تحلیل انتقادی هدف‌های اقتصادی برنامه‌های توسعه در ایران (قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی)

(1)

لیلحت یداقتنا فده

یاه یداصتقا همانرب

یاه هعسوت رد ناریا

( لبق و دعب زا یزوریپ بلاقنا

یملاسا )

سابع برع رازام

1

ورسخ یدمحمرون

2

خیرات تفایرد : 11 / 81 / 49 خیرات

شریذپ : 08 / 81 / 49

دیکچ ه

رد لیلحت

،یداقتنا هبنج یاه نوگانوگ کی عوضوم

، زا هاگدید نامتفگ یاه جیار هعماج یسررب

یم وش د . رد نیا

،هلاقم لیلحت یداقتنا فده یاه یداصتقا همانرب یاه هعسوت رد ناریا ( لبق و دعب زا

یزوریپ بلاقنا یملاسا ) رظندم رارق یم دریگ و لاقم ه ه ا و شهوژپ یاه فلتخم یسررب یم وش د .

قباطم جیاتن

، نامتفگ یاه یداقتنا

، زا هاگدید یاه صاخ و فلتخم

،یداصتقا

،یعامتجا یسایس و

یگنهرف هب همانرب اه و فادها نآ هجوت هتشاد دنا

؛

،نیاربانب رب فادها یداصتقا همانرب یاه هعسوت

،

ریثأت ه ا ی

،تبثم مهبم و یتح ضقانتم داجیا هدرک ا دن

؛ ب ه یروط هک کیدزن هب یس موهفم رد همانرب یاه

هعسوت داجیا هدش تسا هک یگمه رد یاتسار فده همانرب اه تسه دن

، اما تکن ۀ رایسب مهم هکنآ

رد تیاهن

، اهنت ود دروم زا نیا فادها یس هناگ

، ینعی فادها یمک دنچ ریغتم نلاک و فادها یمک

شخب هدیجنس هدش دنا . نیا بلطم

، یب ا رث ندوب تشیب ر نامتفگ یاه هعماج رب فادها یداصتقا

همانرب یاه هعسوت ار ناشن یم دهد . هتبلا دیاب هجوت تشاد هک مهم نیرت فده همانرب یاه هعسوت ینعی

نامه ترابع

« هعسوت

» رد ماظن همانرب یزیر ناریا اب تیفافش فیرعت هدشن تسا

؛

،نیاربانب مهم نیرت

هجیتن نیا تسا هک دیاب هعسوت و همانرب یاه عسوت ۀ روشک اب تقد یملع

، فیرعت و رد دروم نآ اه

عامجا یملع لصاح دوش . جیتن ۀ یدعب نیا تسا هک چیه هنوگ هیرظن و بتکم یملع یصاخ رد

داصتقا روشک مکاح هدوبن تسا ات فادها یداصتقا همانرب یاه هعسوت اب نآ فیرعت دنوش . رد نینچ

ییاضف

، اهنت عبانم تلود و مدرم یارب عفر ییاسران اه و تلاکشم روشک و نامرآ و یاهوزرآ

راتخاس یسایس و هتبلا نودب هجوت هب کی یرظن ۀ یملع و دربهار دروم رظن نآ فرص هدش دنا و رد

لمع تیقفوم ینادنچ لصاح هدشن تسا .

هژاو یاه یدیلک : بیسآ یسانش

، همانرب یزیر

،هعسوت لیلحت یداقتنا

، نامتفگ یداقتنا .

1 . رایشناد هورگ

،داصتقا دکشناد ة مولع یداصتقا و یسایس هاگشناد دیهش یتشهب ( دنسیون ة لوئسم ) ab_arabmazar@sbu.ac.ir،

2 . سانشراک دشرا نامزاس تیریدم و همانرب یزیر و یوجشناد رتکد ی هاگشناد دازآ یملاسا noormohamadi2004@yahoo.com،

(2)

همدقم و نایب هلئسم

ک نتشاد اب ام روش رق

ی ب هب داتفه لاس برجت ۀ همانرب ر ی ز ی ( 1022 - 1040 ) ءزج لوا ی ن روشک اه ی

اراد ی همانرب ر ی ز ی تسا ناهج رد هعسوت

، اما لع ی مغر ا ی ن اج ی هاگ و

،هقباس هن طقف هب فده یاه

فراعتم دشر و ۀعسوت داصتقا ی تسد ن ی هتفا

، لب ک ه تلاکشم ناوارف

یرگید زین داجیا هدش تسا

؛

هب هنوگ یا هک

،یهورگ دوجو

همانرب یاه هعسوت ار هب یلکروط یرورض

یمن دنناد . هتبلا صصختم ا ن

یارب هب هجیتن ندیسرن همانرب یاه ۀعسوت روشک لیلاد یفلتخم هئارا هدرک دنا هک یکی زا نآ اه

، لاکشا

رد نیودت فادها ای یب داقتعا ی هب نآ اه نایب هدش تسا . یکی زا شور ییاه هک ام ار هب لیلاد نییعت

فادها و ققحت نتفاین نآ اه نومنهر یم

،دزاس شور لیلحت یداقتنا تسا . رد شور لیلحت

،یداقتنا

هبنج یاه نوگانوگ کی

عوضوم زا هاگدید نامتفگ یاه جیار هعماج یسررب یم وش د . اب تخانش و

یسررب طیارش ینامز نیودت و یارجا همانرب اه یم ناوت هب لیلاد نییعت فادها و ققحت نتفاین نآ اه

یپ درب

؛

،نیاربانب رد نیا هلاقم

، هب لابند لیلحت یداقتنا فده یاه یداصتقا همانرب

یاه هعسوت رد

ناریا ( لبق و دعب زا یزوریپ بلاقنا یملاسا ) میتسه ات زا قیرط نآ

، ریثأت هاگدید یاه فلتخم رب نیا

فادها ار ییاسانش ک

ن می .

