یهاگآ زا ۀقبط
،یعامتجا داعبا
و یاهدمایپ نآ
رد نایم نایوجشناد یناریا
هزمح یرذون
1
خیرات تفایرد : 07 / 08 / 95 خیرات
شریذپ : 04 / 03 / 96
هدیکچ
رد نیا هلاقم
، هب روظنم لیلحت یهاگآ و شرگن نایوجشناد ۀرابرد
هقبط و تیمها
،نآ هداد یاه ود
شیامیپ شرگن اه و یهاگآ یاه نایوجشناد یناریا
رد لاس 1382 و لاس 1394 هب راک هتفرگ هدش
تسا . فده
،شهوژپ لیلحت نازیم یهاگآ نایوجشناد زا
قبط ۀ یعامتجا
،ناش شرگن نایوگخساپ هب
یراذگریثأت قبط
ۀ امتجا ع ی رد یبایتسد هب تصرف یاه یعامتجا و یداصتقا و نازیم قباطت صخاش
ینیع تاقبط و تینهذ دارفا هب هقبط تسا . هداد اه ساسارب یرظن ۀ ربو ریسفت دش دن . تن جیا ناشن
یم دهد رتشیب نایوجشناد دوخ
ار قلعتم هب کی ۀقبط تجا یعام یم دنناد و رب نیا دنرواب هک ارفا د
هعماج زین زا توافت یتاقبط رد هعماج یهاگآ دنراد . نیب هاگیاپ یعامتجا - یداصتقا و یهاگآ یتاقبط
نایوجشناد یناوخمه
دوجو دراد . قباطم هتفای اه
، رتشیب نایوجشناد دوخ
ار لعتم ق هب قبط ۀ طسوتم
یم دنناد . هولاع نیارب
، رثکا نایوگخساپ دندقتعم
هقبط رد یبایتسد هب تصرف یاه ا یعامتج و یداصتقا
راذگریثأت تسا . اب دوجو
،نیا ب ی ش زا یمین زا نآ اه دیما دنراد سپ زا نایاپ تلایصحت و لغاش ندش
،
ۀقبط تجا یعام یرتلااب هتشاد دنشاب .
هژاو یاه یدیلک : یهاگآ
،نایوجشناد هاگیاپ
یعامتجا -
،یداصتقا یبایتسد هب تصرف
،اه ۀقبط تجا
،یعام
یرباربان .
1 . رایداتسا هورگ هعماج
،یسانش هاگشناد
،یمزراوخ nozari56@gmail.com
همدقم و حرط هلئسم
« مک دنتسین هعماج یناسانش هک قاتشم ا دن دنیوگب یگدیچیپ یاه عماج ۀ هیامرس یراد نردم ار یمن وت نا
اب لدم هقبط
ًامامت حیضوت داد
» (
،نیکراپ 1384 : 135 .) نیا هغدغد دوجو دراد هک ایآ موهفم هقبط
،
یدنمدوس دوخ
ار رد لیلحت یاه یعامتجا زا
تسد هداد تسا و رگید یوگخساپ یاهزاین
یلیلحت
رد یسررب تاعوضوم یعامتجا
تسین . یخرب زا نارگشهوژپ دندقتعم
رد عماج ۀ زورما
، هقبط
تیمها دوخ ار زا تسد هداد تسا .
« لیلحت یتاقبط ینتبم رب هاگدید یاه یراتخاس
، دنچره افم ه می
یدیفم یارب لیلحت هئارا درک
، رد عماج ۀ زورما تیمها دوخ ار ا ز تسد هداد تسا
» (
،نوتسگنیک
2000 ) . رد لباقم
، یخرب رگید زا نارگشهوژپ رب
تیمها هقبط و لیلحت یتاقبط رد عماج ۀ دیدج
أت دیک یم دننک
؛ هب هژیو زا نیا رظنم هک هقبط ب ر ب ه تسد ندروآ تصرف یاه یگدنز راذگریثأت تسا
(
،تیار 1997 ) .
لادتسا ل نافلاخم لیلحت
قبط ا یت نیا تسا هک
« شخرچ ۀیواز
لیلحت یاه یعامتجا زا
تیلاعف یاه ت یدیلو هب تیلاعف یاه یفرصم
، هب نعم ا ی ضیوعت ضرف یداینب طوبرم هب دولاش ۀ
توافت یاه یعامتجا و
تیوه یعامتجا تسا
» ( یرذابا و
،نایشواچ 1381
) . نوگرگد ندش طبار ۀ
نایم راک و تغارف
، دوبهب حطس یگدنز مه ۀ
،دارفا شدرگ دازآ یاهلااک یفرصم و شرتسگ
فرصم ییارگ ببس هدش تسا ک ه یخرب زا هعماج ناسانش
، ۀرابرد وس یدنمد موهفم هقبط رد
لیلحت یاه یعامتجا دیدرت
دننک و کبس یگدنز ار موهفم بسانم یرت یارب لیلحت یعامتجا دننادب
.
رب نیمه ساسا
، نوتسگنیک (
2000 : 145 ) دقتعم تسا هک هقبط اب فرصم
،یگنهرف تاحیجرت
،یتغارف هدافتسا زا
،رنه یگدنز یگداوناخ و
..
. یناوخمه درادن
. رد لباقم
، هعماج ناسانش رگید اب
هدافتسا زا دهاوش و هداد یاه
،ددعتم موهفم هقبط ار یارب
،لیلحت دمآراک و رثؤم یم دنناد (
،ویدروب
1986 گ ؛
،تربلی 2003 ،جوس ؛ 2000 ).
تیمکاح هاگدید
یاه لاربیلون هک ببس یرباربان یاه ۀدرتسگ
یداصتقا و
یعامتجا رد
رتشیب عماوج هدش
،تسا گدرف ر ییا نوزفازور
، یهاگآ دارفا و هورگ یاه
فلتخم هعماج زا تیعضو یتاقبط ناش و تیمها هقبط زا رظن دارفا رد هب تسد ندروآ تصرف
،اه
لیلاد یلصا هجوت هرابود هب موهفم هقبط رد عماج ۀ نردم تسا
؛ یارب لاثم
، زا هاگدید جوس
( 2016 )
، زا لاس 2000 هب دعب هب لیلد شیازفا
،یرباربان لیلحت
یتاقبط رد ناتسلگنا ایحا
هدش تسا .
