca çözgü tabakalarına bakıldığında bir kısmında ağızlık oluşmuşken diğer kısmında ağızlık kapanmış, başka bir kısmında da ağızlık yeni oluşuyor veya kapanıyor konumundadır. Bu durum aynı düzlemde birbirini takiben oluşan ağızlıklar içinde belirli sayıda mekik veya atkı taşıyıcının hareket etmesini sağlar. Mekiklerin açılan dalga ağızlıkları boyunca dairesel bir yörünge üzerinde hareket ettiği dokuma makineleri ‘’yuvarlak dokuma makineleri’’ olarak adlandırılır. Bu makineler, ağır yükleri taşıyacak çuval ve çantalar için yuvarlak polipropilen dokuma kumaşların üretilmesi için yaygın olarak kullanılmaktadır.
4-3) ATKI ATMA VE TEFELEME (TEK FAZLI DOKUMA MAKİNELERİ);
Tüm tek fazlı dokuma makineleri atkı atma sistemlerine göre sınıflandırılırlar. Tek fazlı atkı atmada ana metotlar; mekikli, mekikçikli, kancalı veya su jetli sistemlerdir.
4-3-1) Mekikli, atkı atma; Ağızlık boyunca taşınması için mekiklerin kullanıldığı tezgahlar ABD gibi yüksek ücretlerin ödendiği ülkelerde dahi 1980’li yıllara kadar dokuma kumaş üretimine hakim olmuştur. Şimdi birkaç tip özel kumaşın dokunması haricinde kullanılmamaktadır. Buna rağmen çok sayıda otomatik bobin değiştirmeli tezgahlar hala kullanılmaktadır. Ancak bunlar hızlı bir şekilde mekiksiz dokuma makineleri ile değiştirilmektedir. Mekiksiz dokuma makineleri daha az hata ile kumaş üretmekte, dokuma ve bakım için daha az işçiye ihtiyaç duyulmaktadır. Milyonlarca el tezgahı Güneydoğu Asya’da yasalar ile korunarak hala çalışmaktadır. Mekikli bir dokuma makinesinde kumaş üretiminde; atkının üzerine sarıldığı masurayı taşıyan mekik makinesinin her iki yanında bulunan vuruş mekanizması ile tezgahın bir yanından diğer yanına ağızlık boyunca hareket ettirilir: Her atkı için mekik aniden ivme kazanır ve mekik yolu üzerinde uçar. Ağızlık boyunca mekik hareket ederken bir atkılık iplik ağızlığa yatırılır. Diğer taraftaki mekik kutusuna ulaştığında mekik hızlı bir şekilde durdurulmak zorundadır. Her atkı ağızlığa yerleştirildikten sonra tefelenerek kumaşa dahil edilir. Tarak ve mekik yolu tefeye monte edilerek tefe ile birlikte ileri-geri hareket ettirilir. Mekik ağızlık boyunca hareket ederken çözgü ipliklerinin hasar görmeksizin
mekik geçişine imkan vermesi amacıyla tefe çerçevelere yakın konumda olur. Daha sonra ağızlığa yatırılan atkıyı kumaşa dahil etmek için tefe ileri hareket ettirilir. Atkı atma periyodunun büyük kısmında açık bir ağızlığa olan gereksinim ve tarak ile mekik yolunu üzerinde taşıyan tefenin ağırlığı atkı atma hızına yani tezgah devrine sınırlamalar getirmektedir. Mekikli dokuma makinelerinin temel zayıflığı, mekik tarafından taşınarak ağızlığa yatırılan küçük atkı ipliği kütlesi ile karşılaştırıldığında mekik ve masura kütlesinin oransız bir şekilde olmasıdır. Mekiğe aktarılan enerjinin sadece % 3’ ü gerçek atkı atmak için kullanılır. Makine hızı üzerine getirilen diğer bir sınırlama ise ağır tefeye salınım hareketi yaptırılması gereğidir. Teorik olarak geniş makinelerde 450 m/dak atkı atma hızlarına ulaşmak mümkün olsa da ticari kullanımda 250 m/dak atkı atma hızını aşan ancak birkaç makine olmuştur. Otomatik olmayan mekikli tezgahlarda her defasında masuradaki atkı ipliği bitmek üzereyken dokumacı tezgahı durdurmak ve masurayı değiştirmek zorundadır. Atkının ağızlık ortasında bitmesini ve dolayısıyla onarılması gereken bir kopuk atkının oluşmasını engellemek için masuralar, üzerinde çok az iplik varken