1
ISLAM DALAM
TAMADUN MELAYU
SERTA PERANANNYA
2
Pendahuluan
Islam mempunyai kaitan yang rapat
terhadap perkembangan tamadun manusia termasuklah di Malaysia. Perkataan Islam itu sendiri berasal daripada perkataan
Arab salima bererti selamat sentosa atau kedamaian.
Dari perkataan salima ini lahir perkataan
3
Islam secara umumnya adalah sejahtera di
mana sistem Allah s.w.t. adalah seimbang dan sejahtera. Seluruh makhluk Allah s.w.t. mengikut dengan patuh terhadap sistem Allah s.w.t. seperti firmanNya di dalam surah al-'Imraan ayat 83 yang bermaksud:
4
PANDANGAN SEMESTA DAN
TAMADUN ISLAM
Menurut Lucien Goldmann, unsur utama
yang membezakan antara sesebuah
tamadun dengan tamadun yang lain ialah pandangan semesta (worldview /
weltanschauung) yang mendasarinya.
Ibn Khaldun mengatakan bahawa
5
Pandangan semesta …
Secara umumnya, pandangan semesta merupakan
satu konsep mengenai alam semesta secara
keseluruhan terutamanya dilihat melalui satu sudut pandangan yang dipengaruhi oleh satu sistem nilai tertentu.
Syed Naquib al-Attas : pandangan semesta Islam
merangkumi dunia dan akhirat yang mana aspek dunia merupakan persediaan bagi aspek akhirat. Oleh itu pandangan semesta dari perspektif Islam ialah pandangan tentang realiti atau hakikat yang terjelma dari mata hati manusia mengenai
6
Sifat-sifat Tamadun Islam
1.
Kesejagatan
2.Keterbukaan
3.
Sepanjang zaman
4.
Toleransi Terhadap Agama Dan
Budaya Lain
5.
Kesatuan Dalam Kepelbagaian
6.
Keseimbangan Antara Rohani Dan
7
CIRI-CIRI KHUSUS
TAMADUN ISLAM
1.
Rabbani
2.
Sempurna dan menyeluruh
3.
Umum
8 MATLAMAT TAMADUN ISLAM
Matlamat umum : mewujudkan
perhubungan yang sejahtera sesama manusia dan alam
Matlamat khusus : mewujudkan
hubungan dengan Pencipta iaitu Allah s.w.t. iaitu beribadat mengikut prosedur yang ditetapkan oleh Allah s.w.t. dan
9
Hubungan manusia dengan Allah s.w.t.
Hubungan antara manusia dengan Allah s.w.t. bersifat hubungan antara hamba dengan Penciptanya.
Hubungan tersebut merupakan
hubungan paling tinggi dan paling mulia dalam kehidupan manusia, mengatasi hubungan yang wujud antara manusia tersebut dengan
10 Hubungan manusia
dengan manusia
Masyarakat muslim adalah masyarakat yang
terbentuk berdasarkan konsep kesatuan ummah. Ini menjadikan masyarakat Islam sebuah
masyarakat yang berbentuk sejagat, tidak bersifat perkauman, tidak bersifat kebangsaan serta tidak terbatas dalam lingkungan sempadan geografi dan politik.
Bagi masyarakat muslim, hanya satu ukuran yang
mendapat tempat di sisi Allah Yang Maha
11
Hubungan manusia dengan alam
Allah s.w.t. telah mencipta alam semesta ini
untuk dinikmati oleh makhluk ciptaanNya
Manusia sebagai khalifah Allah s.w.t. di muka bumi ini telah dipertanggungjawabkan untuk memelihara alam ini.
Allah s.w.t. telah memberikan panduanNya
12
"Dan tiada satu pun di antara haiwan
melata di bumi atau pun burung terbang dengan dua sayapnya
melainkan mereka juga umat-umat seperti kamu; tiada satu pun yang Kami lupakan di dalam Kitab,
kemudian kepada Tuhannya mereka
dikumpulkan”.
13
Memberikan makanan dan minuman kepada
haiwan, khususnya yang dipelihara, apabila diperlukan. Sabda Rasulullah s.a.w.:
"Sesiapa yang tidak mengasihani tidak akan dikasihani"
Mengasihani haiwan. Sabda Rasulullah s.a.w.
apabila baginda melihat beberapa orang menjadikan burung sebagai sasaran panah mereka:
14
Tidak menyiksa binatang dengan apa
cara sekalipun. Sabda Rasulullah s.a.w.: "Seorang perempuan dimasukkan
ke dalam neraka disebabkan
seekor kucing yang dikurungnya hingga mati, perempuan itu akan
masuk neraka kerana kucing itu tidak diberi makan, tidak diberi minum
dan tidak dibiarkan memakan
15
SUMBER TAMADUN ISLAM
Sumber utama tamadun Islam ialah al-Quran
dan al-Sunnah.
