No. 634/0251/FPBS/2013
MODÉL CIRC (COOPERATIVE INTEGRATED READING AND COMPOSITION) DINA PANGAJARAN NULIS ÉSÉY
(Studi Kuasi Ékspérimén ka Siswa Kelas XII IPA 1 SMAN 6 Bandung Taun Ajaran 2012/2013)
SKRIPSI
Diajukeun pikeun Nyumponan Salasahiji Sarat Ngahontal Gelar Sarjana Pendidikan
ku
Aditya Ruganda NIM 0908949
JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SENI
UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONESIA BANDUNG
No. 634/0251/FPBS/2013
Modél CIRC (Cooperative Integrated
Reading and Composition) dina
Pangajaran Nulis Éséy
Oleh
Aditya Ruganda
Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni
© Aditya Ruganda 2013
Universitas Pendidikan Indonesia
September 2013
Hak Cipta dilindungi undang-undang.
Skripsi ini tidak boleh diperbanyak seluruhya atau sebagian,
No. 634/0251/FPBS/2013
ADITYA RUGANDA
MODÉL CIRC (COOPERATIVE INTEGRATED READING AND COMPOSITION) DINA PANGAJARAN NULIS ÉSÉY
Disaluyuan jeung disahkeun ku Pangaping I,
Prof. Dr. H. Rahman, M. Pd. NIP 195704011984121001
Pangaping II,
Dr. H. Yayat Sudaryat, M. Hum. NIP 196302101987031001
Kauninga ku
Pupuhu Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Seni
Universitas Pendidikan Indonesia
MODÉL CIRC (COOPERATIVE INTEGRATED READING AND COMPOSITION) DINA PANGAJARAN NULIS ÉSÉY 1)
ADITYA RUGANDA 2) ABSTRAK
Skripsi ini berjudul “Modél CIRC (Cooperative Integrated Reading and Composition) dina Pangajaran Nulis Éséy”. Tujuan penelitiannya adalah mendeskripsikan langkah-langkah modél pembelajaran CIRC dalam pengajaran menulis esai, kesalahan leksikal yang dialami siswa dalam menulis esai sebelum dan sesudah menggunakan model pembelajaran CIRC, serta efektivitas model pembelajaran CIRC dalam pembelajaran menulis esai. Metodologi yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode kuasi ekperimen dengan pretes and
posttest group design dan teknik yang digunakan adalah teknik tes. Penelitian ini
dilaksanakan di SMAN 6 Bandung kelas XII IPA 1 yang berjumlah 43 orang sebagai sampel, sedangkan populasi dalam penelitian ini sendiri adalah seluruh siswa kelas XII SMAN 6 Bandung Tahun Ajaran 2012/2013 yang berjumlah 328 orang. Hasilnya yaitu model pembelajaran CIRC bisa diterapkan dalam pembelajaran menulis esai, jumlah kesalahan leksikal yang dialami siswa dalam menulis esai berubah dari 25 kali melakukan kesalahan menjadi 4 (empat) kali saja dan kemampuan menulis esai secara keseluruhan pun meningkat setelah menggunakan modél CIRC dalam pembelajarannya. Adapun menurut hasil penghitungan uji t, terbukti bahwa titung > ttabel, yaitu 6,83 > 3,17. Artinya, hipotesis
diterima pada taraf signifikasi 99,5%. Dengan demikian, penelitian ini membuktikan bahwa model pembelajaran CIRC efektif untuk digunakan dalam pembelajaran menulis esai siswa kelas XII IPA 1 SMAN 6 Bandung Tahun Ajaran 2012/2013.
Kata kunci: Modél CIRC, kasalahan léksikal, dan éséy.
1) Skripsi ini dibimbing oleh Dosen Pembimbing I : Prof. Dr. H. Rahman, M.Pd., dan Dosen
Pembimbing II: Dr. H. Yayat Sudaryat, M.Hum..
2)
CIRC (COOPERATIVE INTEGRATED READING AND COMPOSITION) MODEL IN TEACHING WRITING ESSAY 1)
ADITYA RUGANDA 2) AN ABSTRACT
The paper entitled “CIRC (Cooperative Integrated Reading and Composition)
Model in Teaching Writing Essay”. The aim of the research is to describe the
procedures of CIRC model in teaching writing essay, the students’ lexical errors
in writing essay before and after treatment, and the effectiveness of CIRC model in teaching writing essay. The researcher employed quasi experimental method with pretest and posttest group design and used test technique. He conducted the research at SMAN 6 Bandung. He involved XII IPA 1 class which has 43 students as the sample, and the whole 2012/2013 academic year twelfth grade students of SMAN 6 Bandung which has 328 students as the population of the research. The results of the research indicated that CIRC model can be applied in teaching
writing essay, the total number of students’ lexical errors in writing essay
decreased from 25 times to 4 times, and the students’ capability of writing essay have improved after CIRC model was applied in the learning process. By using
t-test calculation, the result indicated that tcritical=6,83 > ttable=3,17from the level of
significance in 99,5%. It means that the hypothesis of the research has been accepted. Therefore, the researcher concluded that CIRC model is an effective model that can applied in teaching writing essay in XII IPA 1; 2012/2013 academic year students of SMAN 6 Bandung.
Key Word: CIRC Model, lexical error, and essay.
3) The research supervised by the First Supervisor: Prof. Dr. H. Rahman, M. Pd., and the Second
Supervisor: Dr. H. Yayat Sudaryat, M. Hum..
4)
DAPTAR EUSI
1.2 Idéntifikasi jeung Rumusan Masalah ... 3
1.2.1 Idéntifikasi Masalah ... 3
1.2.2 Rumusan Masalah ... 3
1.3 Tujuan Panalungtikan ... 3
1.3.1 Tujuan Umum ... 3
1.3.2 Tujuan Husus ... 4
1.4 Mangpaat Panalungtikan ... 4
1.4.1 Mangpaat Téoritis ... 4
1.4.2 Mangpaat Praktis ... 4
1.5 Raraga Tulisan ... 5
BAB II ULIKAN TÉORI, RARAGA MIKIR, JEUNG HIPOTÉSIS ... 6
2.1 Ulikan Téori ... 6
2.1.1 Wangenan Modél Pangajaran ... 6
2.1.2 Komponén Modél Pangajaran Cooperative Integrated Reading and Composition (CIRC) ... 7
2.1.2.1 Oriéntasi ... 7
2.1.2.2 Léngkah Kagiatan Pangajaran (Syntax) ... 9
2.1.2.3 Sistem Sosial Kelas ... 11
2.1.2.4 Prinsip Réaksi ... 12
2.1.2.5 Pangaruh Pangajaran (Instructional Effect) ... 12
2.1.3 Nulis ... 12
2.1.3.1 Wangenan Nulis ... 12
2.1.3.2 Fungsi jeung Tujuan Nulis ... 13
2.1.3.3 Wangun Tulisan ... 14
2.1.4 Tulisan Éséy ... 14
2.1.4.1 Wangenan jeung Ciri-ciri Éséy ... 14
2.1.4.2 Wangun jeung Léngkah-léngkah Nulis Éséy ... 15
2.1.5 Analisis Kasalahan Basa ... 16
2.1.5.1 Wangenan jeung Watesan Analisis Kasalahan ... 16
2.1.5.2 Wanda Kasalahan Basa ... 17
2.1.5.3 Gejala Hiperkorék ... 17
2.2 Raraga Mikir ... 21
2.3 Hipotésis ... 21
BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 22
3.1 Lokasi jeung Jejer Panalungtikan ... 22
3.2 Métode jeung Désain Panalungtikan... 22
3.3 Wangenan Operasional ... 23
3.4 Instrumén Panalungtikan ... 23
3.4.1 Lembar Tés ... 23
3.4.2 Kartu Data Sumber ... 24
3.4.3 Instrumén Penilaian ... 24
3.5 Téknik Ngumpulkeun Data ... 28
3.6 Téknik jeung Prosedur Ngolah Data ... 29
BAB IV DÉSKRIPSI JEUNG HASIL ANALISIS PANALUNGTIKAN ... 30
4.1 Léngkah-léngkah Modél CIRC dina Pangajaran Nulis Éséy ... 30
4.2 Kasalahan Léksikal dina Tulisan Éséy Siswa ... 33
4.2.1 Kasalahan Léksikal dina Tulisan Éséy Siswa Saméméh Ngagunakeun CIRC (Pratés) ... 33
4.2.2 Kasalahan Léksikal dina Tulisan Éséy Siswa Sabada Ngagunakeun CIRC (Postés) ... 36
4.3 Kamampuh Siswa dina Nulis Éséy ... 38
4.3.1 Kamampuh Awal Siswa dina Nulis Éséy ... 38
4.3.2 Kamampuh Ahir Siswa dina Nulis Éséy ... 41
4.4 Tingkat Kamampuh Siswa dina Nulis Éséy ... 45
BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN ... 49
5.1 Kacindekan ... 49
5.2 Saran ... 50
DAPTAR TABÉL
Tabél 3.1 Pedoman Meunteun Éséy Pratés atawa Postés…………..…… 25
Tabél 3.2 Peunteun Pratés atawa Postés……… 27
Tabél 3.3 Daptar Peunteun Pratés jeung Postés………. 27
Tabél 4.1 Data Kasalahan Léksikal Pratés Siswa……….. 33
Tabél 4.2 Data Kasalahan Léksikal Postés Siswa………...……….. 37
Tabél 4.3 Kamampuh Awal Siswa dina Nulis Éséy (Pratés)………. 41
Tabél 4.4 Kamampuh Ahir Siswa dina Nulis Éséy (Postés).………...…. 45
Tabél 4.5 Uji Gain (d)……… 46
DAPTAR LAMPIRAN
Kaca
Lampiran 1 Surat Kaputusan Pengesahan Judul Skripsi dan Penunjukan
Dosen Pembimbing I dan II…... 54
Lampiran 2 Silabus…………..………... 56
Lampiran 3 RPP……….. 57
Lampiran 4 Daftar Hadir Siswa...……… 63
Lampiran 5 Hasil Tulisan Siswa………….……… 64
Lampiran 6 Tabél t……….. 104
BAB I BUBUKA
1.1 Kasang Tukang
Manusa mikabutuh basa salaku pakakas komunikasi sapopoé, boh éta basa
lisan boh basa tinulis, pikeun ngébréhkeun naon nu aya dina pipikiranana jeung
nu jadi kahayangna. Dina éta prosés nepikeun kahayang, tangtuna mikabutuh
pangaweruh basa nu bisa ngawakilan kedaling rasana lantaran basa miboga sifat
anu sistematis jeung sistemis. Sacara sistematis basa téh miboga aturan nu tangtu
jeung sacara sistemis basa téh mibanda sababaraha subsistem kayaning subsistem
fonologis, subsistem gramatikal jeung subsistem léksikal. Éta sakabéh subsistem
diperlukeun dina ngawangun basa, utamana léksikal.