değiştirilmek zorundadır. Sanayileşmiş ülkelerde otomatik olmayan ve yarı otomatik mekikli tezgahlar masuraların otomatik olarak değiştirildiği mekikli tezgahlarla değiştirilmektedir. Otomatik mekikli tezgahlarda masuralar makine durdurulmaksızın dokumacının müdahalesi olmaksızın değiştirilir. Makinenin gerektiğinde masura değiştirme işlemini gerçekleştirebilmesi için boşalan masuraların yerine yenileri periyodik olarak magazine yerleştirilir. Magazin doldurucular mekik kutusu yükleyicileri ile değiştirilebilir. Masuralar özel kutular içinde tezgaha getirilir ve bu kutulardan otomatik olarak değiştirme mekanizmasına aktarılır. Masuralar boşaldığında masuralar yerine mekiğin değiştirildiği tezgahlar çok zayıf iplikler için mevcuttur. Bütün bu metotlar tezgaha getirilmeden önce masuraların sarılmasını gerektirir. Mekikli tezgahlarda dokunabilen kumaşların gramajı ve eni üzerine pratik olarak bir sınırlama getirilmemiştir. Desene göre birden fazla renk veya tipte atkı atılmasına imkan sağlamak için mekikli tezgahlara ilave olarak mekik kutuları ve özel mekanizmalar takılabilir. Mekikli tezgahlar mekiksiz tezgahlarla karşılaştırıldığında, mekiksiz tezgahlara göre daha hantal yapıda ve iş gücü isteyen tezgahlar olduğu görülmektedir.
4-3-2) Mekikçikli dokuma makineleri; Mekikçikli dokuma makineleri ya makinenin iki yanından da sırayla fırlatılan tek mekikçik kullanılır ve iki taraftan atkı besleme sistemine ihtiyaç sahip olup tek taraftan fırlatılan çok sayıda mekikçik kullanılır. Daha sonra bu mekikçikler bir taşıma kayışı veya zinciri ile mekikçiğin fırlatıldığı tarafa getirilir. Tüm mekiksiz dokuma makinelerinin önemli bir avantajı konik bobin üzerindeki atkı kullanılmadan önce tekrar sarılmak zorunda değildir. Bu bir işlemi ortadan kaldırır ve ipliklerin karışma tehlikesini azaltır. Böylelikle atkı ipliğinin üretildiği sırada kullanılması sağlanmış olur. Mekikli tezgahlarda ise atkı nispeten kısa uzunluklara bölünerek masuralara sarılır. Bu iplikler daha sonra ters sıradan dokunur. Bu durum bir iplikteki uzun periyodik hataları ortaya çıkarabilir. Bir Sulzer tipi dokuma makinesinde atkı atımı için atkı bobinden çekilerek atkı freni ve gerdiriciden geçirildikten sonra atkıyı mekikçik tutucusuna yerleştirilen mekikçik besleyicisine iletilir. Mekikçik vuruş elemanından (piker) ayrılmadan önce mümkün olan en fazla enerjiyi mekikçiğe aktarmak için atkı atmada burulma çubuğu sistemi kullanılır. Mekikçiği ağızlıktaki kılavuzlar boyunca hareket ettirip diğer taraftaki mekikçik frenine ulaştırmak için gereken enerjiyi beslemek amacıyla burulma çubuğu (burulma açısı) ayarlanabilir. Sulzer daha güçlü ve atkı atmak için daha fazla zaman ayrılmasına imkan sağlayan daha hızlı tefe vuruşu elde etmek için tarak ve tefe mekanizmasını yeniden tasarlamıştır. 3600 mm enindeki makineler 1300 m/dak. ‘ya kadar hızlarda atkı atabilirken dar mekikli tezgahlar 1000 m/dak atkı kayıt hızlarında çalışabilmektedir. Ağır kumaşlar kalın ve fantezi iplikler ile 6 renge kadar atkı için mekikçikli dokuma makinesi modelleri mevcuttur. Makinelere her çeşit ağızlık açma mekanizması ile makine performansını ayarlamak ve izlemek için mikroişlemciler takılabilmektedir. Tarak eni arttıkça atkı atma hızı artığından ve geniş mekikçikli dokuma makinelerinde birim genişlik başına yatırım maliyeti azaldığı için bir geniş en makinede yan yana belirli sayıda kumaş dokumak sıkça tercih edilmektedir.
