*Sa bahay ni Kapitan Tiyago*
Donya Victoria: Bakit ba tayo pinatawag ni Kapitan Tiyago?
Tenyente Guevara: Darating daw kasi ang anak ng yumaong kaibigan niKapitan Tiyago.
Padre Damaso: (Naiinis) Dapat hindi na lang pala ako pumunta dito, aksaya lang ito ng oras ko para lang sa isang indiyo!!!
Panauhin 1: Ipagpaumanhin niyo pero tayo’y nasa bahay po ng isang indiyo.
Tenyente Guevara: Oh, nandito na pala sila.
(Tumayo ang lahat)
Kapitan Tiyago: Ikinararangal ko pong ipakilala sa inyo si Don Crisostomo Ibarra, anak ni Don Rafael. Siya’y nanatili sa Europa ng pitong taon.
Ibarra: Ikinalulugod ko po kayong makilala lahat.
Tenyente Guevara: (Kakamayan si Ibarra) Binabati ko po kayo sa inyongpagdating, ako po si Tenyente Guevarra. Nakilala ko na po ang iyong Amaat masasabi ko po na isa siyang marangal ng Pilipino.
Kapitan Tiyago: Halina kayo’t naghihintay na ang pagkain sa mesa.
(Pumunta ang mga panauhin sa mesa at matapos silang umupo…)
Panauhin 2: Kamusta naman Ginoong Ibarra ang paninirahan niyo saEuropa ng pitong taon?
Ibarra: Mabuti naman. Marami akong natutuhan na iba’t ibang kultura mulasa kanila. Pero hindi parin maikukumpara ang ating sariling kultura.
Padre Damaso: Anong sabi mo, nagsayang ka lang ng pera paramatutunanan ang mga bagay na iyon na maski batang nag-aaral ay alamiyon.
Ibarra: (Tumayo) Paumanhin po pero ako’y may mahalagang pupuntahan, ako’y mauuna na po sa inyong lahat.
Kapitan Tiyago: Pero darating na si Maria Clara.
(Bahagyang ngumiti si Ibarra)
Ibarra: Paparito po ako bukas ngunit ako’y may dadalawin na hindi dapat ipagliban.
(Nang umalis na si Ibarra)
Padre Damaso: Tingnan niyo ngayon ang nangyayari sa mga kabataang Pilipino na ipinapadala sa Europa… dapat itong ipabawal ng pamahalaan!
(Habang pinagmamasdan ni Ibarra ang kapaligiran…) Tenyente Guevarra: Binata…
(Nang hawakan ng Tenyente and balikat ni Ibarra nagulat ang binata) Ibarra: Huh!!! Tenyente kayo pala.
Tenyente Guevarra: Ginoong Ibarra, may dapat po kayong malamantungkol sa iyong Ama.
Ibarra: Tungkol po sa aking Ama?!
Tenyente Guevarra: Tama po. Ito’y tungkol po sa pagkamatay ng iyong Ama sa bilangguan.
Ibarra: (gulat na gulat) Sa bilangguan?! Namatay ang aking Ama sabilangguan?!
Tenyente Guevara: (Gumilid) Isang araw ay tinukso ng mga bata ang mangmang na taga singil ng buwis…
*Sa bahay ni Maria Clara*
Maria Clara: (Habang may tinatahi)
Hay…hanggang ngayon wala pa rinsiya. Marami sigurong inaasikaso…
(Pagtuktuk ng pinto)
(Binuksan ng kasambahay ang pintuan) Ibarra: Magandang gabi po.
Kasambahay: Magandang gabi din po. Pasok kayo at naghihintay na po si Maria Clara.
Ibarra: Salamat po.
(Nang palakad papuntang sala si Ibarra ay nakita niya si Maria Clara) Ibarra: Maria Clara…
Maria Clara: Ibarra…
(Binaba ni Maria Clara ang damit na tinatahi at tumakbong siyang palapitkay Ibarra) Maria Clara: Buti naman at nakapunta ka dito.
Ibarra: Kamusta ka na?
Maria Clara: Ito mabuti naman…halika at maupo muna tayo.
(Hinawakan ni Maria Clara ang isang kamay ni Ibarra. Matapos umupo ang dalawa…) Maria Clara: Siguro hindi muna ako naaalala sa pitong taon mongpamamalagi sa Europa.