ناریا نیلوا روشک ناهج تسا هک همانرب یزیر هعسوت هتشاد تسا

، اما یلع مغر شیب زا داتفه

لاس برجت ۀ همانرب یزیر و شلات ناوارف یورین یناسنا و فرص عبانم یدام لباق هجوت

، یرایسب زا

ادها ف یداصتقا نیا

همانرب اه ققحم هدشن تسا . زا یوس رگید

، تلاکشم یدیدج

زین رد روشک

داجیا هدش و یراذگفده دیدج

همانرب اه ارب ی لح لصفو نآ اه زین تیقفوم لباق هجوت ی هتشادن

تسا

؛

،نیاربانب شسرپ یاه یددعتم رد دروم تلع نیا هلئسم حرطم هدش تسا . رد نیا هلاقم

، اب

هدافتسا زا شور لیلحت یداقتنا

، فده یاه یداصتقا همانرب

یاه ۀعسوت روشک یسررب یم وش د .

شور لیلحت یداقتنا

، اب هجوت هب دانسا

، یاهدرکیور فلتخم

عوضوم ار نییبت یم دنک . هب ترابع

گید ر

، لماوع و طیارش فلتخم

،یداصتقا

،یعامتجا یسایس

و یگنهرف ار اب هجوت هب یاهدقن

ماجنا هدش

، یسررب و رثا نآ رب عوضوم ار ییاسانش و

لیلحت یم دنک .

مهم نیرت فده یداصتقا همانرب

یاه

،هعسوت دشر و ۀعسوت یروهمج یملاسا

ناریا تسا

؛

،نیاربانب زا یاهدرواتسد نیا

شهوژپ یم ناوت تهجرد ققحت مهم نیرت فادها روشک ماگ تشادرب .

سپ زا دودح داتفه لاس همانرب یزیر

، زونه رد دروم وحن ة نییعت و یریگیپ و یبایزرا ادها ف

همانرب یاه

،هعسوت قافو یملع و یتح یمومع دوجو درادن

؛

،نیاربانب نیا شهوژپ اب یسررب و

تخانش للع نیا شم تلاک

، رد ققحت رتهب و یب تش ر فادها یداصتقا همانرب

یاه هعسوت رثؤم تسا و

هب دشر و ۀعسوت عیرس رت روشک کمک یم ک ن د .

(3)

فیراعت و

شور یسانش

ترابع لیلحت یداقتنا ای لیلحت یداقتنا نامتفگ

، یحلاطصا تسا

هک بلغا رد شهوژپ یاه

هعماج یتخانش ب ه راک یم ر دو . شهوژپ یاه یداقتنا ای ینامتفگ

، زا هزوح یاه فلتخم ی هب دقن عوضوم

یم دنزادرپ (

،یلضاف 1010 : 1۸ .) هتبلا یم ناوت زا لیلحت قتنا ا ید

، بسانتم اب شهوژپ یاه یداصتقا

زین هدافتسا رک د . لیلحت یداقتنا

، هب یعون لماوع تقو رثؤم رب دقن عوضوم شهوژپ ار رظندم رارق

یم دهد . لیلحت قتنا یدا دیاب هب مه ۀ لئاسم

،یداصتقا

،یعامتجا یگنهرف

و یسایس رثؤم رب دقن

عوضوم قیقحت دزادرپب ات دناوتب عوضوم قحت قی ار هن طقف زا کی هیواز

، هکلب زا مه ۀ ایاوز و هب روط

عماج

، هب هژیو رد نامز دروم رظن یسررب دنک

؛ یارب لاثم

، رد لیلحت یداقتنا همانرب یاه بق ل زا

بلاقنا یملاسا

، هچنانچ شقن لماع یجراخ و طبار ۀ تلود ناریا اب نآ اه ظاحل

،دوشن یمن ناوت

یلیلحت ینتبم رب تیعقاو هئارا درک و

،نیاربانب تخانش صقان و یتح یهابتشا تروص یم دریگ . ای

رگا رد همانرب یاه دعب زا بلاقنا یملاسا

، هب شلات یاه تروص هتفرگ یارب اکتا رب ناوت یلخاد

هجوت وشن د

، لیلحت اه صقان دهاوخ دوب

؛ نیاربانب

، لیلحت یداقتنا نامه هنوگ هک زا ناونع نآ

یمرب دیآ

، هب ۀمه لماوع رثؤم رب عوضوم قیقحت یم دزادرپ .

رد شهوژپ یاه یداقتنا ای ینامتفگ رد لخاد زوح ة هعماج یتخانش دیاش میسقت یدنب ییاه دننام :

1 . حطس لیلحت ( درخ و نلاک )

، 2 . رود ای کیدزن ندش هب لیلحت و 0 . عون شهوژپ (

،یبرجت یرظن -

یفسلف ) (

،یلضاف 1010 : 1۸ ) تیافک دنک

، اما رد زوح ة ملع داصتقا دیاب هب ریاس لماوع

،یعامتجا

یسایس و یگنهرف رد لیلحت یداقتنا زین هجوت تشاد

؛ اریز لیلحت یداقتنا نامتفگ

، یتیلاعف تسا هک

لصاح یعاسم کرتشم هتشر یاه فلتخم مولع یناسنا و یعامتجا تسا

(

،یلضاف 1010 : 11 ).

هچرگا لیلحت یداقتنا نامتفگ

، هیرظن یا مجسنم اب هعومجم یا زا یاهرازبا نشور و فیرعت هدش

تسین (

،یلضاف 1010 : 19 )

، ب ا هدافتسا زا شور یسانش لیلحت نامتفگ هعماج یتخانش زا هلمج

،فلاکرف یم

ناوت داعبا لیلحت نامتفگ یداصتقا ار

هب لکش ریز نایب درک .

