• Tidak ada hasil yang ditemukan

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA, KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM"

Copied!
13
0
0

Teks penuh

(1)

SESELEH VARIASI BASA RING DIALEK BALI AGA DESA SERAYA,

KECAMATAN KARANGASEM, KABUPATEN KARANGASEM

N. L. Degeng Ratna Dewi

1

, I. B. Rai

1

, N. Sudiana

2

Jurusan Pendidikan Bahasa Bali

Universitas Pendidikan Ganesha

Singaraja, Indonesia

e-mail:

{ratna.dewi51@ymail.com,ibrai_cangapit@yahoo.com,

sudiana195723@gmail.com}@undiksha.ac.id

Kuub

Tetilik puniki matetujon nlatarang indik (1) wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. (2) utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang. Jejering tetilik puniki inggih punika narawakia-narawakia miwah parajana sane wenten ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Panandang tetilik puniki inggih punika dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Tetilik puniki nganggen palihan tetilik deskriptif kualitatif. Ring tetilik puniki nganggen kalih kramaning mupulang data inggih punika (1) kramaning pratiaksa

(observasi) (2) kramaning saduwicara (wawancara). Data tureksa sane kaanggen

minakadi: (1) reduksi data, (2) pangwedar data, (3) tetingkesan. Pikolih ring tetilik puniki inggih punika (1) Wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem punika ring ungkur kruna ngangge vokal a, sakadi (kija= a panjang), miwah nadanyane keras (tinggi). (2) Utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang inggih punika krama Desa Seraya puniki stata nyantos benjang pungkur nganggen dialek Bali Aga Desa Seraya puniki yadiastun ring rantauan taler sampun akeh sane menganyam pendidikan ring luar daerah nanging mangda stata nganggen dialek Bali Aga Desa Seraya yening mabebaosan majeng ring krama Desa Seraya.

(2)

Abstrak

Penelitian ini bertujuan untuk menjelaskan tentang (1) bentuk dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. (2) usaha-usaha yang dilakukan untuk melestarikan dialek Bali Aga Desa Seraya. Subyek penelitian yang digunakan adalah masyarakat yang ada di Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Objek yang digunakan dalam penelian ini adalah dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Penelitian ini menggunakan rancangan penelitian deskriptif kualitatif. Dan menggunakan dua metode pengumpulan data yaitu (1) Metode observasi, (2) Metode wawancara. Data yang digunakan di penelitian ini adalah: (1) reduksi data, (2) teknis analisis data, (3) kesimpulan. Penemuan penelitian ini adalah (1) bentuk dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem ini dibelakang kata menggunakan vokal a, seperti (kijaa = a panjang), dan nadanya tinggi. (2) usaha-usaha yang dilakukan untuk melestarikan dialek Bali Aga Desa Seraya adalah masyarakat Desa Seraya sampai sekarang masih menggunakan dialek Bali Aga Desa Seraya walaupun keluar desa supaya masih tetap menggunakan dialek Bali Aga Desa Seraya kalau berbicara dengan masyarakat Desa Seraya.

Kata kunci: Dialek, Bali Aga, Desa Seraya

Abstract

This research aims to (1) form Bali Aga village dialect Seraya village, Karangasem districts, Karangasem regency. (2) efforts were made to preserve the dialect Bali Aga Seraya village. This research subject is the people in the Seraya village Karangasem districts, Karangasem regency. This research object is Bali Aga village dialect Seraya village, Karangasem districts, Karangasem regency. This study was designed as a qualitative description of the research and the report collection using observation and interview methods. Data analysis methods used are (1) data reduction, (2) data analysis techniques, (3) conclusion. The study findings are (1) the form of dialect Bali Aga village sub-district of Karangasem regency while Karangasem end of a word to use vowel “a” like (kijaa = a long) and using a high pitch or intonation high. Efforts to revitalize the village dialect Bali Aga Seraya village still preserved the rural communities while always speaks in dialect Seraya village until whenever despite being aducated outside the region to continue to use the Seraya village dialect.

Keywords: Dialect, Bali Aga, Seraya village

PURWAKA

Basa Bali inggih punika basa Ibu Pertiwi (daerah) sane kantun katuturang olih krama Bali pinaka penutur basa Bali. Punika mawinan basa Bali kabuatang pisan sajeroning ngamargiang tata kahuripan parajana Bali. Basa Bali kantun kaanggen ring kulawarga, pakraman, paguron-guron

(pendidikan), kesenian lan media masa.

Punika katuju mangda prasida uning ring basa parajana Indonesia punika beciknyane ring soang-soang utawi seka sosial inggih punika bilingual lan multilingual. Basa daerah kadadosang basa sane kapertama sane kaadegang lan basa Indonesia utawi basa Inggris dados basa kaping kalih sane

kaadegang olih parajana. Punika

makudang-kudang basa parajana ring

Indonesia puniki kawuktiang kawentenan

Basa daerah sane kaduenang olih seka parajana lan Basa Indonesia sane dados basa persatuan lan basa resmi Negara. Sane lianan, kawentenan bangsasoleh

(asing) ring Indonesia punika wenten saking perbendaharaan basa parajana Indonesia.

Basa soleh (asing) (Inggris, Jepang, Korea,

Prancis, miwah sane lianan) punika

kaplajahin lan kaanggen antuk

mabebaosan rikala iraga madue

kapentingan.

Sakadi imba basa daerah sane lianan, basa Bali madue makudang-kudang

variasi. Manut sakadi sane lumrah variasi

basa Bali punika prasida kabinayang dados tiga inggih punika:Variasi temporal, variasi

(3)

nganutin saking aspek temporal (rentang galah tertentu) mapaiketan sareng aspek

sejarah lan panglimbak sane relative

kawates, sakadi basa Bali Kuno sane kabaos basa Bali Mula utawi basa (dialek) Bali Aga lan basa Bali Tengahan utawi basa Bali Kawi, tur basa Bali Kepara sane sawai-wai kabaos basa Bali Anyar utawi basa Bali Modern.