Ibarra: (Hinawakan ang kamay ni Maria Clara) Mahal ko, kahit saan manakong lugar na mapadpad ay lagi kitang naaalala.
Maria Clara: Ibig mo bang sabihin ay wala kang nakitang magagandangdilag sa pinuntahan mo.
Ibarra: Marami akong nakitang magaganda ngunit hindi pa rin maitutumbasang gandang kayumanggi.
Maria Clara: Hindi pa rin nagbabago ang tamis ng iyong pagsasalita.
Narrator: Maraming silang napag-usapan hanggang …
Ibarra: Mahal ko, kailangan ko na pa lang pumunta sa San Diego dahilbukas ay araw ng mga patay at kailangan kong bisitahin ang akingyumaong Ama.
Maria Clara: Nauunawaan kita…mag-ingat ka mahal ko.
(Pumunta sa pinto si Ibarra at umalis na papuntang San Diego)
*Sa San Diego
Ibarra: (Hinawakan ang damit na galit na galit) Anong sabi mo?! Itinaponmo nalang ang bangkay na nandito!
Tagahukay: Opo dahil umuulan po kasi ng mga panahon na iyon atmabigat pa po yung bangkay kaya itinapon ko na lang po ito sa ilog.
(Nakapagpigil sa sarili si Ibarra matapos nito ay parang baliw na nilisanniya ang kausap hanggang sa mamataan niya si Padre Salvi)
Ibarra: Ikaw!!! Ano ang ginawa mo sa aking Ama?
Padre Salvi: Nagkakamali ka binata, wala akong ginagawa sa iyong Ama.
Ibarra: Kung hindi ikaw, sino?! Sino ang pahangas na gumawa ng ganoongbagay?!!
Padre Salvi: Sa aking paghihinala…ay kagagawan iyon ni Padre Damaso.
(Nang mabatid iyon ng Ibarra ay nilisan kaagad niya si Padre Salvi)
*Sa simbahan*
(Naririnig ang batingaw ng kampana)
Basilio: Batikan mo ng maigi ang lubid Crispin, baka sabihin ng sakristan-mayor na tinatamad tayo.
Crispin: Eh paano kuya eh nanghihina na ako.
Basilio: Halika umupo muna tayo. (Umupo ang dalawa) Crispin: Magkano ba ang sasahurin mo ngayon kuya?
Basilio: Dalawang piso lang…
Crispin: Kuya pewde mo bang bayaran ang sinasabi nilang ninakaw ko?
Basilio: Naloloko ka na ba, ano naman kaya ang ipangbibili nating pagkainkay Inay?
( Tumalikod si Crispin at umiyak)
Basilio: Tahana na. Di ba sabi ni Mang Tasyo sa atin na may masarap dawtayong hapunan.
Crispin: Hindi pa ako na nananghalian. Hindi daw ako pwedeng umalishanggang sa hindi ko ibinabalik ang dalawang onsa na ninakaw ko daw. Pero hindi naman talaga ako nagnakaw kundi ang sacristan mayor.
Basilio: Ano?!
Crispin: (Lumingon kay Basilio) Hindi ba siya ang laging pumupunta sa silidng kura.
(Biglang dumating ang Sakristan Mayor)
Sakristan Mayor: Ano ka mo?!(Nagulat ang dalawang bata sa pagdating ng Sakristan Mayor.
Tumayosilang dalawa.)
Sakristan Mayor: Hoy Basilio, minumultahan kita ng kalahati sa hindi motamang pagtugtug at ikaw Crispin, mananatili ka dito hanggang sa hindi mobinabalik ang ninakaw mo at halika sumama ka sa akin.
Crispin: (Nagmamakaawa) Kuya, kuya tulungan mo ako!!!(Ipinagsanggala ni Basilio si Crispin kaya nagalit ang sacristan Mayor)
Sakristan Mayor: (Sabay sampal kay Basilio) Makulit ka ah.(Natumba si Basilio. Dahil sa sakit hindi niya na nagawang makatayo)
Crispin: Kuya!kuya!(Samantala, upang maaliw si Sisa sa paghihintay sa kanyang mga anak ay manaka siyang umaawit hanggang sa…)
(Pagtuktuk ng pinto)
Basilio: Nay! Nay! (Patakbong pumunta sa pinto si Sisa at sa pagbukas ng pinto ay..) Sisa: Basilio…
Basilio: (Hinawakan ang dalawang siko ni Sisa. Umiiyak.) Nay…si Crispin po…
Sisa: Si Crispin?! Anong nangyari sa iyong kapatid?!
