DEPED COPY
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA
AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO PANIMULA AT GABAY NA TANONG
Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga nakaraang aralin ay may kinalaman sa sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista, ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay.
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran. Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?
Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unawa sa mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito sa harap ng mga hamon at puwersa tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.
Ang mga mag-aaral ay aktibong nakikibahagi sa maayos na
pagpapatupad at pagpapabuti ng mga sektor ng ekonomiya at mga patakarang ekonomiya nito tungo sa pambansang pagsulong at pag-unlad.
DEPED COPY
Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod:ARALIN 1: KONSEPTO NG PALATANDAAN
NG PAMBANSANG KAUNLARAN
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran.
• Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang kaunlaran.
• Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaran.
• Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ng mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaran.
• Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng bansa.
ARALIN 2: SEKTOR NG AGRIKULTURA
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansa.
• Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa bawat Pilipino.
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura.
ARALIN 3: SEKTOR NG INDUSTRIYA
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang masiglang ekonomiya.
• Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan. • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang
pang-ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya.
ARALIN 4: SEKTOR NG PAGLILINGKOD
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod.
• Napahahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa mga karapatan ng Manggagawa.
ARALIN 5: IMPORMAL NA SEKTOR
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto ng impormal na sektor.
• Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormal na sektor.
• Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ng ekonomiya.
• Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang kaunlaran.
DEPED COPY
ARALIN 6: KALAKALANG
PANLABAS
• Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng World Trade Organization at Asia-Pacific Economic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng mga mamamayan ng daigdig.
• Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na ipinatutupad nito.
• Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa buhay ng nakararaming Pilipino.
GRAPIKONG PANTULONG AGRIKULTURA INDUSTRIYA PAGLILINGKOD IMPORMAL NA SEKTOR KALAKALANG PANLABAS KAUNLARAN
DEPED COPY
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa:
A. likas na yaman B. yamang- tao C. teknolohiya D. kalakalan
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba nito.
Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa.
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad sa balita na:
A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing ganap na maunlad ang bansa.
C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat.
D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat gaya ng GDP.
3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsyon. Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang napakatagal na problemang ito?
A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga
hinaing ukol sa talamak na korapsyon sa pamahalaan.
C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon, maliit man o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at nararapat.
(K)
(U)
DEPED COPY
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mgamaling nagaganap sa ating bansa.
4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa bansa?
A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.
B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.
C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin. D. Wala sa nabanggit
5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
A. pagmimina B. pangingisda C. paggugubat D. paghahayupan
6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan
C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market road)
D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga magsasaka?
A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka.
B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor ng agrikultura.
C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa.
D. Lahat ng nabanggit
(U)
(U) (K)
DEPED COPY
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011
8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura. B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa
sektor ng agrikultura. D. Lahat ng nabanggit
9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod
D. impormal na sektor
10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor? A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura
samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya.
C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing panibagong uri ng produkto.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka.
(P)
(P) (K)
DEPED COPY
11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ngkaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo rito?
A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao. B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay
nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na rin ng mataas na pambansang kita.
12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal?
A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod
D. impormal na sektor
13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at PhilHealth.
B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya.
C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas.
D. Lahat ng nabanggit
(P)
(K)
DEPED COPY
14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan angpangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod?
A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.
B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi
nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura B. industriya C. paglilingkod
D. impormal na sektor
16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa “isang kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng impormal na sektor?
A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang
tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod MALIBAN SA ISA.
A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa pamimirata
C. kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal na pamamaraan
(U)
(K)
(P)
DEPED COPY
18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ngcomparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral C. espesyalisasyon at kalakalan D. sabwatan at kartel
19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan ng lokal na ekonomiya.
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan
at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong transnasyonal
B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
(P) (U) (K)
DEPED COPY
PANIMULA
Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito.
Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang iba’t ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito.
ARALIN 1
KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN
Gawain 1: INSTA-SAGOT
Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan.
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito.
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng iyong pansin? Bakit?
2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag.
Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG
Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring mabuo mula sa mga larawan?
DEPED COPY
Gawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2. - Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa. - Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang
matutuhan.
- Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN.
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran.
Batay sa mga larawan,
malinaw na ang buhay sa
Pilipinas ay
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
DEPED COPY
KONSEPTO NG PAG-UNLADBatay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din sa salitang pagsulong.
Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at unlad. Ayon sa kanya, ang pag-unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa, ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang pagsulong.
Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko, paaralan, at marami pang iba. Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan, kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala.
Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad: ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong pananaw naman, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa iba’t ibang
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang Gawain at teksto upang masagot kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito. Halina’t umpisahan mo na.
DEPED COPY
pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya.Sa akdang “Development as Freedom” (2008) ni Amartya Sen, kanyang ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo lamang kung “mapauunlad ang yaman ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito”. Upang matamo ito, mahalagang bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang kalayaan tulad ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan.
Gawain 4: POWER OF TWO
Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking”. Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa.
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
Sagutin ang sumusunod batay sa iyong binasang teksto.
1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag. 2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa?
3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at makabagong pananaw nito?
4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan? Pangatwiranan.
5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.
Konsepto ng Pag-unlad
Kahulugan ayon sa
Diksyunaryo Kahulugan ayon kay Feliciano Fajardo Kahulugan ayon kina Todaro at Smith
Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kailan masasabing may pag-unlad? Kahulugan ayon kay Sen
DEPED COPY
Gawain 6: OO O HINDI?
Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek (√) ang kolum na sinasang-ayunan mo.
PAHAYAG OO HINDI
1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at naglalakihang kalsada.
2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa. 3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at
makinarya.
4. May pag-unlad kung may demokrasya.
5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran. 6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa. 7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal. 8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.
9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.
10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan? 2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng
pag-unlad sa sumusunod na aspekto: • kultural
• sosyal (lipunan) • politikal
3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag. 4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Mga Palatandaan ng Pag-unlad Pagsulong
Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo. Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamay-ari at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kauna-unahang pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) na noong 2012 ay mas malaki ang bilang ng mga dayuhang mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa.
Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang iba’t ibang palatandaan nito.
DEPED COPY
Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa.Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming gusali at imprastraktura na talaga namang nakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing bansa. Bunga nito, nakapag-angkat sila ng mga makabagong teknolohiya, magagaling na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa.
Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics, Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa nila ang mga ito.
1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa
pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig, kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa.
2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng
ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito.
3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng
Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies,
2000- 2012 (Billions of US dollars)
Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014
Developed economies
Developing economies Transition economies
DEPED COPY
ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo.4. Teknolohiya at Inobasyon. Sa pamamagitan ng mga salik na ito,
nagagamit nang mas episyente ang iba pang pinagkukunang-yaman upang mas maparami pa ang mga nalilikhang produkto at serbisyo.
Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER
Itala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa gamit ang concept mapping chart. Gamit ang mga salik na iyong naitala, ipaliwanag naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiya nito.
Pag-unlad
Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP), Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang bansa.
Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya, pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan.
Pagsulong ng Ekonomiya ? ? ? ?
DEPED COPY
Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA
Sa tulong ng isang kamag- aral, ilahad ang pagkakapareho at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Gamitin ang Venn diagram sa ibaba.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?
2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag. 3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?
Pagtibayin.
Human Development Index
Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human Development Index (HDI) ay tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay. Sa pagsukat ng aspektong pangkalusugan, ginagamit na pananda ang haba ng buhay at kapanganakan. Ipinapahiwatig dito ang bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa antas ng pinag- aralan ng mga mamamayan na may 25 taong gulang. Samantala, ang expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expected years of schooling ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross national income per capita.
Kahalagahan ng HDI
Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na
DEPED COPY
ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1 (pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa nito.Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong 1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing “Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa buong mundo.
Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong 1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan, kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan. Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay.
Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan (Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag-unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay ng mga tao.
Pinagkunan:
Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development, 11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/ human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014
DEPED COPY
Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER
Buuin ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng tekstong iyong nabasa. Upang higit na maunawaan ay sagutin ang mga pamprosesong tanong na susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index? 2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI upang
ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan. 3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang
bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?
Gawain 10: JUMBLED LETTERS
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba. 1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human
development sa mga kasaping bansa nito PNDU
2. Ang nagpasimula ng Human Development Report. BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa OTA
4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi ng UN
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE
Panukat ng
DEPED COPY
Gawain 11: KAHON-ANALYSIS
Basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Ipaliwanag ang iyong sagot sa loob ng kahon sa susunod na pahina.
Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART
Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nations. Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na katanungan.