Subsistém léksikal (léksikologi) minangka subsistem nu ngulik kandaga
kecap (léksikon) (Sudaryat, 2004:19). Léksikon saéstuna jadi dadasar pikeun
ngawangun basa nu luyu, merenah jeung nu utamana éféktif, hususna pikeun basa
tulis najan sipatna sekundér. Léksikon diperlukeun pikeun ngeusian fungsi dina
gramatikal basa. Hartina, pamaké basa moal bisa ngagunakeun hiji basa kalawan
luyu, merenah tur éféktif upama teu ngawasa léksikonna, najan mikawewuh
gramatikalna. Tapi, dina prosés pangajaran basa di lapangan, pamakéan léksikon
nu luyu, merenah jeung éféktif téh mindeng teu kapaliré lantaran guru leuwih
museurkeun paniténna kana pangajaran gramatikal basa. Antukna, siswa bisa
nyusun kalimah sacara gramatikal tapi kaéféktifan kalimahna masih jauh tina anu
sakuduna.
Masalah kaéféktifan dina nulis saéstuna karandapan ku sakumna siswa nu
diajar basa, kaasup nu karandapan ku siswa Kelas XII SMAN 6 Bandung. Dina
sababaraha kali tés nu wangunna tulisan, katitén yén pangaweruh léksikon siswa
téh kurang pisan. Ieu kahéngkér téh kabuktian nalika siswa ngarésénsi drama
jeung ulangan ngeunaan kalimah langsung jeung teu langsung dina wangun éséy.
Loba siswa nu ngagunakeun kekecapan Sunda nu langsung ditarjamahkeun tina
basa Indonésia. Antukna, kaéféktifan tulisan siswa jauh tina sakuduna najan éta
Kahéngkér siswa siga di luhur, tangtuna teu bisa disapirakeun lantaran
bakal méré pangaruh nu teu hadé pikeun pelajaran séjénna. Ku kituna, dina
pangajaran nulis satuluyna, nya éta nulis éséy, panyusun ngalarapkeun modél
pangajaran CIRC (Cooperative Integrated Reading and Composition) salaku
salasahiji cara pikeun ngungkulan masalah kaéféktifan kalimah.
Modél CIRC jadi pilihan panyusun lantaran kaéfektifan ieu modél geus
kabuktian dina sababaraha prosés pangajaran. Ieu modél téh dipiharep bisa
ngungkulan masalah di luhur lantaran sipat tina ieu modél téh gawé bareng nu
ngabalukarkeun kamampuh mikir kritis siswa ngaronjat. Ku cara kitu, dipiharep
siswa bisa silih béjaan jeung silih mariksa kana kasalahan léksikal.
Nepi ka kiwari, geus pohara panalungtikan ngeunaan modél pangajaran
CIRC dina pangajaran, salasahijina nya éta “Modél Pangajaran Cooperative
Integrated Reading and Composition (CIRC) dina Pangajaran Nulis Surat Pribadi
(Risal Hengnurwida SH)”, najan kitu ieu modél téh can loba digunakeun dina panalungtikan kasalahan léksikal –malah nu nalungtik pangajaran kasalahan
léksikal dina tulisan éséy mah can aya. Kakara aya hiji panalungtikan dina éta
widang, najan teu ngagunakeun modél CIRC, nya éta “Analisis Kasalahan
Léksikal dina Tulisan Déskripsi Siswa Kelas VII SMP Negeri 1 Lémbang
Kabupatén Bandung Barat Taun Ajaran 2007/2008 (Yuyun Yunengsih)”. Padahal
saéstuna, kasalahan léksikal téh minangka kasalahan dasar nu geus sakuduna
disingkahan dina nulis. Tapi, kanyataan di lapangan masih kurang nu maliré kana
ieu kasalahan.
Ku kituna, panalungtikan nu baris dipilampah téh, nya éta “Modél CIRC
(Cooperative Integrated Reading and Composition) dina Pangajaran Nulis Éséy”.
Ieu panalungtikan dilaksanakeun pikeun maluruh kasalahan léksikal nu masih
jeung mindeng karandapan ku siswa dina nulis éséy, lian ti kitu ieu panalungtikan
1.2 Idéntifikasi jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Idéntifikasi Masalah
Kasalahan léksikal ngawengku kasalahan pilihan kecap (diksi),
ambiguitas, hiperkorék jeung pléonasme. Tapi, sakumaha nu geus dijéntrékeun
dina kasang tukang di luhur, ieu panalungtikan téh baris nalungtik perkara
kasalahan léksikal dina wanda gejala hiperkorék jeung gejala pléonasme nu aya
dina tulisan éséy siswa kelas XII SMA Negeri 6 Bandung.
1.2.2 Rumusan Masalah
Dumasar kana kasang tukang jeung idéntifikasi masalah di luhur, bisa
dirumuskeun masalahna dina wangun pananya saperti ieu di handap.
1) Kumaha léngkah-léngkah modél CIRC dina pangajaran nulis éséy?
2) Kasalahan léksikal gejala hiperkorék jeung gejala pléonasme naon waé nu
kapanggih dina tulisan éséy siswa?
(a) Kumaha kasalahan léksikal siswa dina gejala hiperkorék jeung gejala
pléonasme anu aya dina tulisan éséy saméméh ngagunakeun CIRC?
(b) Kumaha kasalahan léksikal siswa dina gejala hiperkorék jeung gejala
pléonasme anu aya dina tulisan éséy sabada ngagunakeun CIRC?
3) Naha éféktif modél CIRC pikeun digunakeun dina pangajaran nulis éséy?
1.3 Tujuan Panalungtikan 1.3.1 Tujuan Umum
Tujuan umum tina diayakeunana ieu panalungtikan nya éta pikeun
maluruh naon nu jadi kasalahan léksikal dina tulisan éséy siswa dina raraga
ngaronjatkeun kamampuh nulis nu éféktif ngaliwatan pangajaran nu ngagunakeun
modél pangajaran CIRC.
1.3.2 Tujuan Husus
Tujuan husus tina ieu panalungtikan nya éta maluruh jeung ngadadarkeun:
2) Kasalahan léksikal gejala hiperkorék jeung gejala pléonasme nu kapanggih
dina tulisan éséy siswa;
(a) kasalahan léksikal siswa dina gejala hiperkorék jeung gejala
pléonasme anu aya dina tulisan éséy saméméh ngagunakeun CIRC;
(b) kasalahan léksikal siswa dina gejala hiperkorék jeung gejala
pléonasme anu aya dina tulisan éséy sabada ngagunakeun CIRC; jeung
3) kaéféktifan modél CIRC dina pangajaran nulis éséy.
1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Téoritis
Mangpaat téoritis nu bisa dicangking tina ieu panalungtikan nya éta pikeun
mikaweruh kasalahan léksikal naon waé nu biasa karandapan ku siswa dina nulis
éséy. Lian ti kitu, ieu panalungtikan téh bisa dimangpaatkeun pikeun pangajaran
séjénna, hususna pangajaran basa sangkan siswa bisa nulis sacara leuwih éféktif.
1.4.2 Mangpaat Praktis
Mangpaat praktis tina ieu panalungtikan, nya éta:
1) pikeun guru, bisa jadi réferénsi dina ngungkulan kahéngkér siswa dina
kasalahan léksikal nu aya dina tulisan éséy;
2) pikeun siswa, ieu panalungtikan bisa jadi salasahiji cara pikeun
ngungkulan kahéngkér nulis anu teu éféktif; jeung
3) pikeun sakola, ieu panalungtikan bisa dimangpaatkeun pikeun ngungkulan
kahéngkér nulis siswa nu teu éféktif dina pangajaran séjénna.