Basilio: Kinuha po ng sacristan mayor si Crispin…
Sisa: Bakit?!
Basilio: Sinasabi po kasi ng Sakristan Mayor na nagnakaw daw po siCrispin sa Kura. Hindi ko po alam ngayon kung saan dinala ng SakristanMayor si Crispin.
Sisa: Diyos ko po, pinararatangan nilang magnanakaw si Crispin ko.(Hinawakan sa balikat) Hayaan mo Basilio at makikiusap ako sa kurabukas. Halika at kumain ka muna.
(Pumunta sila sa mesa)
Basilio: Nay, wala po akong gana.
Sisa: Alam kong hindi mo naibigan ang tuyo. Ipinaghanda ko kayo ngpagkain ngunit dumating ang iyong Ama at inubos lahat.
*Kinubukasan…
(Sa simbahan)
Sisa: (Ibinaba ang hawak-hawak na bayong) Magandang umaga po, pwede ko po bang Makita si Crispin.
Utusan: Huwag ka nang magkaila Sisa , matapos makapagnakaw anganak mo ay umalis siya kaagad. Dahil dito ay inutusan akong ipagbigay-alam ‘to sa guardiya sibil . Marahil ay naroon na sa I nyo ang mga sibilupang dakpin ang anak mo.
Sisa: Ano ho?!(Nagmamadaling nilisan ni Sisa ang kausap)
Sisa; (Habang tumatakbo) Diyos ko, huwag mong pabayaan ang akingmga anak!
(Nang malapit na si Sisa sa kanilang tahanan ay nakasalubong niya angmga guardiya sibil) Guardiya Sibil 1: Di ba ikaw si Sisa? Nasaan ang mga ninakaw ng anak mo?
Sisa: Ninakaw?! Wala po akong nalalaman sa mga sinabi ninyo.
Guardiya Sibil 2: Ganoon pala ah, hala sumama ka sa amin. Hindi kamakakalaya hanggang hindi ibinabalik ang ninakaw ng mga anak mo!
(Hinawakan ng mga guardiya sibil si Sisa sa siko) Sisa: Huwag po…maawa naman po kayo sa akin…
*Sa kwartel
(Itinulak ng guardiya sibil si Sisa papunta sa kulungan)
Guardiya Sibil 1: Mananatili ka dyaan hanggang hindi nagpapakita angmga anak mo!
(Isinara ng guardiya sibil ang kulungan)
*Makalipas ang ilang sandal…
(Binuksan ng guardiya sibil ang kulungan. Nakita niyang nakaupo si Sisa)
Guardiya Sibil 2: (Lumapit kay Sisa) Sige , umalis ka na at baka magbagoang utos ng alperes!
Sisa: (Tumayo) Talaga po…
Guardiya Sibil 1: Oo sige na, at huwag mo palang kakalimutan na hanapinang mga anak mong magnanakaw!
Sisa: (Mahina ang boses) Basilio, Crispin…
(Tumakbong mabilis palabas sa kulungan si Sisa)
*Sa bahay nila Sisa
(Pumasok si Sisa mula sa pintuan ng kanilang bahay) Sisa: Basilio! Crispin! mga anak ko nariyan na ba kayo?
(Hinahanap ni Sisa ang kanyang mga anak hanggang sa makita niya angkapirasong damit ni Basilio na may dugo. Dahan-dahan na kinuha ni Sisaang kapirasong damit habang nanginginig ang kanyang kamay.)
Sisa: (Umiiyak na tumatawa) Kapirasong damit ni Basilio ko may dugo
…Oonga may dugo! He…he…he…mapulang dugo. La,la,la,la,la…may dugongmapula…dugo…ha…
ha…ha…dugo…
*Sa pangpang ng ilog
Guro: Ginoo, dito po itinapon ang bangkay ng iyong Ama.
Ibarra: Maraming salamat sa iyong pagtututo sa akin.
Guro: Wala po iyon. Marami po akong utang na loob sa inyong Ama dahilsa kanya maraming bata ang nakapag-aral.
Ibarra: Hmmm…Kung gayon ay dapat ko palang ipagpatuloy ang nasimulan ng aking Ama.
Guro: Ang ibig niyo pong sabihin ay…
Ibarra: Oo, magpapatayo ako ng paaralan upang marami pang bata angmaturuan.