Very high human
development developmentHigh human Medium human development developmentLow human
1 Norway 2 Australia 3 Switzerland 4 Netherlands 5 United States 6 Germany 7 New Zealand 8 Canada 9 Singapore 10 Denmark 11 Ireland 12 Sweden 13 Iceland 14 United Kingdom 15 Hong Kong, China (SAR) 16 Korea (Republic of) 50 Uruguay 51 Bahamas 52 Montenegro 53 Belarus 54 Romania 55 Libya 56 Oman 57 Russian Federation 58 Bulgaria 59 Barbados 60 Palau 61 Antigua and Barbuda 62 Malaysia 63 Mauritius 64 Trinidad and Tobago 65 Lebanon 66 Panama 67 Venezuela (Bolivarian Republic of) 103 Maldives 104 Mongolia 103 Turkmenistan 105 Samoa 107 Palestine, State of 108 Indonesia 109 Botswana 110 Egypt 111 Paraguay 112 Gabon 113 Bolivia (Plurinational State of) 114 Moldova (Republic of) 115 El Salvador 116 Uzbekistan 117 Philippines 118 South Africa 145 Nepal 146 Pakistan 147 Kenya 148 Swaziland 149 Angola 150 Myanmar 151 Rwanda 152 Cameroon 153 Nigeria 154 Yemen 155 Madagascar 156 Zimbabwe 157 Papua New Guinea 158 Solomon Islands 159 Comoros 160 Tanzania (United Republic of) 161 Mauritania 162 Lesotho
Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa _______________ _______________ _______________ _______________ _______________
Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay
_____________________ _____________________ _____________________
Ang pag-unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito
sa pamumuhay ng mga tao.
__________________ __________________ __________________ __________________
DEPED COPY
Very high human
development developmentHigh human Medium human development developmentLow human
17 Japan 18 Liechtenstein 19 Israel 20 France 21 Austria 22 Belgium 23 Luxembourg 24 Finland 25 Slovenia 26 Italy 27 Spain 28 Czech Republic 29 Greece 30 Brunei Darussalam 31 Qatar 32 Cyprus 33 Estonia 34 Saudi Arabia 35 Lithuania 36 Poland 37 Andorra 38 Slovakia 39 Malta 40 United Arab Emirates 41 Chile 42 Portugal 43 Hungary 44 Bahrain 45 Cuba 46 Kuwait 47 Croatia 48 Latvia 49 Argentina 68 Costa Rica 69 Turkey 70 Kazakhstan 71 Mexico 72 Seychelles 73 Saint Kitts and
Nevis 74 Sri Lanka 75 Iran (Islamic Republic of) 76 Azerbaijan 77 Jordan 78 Serbia 79 Brazil 80 Georgia 81 Grenada 82 Peru 83 Ukraine 84 Belize 85 The former Yugoslav Republic of Macedonia 86 Bosnia and Herzegovina 87 Armenia 88 Fiji 89 Thailand 90 Tunisia 91 China 92 Saint Vincent and the Grenadines 93 Algeria 94 Dominica 95 Albania 96 Jamaica 97 Saint Lucia 98 Colombia 98 Ecuador 100 Suriname 101 Tonga 102 Dominican Republic 119 Syrian Arab Republic 120 Iraq 121 Guyana 122 Vietnam 123 Cape Verde 124 Micronesia (Federated States of) 125 Guatemala 125 Kyrgyzstan 127 Namibia 128 Timor-Leste 129 Honduras 130 Morocco 131 Vanuatu 132 Nicaragua 133 Kiribati 134 Tajikistan 135 India 136 Bhutan 137 Cambodia 138 Ghana 139 Lao People’s Democratic Republic 140 Congo 141 Zambia 142 Bangladesh 143 Sao Tome and Principe 144 Equatorial Guinea 163 Senegal 164 Uganda 165 Benin 166 Sudan 167 Togo 168 Haiti 169 Afghanistan 170 Djibouti 171 Côte d’Ivoire 172 Gambia 173 Ethiopia 174 Malawi 175 Liberia 176 Mali 177 Guinea-Bissau 178 Mozambique 179 Guinea 180 Burundi 181 Burkina Faso 182 Eritrea 183 Sierra Leone 184 Chad 185 Central African Republic 186 Congo (Democratic Republic of the) 187 Niger
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014? 2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad? 3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations
Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa?
4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan upang matamo ang pambansang kaunlaran?
5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang kaunlaran?
Gawain 13: SURIIN NATIN!
Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad. Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan, edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy ang antas ng kaunlaran nito.
Palatandaan Paliwanag
Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto. Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong iyong mababasa.
Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran
Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang pagbibigay ng kontribusyon sa pag-unlad ng bansa ay sa pamamagitan ng pansariling pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng lahat ng mamamayan. Maaaring gawin ang sumusunod bilang ilan sa mga estratehiya na makatutulong sa pag-unlad ng bansa:
MAPANAGUTAN
1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang
pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.