هب ۀدیقع زلیه ( 2010 )
، ط ی هد ۀ هتشذگ لیامت هب لیلحت یتاقبط رد نیب نارگشهوژپ شیازفا
ادیپ
هدرک هک لیلد یلصا نآ
، شیازفا یرباربان یاه یعامتجا هب
هژیو رد صخاش ییاه دننام تورث و
،دمآرد طیارش
،نکسم تفرشیپ
،یلیصحت عون
تکراشم و
قوا ا ت تغارف تسا .
تاکسا ( 2002 : 33 - 34 ) دقتعم تسا نم ت دق ا ن لیلحت بط یتاق هب تیعقاو یتسرد هراشا هدرک دنا
؛
هکارچ یمن ناوت اب لیلحت یراتخاس و
صخاش یزاس یداصتقا
، هب لیلحت یتسرد رد دروم
هورگ یدنب یاه یعامتجا دیسر
. هب یاج نآ دیاب زا یهاگآ یتاقبط دارفا نخس تفگ
؛ هکارچ رتشیب
دارفا اب موهفم هقبط انشآ دنتسه و هاگیاج یتاقبط دوخ ار یم دنسانش . یارب تخانش نیا عوضوم هک
ایآ دارفا رد عماج ۀ ناریا اب موهفم هقبط و هاگیاج یتاقبط دوخ انشآ دنتسه و ایآ قبط ه رد یسرتسد
ارفا د هب عبانم و تصرف اه تیمها
،دراد یسررب یبرجت و لیلحت هداد اه رورض ی هب رظن یم دسر . نیا
شهوژپ اب هجوت هب لئاسم قوف ماجنا هدش تسا .
رد نایم ناقفاوم لیلحت یتاقبط
، ود د ی د هاگ یلصا دوجو دراد . رد هاگدید تسخن هک یم ناوت نآ
ار ید د هاگ یراتخاس ای
ینیع دیمان
، رب نیا هتکن دیکأت یم دوش هک تیعقوم یتاقبط
، عبات راتخاس
،یداصتقا یعامتجا
و یکیژولوئدیا و
هب یلکروط صخاش یاه نلاک تسا . نیدب
،بیترت هکنیا دارفا
دوخ ار رد هچ هقبط یا هتسد یدنب یم
،دننک رب تیعقوم یتاقبط دارفا یریثأت درادن
، اما رد هاگدید
مود
، تینهذ و شرگن دارفا رد لیلحت یتاقبط مهم تسا . هب یترابع
، یارب صیخشت تاقبط
و تیمها
نآ یم ناوت هب یبایزرا دارفا زا هاگیاج یعامتجا و
تقا یداص ناش هعجارم درک (
،جوس 2000 ؛
،نسدا
2009 .) زناویا و نولم ( 2012 ) دندقتعم هک ۀقبط تجا یعام یارب مدرم تیمها دراد و دیاب نیب
یبایزرا دارفا زا قبط ۀ ناشدوخ و
خاش ص یاه نییعت دننک ۀ تاقبط زیامت ئاق ل دش . زا رظن دارفا
،هعماج تاقبط تیمها یدایز هب هژیو رد یبایتسد هب تصرف اه و کرحت یعامتجا دراد
.
« رتشیب دارفا
هعماج
، ۀقبط تجا یعام دوخ ار یم دنسانش و جیاتن تاعلاطم ناشن
یم دهد رتشیب دارفا زا هکنیا رد هچ
هقبط یا رارق دنراد
، هاگآ دنا و خ دو ار قلعتم هب قبط ۀ یصاخ یم دنناد
» (
،لیگرآ 1994 .) یسررب و
لیلحت شرگن دارفا هب هقبط
، عوضوم یمهم یارب هعلاطم هب رامش یم دور
؛ هکارچ یهاگآ دارفا زا ۀقبط
تجا یعام ناش
، ناشن دنهد ۀ دشر ییارگدرف و
نیعرد لاح تیمها موهفم هقبط تسا (
،کب 1992 ؛
،نوسفلاا 2003
)
؛ نیاربانب
، دارفا هعماج زا هاگیاج یتاقبط دوخ هاگآ دنتسه و زا لماوع و جیاتن
یداصتقا نآ
کرد یساسا دنراد ( دانسوس و
،ناراکمه 2013
.) مهم نیرت عبنم شرتسگ یهاگآ
یتاقبط و تخانش دارفا زا اگیاج ه یداصتقا و
یعامتجا ناش
، یرادیاپ و
دت ا و م تاقبط تسا
(
،تاکسا 2002 ؛ نسدا
، 2009 .)
رتشیب شهوژپ یاه ینتبم رب لیلحت یتاقبط
، دارفا هعماج ار ساسارب صخاش
یاه یداصتقا
هقبط یدنب هدرک دنا
، اما یبایزرا دارفا زا ۀقبط تجا یعام ناش عوضوم یمهم ا تس هک هب هژیو رد ناریا
رتمک هب نآ رپ د هتخا هدش تسا
؛ یارب
،لاثم نشور تسین هک ایآ صخاش یاه ی هک ناققحم یارب
هتسد یدنب دارفا هب راک یم دنرب
، اب تینهذ دارفا زا قبط ۀ دوخ ناش یناوخمه دراد
ای ریخ . یخرب
ناققحم
، یاهروتکاف ینهذ
و یهاگآ رفا ا د زا ۀقبط تجا یعام ناش ار مدقم رب یاهرایعم ینیع
دننام
لغش ای دمآرد یم دنناد ( اتیوگنا و
،نمزیر 1383 : 126 .) شهوژپ یاه طوبرم هب یسررب تینهذ و
شرگن دارفا تبسن هب هقبط
، اب نیا شسرپ زاغآ یم دوش هک دارفا دوخ ار رد مادک هقبط رارق
یم دنهد . شهوژپ اه ناشن یم دهد یط ود هد ۀ هتشذگ
، هب لیلد شیازفا یرباربان اه
، یهاگآ یتاقبط دارفا رتشیب
هدش تسا (
،نسدا 2009 .) نیارب ساسا
، یسررب آ یهاگ یتاقبط رد عماج ۀ ناریا زین ض یرور هب رظن
یم دسر . شسرپ رابرد ۀ یهاگآ یتاقبط رد
،هعماج هاگیاج دارفا رد راتخاس یتاقبط هعماج و ریثأت هقبط رد
هب تسد ندروآ تصرف اه
، یشخب زا یهاگآ یتاقبط تسا هک رد نیا شهوژپ هولاع رب نییبت نآ اه
، دنور
یتارییغت هک رد شیب زا کی هد ۀ هتشذگ
، رد یهاگآ زا ۀقبط تجا
،یعام شرگن هب لصاف ۀ یتاقبط و یرباربان
رد هعماج
، و ناکما کرحت یتاقبط رد نایم نایوجشناد هب
دوجو هدمآ تسا
، لیلحت یم دوش . شرگن و
تینهذ نایوجشناد هب
ناونع رشق لیصحت درک ۀ هعماج
، رد ۀراب ۀقبط تجا
،یعام یرباربان یتاقبط و ...