Guro: Talaga po. Maraming, maraming salamat po.
Ibarra: Walang anuman. O sige ako’y mauuna na sa iyo at may mahalaga pa akong pupuntahan.
Guro: (Kakamayan) Mag-ingat po kayo.
Ibarra: Ikaw rin…
(Umalis na si Ibarra)
*Kinabukasan…
Ibarra: Magandang umag po, Mang Tasyo...
Mang Tasyo: Ginoong Ibarra, tuloy po kayo, ikinararangal ko na akingmaging panauhin kayo.
Ibarra: Salamat po.
Mang Tasyo: Umupo po kayo. (Matapos umupo ni Ibarra) Ano po ba angaking maipaglilingkod sa inyo.
Ibarra: Ibig ko po sana ng bigyan niyo po ako ng payo kagaya ng po ngpapayo niyo sa aking Ama tungkol pos a pagbabalak ko po na pagpaptayong paaralan.
Mang Tasyo: Kung ako’y inyong tatanungin ay nararapat na sa kura kayo sumangguni dahil sila ang may lakas, maging ng may kaya, tungkulin atkayamanan. At kailangan din ng tatag ng iyong loob na siya mongmagiging gabay.
Ibarra: Papaano po kung ako’y mabigo?
Mang Tasyo: Mabigo man ang iyong panukala ay ikatutuwa namanninyong maisip ma ginawa ninyo ang lahat na makakaya, at ang tibay nginyong loob ang siyang magiging tanglaw sa lahat.
Ibarra: Naniniwala po ako sa inyo, hindi nasayang ang pag-asa kongmagtamo ng mabuting payo.
(Tumayo) Sa ngayon po’y ako’y
magpapaalam na. Maraming salamat po.
Mang Tasyo: Mag-ingat po kayo.
Narrator: Nagtagumpay si Ibarra sa panukala niyangpagpapatayo ng paaralan ngunit sa pagdiriwang ng unang batong paaralanay kamuntik nang mamatay si Ibarra dahil biglang nahulog ang nakabitingbato. Sa kabutihang palad ay nailigtas ni Elias si Ibarra.
*Sa bahay ni Ibarra (Pagtuktok ng pinto)
Ibarra: (Nakaupo) Sino kaya ‘yun?
(Lumapit sa pinto si Ibarra at binuksan)
Ibarra: Elias, ikaw pala. Tuloy ka kaibigan, ano ba ang maipaglilingkod kosa iyo.) Elias: Ako’y may mahalaga pong dapat sabihin sa inyo.
Ibarra: Kung gayon, pumasok ka muna at mag-usap tayo sa loob.
Elias: Maraming salamat po.(Pumasok si Elias)
Ibarra: Halika at umupo muna tayo.(Umupo ang dalawa)
Ibarra: Tungkol saan ba ang iyong sasabihin?
Elias: Tungkol po ito sa iyong mga kaaway.
Ibarra: Kaaway?! Mayroon akong mga kaaway?!
Elias: Marami po sa panahon ngayon, hindi ang salarin kundi mararangalna tao ang lalong nakakapootan. Isa na po sa iyong mga kaaway ay angkamamatay lang po kanina. Kitang-kita ko po sa aking mga mata ang
pagsasagawa niya ng plano, nang tatakas siya’y sinunggaban ko siya at sakasamaang palad ay nadaganan siya ng mga gumuhong kahoy.
Ibarra: Kung gayon, ikaw ang nagligtas sa akin. Maraming salamat sa iyo.
Elias: Huwag niyo po akong pasalamatan. Utang ko po sa inyo ang akingbuhay nang kamuntik na po akong mapatay ng buwaya noong araw po ngkapistahan. (Tumayo) Sige po, aalis na po ako.
Huwag niyo pongkalimutan ang mga sinabi ko po sa inyo. Mag-ingat kayo, kailangan kayong ating bayan.
Ibarra: Salamat sa iyong babala.
(Nang makaalis na si Ibarra ay sinara niya na ang pinto. Napaisip siya ng malalim at sinabing…)
Ibarra: Kaaway…
sino pa kaya ang mga kaaway ko dito?