DEPED COPY
2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa
anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at sa trabaho.
MAABILIDAD
1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba
ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad.
2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino.
Dapat nating sikapin na maging negosyante upang tunay na kontrolado ng Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan.
MAKABANSA
1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa
pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa.
2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay
nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating tangkilikin ang mga produktong Pilipino.
MAALAM
1. Tamang pagboto. Ugaliing pag-aralan ang mga programang pangkaunlaran
ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato ang may malalim na kabatiran sa mga ito.
2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan
lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo at pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon tayo ng malasakit sa ating komunidad upang makabuo at makapagpatupad ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad.
DEPED COPY
Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL
Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan mula sa binasang teksto.
1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsyon, patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito?
2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-aaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan? 3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong
pagiging makabansa?
4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan?
Gawain 15: KAPIT- BISIG!
Bumuo ng apat na pangkat.
• Unang Pangkat- Mapanagutan • Ikalawang Pangkat- Maabilidad • Ikatlong Pangkat- Makabansa • Ikaapat na Pangkat- Maalam
Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:
• Role Playing - para sa unang pangkat • Jingle - para sa ikalawang pangkat
• Interpretative Dance - para sa ikatlong pangkat • Pantomime - para sa ikaapat na pangkat
Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain 14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina.
DEPED COPY
RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL
Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos
Nilalaman
Naipakita sa pamamagitan ng ginawang pagtatanghal ang pagsusulong sa sama-
samang pagkilos para sa pambansang kaunlaran.
30
Pagkamalikhain
Ang mga konsepto at simbolismong ginamit ay naging makabuluhan upang
lubos na maipakita ang sama-samang pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo
sa pambansang kaunlaran.
20
Mensahe Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal ay direktang nakatugon sa mga estratehiyang inilahad sa aralin.
20
Pamagat
Naipaloob nang wasto ang konsepto ng sama-samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran sa pamagat ng
ginawang pagtatanghal.
15
Pakikisangkot sa grupo
Ginawa ng bawat kasapi ng grupo ang mga iniatang na gawain para sa
ikagaganda ng pagtatanghal.
15
KABUUANG PUNTOS 100
Gawain 16: ANG PANATA KO
Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming bansa sa daigdig.Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga gampaning inisa-isa sa iyong tekstong binasa, pumili ka ng isang gampanin. Gumawa ka ng isang panata at isulat mo ito sa loob ng status box sa ibaba.
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ? Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan, maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?
DEPED COPY
Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain, inaasahang makokompleto mo na ang huling kahon sa gawain. Isulat ang iyong mahahalagang pang-unawang natutuhan mo sa ating aralin sa loob ng titik L.
Gawain 18: MAGSURI!
Basahin at unawain ang editoryal. Gamit ang mga pamprosesong tanong, bigyang puna ang nilalaman ng artikulo. Tara na’t magbasa!
EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless
(Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014
Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya.
Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa iba’t ibang palatandaan ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng mga ito.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
DEPED COPY
na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012, umangat daw ng 6.6% ang ekonomiya. Tu w a n g - t u w a ang pamahalaan s a p a g k a t ngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angatng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala.
Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate. Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho. Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol.
Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema. Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.
Pinagkunan:
http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless Retrieved on January 5, 2014 Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang nilalaman ng editoryal?
2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng ekonomiya ng bansa?
3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa bansa? Ipaliwanag ang sagot.
DEPED COPY
Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!
Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo ng bansa ang hinahangad nitong kaunlaran. Patuloy tayong nangangarap na minsan ay makaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito.
Sa gawaing ito, susuriin mo ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon. Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaran upang matawag tayong “Mabuting Pilipino”. Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw-araw ay maaaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran. Bawat isa sa atin, kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot ang mithiing ito.
Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pag-unawa at pagninilay sa ating aralin.
Ako’y Isang Mabuting Pilipino Noel Cabangon
Ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga
tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
Tumatawid ako sa tamang tawiran Sumasakay ako sa tamang sakayan
Pumipila at ‘di nakikipag-unahan At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan
Maaaring panoorin ang video sa Youtube upang masundan ang himig ng
awit.
http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO uCzJl78
Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang sakayan (Nagbababa ako sa tamang
babaan)
‘di nakahambalang parang walang pakialam
Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa kalsada
Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula
[chorus]
‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino Minamahal ko ang bayan ko Tinutupad ko ang aking mga tungkulin Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin Sumasakay at
bumababa ka ba sa tamang sakayan
at babaan?
Ano- anong mga tuntunin at alituntunin sa paaralan ang sinusunod mo? sinusunod mo?