Saking sosiolinguistik wenten asumsi

sane maosang basa punika nenten

monolitik (Bell saking Sumarsono, (1993:8).

Basa nenten dados tunggal utawi asiki krana basa punika madue soroh utawi

variasi.Puniki mengimplikasikan indik

sosiolinguistik nyingakin parajana sane

malajahin dados parajana sane masoroh, sanentennyane rikala nganggen utawi milihin basa sane jagi kaanggen rikala mabebaosan.

Desa Seraya punika desa sane sampun kuna, lan prasida kabaosang desa Seraya punika desa sane sampun lingsir pisan ring Bali. Puniki madue makudang-kudang tangkis, inggih punika: sane kapertama, Basa: Desa Seraya madue basa Seraya inggih punika basa tampu (khas) sane kaduenang saking tetamian ring Basa Bali sane kaanggen olih parajana sane mula saking Seraya. Sane kaping kalih, Sasolahan. Sasolahan gebug inggih punika silih sinunggil sasolahan tradisional sane wenten ring Seraya, sasolahan puniki kaanggen nunas sabeh rikala masan

panes. Sane kaping tiga, wenten

gagendingan. Desa Seraya madue

gagendingan pingit (sakral) sane

kagendingang rikala wenten upacara utawi

rikala parajana desa sane wenten

seda.Sane kaping empat, kanguningayang ring desa Seraya rumasuk baga saking

Indonesia. Ring samian punika kawuktiang

sane maosang ngenenin indik desa Seraya punika desa sane sampun kuna. Ring Desa Seraya wenten 15 banjar dinas, inggih

punika; Banjar Delod Sema, Banjar

Kejongan, Banjar Yeh Kali, Banjar

Tenggang, Banjar Pauman, Banjar

Gambang, Banjar Kaler. Banjar

Peninggaran, Banjar Taman, Banjar Ijo Gading, Banjar Celagi, Banjar Bena Sari, Banjar Belubuh, Banjar Cagbalung, lan sane kaping untat Banjar Kayu Wit. Lan ring desa puniki sampun nenten wenten meweh

malih ngrereh toya sane bersih, krana toya

PAM sampun wenten ring desa punika.

Kruna Seraya madue tiga artos inggih punika : 1. kruna Seraya mawiwit saking kruna sirah utawi prabhu lan iya, kruna sirah utawi prabhu inggih punika

prabhu lan iya kaartosang ipun,

dadosnyane Desa Seraya kabaosang

dados prabhu saking pulo Bali krana magenah ring kangin (timur)saking pulo Bali. 2. Kruna Seraya magenah saking kruna sira lan aya, kruna sira kaartosang ipun lan kruna aya kaartosang ageng. Kruna ageng madue kalih artos inggih punika ageng saking wiwit sane dahat ageng sane madue 32 banjar adat lan ageng saking segi wanen lan kekencengan, krana ring zaman Kerajaan parajana Desa Pakraman Seraya dados bala senjata Kerajaan Karangasem antuk jagi taler ngelawan Kerajaan Lombok. 3. Kruna Seraya mawiwit saking basa sansekerta inggih punika saking kruna Craya sane maartos sawitra, punika kabaos sawitra

krana Kerajaan Karangasem ngrereh

sawitra utawi wantuan ring Desa Pakraman Seraya antuk ngelawan Kerajaan Lombok.

Ring Bali dialek basa wenten akeh basa sane kaanggen, mabinayan saking soang-soang genah ring Bali. Ring dialek, wenten basa Bali nganggen dialek Bali Aga lan dialek Bali Kapara. Dialek Bali Aga punika prasida kabaosang dialek Bali Pegunungan puniki kaanggen olih parajana Bali sane mawiwit saking pegunungan.

Dialek Bali Aga puniki prasida kapolihang

saking genah Tenganan, Seraya, Songan, Bantiran, Pedawa, Cempaga, Sembiran, miwah sane lianan.

Dialek (dialect saking basa inggris)

utawi aksen (accent) pateh artosnyane antuk kruna angga (tubuh), logat, utawi tata

cara rikala mabebaosan. Sumarsono

(2001:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane mawiwit ring genah punika. Malianan dialek pinaka basa punika katentuang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggennyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Kawentenan dialek ring Basa Bali puniki prasida gelis rikala ngangge basa Bali ring basa pasawitran saking parajana Bali.Tilikin ring dialek, basa Bali desa

(4)

Seraya wenten pateh sareng dialek

parajana desa-desa sane kuna lianan ring Karangasem. Dialek sane yakti saking parajana Seraya wenten pateh sareng ring Bugbug, Desa Pakraman Kedampal, lan lingggawana. Punika kauningin kawentenan

zaman sane sampun lintang wenten madue

paiketan.Sakadi, ucapan “e” kabaos” kije” dados “kija”.

Napi malih basa madue artos sane

nglimbak, saking panglimbakannyane

ngeranayang meweh ngicenin watesan. Asapunika taler basa Bali, madue artos sane nglimbak, sane becik indik wicara galah (temporal), wicara ruang (spasial), napi malih wicara subtansial. Sajeroning paiketan indik galah iraga uning basa Bali kuna, basa Bali tengahan, basa Bali Anyar, ring paiketannyane indik ruang, iraga uning indik kawentenan makudang-kudang dialek taler sekancan basa Bali, basa Bali pinaka kasujatian budaya Bali. Basa puniki sampun wenten saking dumun sane kuno, miwah nguningayang basa puniki sampun

kaanggen ring mangekspresikan,

ngembangang taler ngewarisang sekancan

aspek kebudayaan Bali. Basa Bali madue dialek basa sane melian-lianan, biasane

krama Bali uning jadma punika wit saking napi krama piragiang indik dialek utawi

logat sane kaanggen olih penutur punika,

antuk miragiang dialek basa sane

kaanggen ritatkala mabebaosan iraga prasida uning yening jadma punika mawiwit ring dija. Eling indik dialek sampun pastika iraga sareng sami nguningayang indik

dialek-dialek basa Bali sane wenten ring

Bali puniki.