*Matapos ang pagpapatayo ng paaralan
Padre Damaso: Sobra ang naging gastos ng paaralang iyan. Ang hirap samga indiyo ay nakapag- aral lang ng kaunti, akala mo kung sino na! Buhaypa man ay pinarurusahan na ang ganyang mapagmalaking tao. (Tumayo) At ang mga taong iyan ay nangamatay na at nabubulok sa bilangguan tulad ni…
(Bago tapusin ni Padre Damaso ang kanyang sasabihin ay biglangsumabat si Ibarra) Ibarra: Wala kang karapatang alipustahin ang banal na ala-ala ng aking Ama!
(Tinangkang saksakin ni Ibarra si Padre Damaso)
Ibarra: (Habang sinasakal ni Ibarra) Magdasal ka na ng maikli mongnalalaman pagkat dumating na ang oras mo!
(Namataan ni Ibarra ang isang kutsilyo)
Ibarra: Malalaman ko ngayon kung anong klaseng putik ang nananalantaysa iyo!
(Nang sasaksakin na ni Ibarra si Padre Damaso ay…)
Maria Clara: Ibarra, huwag!!! Alang-alang man lang sa akin ay huwagmong gain ang bagay na iyan.
(Napaiyak si Maria Clara)
Ibarra: ( Binitawan ni Ibarra ang kutsilyo at hinawakan ni Ibarra angdalawang magkabilang braso ni Maria Clara) Pinapalad pa rin ang taongiyan subalit maliit ang daigdig sa ating dalawa.
(Walang kibong iniwan ni Ibarra ang mga ibang panauhin)*Sa bahay ni Kapitan Tiyago(Nakita ni Tiya Isabel na umiiyak si Maria Clara)
Tiya Isabel: Bakit ka umiiyak iha?
Maria Clara: (Umiiyak) Tiya Isabel, ginawa pong eskomulgado si Ibarra athanggang sa hindi siya inaalisan nito ay pinagbabawalan po ako Ama namakipagkita sa kanya.
Tiya Isabel: Iha, hindi naman namatay si Padre Damasi kayanakasisigurado akong patatawarin niya rin si Ibarra.Maria Clara: Ewan ko Tiyang ngunit natitiyak kong may kinalaman si
PadreDamaso sa ginawang pagpapasiya ng Papa.(Biglang bumukas ang pinto) Maria Clara: Papa…
Kapitan Tiyago: Ang pinangangambahan kong mangyari ay nangyari na,Isabel.
Tiya Isabel: Anong ibig mong sabihin?
Kapitan Tiyago: Iniutos sa akin ni Padre Damaso na sirain ang kasal ninaIbarra at Maria Clara.
(Nang marinig ito ni Maria Clara ay napaiyak siya)
Kapitan Tiyago: Taha na iha, sabi sa akin ni Padre Damaso ay mayipakikilala siyang binatang kamag-anak at inilalaang katipan mo.
Tiya Isabel: Naloloko ka na ba?! Akala mo ban a parang pagpapalit lang ngdamit ang pagpapalit ng kasintahan! Bakit hindi mo kasi kausapin angarsobispo?!
Kapitan Tiyago: Isabel, kung ano ang sinasabi ng Praile ay iyon lamangang susundin ng arsobispo.
*Makalipas ang ilang araw
(Biglang dumating si Donya Victorina)
Donya Victorina: Kapitan Tiyago, nabalitaan kong nagkasakit si Maria Clarakaya idinala ko si Dr.
De Espadaña.
Kapitan Tiyago: Gracias Donya Victorina. Isabel, pwede mo bang samahansi Dr. De Espadaña sa silid ni Maria Clara.
Tiya Isabel: O sige. Sumunod po kayo sa akin.
(Nang makaalis na ang dalawa ay…)
Donya Victorina: Kapitan Tiyago, ikinagagalak kong ipakilala sa inyo si Don Alfonso Linares, ang inaanak ng isang kamag-anak ni Padre Damaso.
Kapitan Tiyago: (Makikipagkamay) Karangalan ko pong makilala kayo.
Linares: Gayun din po ako.(Biglang dumating si Padre Damaso) Padre Damaso: Santiago, may sakit daw ang aking inaanak?!
Kapitan Tiyago: Opo Padre Damaso!
(Nang mapag-alaman ito ni Padre Damaso ay mabilis na tinungo niya angsilid ni Maria Clara) (Pagbukas ng pinto ni Padre Damaso, nakita niya na ginagamot siya ngmanggagamot)
Padre Damaso: Maria Clara!