1.5 Raraga Tulisan
Ieu skripsi téh kabagi jadi lima bab. Bab I minangka bubuka nu
ngawengku (1) kasang tukang panalungtikan, (2) rumusan masalah, (3) tujuan
panalungtikan, (4) mangpaat/signifikasi panalungtikan, jeung (5) sistematika
skripsi. Bab II medar ngeunaan tatapakan téori nu eusina (1) watesan, fungsi,
tujuan, jeung wangun nulis, (2) tulisan éséy, jeung (3) kasalahan basa. Bab III
panalungtikan, (2) wangenan operasional, (3) instrumen panalungtikan, (4) téknik
ngumpulkeun data, jeung (5) téknik ngolah data. Bab IV minangka puseur skripsi
nu eusina (1) data kasalahan léksikal, (2) wanda kasalahan léksikal, jeung (3) pola
kasalahan léksikal. Demi Bab V minangka panutup anu eusina (1) kacindekan
BAB II
ULIKAN TÉORI, RARAGA MIKIR, JEUNG HIPOTÉSIS
2.1 Ulikan Téori
2.1.1 Wangenan Modél Pangajaran
Nurutkeun Joyce&Weil (1980) dina Rahman (2006: 4) modél pangajaran
(model of teaching) nya éta hiji rarancang anu digunakeun dina nyusun
kurikulum, ngatur matéri pangajaran, jeung méré pituduh pikeun pangajar di kelas
dina setting pangajaran atawa setting séjénna. Demi nurutkeun Kemp (1977)
modél pangajaran téh nya éta hiji rarancang pangajaran (design instructional) nu
digunakeun dina nangtukeun maksud jeung tujuan unggal topik pedaran (goals
topic, and purposes), ngaanalisis karakteristik warga diajar (leraner
characteristic), nyusun tujuan instruksional husus (learning objectives), milih eusi
pangajaran (subject content), milampah pratés (pre assessment), milampah
kagiatan ngajar-diajar/sumber pangajaran (teaching learning activities/resources),
ngarojong (support services), évaluasi (evaluation), jeung nyieun révisi (revise)
(Rahman, 2007: 4).
Sudaryat & Rahman (2009: 5) nétélakeun yén modél pangajaran minangka
pola atawa rarancang pangajaran nu nganteurkeun jeung ngarojong siswa pikeun
nyangking informasi, kaparigelan, nilai-nilai, jeung cara mikir. Modél pangajaran
sorangan diwangun dumasar kana tilu hal poko, nya éta bahan, struktur, jeung
fungsina.
Dumasar kana sababaraha pamadegan di luhur, bisa dicindekkeun yén
modél pangajaran téh nya éta rarancang pangajaran nu ngatur jeung nangtukeun
prosés ngajar-diajar ti mimiti nataharkeun nepi ka ngaévaluasi hasil diajar. Modél
pangajaran anu digunakeun tangtuna disaluyukeun jeung kabutuhan pangajaran.
Upama dina pangajaran basa, modél pangajaran tangtuna disaluyukeun jeung
kaparigelan basa nu baris diajarkeun. Dina kaparigelan nulis, modél CIRC
2.1.2 Komponén Modél Pangajaran Cooperative Integrated Reading and Composition (CIRC)
2.1.2.1 Oriéntasi
Salasahiji udagan pangajaran basa Sunda nya éta siswa paham kana
wangun, ma‟na, jeung fungsi, katut parigel dina ngagunakeunana saluyu jeung
kontéks (udagan, kaperluan, jeung kaayaan). Dumasar kana Standar Kompetensi
dan Kompetesi Dasar (SKKD), udagan pangajaran nulis pikeun SMA nya éta
siswa mampuh ngébréhkeun pikiran, rasa, jeung kahayang dina rupaning
karangan prosa (surat, biografi, warta, pedaran, éséy, résénsi buku, carita pondok,
laporan, puisi -sajak, guguritan, sisindiran) jeung téks drama jeung mampuh nulis
tarjamahan kana basa Sunda, jeung ngagunakeun aksara Sunda.
Udagan nulis di SMA nu sakitu poharana saéstusna pagedrug jeung héséna
diajar jeung ngajarkeun nulis éta sorangan. Sakumaha nu ditétélakeun ku Heaton
dina Rahman (2006:2), „The writing skills are complex and sometimes difficult to teach, requiring mastery not only of grammatical and rhetorical devices but also
of conceptual and judgemental elements‟.
Naon nu ditepikeun ku Heaton di luhur mémang saluyu jeung hierarki
kaparigelan basa, nya éta ngaregepkeun, nyarita, maca, jeung nulis. Dumasar kana
éta opat kaparigelen basa, nulis téh minangka kaparigelan pangahirna atawa
pangluhurna. Sabab, saméméh siswa bisa ngawasa kaparigelan atawa kamampuh
nulis, siswa kudu ngawasa kaparigelan-kaparigelan séjénna leuwih ti heula. Ku
kituna, siswa nu mampuh nulis biasana miboga kamampuh nyarita nu hadé
lantaran geus bisa nepikeun naon nu aya dina pipikiranana. Ieu hal tangtu bakal
ngarojong kana prosés diajar siswa dina mata pelajaran séjénna lantaran nulis téh
lir ibarat nyangcang sato sangkan teu kabur. Hartina, élmu nu dicangking moal
„kabur‟ upama dituliskeun.
Dina perkara kaparigelan nulis, sajaba ti masalah héséna diajar ogé aya
dina masalah modél ngajarna. Saéstuna geus kudu jadi hiji hal nu pasti upama
modél ngajar jeung diajar nulis téh dumasar kana hasil panalungtikan. Tapi,
kanyataan di lapangan masih saeutik guru nu ngagunakeun modél diajar nulis nu
dilarapkeun dina pangajaran nulis, salasahijina nya éta Cooperative Integrated
Reading and Composition (CIRC).
Nurutkeun Joyce & Weil (1972) (Sudaryat & Rahman, Ed., 2009: 5),
modél pangajaran bisa digolongkeun kana opat wanda, nya éta (1) Model
Pemrosesan Informasi (The information processing family), (2) Model Personal
(The personal family), (3) Model Sosial (The social family), jeung (4) Model
Behavioral (The behavioral family). Modél pangajaran CIRC sorangan bisa
kagolong kana wanda modél sosial alatan ieu pangajaran museur kana mekarkeun
kamampuh siswa sangkan aktif dina gawé bareng jeung prosés démokrasi tur
produktif dina kahirupan masarakat ngaliwatan aspék kahirupan sosial.
Nurutkeun Slavin (Hengnurwida, 2011: 26), ieu modél téh miboga 7
(tujuh) komponén saperti ieu di handap.
1) Teams, nya éta ngawangun kelompok sacara hétérogén anu diwangun ku 4
(opat) atawa 5 (lima) siswa.
2) Placement test, pangwangunan kelompok bisa dumasar kana peunteun
ulangan harian saméméhna atawa dumasar kana peunteun rapot sangkan
guru mikaweruh kaonjoyan jeung kahéngkéran siswa dina widang nu
tangtu.
3) Student creative, ngalaksanakeun pancén dina hiji kelompok kalawan
nyiptakeun situasi nu ngarojong kana kasuksésan kelompokna.
4) Team study, nya éta tahapan diajar nu dilaksanakeun ku kelompok demi
guru nungtun ka kelompok anu kurang berhasil dina ngaréngsékeun
pancén.
5) Teaching group, nya éta méré matéri sacara singget ti guru saméméh
ngabagi pancén kelompok.
6) Facts test, ngayakeun tés dumasar kana fakta anu aya.
7) Whole-class units, nya éta prosés ngarangkum matéri ku guru di ahir
pangajaran kalawan strategi problem solving.
Nurutkeun Hengnurwida (2011: 27), ieu modél miboga kaonjoyan, di
antarana:
2) kagiatan nu dipilih saluyu jeung kahayang jeung kabutuh siswa;
3) dina prosés pangajaran, siswa diperedih sangkan bisa gawé bareng, silih
rojong, silih ajénan, jeung miboga sikep tanggung jawab;
4) dina pangalaman jeung kagiatan diajar siswa salawasna bakal saluyu jeung
tingkat kamampuhna;
5) pangajaran nu mibanda sipat terpadu bisa numuwuhkeun kaparigelan
mikir kritis siswa;
6) kagiatan diajar dina kelompok leuwih miboga ma‟na pikeun siswa nu bisa
ngaronjatkeun hasil diajarna; jeung
7) ngalatih siswa sangkan leuwih aktif jeung parigel.
2.1.2.2 Léngkah Kagiatan Pangajaran (Syntax)
Prosedur pangajaran nyoko kana runtuyan léngkah kagiatan pangajaran
(sintaks) atawa léngkah-léngkah pangajaran. Prosedur pangajaran CIRC mibanda
tahap-tahap jeung léngkah-léngkah saperti ieu di handap.
Tahap I Oriéntasi Modél
1) Muka pangajaran
2) Nepikeun udagan jeung program kagiatan
3) Apersépsi
4) Nataharkeun siswa pikeun diskusi kelompok
5) Medar conto téks éséy
Tahap II Éksplorasi Modél
1) Maca téks babarengan dina kelompok
2) Ngadiskusikeun eusi, ciri, jeung struktur éséy
3) Nepikeun hasil diskusi tiap kelompok
Tahap III Aplikasi Modél
1) Tahap Pranulis:
b) Nangtukeun poko-poko éséy kana rangka karangan
2) Tahap Nulis
a) Mekarkeun rangka karangan jadi paragraf
b) Nulis draf awal éséy (minimal 3 paragraf)
3) Tahap Pascanulis
a) Mariksa jeung ngaropéa éséy sorangan
b) Nulis draf ahir wacana éséy
Tahap IV Konsékuénsi Modél
1) Tahap Kolaboratif
Mariksa éséy hasil babaturan sakelompok
2) Tahap Tulis-ulang
a) Ngarévisi éséy dumasar kana hasil mariksa babaturan
b) Nulis ulang éséy
3) Tahap Réfléksi
a) Sikep siswa kana prosés diajar
b) Mariksa kamampuh ahir siswa
Sacara gurat badag, aya 6 (genep) léngkah dina modél pangajaran CIRC,
nya éta:
1) guru nangtukeun kelompok nu diwangun ku opat urang siswa sacara
heterogen;
2) guru méré wacana/téks saluyu jeung bahan pangajaran;
3) siswa silih macakeun jeung nangtukeun ide poko tuluy méré pamadegan
kana éta wacana/téks nu ditulis dina lembar jawaban;
4) siswa macakeun hasil gawé kelompok;
5) babarengan siswa jeung guru nangtukeun kacindekan; jeung
2.1.2.3 Sistem Sosial Kelas
Sistem sosial kelas dina modél CIRC bisa mibanda 6 (genep) ciri, nya éta
(a) kolaborasi, (b) udagan/tujuan, (c) minat/kahayang siswa, (d) pangalaman
siswa, (e) holisme, jeung (f) pangrojong.