Ring Desa Seraya punika madue

Logat utawi Dialek basa Bali sane soleh

ring sajeroning wangun wiadin

pangucapannyane. Ring pangucapannyane prasida nganggen huruf vocal ring ungkur kruna sane kaucapang.

Ring dialek Buleleleng lan Badung kapolihang wentuk ‘e’ pepet uatawi nenten sawai-wai ngangge pangater. Imbanyane, Ring dialek Buleleng: “Mejane ento abane mulih. lan imba dialek Badung, “Meja ento aba mulih”. Akeh jadma maosang, bebaosan jadma ring Buleleng punika kabaos lebih keras kabandingang sareng

dialek Badung bebaosannyane karilemuh (lembut).

Bantang pikobet ring sajeroning tetilikan puniki inggih punika (1) Sapunapi wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan Karangasem,

Kabupaten Karangasem? Miwah (2)

Utsaha-utsaha napi sane kalaksanayang mangda Dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang?

Tetujon ring tetilkan puniki inggih punika (1) Mangda uning sapunapi wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa

Seraya, Kecamatan Karangasem,

Kabupaten Karangasem. Miwah (2)

Mangda uning ngenenin indik utsaha sane kalaksanayang mangda Dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang. KRAMANING TETILIK

Anggen nepasin kawentenan sane mungguh ring bantang pikobet, lianan ring nganggen sepat siku-siku sane sampun

katlatarang taler panilik merluang

kramaning tetilik. Kramaning tetilik inggih

punika cara lan kramaning sane

kalaksanayang utawi parilaksana sane kaanggen ring tetilik. Metode seseleh punika sakadi (1) Palihan tetilik, (2) Genah tetilik, (3) Jejering lan penandang tetilik, (4) Mupulang data, (5) Piranti tetilik, (6) Data tureksa,

Tetilik sane kalaksanayang puniki nganggen palihan kualitatif sane dados

prosedur tetilik, mikolihang data deskriptif

marupa dialek Desa Seraya. Soroh tetilik puniki nganggen soroh tetilik ring lapangan,

data sane kaanggen mawit saking

wawancara, catatan lapangan, dokumentasi lapangan miwah saking data-data sane

lianan.

Genah tetilik sane kapilih olih panilik inggih punika ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem, ring genahe punika panilik pacang ngamolihang gatra ngenenin indik variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya.

Jejering tetilik ring tetilikan puniki inggih punika narawakia-narawakia miwah parajana sane wenten ring desa Seraya,

Kecamatan Karangasem, Kabupaten

Karangasem, sane pacang ngicenin

bebandan lapangan.

Penandang tetilik puniki inggih punika Dialek Bali Aga Desa Seraya,

(5)

Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem.

Ring tetilik pastika muatang

kramaning anggen mupulang data,

kramaning sane kaanggen punika nentuang

kualitas ring tetilik. Kramaning sane

kaanggeen mupulang data inggih punika

Kramaning Pratiaksa, Kramaning

Saduwicara. Kramaning Pratiaksa lebih sering nganggen sakadi sarana pejangkep lianan minakadi kuisioner utawi saduwicara. Ring pratiaksa punika tetilik akeh nganggen silih sinunggil saking panca indranyane sakadi indra pengeliatan muah indra

pendengar.

Kramaning saduwicara, Saduwicara

individual inggih punika penilik ring survey

puniki nganggen pendekatan sane

konvensional, inggih punika saduwicara

pareragaan. Ring tetilik sareng wawancara pareragaan puniki lintang berhasil napi

malih ngarasa tertantang antuk

ngalaksanayang eksplorasi pikobet sareng gatra sane terbatas. Malarapan makudang-kudang bebaosan sane kabaosang sareng kramaning saduwicara inggih punika pinaka cara ngamolihang data miwah gatra antuk margi dialog utawi interaksi majeng saduwicara sareng sane kawawancarain becik nganggen pedomansaduwicara nika anggen inggih punika saduwicara nenten

terstruktur, ring artin pewawancara ring

ngelaksanayang saduwicara sareng gatra nganutin sareng kewagedan responden, sane jagi rauh artos pitaken anyar. Nanging

pendekatan sane individual punika sane

dados pereragaan.

Piranti tetilik kalaksanayang

ngangge perekam suara, sane madaging

tabel imba wangun Dialek Bali Aga Desa

Seraya, Kecamatan Karangasem,

Kabupaten Karangasem. Data sane

kapolihang pinaka data durung puput (data

mentah). Antuk data punika sane sampun kareduksi jagi ngicenin gambaran sane

lintang pedas miwah nenten meweh saking tetilik punika nglaksanayang pamupulan

data selanturnyane miwah ngarereh yening

kaperluang. Sesampun data reduksi,

selanturnyane inggih punika nelatarang pangwedar data. Kawentenan parindikan pangewedar data, punika mawinan prasida

lebih ngamudahang miwah prasida

ngaresepang napi sane wenten tur

selanturnyane napi sane sampun

karesepang. Nika mawinan data jagi prasida kasajiang ring rupa deskriptif pikolih tetilik.