(4)

لدم ۱ . داعبا لیلحت یداقتنا نامتفگ همانرب یاه هعسوت هتفرگرب زا ةیرظن فلاکرف

فادها یداصتقا همانرب

یاه هعسوت

۱ . شیادیپ همانرب یزیر

ات لاس اه ی ۀیلوا دعب گنج زا ناهج

ی مود ی نع ی لاس اه ی 149۸ - 1491

، ساسارب رظن ه ا ی لوا ی ۀ

بتکم داصتقا سلاک ی ک ماظن امرس ی ه راد ی

، تلاخد تلود رد داصتقا و رازاب دودرم و تلاخد نآ ی ا

ۀیلام مومع ی

، دودحم هب زه ی هن اه ی مأت ی ن نما ی ت لخاد ی و جراخ ی دوب . سکعرب

، ماظن نومک ی تس ی

، هب

تلاخد لماک و همانرب یزیر دش ة تلود رد داصتقا هب یاج راکوزاس رازاب داقتعا تشاد

؛ هب یروط هک ات

شیپ زا ئارا ۀ رظن ی ه ه ا ی ناج م ی دران ک ی زن ( رد دودح لاس اه ی 1498 )

، ره صخش ی هک زا همانرب ر ی ز ی

تبحص م ی درک

، هتسباو هب هاگودرا نومک ی مس دوب ی ا هتشادنپ م ی دش

، اما دعب زا گنج ناهج ی مود

،

م ثأت ر زا هاگدید یاه ک ی

،زن د ی هاگد تلاخد تلود اه رد داصتقا و هب عبت نآ تلود اه ی لاحرد هعسوت

ذپ ی هتفر دش

؛ هب یروط هک رد ا ی ن نارود

، تشیب ر نانادداصتقا گرزب

، هتشون ا ی رد دروم همانرب ر ی ز ی هئارا

دندرک و زا لاس 1408 ذپ ی هتفر ش د هک همانرب ر ی ز ی

، اهنت ارب ی نومک ی مس هب تهج اج ی زگ ین ی رازاب

نی تس

؛ هکلب تلاخد ناهاگآ ۀ تلود ارب ی ققحت ارش ی ط رتهب رازاب تسا .

ناریا و دنه

، زا نیلوا روشک یاه لاحرد عسوت ۀ اراد ی همانرب ر یزی هعسوت دنتسه . لوا ی ن ۀمانرب

ۀعسوت ا ی نار

، لاس رد 1022 وصت ی ب دش . ای ن رد لاح ی قباس هک تسا ۀ

همانرب ر ی ز ی ناهج رد هعسوت

،

لاس هب اه ی ناهج مود گنج زا دعب ی

ی نع ی لاس اه ی 149۸ - 1491 ( 1029 - 1022 ـه ش.

)

فادها یداصتقا یاه همانرب

هعسوت دعب یداصتقا

دعب یعامتجا

دعب یسایس دعب

یگنهرف

(5)

م ی دسر

؛

،نیاربانب لوا ی ن ۀمانرب ا ی نار لاس رد 1491 ( 1022 ش. ـه ) ی نع ی حرطم زا لاس ود زا رتمک

مومع و ی ندش ۀشیدنا همانرب ر ی ز ی ناهج رد هعسوت وصت

ی ب دش . هب روط عطق نچ رد نی ارش یطی

،

تح ی شناد همانرب ر یزی دودحم ناهج رد هعسوت هدوب

تسا . ای هکن روشک ی و هدش لاغشا اب

تلاکشم داصتقا

ی

، س ی سا ی

، عامتجا ی گنهرف و ی دش ی د رد هد ۀ 1028 اراد ، ی نچ ی ن د ی هاگد و

رتسب ی وق ی ذپ زا ی شر همانرب ر ی ز ی ،دشاب دروم لاؤس تسا

؛ نیاربانب

، اب دی هب شقن سب یرای زا

لماوع رد فادها همانرب ر یزی

، داصتقا فادها هلمج زا ی

نآ هجوت رک د . لماوع رثؤم تبثم(

ای فنم ی )

ریز لحت رب لی داقتنا ی شیادیپ همانرب ر یزی نآ فادها و

، داصتقا فادها هلمج زا ی

رثؤم هدوب دنا :

ذپ 

ی شر هدافتسا زا همانرب ر ی ز ی هعسوت رد راکفا مومع ی ناهج

؛

مها 

ی ت اج ی هاگ لپوئژ یت ی ک ا ی نار و تفن ارب ی ناهج تعنص ی

؛

گنهرف 

س ی سا ی هماع و تلود درومرد اج ی هاگ مهم تلود و موزل لخادم ۀ نآ رد روما فلتخم

؛

فذح 

هورگ اه ی دمع ة ثأت ی راذگر رب ارف ی دن همانرب (

،مدرم

،سلجم ناصصختم و

ناحور ی ت )

؛

فعض 

شناد و صصخت لخاد

ی

؛

ذپ 

ی شر همانرب هب ناونع ناوتشپ ۀ راتخاس تنطلس ی

؛

ولوا 

ی ت ی نتفا د ی هاگد صصخت ی و عفانم جراخ ی نا رد همانرب ر ی ز ی ا ی نار

؛

بن 

دو شور اه و برجت ۀ لباق اکتا ی همانرب ر ی ز ی هعسوت رد ناهج .

2 . ةمانرب ینارمع لوا ( ۱221 - ۱221 )

ۀمانرب نارمع ی لوا ا ی نار رد لاس 102۸ زا یوس تئیه تلود تقو هت ی ه دش . مانرب ۀ لوا

،

هعومجم یا زا حرط یاه نارمع ی دروم ن ی زا ک روش دوب ک ه طابترا مجسنم ی اب رگیدکی ادن تش دن و

فده یداصتقا صخشم ی ارب ی مانرب

،ه شیپ ینیب و یراذگفده هدشن

دوب ( کناب لم ی

، 1022 : ۸8 .)

نوناق فادها مانرب

ۀ نارمع ی لوا :

ازفا 

ی ش لوت ی د و اقترا ی تارداص

؛

مأت 

ی ن ام ی جاتح مومع ی روشک لخاد رد مدرم

؛

دشر 

شخب اه ی زرواشک ی انص و ی ع

؛

دوبهب 

و فاشتکا هرهب

رادرب ی و نداعم زا تورث

اه ی ز ی مزر ین ی

؛

دوبهب 

عضو تشادهب مومع

ی

، لااب ندرب عضو دوبهب و هافر و شزومآ حطس ی

ت عم ی تش

مومع ی شهاک و زه

ین ۀ گدنز ی ( ۀمانرب لوا نارمع ی

، 1022 ).

(6)

نارود ارجا ی ۀمانرب لوا

، مه نامز اب لوحت ه ا و شنت یاه س ی سا ی لخاد ی و جراخ ی ا ی نار تسا .