Kahiji, kelas nulis kalawan ciri kolaborasi ditandaan ku ayana kagiatan nu
optimal, boh siswa-siswa boh siswa-guru, dina lumangsungna prosés
ngajar-diajar. Salila ieu prosés, guru mibanda peran salaku organisator, fasilitator, jeung
mediator nu nyiptakeun kaayaan komunikasi ngaliwatan prosés kolaborasi
Kadua, ciri udagan/tujuan nyoko kana siswa nu aktif dina kagiatan nulis.
Guru kudu miboga udagan husus dina ahir pangajaran. Naon nu jadi udagan jeung
harepan tina ieu ahir unit jadi dadasar pikeun nangtukeun suksés-henteuna prosés
ngajar-diajar.
Katilu, ciri kahayang/minat nyoko kana topik atawa téma nu matak ngirut
siswa. Dina milih bahan, kahayang siswa kudu jadi bahan tinimbagan nu utama.
Antusiasme jeung rasa senang bisa jadi konci nu utama pikeun kasuksésan prosés
ngajar-diajar.
Kaopat, ciri pangalaman nyoko kana pangalaman siswa nu bakal méré
dorongan nu tangtu dina nulis. Pangalaman siswa nu patali jeung topik/téma bakal
mangaruhan kana prosés ngajar-diajar lantaran bisa jadi modal jeung
kahayang/minat.
Kalima, ciri holisme nyoko kana kagiatan nulis salaku hiji beungkeutan.
Nulis minangka rinéka kaparigelan ngeunaan aturan kosakecap, éjahan, tata
kalimah, jeung paragaraf. Pangajaran nulis nu dipisah-pisah henteu
ngabalukarkeun siswa bisa nulis kalawan gancang, tapi ukur apal ngeunaan nulis
sacara teu lengkep jeung teu fungsional.
Kagenep, pangrojong bakal ngarojong kana kelas nulis nu hadé jeung
komunikatif. Guru kudu ngarojong (méré support) siswa sangkan wani
ngébréhkeun pamadeganana nu saluyu jeung téma/topik tulisan sangkan
komunikasi dina nulis di kelas lumangsung kalawan hadé, lancar, alamiah
(natural) sakumaha komunikasi nu lumangsung di masarakat (Nurjanah dina
2.1.2.4 Prinsip Réaksi
Pangajaran nulis bisa dilaksanakeun kalawan éféktif upama diatur kalawan
profésional dumasar kana udagan nu geus ditangtukeun jeung siswa bisa aktif
salila éta prosés pangajaran. Rinéka modél nu dilarapkeun dina pangajaran bisa
ngajauhkeun siswa tina rasa bosen. Sajaba ti ngalarapkeun rupa-rupa modél,
ngarojong siswa sangkan aktif ngébréhkeun jeung mekarkeun pamadeganana bisa
nimbulkeun sumanget diajar lantaran siswa teu asa dikurung jeung bébas
nuliskeun nu jadi pamadeganana. Antukna, pangajaran nulis bisa éféktif.
Salila lumangsungna prosés ngajar-diajar, siswa gawé bareng jeung
babaturanana pikeun ngungkulan masalah sacara kooperatif jeung kolaboratif. Ieu
hal ngabalukarkeun siswa miboga kasempetan pikeun méré jeung narima dina hiji
prosés nu tepung gelang pikeun kasaimbangan jeung ngawangun skemata
(struktur kognitif) (Nurjanah dina Sudaryat & Rahman, Ed., 2009: 157-158). Ieu
hal mibanda prinsip yén ngaliwatan pamarekan basa nu gembleng, siswa
dipiharep bisa diajar maca jeung nulis sakumaha diajar nyarita waktu budak, nya
éta diajar kalawan tahapan nu tangtu. Ku kituna, diperlukeun lingkungan diajar nu
komunikatif jeung kolaboratif.
2.1.2.5 Pangaruh Pangajaran (Instructional Effect)
Kaparigelan siswa nu bisa dimekarkeun ngaliwatan ieu pangajaran
ngawengku (a) ngébréhkeun pamadegan, (b) nyusun pamadegan kana rangka
karangan, (c) diskusi, (d) analisis masalah, (e) komunikasi, jeung (f) nyindekkeun.
2.1.3 Nulis
2.1.3.1 Wangenan Nulis
Nulis minangka salasahiji kaparigelan basa nu mibanda sipat produktif
lantaran hasil ahir tina nulis téh mangrupa karya tulis atawa tulisan. Tulisan
kawangun ku wangun jeung eusi. Wangunna mangrupa pedaran, runtuyan,
nepikeun pipikiran ngaliwatan runtuyan kecap jeung kalimah. Demi eusina nya
(Kuncoro, 2009:25). Ku kituna, harti paling dasar tina nulis téh nya éta nepikeun
pamadegan (Charlie, 2006: 64).
Demi nurutkeun Emilia (2010:13) nulis téh patali jeung manggihan
pamadegan atawa pipikiran, ngaruntuykeun éta pamadegan atawa pipikiran, jeung
nuliskeun ngaliwatan kekecapan anu merenah pikeun ngébréhkeun éta
pamadegan. Nurjanah (2008:7) nétélakeun yén nulis téh nurunkeun
lambang-lambang grafik anu ngagambarkeun gemblengan basa hiji jalma. Saluyu jeung
Charlie (2006:101) nu nyebutkeun yén tulisan téh pipikiran anu ditepikeun
ngaliwatan lambang-lambang. Ku kituna, bisa dicindekkeun yén nulis téh
minangka jalan pikeun ngébréhkeun pamadegan atawa pipikiran jalma anu
diturunkeun dina wangun lambang-lambang nepi ka gembleng basa hiji jalma.
Dumasar kana pedaran di luhur, bisa disebutkeun hasil nulis téh mangrupa
tulisan. Ieu istilah baris digunakeun pikeun pedaran saterusna.
2.1.3.2 Fungsi jeung Tujuan Nulis
Fungsi utama nulis dumasar kana wangenan nu geus ditétélakeun di luhur
taya lian nya éta pikeun komunikasi. Ngaliwatan nulis, nu nulis bisa nepikeun
naon nu aya dina pipikiranana najan sacara teu langsung. Nulis ogé bisa mantuan
kana tumuwuhna prosés mikir nu kritis. Prosés mikir nu kritis tangtu diperlukeun
dina dunya atikan, hususna ku siswa, lantaran kamampuh mikir sacara kritis bakal
mekarkeun daya persépsi jeung dibutuhkeun pikeun ngungkulan masalah-masalah
nu disasnghareupan. Dina enas-enasna, diajar nulis téh sarua jeung diajar mikir ku
cara nu tangtu (Tarigan, 2008: 22).
Tujuan nulis sorangan bisa diwincik jadi sababaraha rupa, di antarana: (1)
tujuan migawé pancén nya éta nulis nu udaganana pikeun ngaréngsékeun pancén;
(2) tujuan alturistik nya éta tulisan anu tujuanana pikeun ngahibur nu maca nu
disebut ogé wacana kasusastraan; (3) tujuan persuasif nya éta tulisan pikeun
ngayakinkeun kanu maca ngeunaan pamadegan nu diébréhkeun; (4) tujuan
informasional nya éta tulisan anu tujuanana pikeun mere informasi/wawaran; (5)
tujuan ngawanohkeun diri nya éta tulisan anu tujuanana pikeun ngawanohkeun
tujuan ngawanohkeun diri tapi dideudeul ku ajén-inajén artistik; jeung (7) tujuan
ngungkulan masalah nya éta tulisan anu tujuanana pikeun ngungkulan masalah
anu disanghareupan. (Hartig dina Tarigan, 2008: 25-26)
2.1.3.3 Wangun Tulisan
Dumasar kana wangun jeung eusina, tulisan kabagi jadi dua rupa, nya éta
tulisan fiksi jeung nonfiksi (Romli dina Kuncoro, 2009:25). Fiksi nya éta tulisan
nu dumasar kana imajinasi, lamunan, tapi dumasar kana pipikiran nyata. Ieu
tulisan ditepikeun kalawan ngagunakeun basa anu euyeub ku gaya basa atawa
basa sastra. Anu kaasup kana ieu tulisan kayaning carita pondok, novel, sajak,
jeung sajabana.
Tulisan nonfiksi nya éta tulisan nu dumasar kana data jeung fakta. Eusina
ditepikeun ngagunakeun basa nu écés jéntré tina harti teu ngagunakeun basa sastra
najan aya sababaraha nu némbongkeun „rasa‟ sastra, hususna dina tulisan éséy.
Nu kaasup kana ieu tulisan nya éta reportase, éséy, artikel opini, jeung kolom.
Saéstuna sakabéh tulisan anu aya dina kalawarta, koran, atawa media
séjénna nu teu mangrupa warta bisa disebut artikel. Artikel sorangan mibanda
harti karangan nu aya dina kalawarta, koran, jeung sajabana. Demi nu
ngabédakeunana salasahijina nya éta tempat ditulisna. Sakumaha anu ditétélakeun
ku Komara jeung Subarkan (Kuncoro, 2009: 26):
Jika artikel itu dimuat pada halaman opini, disebut ”artikel opini”. Bila diletakkan di halaman seni, hiburan, atau di majalah, diebut “esai”. Bila diuat
di kolom khusus redaksi, diberi nama “tajuk rencana”, dan jika dimuat sebagai kolom analisis di halaman pertama surat kabar atau kolom pakar di majalah, disebut “kolom”.