تیمها
یدایز دراد . رگا نایوجشناد هب
فاکش یتاقبط و ت کرح یتاقبط رد هعماج شرگن یفنم هتشاد
،دنشاب
دشر هدیدپ ییاه دننام
،ترجاهم ماجنا
نداد تیلاعف یاه یداصتقا موسرمریغ و
یتح ینوناقریغ
، یدیماان
زا حلاصا راتخاس
،یداصتقا نییاپ
ندمآ گنهرف راک و شلات و ...
نادنچ رود زا نهذ تسین . یم ناوت
یعدم دش نایوجشناد هب
ناونع یرشق هک تیفرظ لیدبت ندش هب ا رف اد
،صصختم
،رکفنشور هتخیهرف
و
هبخن ار دنراد
، هب باثم ۀ لماع لوحت یعامتجا لمع یم دننک . هب مه نی لیلد
، یهاگآ نارازگراک و
ناریدم
هعماج و نینچمه نارگشهوژپ و
ناملاع هزوح یاه فلتخم مولع یناسنا - یعامتجا زا شیارگ یاه یرکف
و یراتفر نایوجشناد
، مه زا رظن ییارجا و یدربراک و مه زا رظن یملع زئاح تیمها تسا . نیا شهوژپ
هب لابند تخانش شرگن یاه نایوجشناد هب
،هقبط یهاگآ
،یتاقبط ریثأت هقبط و ...
تسا هک مه زا رظن
یملع و مه رد تسایس یراذگ یم ناوت هب نآ هجوت رک د . ب د نی بیترت
، فادها نیا شهوژپ
، ندیسر هب
یلیلحت زا دراوم ریز تسا :
- نازیم یهاگآ نایوجشناد یناریا
زا ۀقبط تجا یعام دوخ
؛
- شرگن نایوجشناد هب
تیمها هقبط رد یبایتسد هب تصرف اه و عبانم
؛
- یراذگریثأت و
تیمها هقبط رد
،هتشذگ لاح و هدنیآ زا رظن نایوجشناد
؛
- نازیم قباطت صخاش اه و یاهرایعم یتاقبط
اب شرگن نایوجشناد هب
ۀقبط تجا یعام
؛
- یسررب شرگن نایوجشناد هب
فاکش یعامتجا رد
عماج ۀ ناریا .
شسرپ یاه شهوژپ
1 . ایآ نایوجشناد زا
ۀقبط تجا یعام دوخ و توافت یاه یتاقبط یهاگآ
؟دنراد
2 . زا رظن نایوجشناد
، فاکش نیب تاقبط یعامتجا رد
ناریا هنوگچ
؟تسا
3 . ایآ رتشیب نایوجشناد دوخ
ار قلعتم هب ۀقبط طسوتم یم
؟دنناد
4 . زا رظن نایوجشناد
، ایآ هقبط رب د یسرتس دارفا هب تصرف یاه یعامتجا و
یداصتقا ریثأت
؟دراد
5 . ساسارب شرگن
،نایوجشناد نازیم
تیمها هقبط رد هدنیآ شهاک یم دبای ای
؟ریخ
6 . ایآ صخاش هاگیاپ یداصتقا و
یعامتجا نایوجشناد
، اب شرگن و تینهذ نایوجشناد هب
هقبط
یناوخمه
؟دراد
7 . ایآ نایوجشناد سپ
زا نایاپ تلایصحت
، هب کرحت یعامتجا دیما
؟دنراد
ۀنیشیپ شهوژپ
1تاه ( 2007 ) رد شهوژپ
« هقبط هنوگچ هب ناونع یموهفم ماع هب راک یم دیآ
»،
ناشن داد اکیرمآ ی ی اه
اب هدافتسا زا موهفم هقبط تیوه دوخ ( لغش و تلایصحت )
ار نایب یم دننک . قباطم
،جیاتن نیب هقبط
رد نهذ دارفا و ییاهرایعم دننام
،دمآرد عون لغش و تلایصحت
، طابترا یوق دوجو دراد . نینچمه
دنور یراج رد اکیرمآ ناشن یم دهد هیرظن یاه هقبطاسپ یا هک لیلحت یعامتجا یانبمرب
هقبط ار در
یم
،دننک دربراک ینادنچ رادن ن د
؛ هکارچ هقبط رد یگدنز اکیرمآ ی ی اه تیمها رایسب دراد .
س و ج ( 2016 ) رد یسررب
« دوعص و لوزن لیلحت یتاقبط رد عماج ۀ ایناتیرب زا لاس 1950 ات
2016
» یم دسیون : رد نایم لاس یاه 1950 ات 2016 هس درکیور یتاقبط رد عماج ۀ ناتسلگنا
لباق دصر ندرک تسا هک زا تیمها هقبط تیاکح یم دنک . زا لاس 1950 ات لاس 1975 هک هب ناونع
درکیور هنانامرهق زا
نآ دای یم دوش
، هقبط زا یرظن ۀ سکرام و سلگنا ریثأت یم تفریذپ . هب داقتعا
نآ
،اه نارگراک لماع تارییغت یعامتجا دنتسه
. زا لاس 1975 ات لاس 2000
، لیلحت یتاقبط رد
ایناتیرب گنرمک دش
؛ هکارچ یمیهافم دننام
،دیفس درم و قبط ۀ رگراک یتعنص رد لکش هد ی هب عماج ۀ
ایناتیرب هب جیردت تیمها دوخ ار زا تسد داد . زا لاس 2000 هب نیا وس
، هب ریثأت زا ۀیرظن
،ویدروب
لیلحت اقبط یت هب هژیو لیلحت یتاقبط یگنهرف ایحا هدش تسا .