DEPED COPY
‘Di ako nangongotong o nagbibigay ng lagay
Tiket lamang ang tinatanggap kong ibinibigay
Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno
‘Di ako nagkakalat ng basura sa lansangan
‘Di bumubuga ng usok ang aking sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
[repeat chorus]
Lagi akong nakikinig sa aking mga magulang
Kaya’t pag-aaral ay aking pinagbubutihan
‘di ako gumagamit ng bawal na gamot O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y
‘di pumapasok Paano ka makatutulong sa pangangalaga ng ating kapaligiran? Gaano kahalaga ang pag- aaral
sa iyo? Pangatwiranan.
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan ‘pagkat ito lamang ang tangi kong
kayamanan
‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan Ang boto ko’y aking pinahahalagahan
[repeat chorus]
Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng bayan
Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan
‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan Ipinagtatanggol ko ang mamamayang
Pilipino
Mga karapatan nila’y kinikilala ko Iginagalang ko ang aking kapwa-tao Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.
[repeat chorus twice]
Bakit mahalaga ang pagkakaloob ng tapat na serbisyo
DEPED COPY
Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang iyong natutuhan mula sa ating aralin.Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag.
2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon nito sa pambansang kaunlaran?
3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng bansa bilang isang mabuting Pilipino? Pagtibayin.
Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!
Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.
DEPED COPY
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN
Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos
Nilalaman Ang ginawang campaign slogan ay mabisang nakapanghihikayat sa mga
makababasa nito. 20
Pagkamalikhain
Ang paggamit ng mga angkop at malalalim na salita (matalinghaga) ay akma sa mga disenyo at biswal na presentasyon upang maging mas maganda ang islogan.
15
Kaangkupan sa
tema Angkop sa tema ang ginawang islogan. 10
Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng islogan. 5
KABUUANG PUNTOS 50
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain!
Transisyon sa Susunod na Aralin
Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Natalakay rin ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ng bawat mamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa.
Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang iba’t ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong sa bawat sektor.
Ngayon ay may sapat kang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawang iyong natutuhan mula sa mga gawain sa araling ito, magiging madali na lamang para sa iyo ang mga susunod pang aralin! Napagtagumpayan mo ang unang aralin kaya mas paghusayan mo pa sa mga susunod na gawain!
DEPED COPY
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran.
Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Iisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan.
Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na!
ARALIN 2
SEKTOR NG AGRIKULTURA
Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO!
Mag-isip ng limang bagay o anoman na pumapasok sa isip mo kapag binabasa, naririnig o inaawit ang ‘Magtanim ay ‘Di Biro’?
Magtanim ay di biro Maghapong nakayuko Di naman makatayo Di naman makaupo Bisig ko’y namamanhid Baywang ko’y
nangangawit.
Binti ko’y namimintig Sa pagkababad sa tubig.
Kay-pagkasawing-palad Ng inianak sa hirap, Ang bisig kung di iunat, Di kumita ng pilak
Sa umagang pagkagising Lahat ay iisipin
Kung saan may patanim May masarap na
pagkain.
Halina, halina, mga kaliyag, Tayo’y magsipag-unat-unat. Magpanibago tayo ng lakas Para sa araw ng bukas (Braso ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa tubig.)
Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa.
DEPED COPY
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim ay Di Biro”?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim ay Di Biro”?
3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.
Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!
Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nito sa sektor.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
Gawain 3: IDEYA-KONEK!
Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa-laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno, ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong sa ibaba.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura.
Ano ang alam ko sa sektor ng agrikultura?
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.
DEPED COPY
ANG SEKTOR AGRIKULTURA
Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan, malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino.
Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force)
2000-2010 (numbers in thousands) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Total Labor Force 30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289 Total Employed 27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489 Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260 Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364 Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865
Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office. www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_
jrga_agri.asp. Retrieved on October 12, 2014
Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura. Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon.
Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahalaman (farming), paghahayupan (livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry).
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.
DEPED COPY
• Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng
palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa. Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong 2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang-gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi.
• Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng
kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, at pato. Ang paghahayupan ay nakatutulong sa pag-supply ng ating mga pangangailangan sa karne at iba pang pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon na nasa ganitong hanapbuhay.
• Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking
tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga huling isda ay matatagpuan sa ating bansa. Samantala, ang pangingisda ay nauuri sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat) (BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong 2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na ginagamit sa paggawa ng gulaman.
• Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong
gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito. Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer. Bukod sa mga nabanggit na produkto, pinagkakakitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan, pulot-pukyutan at dagta ng almaciga.