Demi nu disebut warta atawa reportase mah nya éta laporan lengkep
atawa interpretative nu mangrupa pemberitaan penyelidikan (investigative
reporting) salaku hasil tina pedaran fakta-fakta (Taufik dina Kuncoro, 2009: 26).
Reportase mibanda tilu tahap, nya éta reportase dasar nu ngahasilkeun berita
feature), jeung reportase lanjutan ngahasilkeun berita analisis (news analysis)
(Denjaka dina Kuncoro, 2009: 26).
2.1.4 Tulisan Éséy
2.1.4.1 Wangenan jeung Ciri-ciri Éséy
Éséy nya éta tulisan singget nu ngébréhkeun pamadegan panulis ngeunaan
jejer nu tangtu (Kuncoro, 2009:29). Demi nurutkeun Charlie (2006:13) éséy téh
nya éta sebutan pikeun tulisan anu témana aya patalina jeung kasusastraan atawa
budaya jeung miboga ajén luhur (utamana dina jerona nyukcruk téma jeung
kaéndahan basana).
Éséy bisa diwincik jadi 3 (tilu) wincikan, nya éta (1) bubuka anu eusina
kasang tukang informasi nu nétélakeun jejer pedaran jeung panganteur ngeunaan
jejer, (2) body éséy nu medar jejer kalawan gembleng, jeung (3) konklusi anu
medar kacindekan ku cara ngaringkes body éséy atawa nambahan sababaraha
observasi ngeunaan jejer. Demi ngeunaan ukuran éséy, aya nu nyebutkeun bébas,
sedeng, jeung bisa dibaca „sekali duduk‟. Malah nurutkeun Sudaryat & Nurhayati (2006: 56) mah éséy téh sarua jeung paragraf nu medar ngeunaan hiji perkara.
Demi eusi éséy bisa mangrupa analisis atawa pedaran.
2.1.4.2 Wangun jeung Léngkah-léngkah Nulis Éséy
Nurutkeun Duniaesai (Kuncoro, 2009:30), éséy bisa dibédakeun jadi
saperti ieu di handap.
1) Éséy déskriptif nya éta éséy anu tujuanana nyiptakeun gambaran ngeunaan
tempat, manusa atawa barang. Wangun ieu éséy ngawengku gambaran
sacara jero dina runtuyan nu tangtu pikeun mawa pamaca kana visualisasi
jejer.
2) Éséy ékspositori nya éta éséy anu medar jejer. Biasana dideudeul ku
pedaran ngeunaan prosés, ngabandingkeun, maluruh patalina sabab-akibat,
medar ngagunakeun conto, ngabagi tur ngawincik.
3) Éséy naratif nya éta éséy anu ngagambarkeun pipikiran ku cara
dicaritakeun. Kajadian anu dicaritakeun biasana dipedar dumasar kana
4) Éséy persuasif nya éta éséy anu tujuanana ngarobah pamadegan atawa
ngamotivasi pamaca sangkan ilubiung dina aksi. Ieu éséy biasana mibanda
kesan émosional.
5) Éséy dokuméntatif nya éta éséy nu méré informasi dumasar kana
panalungtikan dina hiji institusi atawa otoritas nu tangtu.
Demi nu jadi léngkah-léngkah dina nulis karangan éséy sakumaha nu
ditétélakeun ku Haerudin (2011: 52), nya éta:
1) ngumpulkeun bahan ku cara maca rupa-rupa buku, koran, majalah, atawa
mun perlu bisa ku wawancara atawa survey;
2) nangtukeun pijuduleun. Judul teu kudu panjang, pondok tapi
ngagambarkeun pasualan anu dipedar;
3) nyusun rangkay karangan sangkan dina medarna mérélé jeung puguh
heula pandeurina; jeung
4) mekarkeun éta rangkay karangan nepi ka jadi karangan anu gembleng.
2.1.5 Analisis Kasalahan Basa
2.1.5.1 Wangenan jeung Watesan Analisis Kasalahan
Analisis atawa analysis nya éta “study of something by examining its
parts” (Oxford, 2011:14). Hartina, analisis téh nya éta proses nalungtik hiji perkara dina wangun wincikanana/bubuk leutikna ku cara ngajén, maluruh atawa
mariksa. Kasalahan nya éta sisi anu cacad tina omongan atawa tulisan. Demi anu
dimaksud kasalahan basa sorangan nya éta „bagian konversasi atawa komposisi nu
méngpar tina sababaraha aturan nu tangtu tina performansi basa nu sakuduna‟
(Dulay dina Tarigan & Tarigan, 2011:126).
Nurutkeun Tarigan & Tarigan (2011:63) dina prak-prakan nganalisis
kasalahan basa téh miboga léngkah-léngkah siga ieu di handap:
1) ngumpulkeun data nu mangrupa kasalahan basa nu dipilampah ku siswa,
bisa tina hasil ulangan, karangan, atawa paguneman,
2) ngaidéntifikasi jeung nglasifikasi kasalahan basa dumasar kana wangun
kasalahanana, kayaning salah dina ucapan, ngawangun kecap, atawa
3) ngaruntuykeun kasalahan dina tempatna, kasang tukang kasalahan, jeung
méré conto nu bener,
4) ngajelaskeun kasalahan kayaning ngagambarkeun tempat kasalahan,
kasang tukang kasalahan, jeung méré conto nu bener,
5) ngira-ngira atawa nyawang naon baé nu sakirana bakal ngadatangkeun
kasalahan tina basa nu keur dijarkeun, jeung
6) ngalelempeng atawa ngabebener nepi ka ngaleungitkeun kasalahan ku cara
nyusun bahan nu luyu, buku sumber nu hadé, jeung model pangajaran nu
merenah.
Cindekna, analisis kasalahan basa téh nya éta prosés anu dipilampah
pikeun maluruh perkara anu cacad atawa teu merenah dina pamakéan basa
(kompetensi jeung performansi) ngaliwatan léngkah-léngkah nu tangtu. Anu
dimaksud kasalahan basa di dieu nya éta kasalahan basa nu mibanda sipat
sistematis, konsistén tur cacad.
Dina analisis kasalahan basa, geus sakuduna dipaluruh sacara gembleng
tur nyoksrok jero kunaon alesanana éta kasalahan bisa kapilampah ku siswa; boh
performansi (pamakéan) boh kompeténsi (pangaweruh) nepi ka bisa ngawincik
kasalahan sangkan bisa ngarumuskeun piluangeunana. Tapi, dina ieu tulisan,
panulis ukur maluruh kasalahan siswa dina kompeténsi basa, hususna basa tulis,
nu kagambar dina karangan éséy.
2.1.5.2 Wanda Kasalahan Basa
Dina nganalisis kasalahan basa pikeun ieu panalungtikan, panalungtik
ngagunakeun model analisis nu dasarna tina “taksonomi kategori linguistik”
sakumaha nu dipedar ku Tarigan & Tarigan (2011:178). Unsur-unsur anu kaasup
kana taksonomi kategori linguistik téh nya éta:
1) fonologi, anu ngawengku omongan pikeun basa lisan, jeung éjahan pikeun
basa tulis;
2) morfologi, anu ngawengku prefiks, infiks, sufiks, konfiks, simulfiks, jeung
kecap rajékan;
4) léksikal atawa pilihan kecap.
Kasalahan léksikal nya éta kasalahan dina pamakéan kecap anu henteu
atawa kurang merenah (Tarigan & Tarigan, 2011:185). Anu kaasup kana
kasalahan léksikal sajaba ti pilihan kecap (diksi) téh nya éta gejala hiperkorék,
gejala pléonasme, jeung ambiguitas. Pikeun kabutuhan ieu tulisan, ngan ukur
gejala hiperkorék jeung gejala pléonasme nu baris dipedar.
2.1.5.3 Gejala Hiperkorék
Nurutkeun Pernis dina Yunengsih (2008: 14) gejala hiperkorék atawa over
elegant téh nya éta prosés ngawangun nu bener di satukangeun nu bener. Hartina,
kecap anu geus bener tuluy dibebener deui nu antukna jadi salah. Ieu gejala
némbongkeun hal anu salah, boh dina ucapan boh dina éjahan.
Gejala hiperkorék bisa karandapan ku pamaké basa, kaasup pamaké basa
Sunda. Ieu gejala téh utamana dibalukarkeun ku kurangna pangaweruh basa nu
makéna. Dina basa Sunda sorangan mémang aya istilah varian bébas (alternan)
nya éta variasi tina cara ngucapkeun sora basa ku sora basa séjénna dina distribusi
kompleméntér (Sudaryat, 2010:80). Ieu variasi biasana ditangtukeun ku
lingkungan artikulasi nu sarua, najan hartina mah teu robah jeung bisa dilarapkeun
boh kana vokal (bagentén vokal) boh kana konsonan (bagentén konsonan).
Nurutkeun Sudaryat (2010:80-82), varian bébas (alternan) dina basa Sunda
téh mibanda pola kayaning ieu di handap.