Ring tetilik puniki, pangewedar data prasida kalaksanayang antuk nyusun suatu kacutetan data sane sampun kapolihang saking krama indik variasi basa ring dialek

Bali Aga Desa Seraya. Punika

kalaksanayang mangda aluh nganistayang gatra miwah prasida karesepin.

Kakaryan sane kaping untat inggih

punika tetingkesan (penyimpulan).

Tetingkesan puniki kalaksanayang alon-alon ring tahap seseleh data. Tetingkesan sane sampun kapolihang punika pinaka pisaur ring batang pikobet tetilik. Data-data manut Variasi Basa ring Dialek Bali Aga sane kapolihang, sampun kapupulang lan sampun kasusun antuk wentuk sane

sampun trepti, mangkin kacutetang.

Pakaryan nyutetang puniki kalaksanayang nenten ja apisan, nanging kantos prasida ngamolihang kecutetan sane pinih manut. PIKOLIH lan TETEPASAN

Ring adyaya puniki katlatarang pikolih tetilik sane sampun kapolihang. Pikolih tetilik puniki indik Wangun Variasi Bahasa ring Dialek Bali Aga Desa Seraya,

Kecamatan Karangasem, Kabupaten

Karangasem, Utsaha-utsaha sane

Kalaksanayang mangda Dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang.

Pikolih tetilik puniki kamargiang ring Desa Seraya, Kecamatan Karangasem, Kabupaten Karangasem. Ring sajeroning ngalaksanayang tetilik puniki kamargiang

antuk makudang-kudang undagan.

Kapertama observasi genah ring Desa

Seraya, Kecamatan Karangasem,

Kabupaten Karangasem sane matetujon mangda uning ring dialek Bali Aga sane

kaanggen olih krama Desa Seraya.

Selanturnyane kalanturang antuk

saduwicara sareng keliang Desa mangda

kauningin utsaha-utsaha sane

kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang. Data sane kapolihang selanturnyane kasurat ring kartu data. Wangun Variasi Basa ring

Dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan

(6)

Krama Bali sane madue Dialek Bali Aga inggih punika seka krama sane idup ring daerah pegunungan pulo Bali. Krama Bali Aga utawi Bali Mula inggih punika jadma Bali asli, sane magenah ring pulo Bali puniki sampun dumunan bandingan jadma Bali dataran. Parajana sane wenten ring seka Bali Aga pinaka seka jadma sane sampun madu kebudayaan sane sampun

bernilai yening kacingakin ring aspek

kebudayaan. Basa sane kaanggen piranti mababaosan ring sajeroning seka krama pastika madue ceciren utawi wangun tertentu. Punika taler penganggean dialek Bali aga sane kaanggen olih krama Desa Pakraman Seraya. Sadurung kauraiang wangun dialek basa Seraya ring Desa Seraya. Patut nguningin satmia variasi

dialek Basa Bali sane kagolongang Dialek

Bali Aga.

Wangun variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya inggih punika Awang, Bintemuang, Ibane, Uke, Ba bau, Cang kejaa, Aruh ming, Ba, Ana, Kene dueng, Uba, Aing, Terusa, Sing kua-kua, Ketek, Maah, Roh, Auh pa, Kenan, Teh, Sento, Yanyoo, Tunia, Buik.

Dialek-dialek ring ajeng kapolihang

24 data ri sampune kalaksanayang tetilik puniki. Dialek punika katemuang ring

sajeroning bebaosan majeng ring

pasawitran Desa Pakraman Seraya,

bebaosan ring Kantor Desa Seraya, bebaosan anak kelih (Dewasa) ring Desa Seraya, bebaosan anak Alit ring Desa Seraya lan bebaosan kulawarga.

Ring saduwicara sane sampun kalaksanayang prasida kauningin utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga ring Desa Seraya kantun kalestariang inggih punika: Ri kalaning parajana Desa Seraya makarya utawi

ngruruh pendidikan, yening sampun

magenah ring Desa Seraya dialek Desa Seraya kari kaangge olih parajana Desa Seraya. Krana dialek Desa Seraya nenten mrasidayang kaicalang. Yadiastun sampun sue krama Desa Seraya makarya ring Desa lianan, nanging dialek Seraya kari kaangge yening sampun wenten ring Desa Seraya. Ngicenin tetamian sareng alit-alit sane wenten ring Desa Seraya, mangda dialek Desa Seraya kari kaanggen lan kaajegang. Budaya sane wenten ring Desa Seraya

inggih punika sasolahan Sumbu. Sasolahan Sumbu puniki wenten ring Desa Seraya manten. Sasolahan puniki kasarengin olih gambelan crincingan.Lan budaya Gebug Ende, punika yening kabaosang sareng anak lingsir dumunan sakadi ngundang sabeh. rikala mabebaosan sadina-dina,

sakadi ring Kantor Desa ritatkala

mabebaosan sareng parajana- parajana Desa Seraya kari ngangge dialek desa Seraya. Yening wenten desa sane lianan ke Desa Seraya, sumangdane nganutang dialeknyane. Sakadi ngangge basa bali alus utawi basa Indonesia, mangda prasida anut.

Dialek Desa Seraya sakadi

imbanyane cang kejaa uke? ring ungkur kruna punika ngangge “a” panjang lan intonasinyane tinggi/tegeh. Yening Desa Seraya mabebaosan sareng desa lianan mangda ngangge basa Bali sane umum mangda prasida anut. Yening Desa Seraya mabebaosan sareng desa lianan lan malih mabebaosan sareng desa sane lianan mangda Desa seraya punika nganutang dialeknyane. Sakadi ring desa sane lianan punika ngangge basa Indonesia, mangda prasida Desa Seraya punika nganutang ngangge basa Indonesia.