4-3-3) Kancalı dokuma makineleri; Kancalı tezgahlar tek veya çift kanca ile çalışabilmektedir. Tek kancalı makinelerde genellikle sert kanca kullanılmaktadır ve kalın ipliklerden dar kumaşların dokunmasında avantaj sağlamaktadır. Tek kancalı geniş makineler birçok uygulama için çok düşük hızlı kalmaktadır. Tek kancalı dokuma makinelerinde kanca, tezgah eni boyunca hareket eder ve genellikle geri dönüş hareketi esnasında atkıyı tutup ağızlığa yatırır. Sert tek kancanın bir varyasyonu iki fazlı kanca olarak da isimlendirilen iki taraflı çalışan tek kancalı sistemlerdir. Bu sistemler teknik (endüstriyel) kumaşlar kullanılmaz. Kancalı dokuma makinelerinin çoğu her kancanın ağızlığa bir taraftan girdiği çift kanca kullanılmaktadır. Kancalar ortada karşılaşır ve atkı transferi gerçekleşir. Gabler sistemi ilk atkı, makinenin her iki tarafından sırayla atılır. Atkı iki devirde bir kesildiği için her iki tarafta da atkı ipliklerinin U şeklinde bağlandığı kumaş kenarları oluşur. Bu gün üretilen makinelerde Gabler sisteminin yerini Dewas sistemi almıştır. Dewas sisteminde atkı tek taraftan atılır ve her makine devrinde kesilir. Çift kancalı dokuma makinelerinde esnek veya sert kancalar kullanılmaktadır. Sert kancalı dokuma makineleri diğer atkı atma sistemine sahip makinelerden daha fazla yere ihtiyaç gösterirler. Çift kancalı dokuma makineleri ile dokunan kumaşlar düşük sıklıklı jeotekstil amaçlı kumaşlardan ağır konveyör bantlarına kadar uzanır. Kancalı dokuma makinelerinde genellikle çift esnek kancalar kullanılır. Bu makinelerde 4600 mm’ e kadar enler mevcuttur ve endüstriyel kumaşlar için daha geniş enlerde özel amaçlar içinde üretilmektedir. Standart makineler nispeten düşük yatırım maliyetine sahiptir ve geniş bir aralıkta hafif ve orta gramajlı kumaşları dokumak için kullanılmaktadır. Sekiz renge kadar atkı renk seçme mekanizması basit ve ucuz olduğu için kancalı dokuma makineleri birden fazla renk veya tipte atkının atıldığı kumaşların dokunmasında ve kısa metrajlı çalışmalar için idealdir.
Döşemelik ve modaya uygun kumaşların dokunmasında yaygın olarak jakarlı ağızlık açma mekanizmalarıyla kullanılırlar. Kancalı tezgahlar bazı endüstriyel kumaşların üretiminde de kullanılmaktadır.