1) Varian Bébas atawa Bagentén Vokal
(a) Vokal /u/ baganti jeung vokal /o/, /e/, jeung /a/. Contona:
/u/ - /o/ : /surung/ /sorong/
/u/ - /e/ : /pungkur/ /pengker/
/u/ - /a/ : /sebut/ /sebat/
(b) Vokal /a/ baganti jeung vokal /i/, /é/, jeung /u/. Contona:
/a/ - /i/ : /utama/ /utami/
/a/ - /é/ : /begang/ /begéng/
(c) Vokal /i/ baganti jeung vokal /é/. Contona:
/i/ - /é/ : /itung/ /étang/
(d) Vokal /eu/ baganti jeung vokal /e/ jeung /é/. Contona:
/eu/ - /e/ : /heueuh/ /heeh/
/eu/ - /é/ : /ceuk/ /cék/
(e) Vokal /o/ baganti jeung vokal /é/. Contona:
/o/ - /é/ : /nongtot/ /néngtét/
2) Varian Bébas atawa Bagentén Konsonan
(a) Konsonan /b/ baganti jeung konsonan /w/, /r/, jeung /h/. Contona:
/b/ - /w/ : /belas/ /welas/
/b/ - /r/ : /babut/ /rabut/
/b/ - /h/ : /banjat/ /hanjat/
(b) Konsonan /p/ baganti jeung konsonan /k/. Contona:
/p/ - /k/ : /pompa/ /kompa/
(c) Konsonan /c/ baganti jeung konsonan /j/ jeung /w/. Contona:
/c/ - /j/ : /carang/ /jarang/
/c/ -/w/ : /caringin/ /waringin/
(d) Konsonan /k/ baganti jeung konsonan /g/ jeung /r/. Contona:
/k/ - /g/ : /kumasép/ /gumasép/
/k/ - /r/ : /waka/ /wara/
(e) Konsonan /h/ baganti jeung konsonan /s/. Contona:
/h/ - /s/ : /heug/ /seug/
(f) Konsonan /r/ baganti jeung konsonan /d/, /l/, /c/, jeung /b/. Contona:
/r/ - /d/ : /iser/ /ised/
/r/ - /l/ : /raris/ /laris/
/r/ - /c/ : /ragap/ /cagap/
/r/ - /b/ : /ruhun/ /buhun/
Pola-pola variasi di luhur némbongkeun yén basa Sunda beunghar ku
variasi jeung kandaga kecap. Tapi, teu salawasna variasi nu aya téh bener atawa
kaasup kana hiperkorék Kayaning dina konsonan /s/ - /sy/ dina kecap /masarakat/
/masyarakat/, /sarat/ /syarat/, jeung /surga/ /syurga/. Kitu ogé dina vokal /eu/ - /é/ dina kecap /nguseup/ /ngusép jeung /eu/ - /e/ dina kecap /taneuh/
/taneh/. Ku kituna, upama aya parobahan atawa variasi sora basa ku sora basa
séjén nu teu luyu jeung pola nu geus aya jeung ngabalukarkeun harti anu béda
atawa jadi teu mibanda harti, najan padeukeut artikulasina, bisa kaasup kana
hiperkorék.
2.1.5.4 Gejala Pléonasme
Pleonasmus (basa Latin) atawa pléonasme mibanda harti kecap anu
kaleuwihan. Upama dina gaya basa, pléonasme disebut gaya basa kadalon. Gaya
basa kadalon nya éta rakitan basa anu ngagunakeun kecap-kecap pikeun
ngébréhkeun maksud atawa pikiran leuwih tina mistina. Anu geus diécéskeun
diécéskeun deui (Sudaryat, 2010:130).
Upama disawang tina gaya basa, pléonasme teu jadi masalah lantaran geus
jadi rakitan basa nu matok. Tapi, upama disawang tina perkara kaéféktifan basa,
hususna pikeun siswa nu keur diajar basa, hadéna gejala pléonasme téh
disingkahan. Lantaran teu sakabéh basa nu mibanda pléonasme bisa digolongkeun
kana gaya basa, tapi kagolong kana klausa atawa kalimah anu teu éféktif.
Nurutkeun Subaker dina Supeksa (2010) aya 3 (tilu) rupa anu kagolong kana
pléonasme, nya éta:
- silih pateunggeul-teunggeul silih teunggeul, pateunggeul-teunggeul
- sangkan supaya lulus sangkan lulus, supaya lulus
2) Pamakéan kecap kadua nu teu diperlukeun deui lantaran geus kawakilan ku
kecap saméméhna. Contona:
- Manéhna tungkul ka handap, nempo kana indung sukuna.
kuduna
- Manéhna nempo ka handap kana indung sukuna.
atawa
- Manéhna tungkul nempo indung sukuna.
3) Kecap jamak anu dituliskeun dua kali. Contona:
- para bapa-bapa sareng ibu-ibu para bapa sareng ibu, bapa-bapa
sareng ibu-ibu
- sababaraha sumber-sumber sajarah sababaraha sumber,
sumber-sumber sajarah
2.2 Raraga Mikir
Dumasar kana ulikan téori di luhur, modél pangajaran CIRC téh luyu
upama dilarapkeun dina pangajaran basa kaparigelan nulis. Nulis éséy minangka
kaparigelan nu kudu diacangking ku siswa. Demi masalah anu disanghareupan ku
siswa dina nulis éséy téh lain ukur perkara struktur tulisanana, tapi ogé dina
perkara kaéféktifan kalimah, hususna dina wanda kasalahan léksikal; gejala
hiperkorék jeung gejala pléonasme. Nepi ka ayeuna, can aya panalungtikan nu
medar perkara kaéféktifan kalimah nu diungkulan ku modél pangajaran CIRC.
2.3 Hipotésis
1) Hipotésis Nol
H0; µ1 = µ2 hartina modél pangajaran CIRC téh henteu éféktif pikeun
digunakeun dina pangajaran nulis éséy siswa.
2) Hipotésis Alternatif
H1; µ1 ≠ µ2 hartina modél pangajaran CIRC téh éféktif pikeun
BAB III
MÉTODE PANALUNGTIKAN
3.1 Lokasi jeung Jejer Panalungtikan
Ieu panalungtikan lumangsung di SMAN 6 Bandung nu perenahna aya di
jalan Pasir Kaliki nomer 56. Demi nu jadi subjék panalungtikanana nya éta siswa
kelas XII nu jumlahna 328 urang. Tina éta populasi ditangtukeun sampel nu
dipilih sacara acak kalawan jumlah 43 urang atawa sakelas. Ieu jumlah sampel
dipilih kalawan tinimbangan dianggap cukup pikeun ngawakilan populasi jeung
dina sakelas sangkan waktu panalungtikan leuwih éféktif.
3.2 Métode jeung Désain Panalungtikan
Nurutkeun Campbell & Stanley (Arikunto, 2010: 123), sacara gurat badag
aya dua métode panalungtikan dumasar kana hadé goréngna ékspérimén atawa
sampurna henteuna ékspérimén; (1) pre experimental design jeung (2) true
experimental design. Pre experimental design atawa ilahar disebut quasi
experiment dianggap ékspérimén nu can nyumponan kana katangtuan ilmiah,
najan kitu ieu métodé téh masih bisa digunakeun.
Métode kuasi ékspérimén miboga 3 (tilu) rupa désain panalungtikan, nya
éta (1) One shot case study, (2) Pre test and Post test, jeung (3) Static group
comparison (Arikunto, 2010: 123). Demi dina ieu panalungtikan digunakeun
désain pre test and post test kalawan pola panalungtikan:
01 X 02
Dumasar kana ieu désain, obsérvasi dilakukeun 2 (dua) kali, nya éta
saméméh treatment/perlakuan nu disebut pretest/pratés, jeung obsérvasi nu
dilakukeun sabada treatment/perlakuan nu disebut posttest/postés. Ieu désain
3.3 Wangenan Operasional
(1) Modél pangajaran Cooperative Integrated Reading and Composition (CIRC)
nya éta salasahiji modél pangajaran nu luyu pikeun digunakeun dina prosés
pangajaran basa kaparigelan nulis atawa maca.
(2) Kasalahan léksikal gejala hiperkorék nya éta kasalahan pamakéan kecap alatan
kecap anu geus bener tuluy dibebener deui nu antukna jadi salah,
(3) Kasalahan léksikal gejala pléonasme nya éta kasalahan pamakéan kecap nu
leuwih tina mistina, nu geus écés diécéskeun deui. Ieu kasalahan raket patalina
jeung éfétivitas pamakéan basa.
(4) Éséy nya éta salasahiji wangun tulisan nonfiksi nu medar hiji perkara kalawan
singget tur saulas. Masalah atawa jejer pedaran éséy gumantung kana kamahér
atawa kasang tukang kaahlian nu nulisna.
3.4 Instrumén Panalungtikan 3.4.1 Lembar Tés
Instrumén anu digunakeun dina ieu panalungtikan nya éta tés dina wangun
lembar soal éséy/uraian. Ieu tés digunakeun pikeun mikaweruh kamampuh siswa
dina nulis éséy waktu pretest jeung posttest. Waktu pretest ngagunakeun lembar
soal saperti ieu di handap:
Jieun éséy kalawan téma kapahlawanan dina kertas nu geus disadiakeun!
Gunakeun basa nu luyu tur merenah jeung struktur nulis éséy nu bener!
Demi pikeun posttest, digunakeun lembar soal:
1. Baca conto karangan éséy ieu di handap kalawan gemet!
2. Tuliskeun kekecapana anu teu merenah (pléonasme jeung hiperkorék) dina
éta karangan!
3.4.2 Kartu Data Sumber (KDS)
Sajaba ti lembar tés di luhur, intrumén séjén anu digunakeun dina ieu
panalungtikan nya éta kartu data sumber (KDS). KDS digunakeun pikeun nyalin
sakumna kasalahan léksikal nu aya dina sumber data, boh data pretest boh data
posttest, sangkan kasalahan léksikal tulisan éséy siswa saméméh jeung sabada
ngagunakeun modél pangajaran CIRC bisa dipaluruh. Ieu KDS téh ngawengku:
(1) nomer sumber data; (2) nomer paragaraf; jeung (3) nomer kalimah nu mibanda
kasalahan léksikal. Sangkan leuwih jéntré, conto kartu data kagambar siga ieu di
handap.