(Lumapit si Padre Damaso kay Maria Clara)
Padre Damaso: Iha, maayos ka lang ba, magpahinga ka nang maayos ah, sigurado ako na gagaling ka kaagad.
Maria Clara: (Malumanay na nagsalita) Opo…
Padre Damaso: Sige maiiwan mo na kita saglit, magpahinga ka lang ah.
Maria Clara: (Malumanay na nagsalita) Opo…
(Nang papaalis na si Padre Damaso…)
Padre Damaso: (Nalulungkot) Kaawa-awang bata…
(Nang lumabas si Padre Damaso ay lumapit si Linares) Padre Damaso: Sino ka?
Linares: Ako po si Linares, inaanak ng iyong bayaw na si Carlicos.
Padre Damaso: Ah, ikaw ba iyon…ikinagagalak kitang makilala.
(Nagyakapan ang dalawa)
Linares: Ito po ang sulat ng aking Ama at Ina.(Agad itong binuksan ni Padre Damaso) Padre Damaso: Hmmm trabaho at asawa. Kung trabaho ay madali langat ang asawa ay…
Linares: Hindi pa naman po ako nagmamadali…
Padre Damaso: Ah! Alam ko na...halika iho at sumama ka sa akin. Isabel, pwede mo bang ipabatid kay Maria Clara na may gusto akong ipakilala sakanyang panauhin.
Tiya Isabel: O sige po, Padre Damaso.(Binuksan ni Tiya Isabel ang pintuan sa silid ni Maria Clara.
Nilapitan ni Tiya Isabel si Maria Clara.) Tiya Isabel: Iha…
Maria Clara: Tiya Isabel…
Tiya Isabel: May gusto daw ipakilala sa iyo si Padre Damaso.
Maria Clara: Sige po tiya papasukin mo po sila.(Binuksan huli ni Tiya Isabel ang pintuan) Tiya Isabel: Maaari na po kayong pumasok Padre Damaso.
Padre Damaso: Halika iho, sumama ka sa akin.(Pumasok ang dalawa sa silid ni Maria Clara)Padre Damaso: Iha, ikinagagalak kong ipakilala sa iyo si Don AlfonsoLinares, isang kamag-anak ko.
Linares: Hindi ko akalain na makakakita ako ng mala-anghel nakagandahan.
Padre Damaso: (Napangiti) Huwag kang mahiya iha, hindi siya iba sa akin.
*Makalipas ang ilang araw
(Pagtuktok ng pinto)(Binuksan ni Ibarra ang pinto) Ibarra: Aba, ikaw pala Elias, ano ang kailangan mo?
Elias: Ginoong Ibarra, kailangan niyo na pong lumisan!
Ibarra: Ah! Bakit?
Elias: Natuklasan ko po na may isasagawang pag-uusig at kayo daw poang isisigaw na may pakana nito! Ayon po sa aking kausap, inupahan mopo sila upang manggulo!
Ibarra: (Nagulat) Diyos na mahabagin! Ano ngayon ang aking gagawin?
(Nag-isip ng malalim si Ibarra at ilang sandal pa’y tumalikod ito) Ibarra: Wala na akong magagawa kundi ang…
Elias: Lisanin ang pook na ito!
(Hindi mapakali si Ibarra sa kanyang gagawin at biglang…)
Ibarra: Sandali, kailangan ko munang ayusin ang mga kasulatan…
(Mabilis na tumakbo si Ibarra papunta sa kanyang silid at isinaayos kaagada ng kanyang mga kasulatan ngunit habang inaayos niya ito ay…)
(Padabog ang pagtuktok ng pintuan)
Kawal 1: Sa ngalan ng Espanya, ay buksan ang pintong ito kundi aygigibain namin ito.
(Napalingon ng mabilis si Ibarra nang marinig niya ito) Ibarra: (Nagulat) Ha! Mukang nandito na yata sila.
(Mabilis na inilagay ni Ibarra ang kanyang mga kasulatan sa isang kabinetat tumakbo sa likod ng kanilang bahay. Sumabay naman sa kanya siElias.)
Ibarra:(Habang tumatakbo papunta sa likod ng bahay) Isangpagpapatiwakal ang maglaban ako, baka pati ikaw ay mapahamak!
Elias: Kahit ano pong mangyari, tutulungan po kita!
(Nang nakalabas na si Ibarra ay nahuli siya ng mga kawal ngunit nagawanamang makapagtago ni Elias)
Kawal 2: Ginoong Ibarra!!!