رد رخاوا هد ۀ 1028 و اوا ی ل هد ۀ 1008

، اب غت یی ر یپ یپرد سیئر تلود و ور ی ندمآراک تلود

،قدصم لم ی ندش

،تفن اتدوک ی 21 دادرم 1002 و ...

، رابتعا ه ا ی همانرب هب هژیو زا شخب تفن و

ضارقتسا جراخ

ی ققحت ن ی تفا . رد لاس 1000

، همانرب زا یوس لاوبا نسح

،جاهتبا همتاخ ی هتفا ملاعا

دش و دودح 18 دصرد رابتعا ه ا ی نآ

، هب مانرب ۀ مود ا قتن ا ل تفای ( جاح ی فسو ی

، 1021 ).

رد ح ی ن

ارجا ی ن همانرب ی ز تشه تلود و هن ئر ی س رد نامزاس همانرب غت یی ر دندرک . نچمه ی ن روشک دهاش

دشت ی د جنشت ه ا ی س ی سا ی

، لم ی ندش تعنص

،تفن رحت ی م رخ ی د تفن ا ی

،نار ت ی گر ی تلود تابسانم

ای نار اب ناتسلگنا و

رمآ ی اک و اتدوک ی 21 دادرم 1002 .دوب

تضهن تشونرس هنافسأتم لم

ی ندش و تفن رد اهن ی ت اتدوک ی 21 دادرم 1002

، سو راثآ ی ع ی رب

هعماج و ن ی ز و داصتقا همانرب

ر ی ز ی روشک اجرب ی .تشاذگ هب

ا ی ن ترت ی ب

، ،زاغآ نامه زا همانرب

ر ی ز ی

عسوت ۀ ا ی نار راچد فارحنا دش . سپ زا طوقس تلود قدصم

، روشک هزات نارود دراو ا

ی شاپورف زا ی

س ی سا ی دش

؛ نارود ی هورگ راهچ هک ،سلجم ،مدرم

ناصصختم ا

ی نار ی ناحور و ی

،ت رد لمع روضح

رثؤم ی نحص رد ۀ س ی سا ی ادن روشک تش دن

؛ اربانب ی

،ن د ی هاگد نف ی جراخ عفانم و ی

همانرب رد اه ی عسوت ۀ

ای نار ولوا ی ت ی تفا . ای ن هتکن ا ی اش هک تسا ی

د رتمک نآ هب هجوت هدش .دشاب

لماوع رثؤم رب فادها یداصتقا

،نیودت ارجا و یبایزرا ۀمانرب نارمع ی لوا :

موادت • ریثأت هنیمز یاه شیادیپ همانرب یزیر رد ناریا

؛

بیوصت • تلایکشت نامزاس

همانرب یزیر روشک دعب زا هیهت و بیوصت همانرب

؛

فعض •

،هبرجت ناوت و صصخت یلخاد

؛

تموکح •

،قدصم یلم ندش تعنص تفن و میرحت تفن ناریا

؛

وک • د یات 1002 و تشگزاب تنطلس

؛

زا • نیب نتفر تکراشم یسایس

رد بلاق همانرب هب لیلد اتدوک

؛

لأخ • تیعورشم هاش

و

،نیاربانب ةدافتسا یو زا همانرب یارب تیبثت تردق یسایس

؛

تخادرپ • ندشن ماو همانرب زا یوس کناب یناهج .

2 . ةمانرب ینارمع مود ( ۱221 - ۱21۱ )

ۀمانرب نارمع ی

،مود ارب ی ارجا رد تدم تفه لاس ( لوا رهم 1009 ات لوا رهم 1091 ) اب عومجم

28 م یل ی درا ر ی لا رابتعا

، 1

هب وصت ی ب سلجم اروش ی لم ی سر ی د . وگلا ی ۀمانرب مود غ ی عماجر و نودب

1 . رد لاس 100۸ هب 19 درایلیم لایر شیازفا تفای .

(7)

فده دشر یداصتقا تسا

و دننام مانرب ۀ لوا

، زا هعومجم یا زا حرط یاه نارمع ی دروم ن ی زا ک روش

هک اب رگیدکی طابترا نادنچ ی

،دنتشادن کشت ی ل هدش تسا .

فادها مانرب ۀ مود :

ازفا 

ی ش لوت ی د و دوبهب و ثکت ی ر تارداص

؛

ۀیهت 

ام ی جاتح مدرم رد لخاد روشک

؛

قرت 

ی زرواشک ی و انص ی ع

؛

فاشتکا 

و هرهب یرادرب زا نداعم و تورث یاه ز ی مزر ین ی

؛

مکت 

ی ل لیاسو طابترا ی

؛

حلاصا 

روما تشادهب مومع ی

؛

ماجنا 

نداد ره عون لمع ی تا ی ارب ی نارمع روشک و لااب ندرب حطس گنهرف و گدنز ی دارفا

؛

دوبهب 

عضو عم ی تش مومع ی ( نامزاس

،همانرب 1090 : 18 ).

زا مهم نیرت اهدرواتسد ی

ۀمانرب مود یم ناوت هب دراوم ز ی ر هراشا درک : تخاس هس دس گرزب

،جرک دوردیفس و

زد و مکت ی ل دس هخرک و تخاس ود دس کچوک رت اپلگ ی ناگ و روپمب . تخاس و

هار یزادنا راهچ هاگدورف

،دابآرهم

،ناهفصا ش

ی زار و نادابآ

، تخاس و مکت ی ل دودح 488 ک ی رتمول

هار نهآ و دودح 2988 ک ی رتمول هار

،هتلافسآ ازفا ی ش فرظ ی ت ردنب لزنا ی

، رهشمرخ و

ردنب ماما

( روپهاش .) هت ی ه و ارجا ی همانرب یاه نارمع هقطنم یا رد ود ۀقطنم ناتسزوخ و

بونج قرش روشک .

هچرگا قفوم ی ت ۀمانرب مود زا رظن دشر داصتقا ی و لوحت ه ا ی نارمع ی روشک لباق هجوت دوب

، ای ن

قفوم ی ت هب تدش زا لماوع جراخ زا همانرب دننام دمآرد تفن و تیامح نایجراخ زا

تموکح هاش

ریثأت هتفریذپ دوب .