Conto Kartu Data Sumber
(KDS/A8/4/2)
Wangun nu salah : basa mangsa harita
Kuduna : - basa harita
- mangsa harita
Demi léngkah-léngkah pamakéan éta KDS téh, nya éta:
1) nganomeran unggal tulisan kalawan format:
a) A1, A2, A3, jst. pikeun tulisan hasil tina pratés, jeung
b) B1, B2, B3, jst. pikeun tulisan hasil tina postés;
2) maca tulisan siswa kalawan gemet; jeung
3) nandaan unggal kasalahan jeung ngasupkeun kana kartu data sakumaha
format di luhur.
3.4.3 Instrumén Penilaian
Dua instrumén di luhur, digunakeun pikeun nalungtik kamampuh nulis
éséy siswa jeung pikeun nalungtik kasalahan léksikal naon waé nu
karandapanana, demi pikeun peunteun nu ngawengku aspék nulis éséy sacara
gembleng dibutuhkeun instrumén panalungtikan séjén. Ku kituna, instrumén
atawa pedoman meunteun/penilaian éséy bisa dipedar ngaliwatan tabél ieu di
Tabél 3.1 Pedoman Meunteun Éséy Pratés atawa Postés
No. Aspék anu dipeunteun Skala Peunteun Skor
3 2 1 0
1. Aktualisasi topik
2. Téknik mekarkeun tulisan
3. Éjahan jeung tanda baca
4. Kasalahan Léksikal
5. Diksi
Jumlah Skor
Peunteun
Katerangan Pedoman Meunteun Éséy.
1) Aktualiasi topik
Skor 5 = Topik anu dipatalikeun aktual pisan
Skor 4 = Topik anu dipatalikeun aktual
Skor 3 = Topik anu dipatalikeun cukup aktual
Skor 2 = Topik anu dipatalikeun kurang aktual
Skor 1 = Topik anu dipatalikeun henteu aktual
2) Téknik mekarkeun tulisan
Skor 5 = Téknik muka éséy jeung kohérénsi antar paragrafna hadé pisan
Skor 4 = Téknik muka éséy jeung kohérénsi antar paragrafna hadé
Skor 3 = Téknik muka éséy jeung kohérénsi antar paragrafna cukup
hadé
Skor 2 = Téknik muka éséy jeung kohérénsi antar paragrafna kurang
hadé
Skor 1 = Téknik muka éséy jeung kohérénsi antar paragrafna henteu
hadé
3) Éjahan jeung tanda baca
Skor 4 = Aya 1-4 éjahan jeung/atawa tanda baca nu salah
Skor 3 = Aya 5-8 éjahan jeung/atawa tanda baca nu salah
Skor 2 = Aya 9-11 éjahan jeung/atawa tanda baca nu salah
Skor 1 Leuwih ti 11 éjahan jeung/atawa tanda baca nu salah
4) Kasalahan léksikal (gejala hiperkorék jeung gejala pléonasme)
Skor 5 = Henteu aya kasalahan léksikal
Skor 4 = Aya 1-4 kasalahan léksikal
Skor 3 = Aya 5-8 kasalahan léksikal
Skor 2 = Aya 9-11 kasalahan léksikal
Skor 1 Aya leuwih ti 11 kasalahan léksikal
5) Diksi
Skor 5 = Nyusun kalimahna kompléks tur merenah, pilihan kecap
saluyu jeung eusi éséy
Skor 4 = Nyusun kalimahna basajan tur merenah, pilihan kecap saluyu
jeung eusi éséy
Skor 3 = Nyusun kalimahna cukup merenah, pilihan kecap henteu
saluyu jeung eusi éséy
Skor 2 = Nyusun kalimahna kurang merenah, pilihan kecap kurang
saluyu jeung eusi éséy
Skor 1 = Nyusun kalimahna henteu merenah, pilihan kecap henteu
saluyu jeung eusi éséy
Skor anu kahontal ku siswa dumasar kana pedoman di luhur, dirobah jadi skor
ahir (peunteun) kalawan rumus:
Peunteun nu dicangking ku siswa digunakeun pikeun nangtukeun tingkat
signifikasi jeung ngagolongkeun kamampuh siswa kalawan kategori:
2) peunteun 21-40 = kurang,
3) peunteun 41-60 = sedeng;
4) peunteun 62-80 = alus; jeung
5) peunteun 81-100 = alus pisan (Riduwan & Sunarto, 2009:23).
Sangkan leuwih jéntré, peunteun siswa bisa ditabulasikeun saperti ieu di
handap.
Tabél 3.2 Peunteun Pratés atawa Postés
No. Aspék anu dipeunteun Ʃ P K
AT TM ÉT KL D
Katerangan:
AT = Aktualisasi Topik
TM = Téknik Mekarkeun Tulisan
ÉT = Éjahan jeung Tanda baca
KL = Kasalahan Léksikal
D = Diksi
Ʃ = Total Skor
P = Peunteun (Skor Ahir)
K = Kategori
3.5 Téknik Ngumpulkeun Data
Téknik anu digunakeun pikeun ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan
nya éta téknik tés tulis. Tés tulis dipilih alatan dianggap mampuh maluruh
kamampuh siswa dina nulis éséy, hususna dina kasalahan léksikal.
Léngkah-léngkah pikeun ngumpulkeun data nya éta ngaliwatan pretest jeung posttest. Ieu
tulisan eséy siswa. Léngkah saterusna nya éta ngumpulkeun atawa nyieun daptar
kasalahan léksikal tina tulisan éséy siwa ngagunakeun kartu data sumber (KDS).
3.6 Téknik jeung Prosedur Ngolah Data
Téknik anu digunakeun pikeun ngolah data dina ieu panalungtikan nya éta
téknik Analisis Kesalahan Berbahasa Indonesia (AKBI) nu ditepikeun ku Tarigan
& Tarigan (2011: 178). Najan kitu, éta téknik téh teu dilarapkeun sagemblengna,
tapi diropéa ku panalungtik dumasar kana kabutuhan ieu panalungtikan. Jadi,
téknik anu digunakeun téh ngaliwatan prosedur atawa léngkah-léngkah saperti ieu
di handap:
1) nganomeran unggal tulisan kalawan format:
a) A1, A2, A3, jst., pikeun sumber data pretest
b) B1, B2, B3, jst., pikeun sumber data posttest;
2) maca tulisan siswa kalawan gemet;
3) nandaan unggal kasalahan jeung ngasupkeun kana kartu data;
4) nyieun klasifikasi kasalahan léksikal dina gejala hiperkorék jeung gejala
pléonasme boh dina pretest boh dina posttest; jeung
5) ngabandingkeun kasalahan léksikal nu karandapan ku siswa saméméh
treatment (pretest) jeung sabada treatment (posttest).
Téknik di luhur digunakeun pikeun maluruh kasalahan léksikal tulisan éséy siswa,
demi pikeun nangtukeun aya atawa henteuna pangaruh treatment kana kamampuh
nulis siswa, diperlukeun peunteun pikeun tiap tulisan ngagunakeun instrumén
penilaian sakumaha nu dipedar di luhur. Sabada éta prosedur, peunteun pratés
jeung postés diasupkeun kana tabél saperti ieu di handap.
Tabél 3.3 Daptar Peunteun Pratés jeung Postés
No. Ngaran Siswa Pratés Postés
Éta tabél di luhur diperlukeun pikeun mikaweruh signifikasi hasil ékspérimén nu
√ Ʃ
kalawan katerangan:
t = tés signifikasi;
Md = mean tina béda pratés jeung postés (postés-pratés);
Xd = déviasi masing-masing subjék (d-Md);
Ʃx2d = jumlah kuadrat déviasi; N = subjék dina sampel; jeung
d.b. = ditangtukeun ku N-1 (Arikunto, 2010: 349-350).
Éta rumus tés signifikasi di luhur téh digunakeun pikeun nangtukeun
ditarima-henteuna hipotésis kalawan katangtuan:
a) lamun titung > ttabél, hipotésis ditarima, hartina modél pangajaran CIRC téh
éféktif pikeun digunakeun dina pangajaran nulis éséy siswa; jeung
lamun titung < ttabél, hipotésis ditolak, hartina modél pangajaran CIRC téh henteu
BAB IV
DÉSKRIPSI JEUNG HASIL ANALISIS PANALUNGTIKAN
4.1 Léngkah-léngkah Modél CIRC dina Pangajaran Nulis Éséy
Léngkah-léngkah modél CIRC dina pangajaran nulis éséy dipedar saperti
ieu di handap.
1) Tahap Ngararancang
Ilaharna tahap ngararancang pikeun tiap kagiatan ngajar-diajar tangtuna
nyusun Rencana Pelaksanaan Pengajaran atawa RPP. RPP lir ibarat kompas nu
nangtukeun rék dibawa kamana prosés kagiatan ngajar-diajar nu bakal
dilaksanakeun. RPP medar prosedur pangajaran ti awal pangajaran nepi ka ahir
kaasup udagan naon waé nu hayang dihontal tina éta kagiatan. Najan kitu, guru
miboga hak pikeun ngarobah téknis lumangsungna diajar gumantung kana
kaayaan nu keur lumangsung. Sacara gembleng, RPP pikeun kagiatan nu bakal
dilaksanakeun aya dina lampiran.