زناویا و نولم ( 2012 ) رد یشهوژپ ب ا ناونع ۀقبط تجا
،یعام
،تیوه یهاگآ و شرگن یاه
یسایس هب نیا هجیتن سر دی ن د هک تیوه یتاقبط رد عماج ۀ ایناتیرب هب روط هدرتسگ دوجو اد ر د
، اما
1. Hout
تینهذ دارفا و صخاش یاه یتاقبط اب رگیدکی م توافت تسا . هچرگا زا رظن صخاش اه و یاهرایعم
هقبط
، هورگ یکدنا زا دارفا رد لغاشم قبط ۀ اک ر رگ روضح دنراد
، رتشیب دارفا دوخ ار رد قبط ۀ رگراک
یاج یم دنهد . 47 دصرد زا یدارفا هک رد لغاشم یتیریدم و هفرح یا هقبط یدنب یم دنوش
، وخ د ار
قلعتم هب قبط ۀ رگراک یم نناد د . هب یلکروط
، 60 دصرد رفا ا د عماج ۀ ایناتیرب دوخ ار قلعتم هب قبط ۀ
رگراک یم دنناد و 40 دصرد هاگیاج یعامتجا دوخ
ار رد قبط ۀ طسوتم یم دنرادنپ . رد نیا نایم
،
ناسک ی هک دوخ ار رد قبط ۀ رگراک یاج یم دنهد
، رتشیب زا ریاس دارفا دندقتعم هک فاکش ی هدرتسگ
نیب تاقبط یعامتجا دوجو
دراد .
ا نسد ( 2009 ) اب یسررب یهاگآ یتاقبط رد دنلسیا هب نیا عمج یدنب سر ی د هک نلسیا د ی اه کرد
حضاو و یصخشم زا
تیعقوم یتاقبط
دوخ دنراد و طابترا ی یوق م یا ن هقبط زا رظن ینهذ و
صخاش اه ی یتاقبط زا هلمج دمآرد و تورث دوجو دراد . رتشیب یدنلسیا اه دوخ ار قلعتم هب ۀقبط
طسوتم یم دنناد . هب یلکروط
، دارفا زا یتیعقوم هک رد راتخاس یتاقبط هعماج
،دنراد
ًلاماک هاگآ دنا .
جوس و ناراکمه (
2013 ) رد یسررب
« لدم دیدج زا ۀقبط تجا یعام
» دندقتعم رد ههد یاه
هتشذگ
، لاغتشا و عون لغش یکی زا مهم نیرت صخاش اه یارب لیلحت یتاقبط هدوب تسا
؛ هب یروط هک
ناققحم هدمع نیرت زیامت ار نایم دارفا لوغشم هب راک رد لغاشم یلومعم زا کی وس و نلاغاش رد
س م ت یاه ریدم ی یت و هفرح یا زا یوس رگید لئاق دندوب
، اما لاحرد رضاح نیا صخاش اه یارب
لیلحت تاقبط یفاک تسین
، هکلب یاهدنیارف یعامتجا
و یگنهرف و
تینهذ و شرگن دارفا زین
تیمها یدایز ادیپ هدرک تسا .
یسررب شهوژپ یاه یجراخ ناشن یم دهد هک لیلحت یتاقبط هب لیلد شرتسگ رباربان
ی اه ایحا
هدش تسا و نینچمه یسررب
شرگن دارفا هب هاگیاج یتاقبط ناش تیمها ییازسب دراد . یخرب
شهوژپ اه رب قباطت صخاش یاه یتاقبط و تینهذ و شرگن یتاقبط دارفا هحص یم دنراذگ و یخرب
رگید نیا هجیتن ار هب تسد هداد دنا هک صخاش یاه هقبط یدنب هورگ یاه هعماج
، اب شرگن دارفا هب
هقبط ناش رد داضت تسا
؛ نیاربانب
، مزلا تسا شیپ زا ره
،زیچ شرگن دارفا هب هقبط ناش یسررب
وش د . شهوژپ ییاه هک اب عوضوم ۀقبط تجا یعام رد ناریا ماجنا هدش
،تسا هقبط ار اب یاهرایعم ینیع
دننام
،دمآرد عون لغش و تلایصحت هدیجنس
دنا و رتمک یشهوژپ یم
ناوت تفای هک یهاگآ و شرگن
دارفا هب هقبط ار یسررب هدرک دشاب . رد نیا نایم
، اهنت یشهوژپ هک
ات یدح تینهذ دارفا هب هقبط ار
یسررب هدرک تسا
، طوبرم هب یمساق و ناراکمه (
1389 ) تسا . ناققحم رد نیا شهوژپ اب ناونع
« تخانش ریثأت ۀقبط یعامتجا رب
شرگن تبسن هب نایرج ییارگون رد رهش ناهفصا
» هب نیا هجیتن
دندیسر هک روصت ینهذ دارفا زا قلعت یتاقبط دوخ
، اب هقبط یدنب و صخاش یاه ینیع یناوخمه
دراد . هولاع نیارب
، نتفرگرارق دارفا
رد تاقبط فلتخم
، رب شرگن هب ییارگون ریثأت راذگ تسا . زکرمت
نیا شهوژپ
، رب یهاگآ یتاقبط نایوجشناد
،یناریا داعبا و یاهدمایپ نآ
تسا هک زا تهج ناونع و
شسرپ یاه
،شهوژپ داعبا
یهاگآ
،یتاقبط تیمها و یراذگریثأت هقبط
رد نایم لسن
،دیدج نازیم
قباطت صخاش یاه ینیع و
،ینهذ ۀعماج یرامآ و علاطم ۀ یقیبطت نایم ود لسن نایوجشناد
، زا ریاس
شهوژپ اه زیامتم یم دوش .