4-3-4) Akışkan jelli dokuma makineleri; Akışkan jelli dokuma makineleri atkıyı ağızlık boyunca taşımak için hava ya da su kullanılır. Bu sistem atkı atımı için bir atkı taşıyıcı veya kancaya ihtiyaç gösterir. Bundan dolayı çok daha az hareketli aksam ve hareket ettirilecek çok daha az kütle mevcuttur. İpliklerin büyük bir çoğunluğu hava jetli tezgahlarda kullanılabilmesine rağmen su jetli dokuma makineleri sadece su itici iplikler için uygundur. Su jetli tezgahlarda atkıyı ağızlıkta tüm en boyunca taşıyabilmek için genellikle atkının atıldığı tarafta tek bir düze bulunur. Bu yüzden makine enleri yaklaşık 2 metre ile sınırlıdır. Hava akışının kontrolü basınçlı suyun akışının kontrolünden daha zor olduğu için tek düzeye sahip hava jetli dokuma makineleri ticari olarak 1700 mm’ ye kadar olan enlerde başarılı olmuştur. Daha geniş makineler için makine eni boyunca düzgün bir atkı ipliği hareketi sağlamak amacıyla tarak enine yardımcı düzeler yerleştirilmiştir. Teorik olarak geniş enli hava jetli makineler üretilebilse de ticari olarak tek en makineler daha caziptir ve makine enleri 3600-4000 mm tarak genişlikleri ile sınırlıdır. Basınçlı havanın üretilmesi pahalıdır ve akışını kontrol etmek zordur. Bu nedenle ya özel hava kanalının ya da özel bir profil ile tarakta oluşturulan kanalın içinden atkıyı taşımak için hava akışının sınırlandırılması zorunludur. Hava jetli tezgahlar 1970’li yıllarda büyük miktarlarda ticari kullanıma girdiğinden hızlı bir şekilde gelişmiştir. Bu gün hava jetli tezgahlar dokuma kumaşların büyük bir çoğunluğunu dokuyabilmekte ve nispeten basit kumaşların seri üretimine hakim durumundadırlar.
Hava jetli dokuma makineleri 3000 m/dak. atkı hızına ulaşmışlardır. Bu hız herhangi bir tek fazlı atkı atma sistemi ile ulaşılan hızın yaklaşık iki katıdır ve hala yoğun bir gelişme çabası içerisindedir. Hava jetli sistem atılan bir metre atkı başına yatırım maliyeti ile yüksek seviyede rekabet eder durumdadır.
Otomatik atkı onarım sistemine sahip hava jetli dokuma makineleri ana düze ile kumaşın diğer taraftaki kenarı arasında meydana gelen atkı hatalarının büyük bir çoğunluğunu onarabilmektedir. Bu ünite çözgü ipliklerine zarar vermeden kopan atkı ipliğini ağızlıktan uzaklaştırılmakta ve makineyi tekrar çalıştırmaktadır. Makine hatayı belirleyemez ve gideremezse sinyal üreterek dokumacıyı uyarır.
Hava jetli dokuma makinelerinde makine duruşlarının büyük bir kısmını atkı duruşları oluşturduğundan bu sistem dokumacının iş yükünü çoğu durumda % 50’ den fazla azalmaktadır. Bu sistem ile dokunan kumaş kalitesi iyileştirildiği gibi aynı anda birden fazla makinenin durması ile ortaya çıkan kayıp zaman da azaltılmaktadır.
4-4) DİĞER MEKANİZMALAR VE TEK FAZLI DOKUMA MEKANİZMALARINDA KULLANILAN AKSESUARLAR;
4-4-1) Çözgü besleme ve çözgü salma mekanizması; Çözgü iplikleri dokuma makinesine bir veya daha fazla dokuma levendinden beslenir. Özel durumlarda cağlıktaki bobinlerden doğrudan besleme yapılabilir. Çözgü ipliklerinin leventten boşalması esnasında tüm tellerin aynı uzunlukta olmasını sağlamak için çözgüler levende eşit aralıkla ve aynı gerginlikle sarılmalıdır.