Pikolih wangun variasi basa ring

Dialek Bali Aga Desa Seraya, Kecamatan

Karangasem, Kabupaten Karangasem

Kruna awang ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „nenten uning‟. Krana kruna awang punika wantah

kaanggen olih krama Desa Seraya

kemanten.Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna awang pastika nenten wenten sane nguningayang.Kruna awang puniki madue wangun pola “a”. Kruna awang kabaosang „nenten uning‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „nenten uning‟ kaangge krua awang. Indike sakadi puniki sane

kawastanin dialek. Sakadi sane

kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

(7)

alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna bin temuang ngeranjing ring

dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges

„malih pidan‟. Krana kruna bin temuang punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa

sane lianan mabebaosan kruna bin

temuang pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna bin temuang puniki madue wangun pola “ng”. Kruna bin temuang kabaosang „malih pidan‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „malih pidan‟ kaangge krua bin temuang. Kruna bin temuangpunika yening ring Desa Seraya ngangge suara

„ang‟ ring ungkur kruna yening

mabebaosan. Krana kruna „bin‟ punika kaartiang „malih‟lan kruna „temu‟ kaartiang

„bertemu‟.Yening kajangkepang dados

kaartiang „malih pidan‟.Ring desa sane lianan prasida kabaosang „bin pidan utawi malih pidan‟. Indike sakadi puniki sane

kawastanin dialek. Sakadi sane

kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Wates-wates sane marupa tukad, gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna ibane ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „titiang/ragane‟. Krana kruna ibane punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten.Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ibane pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna ibane kabaosang „titiang/ragane‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „titiang/ragane‟ kaangge krua ibane. Indike sakadi puniki sane kawastanin

dialek. Sakadi sane kauningayang olih

Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan

dialek pinaka basa punika kacumawisang

olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek geografis utawi dialek

regional. Wates-wates sane marupa tukad,

gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna uke ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „ragane‟. Krana kruna uke punika wantah

kaanggen olih krama Desa Seraya

kemanten.Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna uke pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna uke puniki madue wangun pola “u”. Kruna uke kabaosang „ragane‟ yening ring desa sane lianan, lan ngangge wangun wangun pola „a‟ sane dados „ake‟. Yening ring Desa Seraya kruna „ragane‟ kaangge krua uke. Indike sakadi puniki sane kawastanin

dialek. Sakadi sane kauningayang olih

Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan

dialek pinaka basa punika kacumawisang

olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek geografis utawi dialek

regional. Wates-wates sane marupa tukad,

gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna ba bau ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „sampun iwau‟. Kruna ba kaartiang sampun lan kruna bau kaartiang tuni utawi iwau. Krana kruna ba bau punika wantah

kaanggen olih krama Desa Seraya

kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ba bau pastika nenten wenten sane nguningayang. Ring desa sane lianan yening mabebaosan ba punika ngangge suara „e‟ pepet nenten „a‟ sane kaartiang „sampun‟ lan kruna „bau‟ kaartiaang „tuni‟ utawi „iwau‟. Kruna ba bau kabaosang „sampun iwau‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „sampun iwau‟ kaangge kruna ba bau. Kruna ba bau puniki madue wangun pola “a”. Indike sakadi puniki sane

kawastanin dialek. Sakadi sane

kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane.

(8)

Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Wates-wates sane marupa tukad, gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna cang kejaa ngeranjing ring

dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges

„jagi kija‟. Krana kruna cang kejaa punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten.Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna cang kejaa pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna cang kejaa puniki madue wangun pola “a”.

Kruna cang kejaa kabaosang „jagi

kija‟yening ring desa sane lianan krana kruna “cang‟ kaartiang „lakar‟ utawi „jagi‟ lan kruna „kejaa‟ yening ring desa lianan nenten ngangge vokal „a‟ dawa ring ungkur krunanyane, nanging ngangge vokal „e‟ pepet sakadi „kije‟. Yening ring Desa Seraya kruna „jagi kija‟ kaangge kruna cang kejaa. Indike sakadi puniki sane kawastanin

dialek. Sakadi sane kauningayang olih

Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan

dialek pinaka basa punika kacumawisang

olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek geografis utawi dialek

regional. Wates-wates sane marupa tukad,

gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna aruh ming ngeranjing ring

dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges

„maselselan‟. Krana kruna aruh ming punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna aruh ming pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna aruh ming kabaosang „maselselan‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „maselselan‟ kaangge kruna aruh ming. Indike sakadi puniki sane

kawastanin dialek. Sakadi sane

kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Wates-wates sane marupa tukad, gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna ba ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „sampun‟. Krana kruna ba punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ba pastika nenten wenten sane

nguningayang. Kruna ba kabaosang

„sampun‟ yening ring desa sane lianan. Ring desa sane lianan yening mabebaosan ba punika nenten ngangge suara „a‟ ring ungkur krunanyane nanging ngangge suara „e‟ pepet, sakadi „be‟. Yening ring Desa Seraya kruna „sampun‟ kaangge kruna ba. Indike sakadi puniki sane kawastanin

dialek. Sakadi sane kauningayang olih

Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan

dialek pinaka basa punika kacumawisang

olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek geografis utawi dialek

regional. Wates-wates sane marupa tukad,

gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna ana ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „nenten‟. Krana kruna ana punika wantah

kaanggen olih krama Desa Seraya

kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ana pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna ana puniki madue wangun pola “a”. Kruna ana kabaosang „nenten‟ yening ring desa sane liananlan ring ungkur krunanyane nenten ngangge suara „a‟ nanging ngangge suara „e‟ pepet. Yening ring Desa Seraya kruna „nenten‟ kaangge kruna ana. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Wates-wates sane marupa tukad, gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek

(9)

sane siki sareng dialek sane lianan. dialek sane lianan.