بوچراچ یرظن
شهوژپ
هب روظنم کرد ۀقبط تجا یعام و تیمها نآ رد هعماج مزلا تسا هیرظن یاه هعماج یناسانش هک
نیا
موهفم ار هب راک هدرب
،دنا یسررب دوش . مهف ۀقبط تجا یعام رد عماج ۀ زورما
، شیب زا همه زا
هعماج یناسانش دننام
،سکرام ربو و ویدروب ریثأت یم دریذپ (
،بیارک 2002 .) زا رظن سکرام
، ۀقبط
تجا یعام هب طبار ۀ دارفا اب تیکلام رازبا دیلوت یمرب ددرگ . هب یترابع نازیم دمآرد و هاگیاج یلغش
،
صخاش مهم ی یارب هقبط یدنب هورگ اه رد عماج ۀ هیامرس یراد تسا . رازبا دیلوت موهفم یزکرم
سکرام یارب لیلحت قبط یتا رد هعماج
، هیامرس یراد تسا . نابحاص رازبا دیلوت ( یزاوژروب )
و
هورگ یاه نودب رازبا دیلوت ( ایراتلورپ ) ود قبط ۀ یلصا رد عماج ۀ هیامرس یراد هب رامش یم دنیآ . رد
ماظن هیامرس
،یراد هیامرس راد اب لرتنک رازبا دیلوت و لرتنک
،نارگراک قبط
ۀ رترب هب رامش یم دیآ
(
،کوک 2014 : 25 .) زا رظن
،سکرام رد
ماظن هیامرس یراد هورگ یاه نودب تیکلام رازبا دیلوت
،
یتردق یارب کرحت یتاقبط و هرهب یدنم زا تصرف یاه یگدنز دنرادن . رد نینچ یماظن
، هیامرس راد
هک شخب یکچوک زا هعماج
،تسا رتدنمتورث و
نارگراک هبزور زور رتریقف یم وش دن
؛ نیاربانب
، رد
یرظن ۀ سکرام
، صخاش یداصتقا (
،تیکلام دمآرد و هاگیاج یلغش رد طیحم راک ) مهم نیرت شقن ار
رد لیلحت یتاقبط دراد . یرظن ۀ سکرام درومرد هقبط زونه مه تیمها یدایز دراد
؛ هکارچ
نارگشهوژپ
، یارب لیلحت یتاقبط
، زا صخاش یداصتقا دننام
دمآرد و لغش هرهب یم دنرب
« . صخاش
هقبط یدنب دارفا و هورگ یاه یعامتجا
، ساسارب هس رایعم
،دمآرد لغش و تلایصحت تسا
» ( رناتنوم
،ناراکمه و 2000
؛ وئل و
،ناراکمه 2004
).
ساسارب هچنآ نایب دش
، زا رظن کرام س
، ۀقبط تجا یعام
هب راتخاس یداصتقا و
یعامتجا هعماج
طوبرم تسا .
لیلحت ربو زا ۀقبط تجا یعام
، رتمک هب راتخاس یداصتقا هتسباو
تسا و رتشیب هب راکفا و
شرگن یاه دارفا هعماج یمرب ددرگ (
،کوک 2014 : 26 .) ربو هس موهفم
،هقبط هورگ یاه یتلزنم و
بزح ار هس ءزج طبترم اب یرباربان یم دناد هک رد نیا نایم
، هقبط زا رظن یداصتقا شیب
زا ره
یزیچ هتسباو هب رازاب تسا . هب یترابع تیعضو
،رازاب قبط ۀ یداصتقا ار
نییعت یم دنک . یدارفا هک
،ییاراد
،تیکلام تیحلاص و
یتراهم دنراد هک رد رازاب تیعضو یبسانم دراد
، رد ۀقبط تجا یعام
یرتلااب رارق یم ریگ دن (
،ربو 1978 : 928 .) ربو رد فیرعت ۀقبط تجا یعام
، هب نتشاد تصرف یاه
ییایوپ و کرحت یتاقبط رد نایم کی لسن ای لسن اه هراشا یم دنک . نیارب
،ساسا قبط ۀ یداصتقا زا
رظنم تیعضو رازاب و ۀقبط تجا یعام زا رظنم کرحت و ییایوپ یعامتجا فیرعت
یم دوش . ربو ط تاقب
یعامتجا ار
هتسب یمن ناد د و دقتعم تسا اب بسک تراهم اه و صصخت یاه دنسپرازاب
، ناکما
کرحت یتاقبط دوجو دراد .
زا رظن ربو
، هقبط هب یانعم عامتجا تسین . دارفا هقبط هب تردن رانک مه روضح ادیپ یم دننک .
نینچمه زا
هاگدید یو
، شنک یعمج و تیوه کرتشم
، رتشیب رد نایم هورگ یاه یتلزنم لکش
یم دریگ و هن رد نایم یاضعا هقبط . یاضعا هورگ یتلزنم
، زا عضوم کرتشم و زا توافت نایم
هورگ اه هاگآ دنتسه . نیارب ساسا
، راختفا و تفارش یتلزنم
، هشیمه رب هلصاف و راصحنا زا ریاس
هورگ اه راوتسا تسا . هورگ یاه یتلزنم
، زیامت دوخ ار اب یوریپ ا ز کبس توافتم یگدنز ناشن
یم دنهد . زا رظن ربو
، رگا عماوج رد نایرج ینوگرگد یاه باتشرپ یداصتقا و
ینف
،دنشاب تاقبط
نییعت دننک ۀ شنک یاه دارفا هاوخ د دوب
، اما رد یطیارش هک
رد هعماج ینوگرگد یاه ریگمشچ
یداصتقا و
ینف ینادنچ دوجو ن هتشاد دشاب
، هورگ یاه لزنم ت ی دومن یرتشیب یم دبای
؛ نیاربانب
، رد
هرود یاه تلاوحت یداصتقا
و ینف
، تاقبط نییعت هدننک دنهاوخ دوب (
،ربو 1968 : 938 .) اب دوجو
نیا
،
« یتقو یاضعا کی هقبط زا تیوه کرتشم دوخ اب یاضعا ریاس تاقبط هاگآ ی یم بای
،دن هب
هورگ م یتلزن لیدبت یم دنوش
» (
،نسدا 2009 ).