Al-Quran menggariskan prinsip-prinsip asas,
kemudian dijelas dan diperincikan oleh al-Sunnah.
Kedua-duanya ini merupakan sumber
16
TUJUAN TAMADUN ISLAM
Tujuan utama tamadun Islam
ialah
memelihara
keperluan
manusia yang lima iaitu:
1. menjaga agama
2. menjaga jiwa
3. menjaga keturunan 4. menjaga akal
17
al-Dharuriyyat
al-Dharuriyyat ialah perkara yang mesti wujud
bagi mendirikan maslahah-maslahah (kebaikan-kebaikan) terhadap al-din (agama) dan dunia.
Ketiadaannya akan menyebabkan maslahah
18
al-Hajiyyat bermaksud keperluan kepada
perkara yang membawa kelegaan dan mampu menghilangkan kesusahan dan masyaqqah
(kesulitan).
Apabila luputnya perkara al-hajiyyat akan
membawa individu atau masyarakat kepada kesukaran walaupun tidaklah sampai kepada kesukaran yang amat sangat seperti tahap al-daruriyyat yang boleh membinasakan.
Hal ini juga melibatkan soal ibadat (khusus),
19
al-Tahsiniyyat
al-Tahsiniyyat
pula bermaksud
mengambil perkara-perkara yang
selayaknya menerusi
kebaikan-kebaikan dan menjauhi
perkara-perkara dipandang keji oleh akal
yang rasional.
Hal ini terangkum dalam maksud
20
ISLAM
DALAM TAMADUN MELAYU
Islam merupakan suatu elemen yang
sangat penting dan signifikan dalam membincangkan tamadun Melayu.
Ini kerana, Islam banyak
mempengaruhi perkembangan
tamadun Melayu. Kesan dan nilai Islam dapat ditemui pada hampir segenap
21
TEORI KEDATANGAN ISLAM KE ALAM MELAYU
Beberapa teori telah dikemukakan :
Dari segi masa, ada yang menyatakan bahawa kedatangan Islam ke Alam Melayu bermula pada abad ke lapan Masehi dan ada yang berpandangan bahawa kedatangan Islam ke Alam Melayu adalah pada abad ke sembilan Masehi.
22
KESAN DAN PENGARUH ISLAM DALAM TAMADUN MELAYU
Kedatangan Islam telah banyak mencorakkan
suasana masyarakat di Alam Melayu.
Kesan dan pengaruh Islam dalam Tamadun
Melayu dapat dilihat dalam beberapa aspek, antaranya:
– Bahasa dan sastera
– Kesenian
23 Islam dan Pembentukan
Tamadun Melayu
Tamadun Melayu ialah sebuah tamadun yang
dibentuk oleh sekelompok manusia yang dogolongkan secara luas sebagai kumpulan orang Melayu dan bertempat di suatu wilayah di Asia Tenggara yang dikenali dengan pelbagai nama seperti Alam Melayu, Nusantara, Tanah Jawi, Gugusan Kepulauan Melayu dan sebagainya.
Wilayah ini ditandai dengan dua elemen iaitu
24
Kedatangan Islam ke Alam Melayu telah
memantapkan keseluruhan pandangan semesta
Melayu dan berlaku pentakrifan semula tentangnya.
Pandangan semesta Melayu yang berpusatkan
manusia Melayu (man-centered) dan kesedaran bahawa seluruh hidup terfokus ke arah tuhan (god-centered) membuatkan manusia Melayu menyedari serta meyakini bahawa Allah Yang Maha Berkuasa, Maha Mengasihani.
Ini seterusnya menjadikan pandangan semesta
Melayu juga dibentuk berasaskan hubungan manusia dengan Allah (hablum minalLah) dan hubungan
25
Kedudukan Islam dalam Perlembagaan
Kedudukan agama Islam yang telah menjadi sebati dengan
kehidupan masyarakat Melayu khususnya di Negeri-negeri Melayu hanya berubah selepas kedatangan British ke Tanah Melayu bermula dengan Negeri-negeri Selat (Pulau Pinang, Melaka dan Singapura), Negeri-negeri Melayu Bersekutu, Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu dan Negeri-negeri Borneo (Sabah dan Sarawak).
Undang-undang Inggeris dilaksanakan di negeri-negeri
Melayu melalui piagam Keadilan I (1807), Piagam Keadilan II (1826) dan Piagam Keadilan III (1855).
Residen-residen Inggeris juga dilantik untuk menasihati para
26
Dalam konteks perlembagaan
Malaysia pada masakini, dalam
Perlembagaan Persekutuan
Malaysia jelas memberitahu
bahawa :
“Islam adalah agama rasmi
persekutuan, tetapi agama lain
27 Menurut Perkara 3(1), Islam telah
dinyatakan sebagai agama rasmi persekutuan Malaysia. Dalam masa yang sama, agama-agama lain juga bebas dipraktikkan dan diamalkan.