Levent çapı arttıkça sarılan çözgü uzunluğu artar ve daha az levent değişimine ihtiyaç duyulur. Ancak daha büyük çözgü gerginlik değişimlerin dengelemek zorunluluktur.
Farklı dokuma makinelerinde değişik çaplarda leventler takılabilir. Endüstriyel (teknik) kumaşlar veya denim gibi kalın çözgü iplikleri kullanılan kumaşların dokunması için daha büyük çapta leventlere gereksinim duyulur. Bu leventler tezgahın arkasına yerleştirilen ayrı bir levent cağlığına yerleştirilir. Bu tür levent cağlıkları ile 1600 mm çapa kadar leventler kullanılabilir. Levent üzerindeki çözgü genişliği en az taraktaki iplik genişliği kadar olmalıdır. Çözgü genişliği 2800 mm’yi aşar ise haşıl işlemi ve levent taşımayı kolaylaştırmak için birden fazla çözgü levendi kullanılır. Bir kumaşta birden fazla çözgü levendi kullanılır ise bitim işleminden sonra kumaş hatalarına sebep olan farklılıkları önlemek için leventler aynı koşullar altında hazırlanmalıdır.
Dokuma esnasında farklı leventlerden beslenen çözgü gerginlikleri dikkatli bir şekilde kontrol edilmek zorundadır ve elektronik sensörlerin kullanılması ile bu işlem daha basit hale gelmiştir.
Dokunacak olan kumaş birbirinden büyük oranda farklılık gösteren iplik numaralarında çözgü ipliklerine ihtiyaç gösterir veya çözgünün farklı kısımları birbirinden büyük oranda farklı kıvrım değerlerine sahip ise birden fazla çözgü levendi ile paralel olarak çalışmak gerekir. Bu leventler dokuma makinelerinde üst üste veya arka arkaya yerleştirilebilir.
Dokuma esnasında çözgü salma mekanizması her makine devrinde gerekli oranda çözgü ipliğini dokuma bölgesine besler. Atkı atmadan önce ağızlık oluşurken çözgü ipliklerinin iki veya daha fazla tabakaya kolaylıkla ayrılabilmesi için çözgü salma mekanizması çözgüleri eşit ve düzgün gerginlikte tutmalıdır.
Bu sayede son atılan atkının tefelenmesi esnasında gerekli çözgü gerginliği muhafaza edilmiş olur. Çözgü salma mekanizmaları arka köprünün yer değiştirmesiyle gerginlik ölçülerek mekanik olarak kontrol edilmekte idi ancak artık elektronik sensörler ile gerginlik ölçülür ve çözgü salma ayrı servo motorlarla kontrol edilmektedir.
4-4-2) Kumaş çekme mekanizması; Kumaş çekme mekanizmaları dokunan kumaşı sabit bir hız ile ileri çekmek için kullanılır. Kumaş çekme hızı, atkı sıklığını kontrol eder ve atkı sıklığı
değişimleri ile diğer kumaş hatalarını önlemek için düzenli olmak zorundadır. Dokuma makinelerinin çoğunda kumaş çekme mekanizması dokunan kumaşın kumaş silindirine sarılmasını da kontrol eder. Ağır kumaşların dokunmasında yaygın olarak büyük çaplı kumaş silindirlerinin hazırlanması gerekli ise tezgah gövdesinin dışına ayrı bir kumaş sarma ünitesi yerleştirilir.
4-4-3) Otomatik durdurma tertibatı; İlk grup, çözgü koruma tertibatları, sadece mekikli veya mekikçikli dokuma makineleri için geçerlidir. Bu tertibatlar mekik sıkıştığında makineye zarar verilmesini ve çok sayıda çözgünün kopmasını engeller.
Çözgü durdurma tertibatları, çözgü koptuğunda dokuma makinesini durdurur. Çözgü iplikleri koptuğunda lameller aşağı düşer ve çözgü durdurma tertibatı aktif hale getirilir. Lameller mekanik veya elektriksel çözgü durdurma tertibatlarıyla birlikte kullanılır. Lameller tarafından çözgü ipliklerine hasar verilmemesi için çözgüler düzgün bir şekilde haşıllanmalıdır.