Ibarra: (Nagulat) Ha!(Patakbong lumapit ang mga kawal kay Ibarra)
Kawal 1: (Sabay hawak sa mga braso ni Ibarra) Halika at sumama ka saamin!
Ibarra: Wala po akong ginagawa…
(Hindi nakinig ang mga kawal sa kanya at kaagad siyang idinala sakwartel)
*Sa kwartel
Ibarra: Subalit Ginoong Alperes, wala po akong kinalaman sa mgaibinibintang niyo po sa akin.
Alperes: Ginoong Ibarra, ginagawa ko lang po ang aking tungkulin. Kayopo ang kanilang ibinibintang sa amin!
*Makalipas ang ilang araw
Tao 1: Narinig niyo ban a ikakasal na si Maria Clara?!
Tao 2: Subalit nakakulong pa rin hanggang ngayon si Crisostomo Ibarra.
Tao 1: At sino namang nagsabi na kay Ibarra siya ikakasal.
Tao 3: Kung hindi siya, e di sino?
Tao 1: Kayo talaga… e di kay Don Alfonso Linares, ang kamag-anak ni Padre Damaso.
Tao 4: Kaawa-awang binata…nasunog na ang bahay, nabilanggo at ngayon ay nawalan pa ng katipan.
*Isang gabi
(Nagtatago si Elias at mga ibang niyang kasama sa isang pader)
Elias: (Mahina ang boses) Kayong ng bahala sa mga kawal at ako namangbahala na iligtas si Ibarra.
Kasamahan 1: O sige…
(Dahan-dahang pumunta ang mga kasamahan ni Elias sa dalawang kawalat kaagad nilang sinakal ang kanilang leeg. Pilit namang inaalis ng mgakawal ang mga braso nila.)
Kasamahan 2: Elias! Sige pumunta ka na…
Elias: Salamat sa inyong dalawa…
(Mabilis na pinuntahan ni Elias si Ibarra ngunit nang paparoon na siya aynakita niya na may kawal na nagbabantay sa kulungan ni Ibarra. Dahan-dahang nilapitan ni Elias ang kawal at kaagad niyang tinakpan angkanyang ilong gamit ang isang panyo. Pagkatapos nito ay kinuha niya angsusi para sa kulungan. Binuksan niya ang kulungan.)
Elias: Ginoong Ibarra, kailangan na nating tumakas!!!
Ibarra: Elias!(Mabilis na tumakas ang dalawa)
*Sa bahay ni Kapitan Tiyago
(Sa isang bahagi ng kanilang bahay ay malalim na nag-iisip si Maria Clara.) Maria Clara: Aba…si Ibarra at Elias!
(Nang makita siya ni Ibarra ay kaagad siyang lumapit kay Maria Clara)
Maria Clara: Ibarra… Paano…
Ibarra: Tinulungan ako ni Elias na makatakas. Mahal ko, marahil sadyanghindi tay
o nauukol sa isa’t isa. Naparito ako upang sabihin sa iyo na pinapatawad na kita. Lumigaya ka sana.
(Bakas pa rin ang lungkot samukha ni Ibarra) (At anyong aalis na si Ibarra ay..)
Maria Clara: Hindi ka magsasalita kung hindi mo alam ang buongkatotohanan. Natuklasan ko na ang aking tunay na Ama ay si PadreDamaso.
Ibarra: (Lumingon si Ibarra) Ano?!
(Nagulat sa sinabi ni Maria Clara)
Maria Clara: Nagtaksil ang aking Ina sa kinikilala kong Ama. Ayon kayPadre Damaso ay hindi ako maaaring magpakasal sa inyo kung hindi ayibubunyag niya sa mga tao ang aking lihim. Alang- alang sa ala-ala ngaking Ina at sa karangalan ng kinikilala kong Ama, patawarin mo sana ako Ibarra.
Ibarra: (Hinawakan niya ang mga kamay ni Maria Clara) Ako ang dapatmong patawarin sapagkat pinag-alinlangan ko ang iyong katapatan.
Maria Clara: Tumakas ka aking mahal at saan ka man papadpad ay lagingtandaan na ikaw ay laging nasa puso.
Ibarra: Paalam na aking mahal…
*Sa ilog
Elias: May palagay na po akong natuklasan na ang iyong pagtakas.
Ibarra: Yamang iisa ang ating kapalaran ay sumama ka sa akin sa ibangbansa.