نیارب
،ساسا ربو زا کی وس رب صخاش یاه یداصتقا و
ینیع تاقبط دیکأت یم دنک و زا یوس
رگید شرگن دارفا ار رظنرد یم دریگ . یم ناوت نیا هنوگ هجیتن یریگ درک هک ربو رد فیرعت هقبط
، رب
ودره دعب ینیع و ینهذ دیکأت دراد
« . زا رظن یو
، عفانم یدام زا تیعضو یتاقبط لکش یم ریگ ن د و
یاضعا کی هقبط
، اب یهاگآ زا تیعضو یتاقبط
،دوخ دننام هورگ یتلزنم شرگن و راتفر یصخشم
زا دوخ زورب یم دنهد
» (
،تیار 2002 .) رد یرظن ۀ ربو یم ناوت نیب تینهذ و یهاگآ دارفا زا هقبط زا
کی وس و صخاش یاه ینیع هقبط زا یوس رگید
، ر طبا ۀ تبثم و یوق رارقرب درک (
،نسدا 2009 .)
کب زین دقتعم تسا نیب صخاش یاه ینیع و تینهذ دارفا هطبار دوجو دراد (
،کب 1992 ) .
نیارب ساسا
، زا یرظن ۀ ربو یم ناوت بلاطم ریز ار جارختسا درک
:
- دارفا زا هاگیاج یتاقبط دوخ هاگآ دنتسه
؛
- رد عماج ۀ
،رباربان تاقبط تیمها نییعت هدننک یا رد شنک یاه دارفا دنراد و تحت ریثأت
،یرباربان یهاگآ
یتاقبط داجیا یم دوش
؛ نیاربانب
، رد عماج ۀ
،رباربان دارفا هب یرباربان تاقبط
یعامتجا یهاگآ
دنراد
؛
- نیب صخاش یاه ینیع تاقبط و تینهذ دارفا زا ۀقبط تجا یعام ناش یناوخمه دوجو
دراد .
زا رظن ربو
، اب بسک تراهم
،اه صصخت اه و یگتسیاش یاه
دنسپرازاب
، ناکما کرحت یتاقبط
یارب دارفا دوجو دراد . یم ناوت نیا هنوگ نایب درک هک نایوجشناد دنراودیما
سپ زا نایاپ لیصحت و
لوغشم هب ندشراک
، رد ۀقبط تجا یعام یرتلااب رارق دنریگب . هب یترابع نایوجشناد هب
کرحت یتاقبط
سپ زا نایاپ لیصحت و لغاش ندش دیما دنراد .
رتشیب دارفا رد عماوج فلتخم
، دوخ ار رد ۀقبط طسوتم یاج یم دنهد (
،نسدا 2009 ).
رب نیمه
ساسا
، رد لیلحت یتاقبط زا ۀیرظن هورگ یاه عجرم زین هدافتسا یم دوش . ساسارب ۀیرظن هورگ عجرم
،
دارفا لیامت دنراد دوخ ار رد یتیعقوم
ًاتبسن بوخ هک اب هورگ عجرم نآ اه نوگمه
،تسا رارق دنهد .
نیا عوضوم یارب دارفا ودره قبط ۀ اپ ی نی و لااب قدص یم دنک . زناویا و یلک ( 2004 : 4 ) دندقتعم رد
عماج ۀ دیدج
، دارفا هقلاع دندنم دوخ ار هب احل ظ یراتخاس اب
هورگ یاه عجرم سیاقم ه دننک . هب یترابع
تینهذ دارفا زا ۀقبط تجا یعام ناش زا هورگ یاه عجرم ریثأت یم دریذپ . سدا ن ( 2009 ) و جوس
( 2000 ) ساسارب هداد یاه یبرجت هب نیا هاگدید دندیسر هک رد عماج ۀ دیدج
، دارفا فرص رظن زا
دمآرد و ریاس صخاش یاه یداصتقا
، ناشدوخ ار رد هاگیاج طسوتم یاج یم دنهد .
شور یسانش شهوژپ
نیا شهوژپ زا عون لیلحت هیوناث تسا هک رد
،نآ کی قحت قی یارب راب مود هعلاطم ن یم وش د . علاطم ۀ
وناث
،هی هداد اه ار هب روط قتسم می دیلوت یمن دنک و هب اج ی نآ
، هب هیزجت لحت و لی هعومجم یا زا
تاعلاطم هیلوا
م ی دزادرپ هداد . اه ی مود تسد ای
لحت لی وناث
،هی هداد اه ی صاخ ی دصق هب هک دنتسه
عمج روآ ی لک تاعلاطا ی
عمج تی کی ( روشک ای گرزب شخب ی
عمج زا تی کی هورگ زا )هعماج
، ای
ارب ی ژورپ ۀ شهوژپ ی صاخ ی روآدرگ ی هدش .دنا هداد ییاه هک رد نیا قیقحت هب راک هتفرگ هدش
،دنا زا
ود حرط شرگن اه و راتفر نایوجشناد هاگشناد
یاه تحت ششوپ ترازو مولع ( 1382 و 1394 )
جارختسا هدش
دنا . نیا شهوژپ هب ۀلیسو دکشهوژپ ۀ
تاعلاطم یگنهرف
و یعامتجا ترازو
،مولع
تاقیقحت و
یروانف ماجنا هتفرگ تسا .
حرط یلم شرگن اه و راتفر نایوجشناد
، نونکات رد ود جوم رد لاس یاه 1382 و 1394 ارجا
دش ه تسا . عمج ی ت یرامآ نیا حرط
، وجشناد ی نا هاگشناد یاه یتلود تحت ششوپ ترازو مولع
تاقیقحت و
یروانف دنتسه . نایوجشناد هاگشناد
یاه مایپ
،رون یملع -
،یدربراک هاگشناد
یاه تحت
ششوپ ترازو
،تشادهب نامرد
و شزومآ
،یکشزپ نایوجشناد
هاگشناد یاه یتلودریغ و
ارم ک ز
یهاگشنادریغ شزومآ
لاع ی ( هدکشزومآ اه
، ارم ک ز شهوژپ ی
، تاسسؤم
، عمتجم اه و ...
) رد ودره
جوم
، جراخ زا تیعمج یرامآ نیا شهوژپ دندوب .