لماوع رثؤم رب فادها اصتقا د ی ۀمانرب نارمع ی مود روشک :

راثآ • اتدوک ( فذح تکراشم یسایس

)

؛

تیامح • نایجراخ زا

تموکح هاش

؛

روضح • جاهتبا رد نامزاس همانرب

؛

ةدافتسا • هاش زا همانرب یارب ناربج لأخ تیعورشم

؛

داجیا • رتافد ینف و یداصتقا

؛

تیبثت • نامزاس همانرب و همانرب یزیر رد ناریا

؛

تیبثت • تردق یسایس - یماظن هاش زا دودح 100۸

؛

(8)

فیعضت • ینابیتشپ هاش زا جاهتبا و نامزاس همانرب

؛

نیمأت • عبانم همانرب .

1 . ةمانرب ینارمع موس ( ۱21۱ - ۱211 )

ۀمانرب نارمع ی موس ا ی نار ارب ی ارجا رد تدم 9 / 9 لاس ( لوا رهم 1091 ات 24 دنفسا 109۸ ) اب 208

م یل ی درا ر ی لا رابتعا هت ی ه و هب وصت ی ب سلجم اروش ی لم ی سر ی د . وگلا ی

،همانرب همانرب یزیر عماج

داصتقا ی و دربهار

،همانرب اج ی زگ ین ی تادراو اب امح ی ت زا انص ی ع لخاد ی و فده دشر مانرب

،ه ۸

دصرد رد لاس رد لوط همانرب و تسد ی با ی هب دشر دودح 91 دصرد دمآرد روشک رد قفا همانرب دوب

( نامزاس

،همانرب 109۸ : 1 .)

ک فادها ی ف ی مانرب ۀ موس :

رست 

ی ع دشر داصتقا ی

؛

ن شهاک 

ی دنمزا ی هب جراخ

؛

عونت 

شخب ی ند هب اهلااک ی تارداص ی

؛

زوت 

ی ع هنلاداع رت دمآرد رادا تامدخ دوبهب و ی

تادنتسم(

مانرب ۀ موس نارمع ی

، نامزاس

همانرب : 12 ).

مک فادها ی

مانرب ۀ موس :

داصتقا دشر 

ی 0 / 4 دصرد

ازفا 

ی ش تبسن سپ زادنا زا 11 هب 29 دصرد ( تادنتسم مانرب

ۀ موس نارمع ی

، نامزاس همانرب :

12 ).

رد د شرازگ ی

رگ ی حرش هب همانرب فادها ز

ی ر هئارا دش :

مأت 

ی ن لم دمآرد دشر ی

م هب ی ناز لقالا ۸ لاس رد دصرد

؛

ای 

داج لاغتشا هب م ی ناز بسانتم

؛

زوت 

ی ع هنلاداع رت دمآرد هب و ی هژ رد شخب زرواشک ی

، رط زا ی ق تاحلاصا ضرا

ی ( قف ی ه صن ی ر ی

،

1012 : 12 ).

ۀمانرب موس

، هچرگا رد نیمأت تارابتعا اب

تلاکشم ی هبور ور دوب

، داصتقا روشک قفوم هب تسد ی با ی

هب دشر ۀنلااس 1 / 1 دصرد رد لاس و دشر 91 دصرد دمآرد لم ی رد اپ ی نا همانرب دش هک ناشن زا

قفوم ی ت بسن ی همانرب تشاد .

(9)

لماوع رثؤم رب فادها یداصتقا ۀمانرب نارمع ی موس روشک :

ریثأت 

یاهراتخاس یداصتقا

- یعامتجا و

همانرب یاه لبق

؛

تموکح 

یتنطلس

؛

تلاخد 

و تیامح برغ زا همانرب یزیر هعسوت

؛

هدافتسا 

زا شور همانرب یزیر یراتخاس طسوت

هورگ دراوراه و برغ

؛

فذح 

تکراشم یسایس

؛

دوبن 

دنویپ همانرب یزیر اب ۀندب یعامتجا ناریا

.

اش ی نا ذ رک زا تسا ۀمانرب نارمع ی موس هب دعب

، درکلمع هراومه همانرب

اه هن ساسارب م ی ناز ققحت

هکلب ،فادها ساسارب

م ی ناز داصتقا دشر ی

شخب اه ی ا غتم ی اهر ی داصتقا نلاک ی

جنس ی هد ش د هتبلا هک

فارحنا ی رد همانرب اه ی عسوت ۀ ا ی نار هب رامش م ی ر دو

؛ ز ی ار فادها داصتقا ی لوا ی ۀ همانرب

، اهتنا رد ی

همانرب هب لکروط ی رد رظن هتفرگ ن ش د . هنومن ا ی ا زا ی ن دج لو اه حرش هب ز ی ر هئارا م ی دوش .

لودج ۱ . اقم ی ةس درکلمع ةمانرب موس نارمع ی اب فادها بوصم

شخب دشر

ةنلااس ( بوصم دصرد ) دشر

ةنلااس عقاو ی ( دصرد )

زرواشک ی 1

/ 2 1

/ 0

انص ی ع و نداعم 2

/ 12 2

/ 11

نامتخاس 9

/ 11 4

/ 18

بآ و قرب 9

/ 19 1

/ 00

تفن ۸

/ 10 9

/ 12

اس ی ر شخب اه 0

/ 4 1

/ 1

1 . نامزاس همانرب هجدوبو

، 1029 : 119

2 . هبساحم هدش زا کناب یزکرم

،ناریا لاس 1018

5 . ةمانرب ینارمع مراهچ ( ۱211 - ۱251 )

ۀمانرب نارمع ی مراهچ روشک

، ارب ی ارجا رد تدم جنپ لاس ( 1092 - 1091 ) و اب رابتعا 918 م یل ی درا

ر ی

1لا هب وصت ی ب سلجم اروش ی لم ی سر ی د . فده لصا ی همانرب رد حطس نلاک

، 4 دصرد دشر

داصتقا ی عت یی ن هدش دوب . مهم نیرت فادها د ی رگ همانرب ترابع دوب زا : زوت ی ع هنلاداع رت اهدمآرد زا

1 . رد لمع هب 9۸8 درایلیم لایر شیازفا تفای .

