111. BAHAN ALAT DAN METODA PENELITIAN
A. Bahan P e n e l i t i a n 1. I k a n Tongkol
I k a n Yongkol ( ~ u t h g n n u s s p
.
) yang dipergunc.kai1 dalam p e n e l i t i a n i n i d i p e r o l e h d a r i P a s a s Bogor. Pemindangan di1akuka.n di. l a b o r a t o r i u m K i m i a Org;.mik, I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor. Untuk k e p e r l u a n p e n e l i t i - a n i n i d i p a k a i v a r i a b l e k a d a r garam 6%
d a n 20%,
S e b a g a i k o n t r o l t e r h a d a p pengaruh penambahan garam dapur,
d i l a k u k a n juga a n a l i s a t e r h a d a p bahan dengan t a r a f k a d a r garam 0%.
2 . Bahan Kimia
Untuk memper o l e h kelembaban n i s b i (KN ) t e r t e n t u d i p a k a i l a r u t a n jenuh garam-garam a n o r g a n i k , y a i t u : l i t i u m k h l o r i d a , k a l i u m a s e t a t , k a l i u m k a r b o n a t ,
magnesium k h l o r i d a , n a t r i u m n i t r i t , magnesium n i t r a t , n a t r i u m k h l o r i d a , k a l i u m bikhromat
,
k a l i u m n i t r a t , ammonium s u l f a t , d a n n a t r i u m h i d r o g e n f osfa t .
Kelem- baban n i s b i yang d i b e r i k a n o l e h masing-masing 1PC-.,-hngaram-garam t e r s e b u a d a l a h 12
%
sampai 98%
pad& su-hu
2 0 OC (Lampiran I ) .B. A l a t - A l a t P e n e l i t i a n
Alat-alat t e r p e n t i n g a n t a r a
l a i n ;
d e s i k a t o r k e c i l ( d i a m e t e r 25 cm; t i n g g i 7 0 em) d a n cawan-cawan dknganu k u r a n ( d i a m e t e r 8 cm; t i n g g i 2 em). A l a t - s l a t 1 ~ i n - nya a d a l a h : i n k u b a t o r llFreas 815It9 n e r a c a a n a l i t i s lima d e s i m a l " A i n s w o r t h f l , oven p e n g e r i n g n I m p e r l a l 11"
oven vacum " P r e c i s i n ? S c i e n t i f i c Co.", d a n pompa va- cum "Welch Duo-Seal1'
.
Semua a l a t - a l a t t e r s e b u t d i p e - r o l e h d a r i l a b o r a t o r i u m Kimia Organik, I n s t i t u t P 3 r t a -n i a n Bogor. C . Metoda P e n e l i t i a n
1 . Pembuatan Pindang I k a n Tongkol
Metoda yang d i p a k a i dalam h a 1 i n i a d a l a h c a r 3 pemindangan dengan t a h a p a n perendaman pendahuluan da- lam l a r u t a n garam d a p u r , yang s e l a n j u t n y a dimasak da- lam l a r u t a n garam d a p u r yang sedang mendidih.