Çözgü iplikleri ile fiziksel teması olmayan elektronik çözgü durdurma tertibatları özellikle ince filamantli iplikler için kullanılmaktadır.
Atkı durdurma tertibatları otomatik mekikli dokuma makinelerinde atkı değiştirme işlemini başlatmak ve atkı atma esnasında atkı ipliği koptuğunda makineyi durdurmak için kullanılır. Otomatik kopuk atkı onarım sistemine sahip hava jetli dokuma makinelerinde atkı durdurma tertibatı atkı onarım işlemini de başlatır.
4-4-4) Hızlı tip değişimi; İlk defa Picanol tarafından sergilenen ve şimdi bütün makine imalatçılarının sahip olduğu hızlı tip değişim sistemi (QSC) bir çözgü değişimi esnasında makinenin durdurulması gereken süreyi büyük ölçüde azaltır. Çözgü levendi, arka köprü, çözgü durdurma tertibatı, çerçeveler ve tarak, bu kısımları dokuma makinesinin gövdesinden ayıran bir modüle yerleştirilir.
Bu modül özel bir taşıma ünitesi ile tahar ve iş bağ bölümlerine taşınarak çözgü değişimi için hazırlık yapılır ve tekrar dokuma makinesine getirilir. Böylece normal olarak duran dokuma makinesi üzerinde yapılan işlerin % 90 kadarı çözgü değişim işleminde ortadan kaldırılır ve dokuma makinesi randımanı iyileştirilir. Bu sistem ile taraklar ve çerçeveler daha temiz kalacağından daha iyi makine performansı ve kumaş kalitesi elde edilmiş olur.
4-5) MAKİNE GENİŞLİĞİ;
Bir dokuma makinesinin tarak eni dokunacak olan kumaşın taraktaki eninden daha geniş veya taraktaki enine eşit olmalıdır. Taraktaki çözgü genişliği kumaş kenar genişlikleri ve yardımcı kenar çözgülerini kapsamalıdır. Makine genişliği bu ender dar ise kumaş bu makinede dokunamaz.
Genel olarak bir makinenin tarak enini artırmak mümkün değildir. Mevcut makine eninin üzerine çıkılamazken daha ağır kumaşları dokumak genellikle mümkündür. Sulzer mekikçikli dokuma makinelerinde makine eninin % 50’sine kadar en azaltılması yapılarak kumaş dokunabilir.
Farklı dokuma makinesi üreticileri ve bunların farklı model dokuma makineleri, makine eninden daha düşük enlerde kumaş dokumak için farklı düzenlemelere sahiptir. Bazı firmalar sadece 200 mm en azaltılmasına izin verir. Malzeme ve kumaş tiplerindeki muhtemel değişimler göz önüne alındığında bu değer yetersiz kalmaktadır.
Düşük enlerde kumaş dokumak atkı kayıt hızlarını azaltabileceğinden tarak genişliğinin büyük kısmını kullanmak en ekonomik olanıdır. Geniş en makineler muhtemelen daha yüksek yatırım ve işletme mliyetine sahiptirler.
Bazı durumlarda bir makinede yan yana belirli sayıda kumaş dokumak ekonomiktir. Geniş bir Sulzer mekikçikli dokuma makinesinde beş, altı veya yedi havlu her biri kendi içe kıvırma kenarları ile üretilebilir.