Kruna kene dueng ngeranjing ring

dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges

„kenten manten‟. Krana kruna kene dueng punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna kene dueng pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna kene dueng puniki madue wangun pola “ng”. Kruna kene dueng kabaosang „kenten manten‟ yening ring desa sane lianan. Ring desa sane lianan yening mabebaosan kruna kene dueng ring ungkur krunanyane nenten ngangge pola „ng‟ nanging ngangge pola „n‟ sakadi „duen‟ sane maartos „manten‟. Yening ring Desa Seraya kruna „kenten manten‟ kaangge kruna kene dueng. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah

geografis utawi regional pupulan

penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek geografis utawi dialek

regional. Wates-wates sane marupa tukad,

gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna uba ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „sampun‟. Krana kruna uba punika wantah

kaanggen olih krama Desa Seraya

kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna uba pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna uba kabaosang „sampun‟ yening ring desa sane liananlan ring ungkur krunanyane nenten masuara „a‟ nanging masuara „e‟ pepet, sakadi „ube‟. Yening ring Desa Seraya kruna „sampun‟ kaangge kruna uba. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah

geografis utawi regional pupulan

penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek geografis utawi dialek

regional. Wates-wates sane marupa tukad,

gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna aing ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „nenten‟. Krana kruna aing punika wantah

kaanggen olih krama Desa Seraya

kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna aing pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna aing kabaosang „nenten‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „nenten‟ kaangge kruna aing. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Wates-wates sane marupa tukad, gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna terusa ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „tasak‟. Krana kruna terusa punika wantah

kaanggen olih krama Desa Seraya

kemanten. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna terusa pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna terusa kabaosang „tasak‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „tasak‟ kaangge kruna terusa. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Wates-wates sane marupa tukad, gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna sing kua-kua ngeranjing ring

dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges

„nenten ngaden‟. Krana kruna sing kua-kua punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Kruna sing kua-kua puniki madue wangun pola “a”. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan

(10)

kruna sing kua-kua pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna sing kua-kua kabaosang „nenten ngaden‟ yening ring desa sane lianan krana kruna sing kaartiang „nenten‟ lan kruna kua-kua kaartiang „ngaden‟. Yening ring Desa Seraya kruna „nenten ngaden‟ kaangge kruna sing kua-kua. Indike sakadi puniki sane kawastanin dialek. Sakadi sane kauningayang olih Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan dialek pinaka basa punika kacumawisang olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek

geografis utawi dialek regional.

Wates-wates sane marupa tukad, gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Kruna ketek ngeranjing ring dialek Bali Aga Desa Seraya sane mateges „colok/korek‟. Krana kruna ketek punika wantah kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Kruna ketek puniki madue wangun pola “e”. Yening sareng desa sane lianan mabebaosan kruna ketek pastika nenten wenten sane nguningayang. Kruna ketek kabaosang „colok/korek‟ yening ring desa sane lianan. Yening ring Desa Seraya kruna „colok/korek‟ kaangge kruna ketek. Indike sakadi puniki sane kawastanin

dialek. Sakadi sane kauningayang olih

Sumarsono (2012:21-22) maosang, dialek inggih punika pupulan basa krama sane magenah ring genah sane tiosan. Malianan

dialek pinaka basa punika kacumawisang

olih genah geografis utawi regional pupulan penganggenyane. Krana dialek punika kabaosang dialek geografis utawi dialek

regional. Wates-wates sane marupa tukad,

gunung, pasih, alas, miwah sane lianan ngawatesin dialek sane siki sareng dialek sane lianan.

Ring samian babaosan punika

prasida kacutetang dialek punika kaanggen pinaka jati diri sang sane ngangge basa punika. Yening mabebaosan majeng ring wawidangan Desa Seraya pastika basa ring ajeng kaangge. Sawireh basa punika nenten prasida mauah utawi capuh saking pakraman Seraya.Basa punika katunjang antuk generasi penerus sane pacang

nerusang basa punika kapungkur

wekas.Tua, bajang, cenik, kelih sampun satya nganggen basa punika ring dija ipun magenah.Dialek Bali Aga punika sampun madue artos ring wawidangan Desa Seraya, nanging nenten madue teges ring desa sane lianan.

Dialek punika kapolihang ring

sajeroning bebaosan ring pasawitran ring Desa Seraya. Kawentenan Wangun Dialek

Bali Aga Desa Seraya ritatkala

mababaosan majeng ring pasawitran Desa

Pakraman Seraya, Kecamatan

Karangasem, Kabupaten Karangasem. Krama ring sajeroning seseleh puniki pinaka wewidangan ring kawasan,

sane kaduenang olih jadma utawi

sekumpulan jadma ring sajeroning genah. Ring sajeroning kawentenan puniki krama sane kamaksud inggih punika krama sane magenah ring Desa Seraya, Kecamatan

Karangasem, Kabupaten Karangasem.

Krama punika pinaka krama sane ngangge dialek sane vokalnyane /a/ ring ungkur kruna.

Majeng ring komunitas krama pastika ngangge basa yening pacang mababaosan majeng ring pasawitrannyane, mangda lancar interaksi masawitra. Pabligbagan ring ajeng pinaka babaosan Pak Gede sareng Pak Nengah lan Pak Wayan sane

mapasawitraan ring Desa Seraya,

babaosan ring ajeng ngangge kruna sakadi : dija, uke, ada, Aing, Ambilkan, apa. Yening baosang ngennenin indik

kruna-kruna ring ajeng minakadi: dija

kundangan?, uke sing mragatang, delod-delod ada, aing seken, ambilkan saja, apa ne adane? Punika pinaka dialek Seraya. Dialek Desa Seraya puniki madue caciren has yadiastun Parajana Desa Seraya sakadi mangkin sampun sane mawasta aab globalisasi nanging dialek puniki kantun kaangge nyantos mangkin.

Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mababaosan majeng ring Kantor Desa Seraya. Bebaosan ring sor punika ngenenin indik bebaosan sareng sawitranyane sane wenten ring kantor Desa Seraya. Babaosan ring ajeng ngangge kruna aing, ada, maluan, janian, apa, jak, mara, ae, saja, tara, roh, auh pa, ba, nepin. Yening baosang ngennenin indik kruna-kruna ring ajeng minakadi:„Aing ada apa’, ‘ada apa’, ‘pang cara maluan jak

(11)

janian’, ‘apa misi ene?’, ‘Yen di program to jak pasti ada’, ‘yen buka dini mara misi nyanan’, ‘ae keto sulit saja’, ‘aing tara narin tabia’, ‘ene apa ne roh’, ‘auh pa’, ‘menane onden-onden ba berubah kone’, ‘ane onden nepin langsung’. Ring samian kruna punika kaanggen olih krama Desa Seraya kemanten. Krana dialek Desa Seraya punika pinaka dialek sane unik ri antukan ring akhiran kruna punika ngangge

fokal /a/ miwah /e/ taler yening

mabebaosan sareng krama Seraya punika ngangge intonasi panjang/dawa ring akhir kruna. Minakadi cang kejaa, cang kemaa. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mababaosan majeng ring Kantor Desa Seraya. Sakadi sane kabaosang olih Kridalaksana (2001:197) Solah basa punika pinaka genah mental utawi rasa kapining basa utawi jadma sane lianan.

Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala Anak Kelih (Dewasa) mabebaosan. Bebaosan ring sor punika ngenenin indik bebaosan saking anak kelih

(dewasa) Desa Seraya, Kecamatan

Karangasem, kabupaten Karangasem.

Bebaosan ring ajeng ngangge kruna toh, apa-apa, ngulat, ai, nai, ji, nek, kenapa, kenan, ayah, biasa, nyalinang, ngenjek, bisa, teh, meeh. Yening baosang ngennenin indik kruna-kruna ring ajeng minakadi: ‘Ne toh sing ngelah baju’, ‘tiang ten ngelah apa-apa’, ‘uling keadaan uling ngulat’, ‘ngerti ai?’, ‘melaang ngerti nai’, ‘melaang mapamasya ji nek’, ‘kenapa mabahasa kenan buk?’, ‘ayah mabahasaan Bali’, ‘Biasa nika buk’, ‘nyalinang ngeraos nak ngomong nika’, ‘ing bisa ngenjek sekolah the’, ‘Meeh dingeang malu’. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala anak kelih (dewasa) mabebaosan. Sakadi sane kabaosang olih Kridalaksana (2001:154) Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan, kesusastraan, media masa.

Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala Anak Alit ring Desa Seraya mabebaosan. Bebaosan ring ajeng

pinaka bebaosan anak alit sareng

sawitranyane sane ngangge kruna sakadi: pasang sento, nane, ya nyoo, uke, tunia, aba, ngapa, buik, aing. Yening baosang ngenenin indik kruna-kruna ring ajeng minakadi: ‘Pasang sento ne’, ‘yang suud nane’, ‘ya nyoo lima ribuan ne dini’, ‘tunia ne uke ne’, ‘mai aba’, ‘ngapa buik ulang-ulang’, ‘aing menyiksa apa dini’. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala anak Alit ring Desa Seraya mabebaosan. Sakadi sane kabaosang olih Kridalaksana (2001:154) Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan, kesusastraan,

media masa.

Kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mabebaosan sareng Kaluwargane. Bebaosan ring ajeng punika maosang Bapa sareng okanne ring dija bapanne mataken sareng okanne. Okanne nyawis pitaken bapane. Ring sajeroning bebaosan punika ngangge dialek Seraya, minakadi kruna cang kejaa, kruna jaa yening kaartiiang maarti ja sane kaanggen olih krama sane nenten Bali Aga. Indike punika sane nyiriang basa Bali Seraya malianan majeng ring basa sane wenten ring Bali. Wit basa jaa punika nenten prasida karereh saking dija wit krunanyane, duaning sampun kaanggen pinaka basa dasar krama irika. Indike puniki sane kawastanin kawentenan wangun dialek Bali Aga Desa Seraya ritatkala mabebaosan

sareng kaluwargane. Sakadi sane

kabaosang olih Kridalaksana (2001:154) Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan,

kesusastraan, media masa. Dialek Desa

Seraya nenten mrasidayang kaicalang. Yadiastun sampun sue karma Desa Seraya makarya ring Desa lianan, nanging dialek Seraya kari kaangge yening sampun wenten ring Desa Seraya. Krama Desa Seraya kantun mangkin kari ngangge dialek Bali Aga punika yening mabebaosan sareng lingkungan kaluwarga miwah karma Desa Seraya nika pinaka wukti yening Desa Seraya kari kalestariang warisan budaya

(12)

sane marupa dialek Bali Aga punika. Antuk punika ngalestariang basa Bali punika pangangge dialek Bali Aga Desa Seraya patut kaanggen saking daweg alit ring lingkungan kulawarga, sekolah, miwah ring lingkungan krama.