Adapun p r o s e d u r pemindangan t e r s e b u t a d a l a h s e - b a g a i b e r i k u t : mula-mula i k a n - i k a n t o n g k o l d i c u c i b e r s i h dengan a i r m e n g a l i r , t u j u a n n y a u n t u k mfnpl-.i- l a n g k a n sisa-sisa k o t o r a n d a n d a r a h pada tubuh d a n insang. S e l a n j u t n y a s e p e r t i g a ( 1 / 3 ) garam d a p u r un- t u k s e t i a p p e r l a k u a - d i l u m u r k a n pada s e l u r u h permuka- a n tubuh i k a n , d a n ditarr1)ahkan a i r b e r s i h secukupnya s e h i n g g a i k a n - i k a n d a p a t terendam. Perendaman i n i merupakan t a h a p a n p e r t a m a pemindangan yang b e r l a n g s u n g l e b i h k u r a n g selama
$
-
1 jam.belama perendaman b e r l a n g s u n g ,
s i s a
d u a p e r t i g c . ( 2 / 7 ) garam dapur d i l a r u t k a n dalam a i r d a n d i d i d i h k a n S e i a n j u t n y a , i k a n - i k a n d a r i wadah perendaman d i a t u r dalam sebuah k e r a n j a n g bambu d a n p e r l a h a n - l a h a n d i e e - l u p k a n d a l m l a r u t a n garam d a p u r yang t e i a h mendidih. Tahapan pemindangan i n i b e r l a n g s u n g l e b i h k u r a n g sc.1.r-ma 1%
-
2 jam.2. Pembuatan I s o t h e r m a l S o r p s i A i r
' P e r l e b i h d a h u l ~ a i s i a p k a n l a r u t a n jenuh garam- garam yang d i p e r l u k a . (Lampiran
I )
sebanyak 150-
200mL
dalam s e b u a h d e s i k a t o r . L a r u t a n jenuh garam-garam t e r s e b u t d i b u a t dengan melebihkan s i s a garam, dengan t u j u a n u n t u k t e t a p menjaga kejenuhannya selama pene- t a p a n k a d a r a i r seimbang pindang i k a n t o n g k o l .P i n d a n g i k a n t o n g k o l ( u n t u k semua p e r l a k u a n ) d i - 2
potong k e c i l - k e c i l ( +
-
1 cm ), d a n l e b i h k u r a n g seba- nyak 1 0 gram d i t i m b a n g dalam cawan aluminium yang "ce- la11 d i k e t a h u i b e r a t n y a . Untuk mendapatkan h a r g a - h a r g a k a d a r a i r seimbang d a r i p r o s e s a b s o r p s i dan d e s o r p s i ,t e r l e b i h d a h u l u d i l a k u k a n pengurangan d a n penambahan k a d a r
a i r
bahan.Pengurangan k a d a r a i r d i l a k u k a n dalam sebuah oven pada suhu : 40
-
50 OC selama I*-
2 jam, s e h i n g g a d i - p e r o l e h k a d a r a i r bahan 4 0-
45%.
Sedangkan p e r ~ a , ~-
bahan k a d a r a i r d i l a ~ u k a n dengan m e n g a l i r k a n uap a i rke dalam oven vacum yang didalamnya t e r d a p a t cawnn- cawan aluminium dengan d a g i n g pindang i k a n t o n g k o l . P r o s e s t e r s e b u t b e r l a n g s u n g l e b i h k u r a n g selama 1 ( s a t u ) jam, s e h i n g g a d i c a p a i k a d a r a i r bahan s e b c s a r
80
-
85S/o.
I a h a p s e l a n j u t n y a , cawan-cawan aluminium yang t e l a h b e r i s i potongan d a g i n g pindang i k a n t o n g k o l d i m a s u k k ~ n ke dalam d e s i k a t o r . Akhirnya d e s i k a t o r d i i n k u b a s i k a n pada suhu t e t a p 19-21 O C , d a n untuk
bahan yang sama pada suhu 29-31 OC.
Penetapan b e r p t seimbang d i l a k u k a n s e t i a p 24
j a m s e k a l i sampai d i p e r o l e h b e r a t k o n s t a n . S e t e l a h t i d a k t e r j a d i p e r u b ~ h a n bobot cawan aluminium, s e l a n - j u t n y a d i l a k u k a n p e n e t a p a n k a d a r a i r seimbang bahan untuk masing-masing p e r l a k u a n . Kadar a i r bahan d i t e n tukan dengan oven p e n g e r i n g pada s u h u 105
-
110 OCselame 3 jam, dan d i l a k u k a n pengulangan sampai menca- p a i b e r a t k o n s t a n . Kadar a i r seimbang bahan d i t e t a p - kan b e r d a s a r k a n b e r a t b e s a r
(%
w.b.) :Kadar A i r (KS ) =
(
a"
x
10%.