2) Tahap Prosés
Tahap prosés minangka tahap inti dina kagiatan diajar-ngajar nu nyoko
kana RPP nu geus disusun dina tahap saméméhna. Ieu tahap bisa diwincik jadi
sababaraha kagiatan saperti ieu di handap.
a) Kagiatan Awal
Dina kagiatan awal pangajaran, ilaharna guru ngamimitian atawa muka
pangajaran ku ngucapkeun salam jeung mariksa kahadiran siswa. Sabada guru
bisa mastikeun yén siswa geus bisa museurkeun paniténna, guru neruskeun kana
nepikeun udagan jeung program kagiatan nu bakal dilaksanakeun. Éta pedaran
ngeunaan udagan jeung program kagiatan téh dideudeul ku apersepsi ngeunaan
pangajaran dina éta program. Ieu kagiatan awal tuluy dipungkas ku ngondisikeun
siswa pikeun diskusi nya éta ngabagi siswa kana sababaraha kelompok nu geus
b) Kagiatan Inti
Kagiatan inti saéstuna jadi puseur tina sakabéh runtuyan kagiatan
diajar-ngajar. Ieu prosés jadi acuan utama dina nangtukeun suksés-henteuna ieu
kagiatan. Ieu kagiatan bisa diwincik deui jadi sababaraha runtuyan kagiatan
saperti ieu di handap.
(a) Éksplorasi
Dina ieu tahap, siswa diperedih pikeun nangtukeun ciri-ciri éséy dumasar
kana conto nu ditepikeun ku guru. Sabada siswa paham kana ciri-cirina,
diteruskeun kana nangtukeun topik éséy nu rék ditulis. Topikna sorangan
ditangtukeun ku guru dumasar kana SKKD, nya éta ngeunaan kapahlawanan.
Sabada topik ditangtukeun, siswa nyusun rarancang tulisan mangrupa poin-poin
atawa poko-poko éséy.
(b) Élaborasi
Sabada tahap éksplorasi di mana siswa maluruh ciri-ciri jeung
ngararancang éséy, dina ieu tahap siswa geus kudu mekarkeun éta rarancang jadi
hiji tulisan nu gembleng nu nyoko kana aturan panulisan éséy sakumaha ciri-ciri
nu geus dipipaham, kaasup aturan pamakéan basa, kohérénsi antar paragraf, jeung
nyaluyukeun topik nu dipilih jeung topik atawa kaayaan nu keur lumangsung
aktual.
Sabada siswa nulis éséy sacara gembleng (draf awal), siswa tuluy
diperedih sangkan mariksa kasalahan léksikal nu aya dina tulisanana, hususna
dina gejala hiperkorék jeung pléonasme. Ieu prosés téh minangka puseur kagiatan
tina sakabéh runtuyan prosés kagiatan diajar-ngajar. Salila ieu prosés lumangsung,
guru mibanda peran salaku narasumber, fasilitator, jeung motivator pikeun
nerangkeun naon waé nu kaasup kana kasalahan léksikal.
(c) Konfirmasi
Dina ieu kagiatan, siswa medar hasil tulisanana nu geus diropéa di
hareupeun kelas. Sajaba ti éta, siswa nepikeun naon waé kasalahan léksikal nu
kapanggih salila prosés ngaropéa tadi. Dina ieu tahap ogé guru medar leuwih jero
c) Kagiatan Ahir
Kagiatan ahir tina tahap prosés nya éta siswa ngajawab soal-soal anu patali
jeung éséy saméméh évaluasi ahir (postés) dilaksanakeun. Ieu hal diperlukeun
pikeun ngeuyeuban kaweruh siswa ngeunaan éséy sacara gembleng. Sajaba ti éta,
siswa diperedih sangkan ngalarapkeun pangaweruhna ngeunaan kasalahan
léksikal dina kahirupan sapopoéna, utamana dina basa tulis.
3) Tahap Évaluasi
Tahap évaluasi dina ieu panalungtikan kabagi jadi dua, nya éta évaluasi
awal (pratés) jeung évaluasi ahir (postés).
a) Évaluasi Awal (Pratés)
Pratés nya éta évaluasi awal nu dilaksanakeun pikeun maluruh kamampuh
awal siswa dina nulis éséy. Dina ieu tés, siswa diperedih nulis éséy kalawan topik
nu geus ditangtukeun, topik kapahlawanan, tanpa dibéré heula treatment atawa
pangajaran ngagunakeun modél CIRC. Hasil pratés dipeunteun tuluy hasilna
dijadikeun peunten awal.
b) Évaluasi Ahir (Postés)
Postés nya éta évaluasi ahir nu dilaksanakeun pikeun maluruh kamampuh
ahir siswa dina nulis éséy. Dina ieu tés, siswa nulis deui éséy kalawan topik anu
sarua jeung postés sabada ngalaman treatment atawa pangajaran ngeunaan éséy
jeung kasalahan léksikal nu ngangunakeun modél CIRC. Hasil postés dijadikeun
peunteun ahir siswa nu satuluyna dibandingkeun jeung peunteun awal pikeun
nangtukeun sakumaha parobahan kamampuh nu dialaman ku siswa.
Sacara gurat badag, léngkah-léngkah pangajaran kasalahan léksikal nulis
éséy bisa diwincik saperti ieu di handap.
1) Guru nangtukeun kelompok nu diwangun ku tilu nepi opat urang siswa
sacara hétérogén, hartina guru ngabagi jumlah siswa nu aya kana 11
kelompok.
2) Guru méré wacana/téks éséy kalawan téma kapahlawanan pikeun dibaca
3) Siswa silih macakeun jeung nangtukeun ide poko tuluy méré pamadegan
kana éta wacana/téks nu ditulis dina lembar jawaban, sajaba ti éta siswa
nangtukeun kecap jeung kalimah anu kaasup kana gejala hiperkorék jeung
pléonasme.
4) Siswa macakeun hasil gawé kelompokna di hareupeun kelas.
5) Guru jeung siswa nyindekkeun ngeunaan éséy jeung kasalahan léksikal
babarengan.
6) Guru macakeun kacindekan ngeunaan pasualan-pasualan anu mindeng
karandapan ku siswa dina nulis éséy jeung ngeunaan kasalahan léksikal.
Salila pangajaran lumangsung, guru miboga peran salaku fasilitator,
motivator, jeung narasumber. Hadéna, siswa dibarengan ku kamus salila ieu
prosés lumangsung pikeun nangtukeun cara panulisan kekecapan Sunda nu bener,
tapi lantaran kawatesanan ku alokasi waktu PBM, ahirna guru jadi sumber
tunggal.
4.2 Kasalahan Léksikal dina Tulisan Éséy Siswa
4.2.1 Kasalahan Léksikal dina Tulisan Éséy Siswa Saméméh Ngagunakeun CIRC (Pratés)
Kasalahan léksikal anu karandapan ku siswa dina nulis éséy saméméh
ngagunakeun CIRC ébréh dina ieu tabél di handap.
Tabél 4.1 Data Kasalahan Léksikal Pratés Siswa
No. Data Kasalahan Gejala %
H P
(1) (2) (3) (4) (5)
1. akhirna (KDS/A5/1/5; KDS/A5/1/6; KDS/A7/3/5) 3 12%
2. cerai jeung papisah (KDS/A5/1/2) 1 4%
3. khusus (KDS/A1/3/2; KDS/A1/3/9; KDS/A3/4/3;
KDS/A4/1/1; KDS/A4/2/1; KDS/A4/2/3/;
KDS/A4/3/2)
(1) (2) (3) (4) (5)
ngabunuh Pa Otto jeung dibunuh di Tangerang
(KDS/A7/3/5)
ngajaga bangsa ieu jeung ngamajukeun bangsa ieu
(KDS/A7/5/2)
ngan dianggo kanggo maén game (KDS/A2/2/4)
para kaum istri (KDS/A3/1/4)
susulumputan ngagerilya (KDS/A11/1/1)
teu asal ngomong kamana-mana (KDS/A11/2/2)
tos seueur nu tos dilakukeun (KDS/A1/3/6)
yeun (KDS/A2/1/2; KDS/A2/2/4)
ngarandapan salah. Pola kasalahanana aya 2 (dua), nya éta; (a) /ft/ /fr/ (foném
tunggal jadi foném rangkep) jeung (b) /ft/ /ft/ (foném tunggal jadi foném
Contona: (1) /ahirna/ /akhirna/ (KDS/A5/1/5)
(3) /husus/ /khusus/ (KDS/A1/3/2)
(b) Pola Ib: GH = /é/ /eu/
2) Pola II: GH : /ft/ /ft/
Pola II: GH : /j/ /z/
Contona: (13) /jaman/ /zaman/ (KDS/A4/1/2)
Ditilik tina kasalahan hiperkorék anu karandapan ku siswa di luhur,
kamungkinan éta kasalahan téh alatan kurangna pangaweruh léksikon Sunda
siswa atawa kapangaruhan tina basa Indonésia. Dua conto di luhur bisa
ngabuktikeun yén pangaweruh léksikon basa Indonésia mangaruhan kana basa
Sunda. Sajaba ti éta, bisa jadi siswa teu apal aturan nulis dina basa Sunda alatan
can aya guru nu ngabéjaan nu sabenerna.
Demi dina gejala pléonasme, aya 9 (salapan) kali siswa ngarandapan salah
kalawan mibanda pola (a) sama‟na safungsi jeung (b) sama‟na.
1) Pola Sama‟na Safungsi
Kasalahan gejala pléonasme sama‟na safungsi karandapan waktu aya kecap anu geus disebutkeun tuluy disebutkeun deui sanajan ma‟na jeung fungsina
sarua. Contona:
(a) (7) ngan dianggo kanggo maén game (KDS/A2/2/4)
(b) (11) tos seueur nu tos dilakukeun (KDS/A1/3/6)
Dina klausa ngan dianggo kanggo maén game, aya kecap dianggo jeung
kanggo nu saéstuna éta kecap téh mibanda ma‟na jeung fungsi nu sarua. Kitu ogé
dina klausa tos seueur nu tos dilakukeun, aya kecap tos nu ditulis dua kali. Éta dua
klausa saéstuna bisa dituliskeun dina wangun anu leuwih éféktif saperti ieu di
handap:
(a) ngan dianggo maén game
atawa
ngan kanggo maén game
(b) tos seueur nu dilakukeun