(10)

هار نیمأت راک و شرتسگ تامدخ عامتجا ی و هافر ی

، شهاک ن ی زا لااک هب جراخ زا روشک زا رط ی ق

ازفا ی ش تردق لوت ی د لخاد ی

، عفر یاهزاین ساسا ی و رست ی ع رد دشر شخب زرواشک ی

، عونت شخب ی ند

هب اهلااک ی تارداص ی و دوبهب تامدخ رادا ی زا رط ی ق لوحت ماظن رادا ی .

لماوع رثؤم رب فادها یداصتقا ۀمانرب نارمع ی مراهچ روشک :

ریثأت • راثآ و شور هس ۀمانرب یلبق

؛

ریثأت • تموکح یتنطلس

؛

راتخاس • تکراشم دودحم

لماوع رثؤم یعامتجا

؛

دوبن • دنویپ یعامتجا و

یصصخت همانرب

رد روشک

؛

رییغت • مارآ تیعقوم کیتیلپوئژ ناریا

رد رثا نایاپ گنج درس و زا تسد نتفر تیمها ۀعسوت

ناریا یارب ناییاکیرمآ

؛

یاهدمآرد • یتفن

.

لودج 2 . ةسیاقم درکلمع ةمانرب مراهچ نارمع ی اب فادها نلاک یداصتقا بوصم

شخب دشر

نلااس ة ( بوصم دصرد ) دشر

نلااس ة عقاو ی ( دصرد )

لوت ی د صلاخان لم ی 9

/ 4 9

/ 10

امرس ی ه راذگ ی لخاد تباث ی ۸

/ 10 9

/ 10

تارداص لااک و تامدخ ۸

/ 19 0

/ 19

تادراو لااک و تامدخ 1

/ 10 19

فرصم صوصخ ی مومع و ی 9

/ 2 1

/ 18

عبنم : نامزاس همانرب هجدوبو

، تادنتسم ۀمانرب مراهچ ینارمع

1 . ةمانرب ینارمع مجنپ ( ۱252 - ۱251 )

ۀمانرب مجنپ نارمع ی ا ی نار ارب ی ارجا رد تدم جنپ لاس ( 1092 - 109۸ ) و اب عومجم رابتعا 19۸8

م یل ی درا ر ی لا هب وصت ی ب سلجم اروش ی لم ی سر ی د . فده لصا ی همانرب رد حطس نلاک

، دشر

داصتقا ی 2 / 11 دصرد عت یی ن هدش دوب . فده یاه مک ی و بوچراچ لام

ی همانرب

، اب هجوت هب ن ی زا

ۀعسوت داصتقا ی و عامتجا ی قطانم فلتخم روشک و گنهامهان ی دشر و ۀعسوت داصتقا ی ب ی ن قطانم

،فلتخم ا ی داج لوحت رادا ی و ییادززکرمت زا

زکرم روشک اب وفت ی ض تخا ی تارا رد روما ارجا یی و

نیمأت ن ی ور ی ناسنا ی زکارم قطانم روشک عت یی ن دش . وگلا ی

،همانرب همانرب یزیر عماج داصتقا ی و

لماش شخب تلود ی و صوصخ ی و ا ی داج تکرش یاه تلود ی و دربهار

،همانرب ازفا ی ش هیامرس یراذگ

(11)

و دشر لوت ی د لم ی

، اج ی زگ ین ی

،تادراو یپ

یزیر انص ی ع گنس ی ن و شهاک دشر عمج ی ت تسا

( نامزاس

،همانرب 1091 : 91 .)

هب لد ی ل شهج ق ی تم ناهج ی تفن ماخ رد اوا ی ل ۀهد 1098 و هب عبت نآ ازفا ی ش اهدمآرد ی زرا ی

ای

،نار ۀمانرب مجنپ ۀعسوت داصتقا ی رد هامدادرم لاس 1090 یرگنزاب دش . تارابتعا همانرب

، هب دودح

2۸2۸ م یل ی درا ر ی لا ازفا ی ش ی تفا و فده دشر نآ

، 4 / 29 دصرد عت یی ن دش ( نامزاس

،همانرب 1090 :

۸9 .) اهدرواتسد ی

ۀمانرب مجنپ رد هس لاس لوا همانرب ی نع ی رد لاس یاه 1092

، 1090 و 1099

م ط ا قب باسح یاه لم ی

،تقو دشر لوت ی د صلاخان لخاد ی نودب تفن هب تمیق یاه تباث هب ترت ی ب

۸ / 1۸

، 2 / 1۸ و ۸ / 11 دصرد دوب ( رم ک ز رامآ ا ی

،نار 1099 : 990 ).

رد ود لاس اپ ی نا ی همانرب

، زا دشر

داصتقا ی روشک هتساک دش

؛ هب یروط هک رد شرازگ یاه داصتقا ی ک ه دعب زا بلاقنا راشتنا ی تفا

،

دشر لوت ی د صلاخان لخاد ی جنپ لاس مانرب ۀ مجنپ نودب تفن هب روط طسوتم 19 دصرد دروآرب دش

( رادا ة باسح یاه داصتقا ی

، 10۸8 : 110 ).

مانرب فادها ۀ

مجنپ نارمع ی :