Manut sakadi titiang, Desa Seraya pinaka dialek basa sane madue dialek basa sane melianan sareng desa-desa sane wenten ring Bali. Ring Desa Seraya puniki sampun madue kabudayaan sane sampun

bernilai yening kacingakin ring aspek

kabudayaannyane. Ring Desa Seraya sampun kabaosang jadma Bali asli utawi krama Bali Aga. Krana dialek sane kaanggen ring Desa Seraya punika unik lan prasida ngajegang dialeknyane punika nyantos mangkin. Yening ring Desa Seraya makarya utawi ngruruh pendidikan ring luar desa, ri sampune jatmane punika sampun magenah ring Desa Seraya, jatmane punika pastika kari ngangge dialek Seraya. Manut

saking Kridalaksana (2001:154)

Pengajegan basa padidi inggih punika utsaha mangda basa punika kari kaangge, sane utama dados kesujatian seka, saking parajana basa sane sareng ring peplajahan,

kesusastraan, media masa.

PAMUPUT

Melarapan antuk pikolih penilik lan tetepasan ring adyaya IV ngenenin indik variasi basa ring dialek Bali Aga Desa Seraya, nika mawinan prasida kaambil tetingkesan sakadi asapuniki. Ring wangun

dialek Desa Seraya Kecamatan

Karangasem, Kabupaten Karangasem,

dialek inggih punika basa sane sifatnyane nenten adiri sakewaten sifatnyane sosial. Krama Bali sane madue Dialek Bali Aga inggih punika seka krama sane idup ring daerah pegunungan pulo Bali. Krama Bali Aga utawi Bali Mula inggih punika jadma Bali asli, sane magenah ring pulo Bali puniki sampun dumunan bandingan jadma Bali dataran. Parajana sane wenten ring seka Bali Aga pinaka seka jadma sane sampun madu kebudayaan sane sampun

bernilai yening kacingakin ring aspek

kebudayaan. Basa sane kaanggen piranti mababaosan ring sajeroning seka krama pastika madue ceciren utawi wangun tertentu. Punika taler penganggean dialek Bali aga sane kaanggen olih krama Desa

Pakraman Seraya. Sadurung kauraiang wangun dialek basa Seraya ring Desa Seraya. Patut nguningin satmia variasi

dialek Basa Bali sane kagolongang Dialek

Bali Aga. Wangun-wangun dialek Seraya punika madue wangun minakadi, jaa, uke, jikura, bau, ana, miwah sane lianan.

Utsaha-utsaha sane kalaksanayang mangda dialek Bali Aga Desa seraya kantun kalestariang minakadi : (1) Yadiastun wenten krama Seraya makarya ring luar desa, yening sampun magenah ring Desa Seraya, jatmane punika kari ngangge dialek Desa Seraya. (2) Yadiastun sampun sue pisan krama Seraya makarya ring luar desa, kramane punika kari ngangge dialek Desa Seraya. (3) Ngicenin tetamian sareng alit-alit sane wenten ring Desa Seraya, mangda dialek Desa Seraya kari kaanggen lan kaajegang.

Melarapan antuk pikolih penilik lan tetepasan ring adyaya IV ngenenin indik piteket sakadi asapuniki. Majeng ring makasami widang pemerintahan dinas miwah adat taler krama Desa Seraya mangda nyaga miwah ngajegang dialek Seraya krana punika pinaka warisan

leluhur, majeng krama khususnyane

generasi muda ka arepang mangda stata ngajegang miwah ngelestariang diaek

Seraya, majeng penyeleh lianan ka

arapang mangda prasida ngebangang miwah nadosang seseleh puniki refrensi antuk seseleh

Melarapan antuk pikolih penilik lan tetepasan ngenenin indik piteket sakadi asapuniki.

1). Majeng ring makasai widang

pemerintahan dnas miwah adat taler karma Desa Seraya mangda nyaga miwah ngajegang dialek Seraya krana punika pinaka warisan leluhur. 2). Majeng karma khususnyane generasi muda ka arepang

mangda stata ngajegang miwah

ngelestariang diaek Seraya. 3). Majeng penyeleh lianan ka arapang mangda prasida ngebangang miwah nadosang seseleh puniki refrensi antuk seseleh selaturnyane

(13)

KAPUSTAKAAN

Harimurti Kridalaksana. 2001.

Sosiolinguistik Perkenalan Awal.

Jakarta: PT. Rineka Cipta.

Sukardi. 2008. Metodologi Penelitian Pendidikan. Jakarta: PT Bumi Aksara.

Sumarsono. 2001. Morfosintaksis Dialek

Referensi

Dokumen terkait

Dalam pembahasan kali ini lebih difokuskan pada analisa kekuatan struktur dari FPSO sevan marine yang outputnya berupa hasil tegangan maksimum yang diperoleh

Metode yang dilakukan dalam penelitian ini adalah penelitian pengembangan (Research and Development). Instrumen yang digunakan untuk mengumpulkan data yaitu 1)

: 114/XII/SPMHATMB/1997 tanggal 19 Desember 1997 yang dibuat dan diterbitkan oleh Camat Kecamatan Medan Belawan, Kota Medan ;--- --- Menimbang bahwa sebagaimana diatur di

Dengan menerapkan aplikasi Odoo modul purchase management pada perusahaan, maka proses bisnis perusahaan akan berjalan lebih optimal dan efektif karena PO yang di buat

--- Menimbang bahwa setelah mempelajari perkara ini secara seksama, maka menurut Majelis Hakim pengadilan Tinggi Medan, pihak Pembanding/Tergugat-IV telah

Digitized picture adalah gambar yang didapatkan dari sebuah frame dari rekaman kamera, VCR, VCD atau live video lain yang di- capture dan dapat digunakan pada aplikasi

Produktivitas kerja adalah tingkah laku kerja karyawan yang dipengaruhi oleh pola disiplin kerja, tingkat absensi dan disiplin kerja yang ada pada perusahaan,

4) Sitem ru+u&an adalah uatu item pen'elenggaraan pela'anan &eehatan 'ang mela&ana&an pelimpahan tanggung +a(ab, timbal#bali& terhadap