TAHAR (DOKUMA İŞLEMİ);
Çözgü ipliklerinin dokumaya hazırlık işlemi için lamel, gücü ve taraktan geçirilmesidir. Bu işlemler verilen tahar raporları dahilinde yapılır. Tahardan amaç örgüde aynı harekete sahip çözgü ipliklerinin aynı çerçeveye ait gücülerden geçirilmesidir. Kareli desen kağıdında dokuma örgüsü gösterilirken çözgünün üstte olduğu yerler doldurulur, atkının üstte olduğu yerler ise boş bırakılır. Bu rapora göre tahar planı ve buna bağlı olarak ta armür raporu hazırlanır. Çözgü iplikleri gücü gözlerinden geçer ve bir destek düzeni ile tek bir ünite halinde kaldırılır ve indirilir. Bu düzen, dikdörtgen şeklinde bir çerçevedir ve gücü teli dediğimiz bir takım teller üzerine asılıdır. Çözgü levendinden gelen çözgü iplikleri gücü telinin gözünden bir bir geçmek zorundadır. Her biri bir iğnenin gözü gibi telakki edilebilir. Tarak dişinden geçecek iplik sayısı ve tarak numarası yani taraktaki diş sıklığı çözgü sıklığına bağlı olarak seçilir. En basit dokuma kontrüksiyonunda çerçeveler belli bir çözgü iplik gruplarını kaldırır veya indirirler ve bu şekilde atkı iplikleri bir grup çözgü ipliklerinin altından geçerken diğer bir grubunda üstünden geçer.
Tahar çeşitleri;
Sıra tahar; Bu çeşit taharda hareket raporu örgünün aynısı olarak çıkar. Ayrıca sıra taharda ipliklerin sürtünmesi çoktur.
Atlamalı tahar; İpliklerin sürtünmesi azdır. Hareket raporu örgünün aynısı değildir. Aralarında eşkenar oluşturan tahar en iyisidir.
Sivri tahar; Bazı kumaşların raporlarına bakılacak olursa bağlantı noktalarının değişik iplik sıralarında tekrarlandığı görülür.
Örneğin;
D 4 Z çözgü dimisinden türetilmiş zigzag dimi ve D 3 2 çözgü dimisinden türetilmiş
2 3
baklava dimisi örgüler 6 çerçeveli sivri taharlarla örülürler.
Kesik (kırık) tahar; Bu taharda belli bir sayıdan sonra periyodik olarak kesilme ve ters yöne gidiş vardır. Bu dönüş ani değil atlamalı olarak gerçekleştirilir ve böylece dönüş yapan çözgü ipliklerinin çerçeve sayısı diğerlerinin yarısı kadar olur (balıksırtı örgüsü). Bu tahar çeşidinde belli bir iplik sayısından sonra kesilen iplik çekimi gücü atlayarak değişik istikamette fakat düz sıra halinde devam ettirilir.
-GRUP TAHARLAR;
Fasonlu taharlar; Kumaşın çözgü istikametinde doku değişiklikleri yapılmış ise, her doku için ayrı ayrı sıra tahar, kırılan tahar veya kesik tahar gibi tahar çeşitlerini, grup içinde uygulamak mükündür. Aynı tahar planında değişik taharlar bulunduğundan bu tahara grup tahar adı verilmektedir. Kumaşın desenine göre yapılan tahar, çözgü ipliklerinin tek tek çerçeve grupların ayrılmasıyla hazırlanırlar.
Gücülerin partilere ayrılmasıyla hazırlanan grup taharı; Kullanılacak çerçevelerin gruplara ayrılması ve çözgü ipliklerininde bu gruplarda bölümler halinde dağıtılması şeklinde yapılan tahardır.
TAHAR HATASI (DOKUMA HATASI);
Çözgü ipliklerinin taharlanması sırasında tahar raporundan belirtilen sıradan farklı bir şekilde gücü gözlerinden geçirilmesiyle oluşan ve boyuna çizgi oluşturan dokuma hatasıdır. Çözgü ipliklerinin hareket sırasında değiştiğinden dokuma örgüsünde bozulmalar, kırılmalar şeklinde görülür.
TAHAR MAKİNESİ (DOKUMA İŞLEMİ);
Otomatik olarak çözgü ipliklerini, gücü tellerinden ve taraktan geçiren makinelerdir.