.
.
.
. .
. . . .
( 7
)dimana :
a
= b e r a t bahan seimbang, gramb = b e r a t baha.n ( k e r i n g o v e n ) , gram
Untuk bahan dengan p e r l a k u a n sama, p e n e t a p a n kadar a i r
3. Kadar G a r a m
Garam d a p u r yang d i p e r g u n a k a n dalam p e n e l i t i a n i n i , a d a l a h p r o d u k s i P.T. S u s a n t i Megah
-
Surabaya. Komposisi k i m i a garam dapur t e r s e b u t d i p c r l i h a t k a n pada Tabel 1 .Tabel 1 . Komposisi ! : i m i < ~ garam d a p u r Cap ItJempolw Q ( F r o d u k s i
P
.T.
S u s a n t i Megah-
S u r a b a y a )**
K o n s e n t r a s i(%
) Natrium k h l o r i d a (NaC1) Kalsium k a r b o n a t (CaCO? ) Ealium k h l o r i d aKC^)
dB
Plagnesium s u l f a t (MgS04 ) Kalium I o d a t ( ~ 1 0 ~ )*
' ~ n a l i s a d i l a k u k a n d i l a b o r a t o r i u m K i m i a Organik,
I n s t i t u t P e r t a n i a n Bogor (1981 )**
) B e r d a s a r k a n b e r a t b a s a h ( % w.b. ) A n a l i s a k a d a r garam pindang i k a n t o n g k o l d i l a k u - kan dengan metoda AGAC ( 1 9 7 0 ) dengan b e b e r a p a modifi- k a s i . Bahan yang altan r i ~ n a l i s a t e r l e b i h d a h u l u d i a - bukan, dengan t u j u a n u n t u k menghindarkan pengaruh kom- ponen kirnia behan ( s e p e r t i p r o t e i n a t a u l e m a k ) dalam penentuan kandungan N a C l s e c a r a t i t r i m e t r i.
Adapun p r o s e d u r penenlaan kandungan N a C 1 t e r s e - b u t a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t : sebanyak l e b i h kurang
10 gram bahan diabuken dalam tal-iur (suhu 600
-
800 OC ),
s e l a n j u t n y a abu yang d i p e r o l e h d i l a r u t k a n dalam 10 m l a i r d e s t i l a t a , d i s a r i n g dan endapan b i l a a d a dibuang. F i l t r a t yang d i p e r o l e h s e l a n j u t n y a ditambah AgNO3
0.1 N secukupnya s e h i n g g a semua k h l o r i d a rntrlg- endap s e b a g a i AgC1. Endapan d i p i s a h k a n dan kepaclanyz ditambahkan 20 m l Hb;k:!7 0. IN ,
s e l a n j u t n y a d i d i d i b k a n pada penangas a i r selama l e b i h k u r a n g 20-
25 menit sampai semua A g C l l a r u t kembali.S e t e l a h d i d i n g i n k a n , ditambahkan 40 m l a i r d e s -
t i l a t a d a n d i p i p e t k e dalam erlenmeyer 1 2 5
m l
set:?.nyak25
m l . Ke dalam f i l t r a t ditambahkan i n d i k a t o r f c r r i - ammonium s u l f a t sebanyak5
m l . Akhirnya f i l t r a t d i -t i t r a s i dengan l a r u t a n NH4SCN 0.1 N sampai berwarna c o k l a t muda yang t e t a p . Jumlah m i l i l i t e r t i t r a n nem-
pakan s e t a r a jumlah NaCl dalam bahan. Untuk bahan yang sama d i l a k u k a n pengulangan sebanyak dua k a l i .
Hasil a n a l i s a untuk dua p e r l a k u a n kadar garam d i - p e r o l e h jumlah NH S C N 0.1 N masing-masing sebanyak