Kesan daripada peruntukan
Perlembagaan Persekutuan ke atas
agama Islam dalam perkara 3(1) iaitu agama Islam sebagai agama
28
Bahawa seorang Melayu itu adalah seorang yang
beragama Islam, lazimnya bercakap di dalam Bahasa Melayu dan mengikut istiadat Melayu.
Melayu dan Islam adalah unsur yang bercantum
dan tidak boleh dipisahkan untuk tujuan undang-undang dan Perlembagaan.
Yang DiPertuan Agong dikalangan raja-raja di
29
Di dalam sumpah memegang jawatan Yang DiPertuan Agong baginda mengangkat sumpah dengan didahului dengan lafaz Wallahi, Wabillahi dan
Watallahi yang merupakan lafaz sumpah yang dikehendaki dalam agama Islam.
30
Raja dan Sultan di negeri-negeri beraja ialah
ketua agama Islam bagi negeri masing-masing.
Dalam menjalankan tugas sebagai ketua
agama mereka mempunyai budi bicara dan tidak terikat dengan nasihat Majlis Mesyuarat Negeri.
Sultan dari segi praktikalnya semasa
31
Walaubagaimanapun, sebagai satu perlindungan tambahan terhadap status agama Islam sebagai agama rasmi Malaysia, Perkara 11(4) ada menegaskan bahawa Undang-undang Negeri dan Undang-undang
Persekutuan bagi Wilayah Persekutuan dan Labuan, boleh menjalankan dan menguatkuasakan pengawalan dan penghalangan terhadap apa-apa
32
Perkara 38(2)(b) pula memperuntukkan bahawa
Sultan di dalam Majlis Raja-Raja adalah ketua-ketua agama Islam dan bertanggungjawab ke atas adat istiadat Islam.
Perkara 3(2) pula menegaskan bahawa Yang
di-Pertuan Agong menjadi ketua agama bagi negeri-negeri yang tidak mempunyai Sultan. Kedudukan Islam sebagai agama rasmi Malaysia seperti mana di dalam Perkara 3(1) di atas adalah amat jelas, diperkuatkan dengan Perkara 11(4) yang
33
Walaubagaimanapun, maksud Islam
sebagai agama rasmi negara disini
haruslah diperjelaskan. Ini ialah kerana,
agama rasmi di sini bukanlah bererti Islam
dan segala prinsip-prinsipnya yang
terkandung di dalam al-Quran, as-Sunnah
dan sumber-sumber lain diaplikasikan
secara menyeluruh di dalam segenap
pelusuk hal ehwal kenegaraan
34
Sebaliknya, kedudukan Islam sebagai agama
rasmi dalam Perkara 3(1) adalah dalam bentuk yang lebih kecil dan terbatas kepada beberapa aspek kehidupan seperti, aqidah iaitu
35
Keterbatasan …
Hakikat bahawa maksud agama rasmi di dalam Perkara
3(1) hanya terbatas kepada beberapa perkara tertentu sahaja dapat dibuktikan seterusnya melalui Perkara 160
yang jelas tidak memasukkan Undang-Undang Syarak di dalam definisi dan undang-undangnya.
Kedudukan Islam menurut Perkara 3(1) perlembagaan hanya terhad kepada perlaksanaan Islam di dalam
36
Jadual kesembilan di dalam senarai
keduanya yang mendefinisikan bidang kuasa Badan Penggubal
Undang-undang Negeri (State Legislature)
juga telah menyenaraikan aspek-aspek lain yang mana badan penggubal
undang-undang negeri boleh
mengubal Undang-undang atau
37
Makna agama Islam sebagai agama rasmi
Persekutuan juga jelas terbatas daripada
perlaksanaan Sistem Perundangan Malaysia yang jelas sebagai ambilan daripada sistem
Perundangan Negara-negara lain seperti England dan Australia.
Banyak di antara undang-undang negara ini yang
38
Ini bermakna kejelasan penggunaan hukum
syarak tidak wujud dalam undang-undang dan Perlembagaan Persekutuan Malaysia bahkan ambilannya adalah dari sistem Perundangan negara-negara Sekular.
Selain itu, terdapat Akta-Akta Persekutuan
yang bertentangan dengan hukum syarak seperti Trustees Act, Age of Majority Act, dan sebagainya yang masih lagi terpakai kepada orang Islam dan bukan Islam di Malaysia.
Bidang kuasa Mahkamah Syariah pula masih
39 PERANAN TAMADUN MELAYU DALAM
PEMBINAAN TAMADUN MALAYSIA
Malaysia kini adalah sebuah negara bangsa
berbentuk persekutuan yang terdiri daripada komponen 14 buah negeri.