(Nagmasasalita na si Elias ay…) (Tunog ng putok ng Ibarra)
Elias: Natagpuan tayo, magtago ka sa ilalim ng damo Ginoong Ibarra..(Nagtago si Ibarra) Elias: Huwag kayong aalis sa inyong tinataguan! Ako’y tatalon upang akalain nila na wala nang laman ang bangka.
(Mabilis na tumalon si Ibarra) Ibarra: Elias!!!
(Nang lumitaw si Elias upang huminga ay naputukan siya at ilang sandal pa’y lumitaw ang kulay pula sa ilog)
*Sa kabilang pampang ng ilog
Basilio: Lola, may papaki-usap po sana ako sa inyo. Yang magpapasko napo ay gusto ko poang umuwi sa aking Ina at kapatid. Siguro ngayon aytumatangis sila sa pagkawala ko.
Lola: Hindi ka makakarating ng buhat sa bayan anak, at saka hahanapin kang mga anak ko.
Basilio: Marami po kayong anak, ang aking Ina’y wala kundi dalawa. Ibig kopong bigyan siya mg aginaldo na kanyang ikatutuwa. Ako po’y isang anak na nangungulila sa kanyang Ina at kapatid at aking hinahangad na makita po sila. Sana’y inyo po sana akong pahintulutan.
Lola: (Napaluha) Sa pangungusap mo’y natanto ko kung gaano kamahal sa iyo ang iyong Ina at kapatid. Hala lakad na at pagpalain ka nawa ngDiyos.
Basilio: Talaga po! Maraming salamat po. Sigurado ako na matutuwa po siInay dahil magkakasalo na naman kami ngayong Noche Buena. Sige pomauuna na ako.
Lola: Sige anak, mag-iingat ka.(Bagamat may sugat sa paa ay matuling naglakad si Basilio)
*Sa bahay ni Sisa(Pumasok si Basilio sa bahay nila) Basilio: (Masaya) Nay! Nay! nandito na ako.
(Nang pumasok si Basilio sa loob ng bahay nila ay nagtaka siya kung bakitwala doon ang kanyang Ina kaya hinanap niya ito kung saan-saan. Sapaghahanap niya may nakita siyang isang babaeng nagsasayaw salansangan na kasinghawig ng kanyang Ina.)
(Tumatawa si Sisa habang nagsasayaw)
Basilio: Inay?...(Nang mamataan na siya talaga si Sisa) Inay!!!
(Lumingon si Sisa sa kanya pero hindi niya kaagad siya nakilala. Kayatumakbong palayo si Sisa.) Basilio: Inay! Ako ‘to si Basilio.
(Nang marinig niya iyon ay lumingon si Sisa sa kanya ngunit ilang saglit pa’y tumakbo huli siya ngunit napatigil siya sa isang puno kaya naabutan siya ni Basilio.)
Basilio: Inay…inay ko. Hu-hu-hu.(Pinagmasdan mabuti siya ni Sisa) Sisa: Basilio! Ikaw nga, buhay ka! Buhay ka! Hu-hu-hu…
(Maka-ilang saglit ay parehas silang nawalan ng malay at nang magising siBasilio ay nakita niyang patay na ang kanyang Ina.)
Basilio: Inay?! Inay…inay gumising naman kayo oh.
(Biglang may narinig si Basilio) Basilio: Ha!!!
Elias: Si..sino ka at ano ang ginagawa mo dito.
Basilio: Ako po si Basilio at ang babaing ito ay ang aking Ina. Patay na posiya.
Elias: Basilio..bago magbukang-liwayway ay patay na rin ako. Manguha kanang kahoy pagkatapos ay bumalik ka dito ipatong mo ang aming bangkay at kami ay iyong silaban.
Pagkatapos…
Basilio: Pero…
Elias: Pagkatapos ay humukay ka sa dako roon. Ang salaping makukuhamo ay sa iyo na. Mag- aral ka nang mabuti. Hala lumakad ka na at kuninmo ang mga kahoy.
Basilio: Opo…
(Nang lumisan na si Basilio ay napaupo si Elias sa puno at sinabing…)
Elias: Mamatay akong di man makikita ang nagniningning na bukang-liwayway ngunit sa mga mapalad ay alalahanin niyo ang mga nagtanggolsa ating bayan.
(Pagkatapos ay dahan-dahang natumba si Elias) YES
DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