اقترا 

ی ک ی ف ی ت گدنز ی مه ۀ هورگ اه عامتجا راشقا و ی

روشک

؛

ظفح 

رس دشر ی ع

، داصتقا موادم و نزاوتم ی

ازفا لقادح اب هارمه ی

ش ق ی تم اه

؛

ازفا 

ی ش اب فلتخم تاقبط دمآرد کأت

ی د صاخ رب اقترا ی عم حطس ی تش هورگ اه ی مک دمآرد

؛

شرتسگ 

عماج رت عامتجا تلادع ی

، داصتقا ی

، س ی سا ی گنهرف و ی اب کأت ی د زوت رب صاخ ی

ع

هنلاداع رت حطس رد تامدخ مه

ۀ هورگ اه اهرشق و ی عامتجا ی

؛

ک دوبهب 

ی ف ی ت ازفا و ی ش ضرع ۀ ن ی ور ی ناـسنا ی روـشک لاـعف هـب

روـظنم ازـفا ی ش هدزاـب ی و

فرطرب اهانگنت ندرک ی

هعسوت

؛

حا ،تظافح 

ی

ا حم دوبهب و ی

ط ز ی ،تـس لاتـعا ی ک ی ف ـی ت گدـنز ی هـعماج هـب و ـی هژ طاـقن رد

عمجرپ ی ت

؛

عسوت 

ۀ ژولونکت و مولع ی

شرتسگ و وق

ة هعماج راکتبا و هقلاخ

؛

ا 

ی داج زم ی ت بسن ی لوت رد ی د اهلااک رودص و ی

تعنص ی حطس رد ب ی ن للملا ی

؛

زرا عبانم زا هدافتسا رثکادح 

ی

ارب ی اهدوبمک ناربج ی

لخاد ی اهراشف ندرکراهم و ی

مروت ی

؛

امرس 

ی ه راذگ ی ا و جراخ رد ی

داج تورث اه ی لم ی رد تهج اج ی زگ ی ن عباـنم ندرک اپ

ـی نا ذـپ ی ر

تفن

؛ رادهگن 

ی و هدنز م ندرک ی ثار دنزرا ة گنهرف ی

، شهوژپ و

شزومآ گنهرف ی و رنه ی

،

(12)

شرتسگ گنهرف

و

،رنه ا ی داج هست ی تلا ارب ی رفآ ی شن رنه ی و بدا ی و شرتسگ طباور

گنهرف ی ( زکرم شهوژپ یاه سلجم یاروش

،یملاسا 1010 : 9 ).

لماوع رثؤم رب فادها یداصتقا ۀمانرب نارمع ی مجنپ روشک :

ریثأت • راثآ و شور راهچ مانرب ۀ یلبق

؛

دوبن • دنویپ یداصتقا - یعامتجا همانرب

رد روشک

؛

فعض • تکراشم یسایس

؛

رییغت • تیعقوم کیتیلپوئژ ناریا

؛

ندمآ • هجدوب زا ترازو ییاراد هب نامزاس همانرب و زاغآ همانرب یزیر عماج

؛

کوش • شیازفا یاهدمآرد تفن

ی

؛

مهوت • تردق رد هاش و نایفارطا

؛

داسف • یلام و یگتخیسگراسفا یگنهرف

؛

عورش • مایق یاه یمدرم و رد جیتن ه

، یزوریپ دنمهوکش بلاقنا

یملاسا هب یربهر ماما ینیمخ ( هر ).

لودج 2 . اقم ی ةس درکلمع ب ر مان ة نارمع مجنپ ی دها اب فا شر داصتقا د ی

شخب )دصرد( دشر فده

)دصرد( دشر درکلمع

زرواشک ی 2

۸ / 9

تعنص 11

9 / 19

تامدخ 9

/ 1۸ 0

/ 19

لوت ی د ( صلاخان غ ی ر زا تفن ) 19

0 / 10

تفن 9

/ 91 2

/ 2۸

لوت ی د ( صلاخان )تفن اب 4

/ 29 12

عبنم نامزاس : همانرب هجدوبو

، شرازگ رکلمع همانرب د

1 . همانرب یزیر هعسوت زا ودب یزوریپ بلاقنا ملاسا ی ات ةمانرب لوا ةعسوت روهمج ی ملاسا ی

ای نار ( ۱251 - ۱211 )

لماوع رثؤم رب فادها یداصتقا همانرب

یزیر ط ی لاس اه ی 1092 - 10۸1 :

ریثأت • جنپ ۀمانرب یلبق

؛

زاغآ • گنج یلیمحت

؛

شهاک • یاهدمآرد یتفن

رد لاس 10۸9

؛

(13)

ریثأت • یاه یاضف بلاقنا .

روهمج ی ملاسا ی ا ی نار سپ زا پ ی زور ی بلاقنا ملاسا ی )زاغآ رد(

زا ارش ی ط ی رادروخرب ش

د هک

م ی ناوت رد ار نآ ی

ک نارود هب ناونع همانرب نودب نارود مان

درب . رد ا ی ن نارود دعب و ماگنه ،لبق(

پ زا ی زور ی )بلاقنا

، هب همانرب ر ی ز ی هجوت ن ش د و تسکش مانرب ۀ مجنپ

، سررب نودب ی

و نشور ندش

للع نآ

، نامزاس رب همانرب

هجدوبو رکفت و همانرب ر ی ز ی اس ی ه دنکفا د اب و ی هاگد اه ی ادتبا ی بلاقنا

هرگ دروخ . هتبلا شلات اه یی ارب ی ظنت ی م و تفرگ ماجنا همانرب همانرب

اه یی ن ی ز دش هتشون

، اما وصت ی ب

و اهن یی دشن .

1 . ةمانرب لوا هعسوت ( ۱211 - ۱212 )

سپ زا ا ی داج غت یی ر و لوحت رد ماظن رادا ی ک

،روش اپ ی نا گنج و ور ی ندمآراک تلود گدنزاس ی

،

مانرب ۀ لوا ۀعسوت داصتقا ی - عامتجا ی و گنهرف ی روهمج ی ملاسا ی رد لاس 10۸1

، رد ی ک دام ة

هدحاو و 92 هرصبت ارب ی ارجا رد تدم 9 لاس ( 10۸1 - 1022 ) هت ی ه دش . رد عومجم ۀ فادها

هد ناگ ۀ مانرب ۀ

،لوا ثحب یاه هدناماس ی اضف یی و زوت ی ع فارغج یا یی عمج ی ت و ییادززکرمت زا

نارهت

حرطم هدش تسا . رد لودج یاه اپ ی نا دنس

،همانرب طسوتم دشر داصتقا ی

، هنلااس 1 / 1 دصرد و

لوت ی د هنارس اب هجوت هب دشر عمج ی ت ( 2 / 0 دصرد رد لاس ) هنلااس 4 / 9 دصرد شیپ ینیب دش . وگلا ی

،همانرب همانرب یزیر عماج داصتقا ی و دربهار همانرب

، اج ی زگ ین ی تادراو اب امح ی ت زا انص ی ع لخاد ی و

شهاک گتسباو ی هب دمآرد تفن عت یی ن دش ( نامزاس

،همانرب 10۸1 : 12 .) انب هب شرازگ باسح یاه

لم ی رد لمع

، نمض ا ین ک ه رد هس لاس ۀیلوا ارجا ی

،همانرب دشر داصتقا ی هب ترت ی ب 9 / 9

، ۸ / 10 و

9 / 12 دصرد

،دوب رد ود لاس رخآ ۀمانرب دشر داصتقا ی هب ترت ی ب هب 2 / 9 و 1 / 1 دصرد لزنت تفای .