Kewujudan Malaysia sebagai sebuah negara bangsa
sebenarnya merupakan lanjutan daripada kemunculan kerajaan-kerajaan Melayu lebih awal.
Kerajaan-kerajaan Melayu tersebut juga merupakan
40
Sistem Perundangan Tradisional
Melaka : Hukum Kanun Melaka, Undang-undang Laut Melaka.
Johor : Undang-undang Johor, Undang-undang Tubuh Negeri Johor
1895.
Pahang : Undang-undang Pahang.
Kedah : Undang-undang Kedah.
Perak : Undang-undang 99 Perak dan Undang-undang Keturunan
Daripada Turun Negeri Perak.
Terengganu : Perlembagaan Negeri Terengganu, 1911.
41
Agama Islam dan Adat-adat
Istiadat Melayu
Islam merupakan elemen penting dalam tamadun Melayu.
Secara khusus, Islam dan adat Melayu menjadi salah satu
struktur terpenting kemelayuan dalam tamadun Malaysia.
Islam dan adat Melayu merupakan struktur yang saling
melengkapi dan berintegrasi ke dalam wadah kemelayuan. Islam terus menjadi teras bagi identiti Melayu.
Dalam perlembagaan, orang Melayu didefinisikan sebagai
42
Agama Islam dan Adat-adat
Istiadat Melayu
Agama Islam dijadikan salah satu
daripada asas bagi mengiktiraf
seseorang sebagai berbangsa Melayu. Begitu juga dengan perlantikan sultan bagi setiap negeri, sultan dimestikan beragama Islam.
Sultan juga diberikan peranan yang
43
Kedudukan Istimewa Orang Melayu dan Bumiputera
Keistimewaan orang Melayu juga telah menjadi satu
asas dalam perkembangan ketuanan orang Melayu
penerajuan dan pemilikan negara Malaysia.
Keistimewaan ini telah diperuntukan dalam
perlembagaan Persekutuan Malaysia dalam Perkara 153.
Di samping peruntukan perlembagaan memberikan
keistimewaan orang Malayu, perlembagaan Malaysia juga memberikan perakuan dan pengiktirafan
terhadap undang-undang adat yang dilaksanakan di kalangan orang Melayu.
Namun demikian undang-undang adat ini tidak dapat
44
Semangat Kebangsaan
dan Jati Diri Kebangsaan
Tamadun Melayu yang ditunjangi oleh kekuatan
pegangan terhadap agama Islam sebenarnya telah banyak memberikan sumbangan kepada semangat juang di kalangan cendikiawan-cendikiawan Melayu dalam memperjuangkan hak orang Melayu dan juga
kebebasan Tanah Melayu daripada belenggu
penjajahan.
Di bawah pemerintahan British semangat kebangsaan
untuk berjuang mempertahan dan membebaskan tanah Melayu telah bermula seawal 1900 dengan diketuai oleh beberapa orang pemikir dan cerdik pandai yang memperolehi pendidikan tinggi dalam bidang pengajian Islam daripada Universiti Al-Azhar Mesir dan juga daripada beberapa universiti di Timur Tengah yang lain.
Mereka ini telah menggunakan bahasa Melayu sebagai
45
Penerapan Nilai-nilai Islam dan kesan-kesannya
Penerapan nilai-nilai Islam yang telah menjadi akar
umbi kawalan terhadap semua dasar dan polisi yang dijalankan oleh kerajaan telah menampakkan lagi kepada kita peranan agama Islam dalam
pembentukan negara Malaysia.
Nilai-nilai Islam yang suci dan universal telah dapat
diterima oleh semua bangsa majmuk yang tinggal dalam negara ini.
Nilai-nilai Islam yang berasaskan tauhid dan
mencakupi semua aspek hidup manusia telah
menjadi satu mekanisme kawalan dan panduan bagi kakitangan kerajaan dalam menjalankan tugas
46
Pendekatan Sistem Perbankan
Islam dalam Era Globalisasi
Dalam menghadapi era globalisasi masakini
pendekatan ekonomi negara dimantapkan lagi dengan sistem Perbankan Islam yang dimulakan pada 1983.
Sekalipun sistem konvensional tetap wujud di
47 PENUTUP
Kedatangan Islam ke Tanah Melayu telah membentuk
wajah baru dan memperkukuhkan identiti Melayu yang sebelumnya dibayangi oleh elemen-elemen yang rapuh dan tidak kekal.
Dengan berindentitikan Islam, bangsa Melayu akan
dapat menjayakan pepatah ’tidak Melayu hilang di dunia’.
Kejituan tamadun Melayu yang berasaskan agama