عمج ی ت ا ی ن هعلاطم رد جوم
،لوا وجشناد ی نا لغاش هب صحت ی ل رد لاس صحت یل ی 1380 - 1381
رد عطاقم فلتخم صحت یل ی رد 57 هاگشناد ( دودح 350،000 وجشناد
) و رد جوم مود وجشناد ی نا
لغاش هب صحت ی ل رد لاس صحت یل ی 1393 - 1394 رد 86 هاگشناد ( 622،142 وجشناد
) دندوب . ارب ی
هنومن گ ی ر ی هب شور فداصت ی
،هداس ساسارب لومرف نارکوک اب تاضورفم فراعتم
( تقد یلامتحا
05 / 0
، سنایراو (
p(1-p)
) 25 / 0 و لامتحا اطخ ی 5 دصرد ) ددع 383 ب ه تسد یم دیآ . نینچمه اب
هجوت هب فده شهوژپ ینبم رب سیاقم ۀ نایوجشناد هاگشناد
یاه رهش نارهت اب نایوجشناد ریاس
هاگشناد اه
، یم ناوت د ر مادکره زا نیا ود هشوخ
، مجح نومن ۀ 383 رفن ار رظنرد تفرگ
؛ نیاربانب
، اب
ای ن مجح
،هنومن زادنا ۀ هنومن اه ی عرف ی ی ا هشوخ اه ( زادنا ۀ هنومن رد تاقبط فلتخم وجشناد ی نا و
هاگشناد اه ) ک رتم زا دح لباق لوبق دهاوخ دوب و رد لمع من ی ناوت اب تقد لامتحا ی و حطس مطا ی نان
لباق لوبق
، اتن ی ج هب تسد هدمآ ارب ی هورگ یاه عرف ی ( هورگ یاه نس ی
، سنج ی
، دمآرد ی
، هتشر ا ی
،
عطقم صحت یل ی
، رهش ی - اتسور یی و ...
) عمج ی ت دروم هعلاطم ار ذپ ی تفر و نآ اه ار اب مه اقم ی هس
ک در
؛ نیاربانب
، یارب ناکما ریذپ ندوب سیاقم ۀ هورگ یاه یعرف
، مجح هنومن 1500 رفن رظنرد هتفرگ
دش . یلع مغر نیا عوضوم
، رد جوم مود ب ه لیلد یراکمه ندرکن یخرب زا هاگشناد یاه هنومن
( هاگشناد زیربت و هاگشناد دیهش یتشهب ) دادعت دارفا هنومن رد تیاهن هب 1286 رفن دیسر .
شور هنومن یرادرب رد ا ی ن هعلاطم
، هشوخ یا هلحرمود یا هب شور دوبPPS
. ارب ی باختنا دارفا
هنومن
، هب تروص ز ی ر لمع دش :
ادتبا هاگشناد یاه تحت ششوپ ترازو مولع ( رد جوم لوا 57 هاگشناد و رد جوم مود 86
هاگشناد ) هب ود هورگ ی ا ۀشوخ لصا ی
، ی نع ی هاگشناد یاه نارهت و هاگشناد یاه ناتسرهش اه سقت ی م
دندش .
دادعت هشوخ یاه عرف ی ( هاگشناد اه ) 20 رظنرد هتفرگ دش و ا ی ن دادعت
، بسانتم اب تبسن
عمج ی ت وجشناد یی رد ود ۀشوخ لصا ی ( هاگشناد یاه نارهت و هاگشناد یاه ناتسرهش اه )
قباطم لودج 1 هب ا ی ن ود هشوخ صاصتخا ی
تفا .
لودج 1 . دادعت و تبسن هاگشناد اه رد عمج ی ت و هنومن هب فت کیک لحم هاگشناد
لاس لحم هاگشناد دادعت دصرد عمج ی ت دصرد دادعت هاگشناد اه رد هنومن مجح هنومن ۀلصاف
هنومن
*یریگ
1382 نارهت
16 28 104،728 35
7 700
14،961
ناتسرهش اه 41 72 194،390 65
13 800
14،953
عمج 57
100 299،118 100
20 1500
-
1394 نارهت
12 14 150،110 24
5 500
30،022
ناتسرهش اه 74 86 472،032 76
15 1000
31،469
عمج 86
100 622،142 100
20 1500
-
* رد شور یپ یپ
،سا ۀلصاف هنومن گ ی ر ی زا سقت ی م عمج ی ت رب دادعت هشوخ اه هب تسد م ی آ ی د و انبم ی باختنا هشوخ اه م ی دوش .
ماجنارس ارب
ی کی ۀنومن 1500
،هرفن دارفا هنومن رد ره هاگشناد بسانتم اب مجح ره هشوخ
( عمج ی ت وجشناد ی نا رد نآ لاس ) هب شور فداصت ی هداس باختنا دندش . ارب ی باختنا فداصت ی
،هداس تسرهف وجشناد ی نا ره هاگشناد هرامش یراذگ دش و دادعا فداصت ی دروم ن ی زا اب هدافتسا زا
مانرب ۀ باختنا SPSS
و اب تسرهف تقباطم هداد دش
1. سپس نایوگخساپ همانشسرپ
اه ار لیمکت
ندرک د . نایاش رکذ تسا هک رد نیا ود شیامیپ
، یثحابم دننام ییاور و ییایاپ و ریاس تاظحلام
یشور هب تقد ماجنا هدش تسا
2.
یاهریغتم قیقحت
رد ود یشیامیپ هک
نیا هلاقم ساسارب هداد یاه نآ میظنت هدش
،تسا شسرپ یاه ددعتم یشرگن
ۀرابرد هقبط و تیمها نآ دوجو دراد ( ر . ک : جارس هداز و
،ناراکمه 1382
و 1394 ).
نیا شسرپ اه
هب یتاعوضوم دننام
نازیم یهاگآ نایوجشناد زا
ۀقبط تجا یعام
،ناش تیمها هقبط رد یبایتسد هب
عبانم و تصرف
،اه اربان رب ی نیب تاقبط یعامتجا و
دیما هب کرحت یعامتجا طوبرم
یم دنوش .
لیلحت هداد اه
رد جوم لوا شیامیپ
، دودح 43 دصرد نایوگخساپ نز
و 57 دصرد درم دندوب . رد جوم مود
،
دصرد نانز شیازفا تفای و هب 51 دصرد دیسر .
1 . ضرف ام نیا تسا هک رد کی باختنا
،یفداصت عونت
،یتیسنج هتشر
،یا هدکشناد یا و یلاس نایوججشناد کجی هاگجشناد رد هجنومن سکعنجم
یم
؛دوش
،نیاربانب درومرد نیا
،تافص هب هنومن یریگ بسانتم اب تیعمج - هک راک هنومن یرادرب ار هدیچیپ یم دنک - یزاین تسین .