اب اپ ی نا ۀمانرب لوا هعسوت رد لاس 1022

، اب هجوت هب ا ی داج شم ک تلا رد ارجا ی مانرب ۀ

،لوا ات لاس

1029 وصت ی ب و ارجا ی مانرب ۀ مود هعسوت هب ریخأت داتفا و رد لمع ک روش کیدزن هب ود لاس نودب

نتشاد همانرب هرادا دش .

فده یلصا مانرب ۀ لوا نیا دوب هک اب هیامرس یراذگ تلود رد نیمز ۀ یزاسزاب راسخ

ت یاه

گنج یلیمحت و هرهب یرادرب ح د رثکا زا تیفرظ یاه

،دوجوم یاهدنور یفنم

یداصتقا مکاح

ار هب

عفن داجیا دشر یداصتقا رد

روشک رییغت دهد و رتسب موادت دشر رد هدنیآ ار مهارف دزاس ( یصلاخ

و یداهرف

،ایک 1011 : 9 ).

(14)

فادها ۀمانرب لوا هعسوت :

داجیا 

کرحت رد هیامرس یراذگ

، لاغتشا

،دلوم دشر یداصتقا اب

دیکأت رب شهاک یگتسباو و

ییافکدوخ تلاوصحم

یدربهار یزرواشک

و راهم مروت

؛

یزاسزاب 

و یزاسون و زیهجت ۀینب یعافد و تیفرظ یاه یدیلوت و ییانبریز تراسخ هدید

؛

حلاصا 

نامزاس و تیریدم ییارجا و ییاضق روشک

؛

شرتسگ 

یمک و یاقترا یفیک گنهرف

،یمومع اب هجوت صاخ هب لسن ناوج

؛

شهاک 

خرن دشر تیعمج و

شهاک خرن گرم ریمو

، شیازفا خرن یداوساب و

ششوپ

یلیصحت

؛ شلات 

هب روظنم نیمأت تلادع یعامتجا یملاسا

.

لماوع رثؤم رب فادها یداصتقا ۀمانرب لوا ۀعسوت روشک :

ریثأت • راثآ و شور همانرب یاه یلبق

؛

دوبن • قابطنا یدربهار نایم تسایس یاه همانرب و تیعقاو اه

؛

دربهار • همانرب ( شور ۀمانرب مجنپ ینارمع )

؛

فعض • مهافت یملع رب رس همانرب یزیر هعسوت

؛

هدافتسا • زا شور همانرب یزیر عماج

؛

فعض • تکراشم و

مه یتسیز نایم حانج یاه یسایس .

ج د لو 1 . درکلمع مانرب ة هعسوت لوا د

ر اقم ی هس اب ها د فا نلاک اصتقا د ی

حرش دشر فده

دشر درکلمع

دشر داصتقا ی ( دصرد ) 1

/ 1 9

/ 2

دشر امرس ی ه راذگ ی ( دصرد ) ۸

/ 11 2

/ 4

تلود 

ی 11

2 / 22

غ 

ی تلودر ی 2

/ 12 9

/ 1

لاغتشا دج ی د ( )رفن رازه 049

019

خرن بی راک ی ( )دصرد 9

/ 10 9

/ 11

دقن ی گن ی 2

/ 1 1

/ 29

مروت 9

/ 19 4

/ 11

عبنم نامزاس : همانرب هجدوبو

، 10۸1

، تادنتسم ۀمانرب لوا عسوت ۀ داصتقا ی عامتجا و ی

(15)

9 . ةمانرب مود هعسوت ( ۱211 - ۱211 )

ۀمانرب مود ۀعسوت داصتقا ی - عامتجا ی و گنهرف ی روهمج ی ملاسا ی رد ی ک هدام و 181 هرصبت

ارب ی ارجا رد تدم جنپ لاس ( 1029 - 1021 ) هت ی ه دش . فده دشر ۀنلااس همانرب

، 1 / 9 دصرد رد

لوط همانرب شیپ ینیب هدش دوب .

مانرب فادها ۀ

هعسوت مود :

ارب شلات 

ی عامتجا تلادع ققحت ی

؛

اضف دشر 

ی ل ساسارب ملاسا قلاخا ی

اقترا و ی مومع گنهرف ی

؛

شلات 

هب روظنم مکاح ی ت نما ظفح و نوناق ی

ت مدرم

؛

ورت 

ی ج گنهرف مارتحا هب نوناق

؛

عامتجا مظن 

ی

؛

راک نادجو 

ی

؛

اده 

ی ت و ناوجون ناناوج

رد هصرع اه ی تکراشم و نوگانوگ نآ

اه رد هزوح اه ی داصتقا ی

،

عامتجا ی و گنهرف ی

؛

س 

ی تسا ت وق ی ت نب ۀی عافد ی روشک

؛

و دشر 

عسوت ۀ اپ ی راد روحم اب ی ت زرواشک شخب ی

؛

ازفا 

ی ش هرهب رو ی

؛

حم ظفح 

ی ط ز ی تس

؛

دافتسا 

ة هب ی هن زا عبانم روشک

؛

شلات 

هب روظنم گتسباو شهاک ی

اهدمآرد هب داصتقا ی

تفن

؛

عسوت 

ۀ تارداص غ ی تفنر ی ( نامزاس همانرب

،هجدوبو 1029 : 9 ) .

لماوع رثؤم رب فادها یداصتقا ۀمانرب مود ۀعسوت روشک :

ریثأت • همانرب اه و طیارش لبق

؛

تلاکشم • یداصتقا

یلخاد (

،مروت خرن زرا و ...

)

؛

دوبن • مهافت و مه یتسیز نایم هورگ یاه یسایس رد همانرب

؛

فعض • مهافت یملع رب رس همانرب یزیر هعسوت

؛

دربهار • همانرب

؛

شهاک • یاهدمآرد یتفن

.