-Yarı otomatik tahar makineleri; Dokumadaki çözgü ipliklerinin gücü, çerçeve lamellere ve de tarağa geçirilmesi için gerekli olan iki işçiden birisinin yerine bu sistemler kullanılmaktadır. Buna özel bazı transport sistemleri de eklendiğinde gerekli olan fiziksel güç büyük ölçüde hafiflemekte ve çözgülerle birlikte dokuma makinesinin diğer aksamlarıda (çerçeveler, gücü takıntıları, lameller ve taraklar) hem korunmuş olmakta hem de dokuma dairesine yüksek kaliteli bir çözgü sistemi getirilmektedir. Bu sistemin bir diğer avantajlı yönü de dokumadaki kopuş miktarının asgariye indirilmesidir.
-Çözgü ipliği taharlama makineleri; Bu makine ‘’öncü’’ makine görevini yapmaktadır. Dolayısıyla taharlanacak ipliği ayırarak çözgü levendindeki tabakadan yaklaşık 10 cm kadar uzağa besleyen bir sistem durumundadır. Makine ipliğin tahar kancasıyla tutularak çekilmesine kadar bir süre bu pozisyonda kalır ve daha sonra hemen bir diğer ipliğe getirilir. Bütün bu işlem için gerekli zaman sadece 0,6 saniyedir. Makine 1,6 ile 250 tex arasında çeşitli iplikler ile çalışmaya elverişli bir yapıya sahiptir. Tahar çapraz tarağı olsa da olmasa da kullanılabilir. 1987 yılından bu yana taharlama tesislerindeki bütün makinelere ‘’temassız’’ elektronik kontrol sistemleri monte edilmektedir. Ayrıca özel bir sistemle üretilen sinyal sayesinde bir sonraki aygıtın (örneğin lamel ya da sayaç mekanizmasının) devreye girmesi güvence altına alınmıştır. Dolayısıyla çözgü ipliklerinde gevşeklik ya da başka nedenlerden dolayı meydana gelebilecek aksaklıklar techizatın çalışmasını engelleyecek nitelikte görülmemektedir. Besleme ve çalışma hızının kademesiz olarak ayarı mümkündür.
Yarı otomatik bir taharlama sisteminde bulunan parçaları şöyle sıralayabiliriz; • Çözgü verici makine ve çaprazlama tertibatı,
• Lamel besleme aparatı, • Tahar sehpası,
• Çözgü levendi yataklama arabası, • Tarak taharı makinesidir.
TAHAR PLANINI BULMAK İÇİN KUMAŞIN ANALİZ EDİLMESİ (DOKUMA); Bir kumaşın analiz edilmesi; iplikleri, örgüsü, iplik sıklığı, taharı ve armür desen planı tarafından oluşturulan tüm yapıyı bulmaktır. Kumaşın analizinin yapılmasının en kolay yolu lup kullanmak veya iplik sökmektir. Bir kumaşın nasıl dokunmuş olduğu ve kullanılan dokuma tezgahı tipinin hangisi olduğunu bulmak için, kumaşın en ve boy yönünde deseninin bir raporunu bulmak önemlidir. O zaman bu açıkça işaretlenebilir ve bu işaretler içinde bulunan tüm alan analiz edilmelidir. Bu uzun süren ve sıkıcı bir işlem olabilir, çünkü bu iş için yapılacak ilk işlem kumaşta görülen bütün çözgü tellerinin hareketini özel desen kağıdına işaretlemektir. Raporun solundan sağına doğru ve üstünden altına veya altından üstüne doğru çalışılarak her atkı ipliği incelenir ve özel desen kağıdında her çözgü ipliğinin görüldüğü yer bir kareyi doldurarak gösterilir. İplikleri uygun şekilde ayırabilmek için bir iğnenin kullanılması kolaylık sağlar. Kumaş deseni böylece belirlendikten sonra tahar ve armür desen planı bulunabilir. Küçük kumaş örneğinde, hangisinin çözgü ipliği hangisinin atkı ipliği olduğunu anlamak zor olabilir. Eğer örnekte bir kenar var ise zorluk yoktur, ancak kenar yok