2 . یارب علاطا زا ثحابم یشور ود
،شیامیپ ر :ک.
جارس هداز و ناراکمه ( 1382 و 1394 )
، شیامیپ شرگن اه و راتفر نایوجشناد .
دودح 11 ( شیامیپ لوا جوم رد نایوگخساپ زا دصرد 1381
و درجم ) 89
دصرد نآ اه لهأتم
دندوب جوم رد . هب لهأتم دارفا دادعت ،مود
17 .تفای شیازفا دصرد
لودج 2 . سنج نایوگخساپ هب
کیکفت لاس ارجا لک لاس
1382 1394
دادعت نز 617
655 1272
دصرد 6
/ 42 3
/ 51 6
/ 46
دادعت درم 833
622 1455
دصرد 4
/ 57 7
/ 48 4
/ 53
دادعت لک 1450
1277 2727
دصرد 100
100 100
لودج 3 . تیعضو لهأت نایوگخساپ هب
کیکفت لاس ارجا لک لاس
1382 1394
لهأتم دادعت
148 214
362
دصرد 8
/ 10 3
/ 17 9
/ 13
دادعت درجم 1217
1022 2239
دصرد 2
/ 89 7
/ 82 1
/ 86
دادعت لک 1365
1236 2601
دصرد 100
100 100
رد ودره جوم شیامیپ
، ب رتشی وگخساپ نای سراف دنتسه ( 65 و لوا جوم رد دصرد 56
دصرد
)مود جوم رد و
دودح 16 ات 17 وگخساپ دصرد نای
کرت جوم ودره رد دنتسه
. هد نومن دصرد ۀ
سررب دروم ی
هب ریاس موق تی اه صاصتخا هتفای
تسا .
38 وگخساپ دصرد نای
و لوا جوم رد 20
نآ دصرد نس هورگ رد مود جوم رد اه ی
17 - 20 رارق لاس
ن دودح .دنتشاد یمی
وگخساپ زا نای
نس هورگ رد ،جوم ودره رد ی
21 - 24 .دندوب لاس دصرد
نایوگخساپ
رد هورگ ینس 25 لاس و
،رتلااب زا دودح 12 دصرد رد جوم لوا هب 32 دصرد رد جوم مود شیازفا ادیپ
هدرک تسا . نیگنایم نس نایوگخساپ رد
جوم لوا 7 / 21 لاس و رد جوم مود 6 / 23 لاس تسا .
لودج 4 . تیموق نایوگخساپ هب
کیکفت لاس ارجا عمج لاس
1382 1394
دادعت سراف 899
690 1589
دصرد 6
/ 46 7
/ 55 4
/ 60
دادعت کرت 222
209 431
دصرد 9
/ 15 9
/ 16 4
/ 16
دادعت رل 88
103 191
دصرد 3
/ 6 3
/ 8 3
/ 7
دادعت درک 131
69 200
دصرد 4
/ 9 6
/ 5 6
/ 7
دادعت برع 18
27 45
دصرد 3
/ 1 2
/ 2 7
/ 1
دادعت چولب 14
25 39
دصرد 0
/ 1 0
/ 2 5
/ 1
نمکرت دادعت
9 15
24
دصرد 6
/ 0 2
/ 1 9
/ 0
دادعت ریاس 11
101 112
دصرد 8
/ 0 2
/ 8 3
/ 4
دادعت عمج 1392
1239 2631
دصرد 100
100 100
لودج 5 . نس نایوگخساپ هب
کیکفت لاس ارجا
لاس نس
لک 1394 1382
17 - دادعت 20
548 253
801
دصرد 0
/ 38 7
/ 19 4
/ 29
21 - دادعت 24
725 626
1351
دصرد 2
/ 50 7
/ 48 5
/ 49
25 دادعت +
170 407
577
دصرد 8
/ 11 6
/ 31 1
/ 21
دادعت لک 1443
1286 2729
دصرد 100
100 100
لودج 6 . لحم هاگشناد هب کیکفت لاس ارجا لک لاس
1382 1394
نارهت دادعت
686 444
1130
دصرد 1
/ 45 5
/ 34 3
/ 40
ناتسرهش دادعت
835 842
1677
دصرد 9
/ 54 5
/ 65 7
/ 59
دادعت لک 1521
1286 2807
دصرد 100
100 100
لودج 7 . یهاگآ یتاقبط نایوجشناد رد
لاس 1382 و لاس 1394
تلااؤس تاقبط
خساپ اه لاس
لاس 1382 1394 حطس
یرادانعم
امش دوخ ار قلعتم هب
مادک ۀقبط یعامتجا
یم
؟دیناد ۀقبط
دادعت لااب 44
24
دصرد 1
/ 3 9
/ 1
ۀقبط طسوتم دادعت
1250 1075
دصرد 3
/ 89 6
/ 86
ۀقبط نییاپ دادعت
105 143
دصرد 5
/ 7 5
/ 11
هب رظن امش مدرم ردقچ
زا توافت یتاقبط یهاگآ
؟دنراد
ًلاماک هاگآ
دنتسه دادعت
637 517
731 / 9
=
χ2
027 / 0 Sig=
دصرد 6
/ 46 7
/ 40
ات یدح هاگآ
دنتسه دادعت
615 566
دصرد 6
/ 42 5
/ 44
نادنچ هاگآ
دنتسین دادعت
145 161
دصرد 10
7 / 12
ًلاصا هاگآ
دنتسین دادعت
11 27
دصرد 8
/ 0 1
/ 2
لوا جوم رد 45
مود جوم رد و دصرد 5
/ 34 رد نایوگخساپ دصرد هاگشناد
اه لوغشم نارهت ی
لیصحت دندوب رد لیصحت هب لغاش نایوجشناد دصرد . هاگشناد
اه ریاس رد رقتسم ی هاگشناد
اه زا ،
55 هب دصرد 5
/ 65 .تفای شیازفا دصرد
یارب لاس شیامیپ رد شسرپ ود ،نایوجشناد یتاقبط یهاگآ لیلحت 1382
لاس و 1394 حرطم
ترابع هک دش
:زا دنا
