ترجمه

(1)

-

[

1464

-

- --

- -

-- - - - -

- --

- - -

- -

( ) -

(2)

58

راتسج

یتشد شیاتس ۀمجرت ؛رازلا ربلیژ م لاحظاتا داباب سبا تداما اایجسها قراتاورکاابامقدظ

مود لاس ،موس ۀرود مراهچ و موس ۀرماش 13۹6 ناتسمز - زییاپ

هب بیرغ لّوا هاگن رد یسراف هب نآرق نهک یاه همجرت کبس هک یسک یارب ،اه همجرت نیا تلامج ًلاامتحا .دسر یم رظن نادنچ ،دشاب هتشادن دای رد ای مشچ ِشیپ ار یبرع یلصا نتم .دوب دهاوخن مهف لباق دور یم نامگ هک روطنآ رگا هک ،راد خیرات ۀمجرت نیتسخن ،تساه نیرت میدق زا مک تسد دشابن همجرت نیرت میدق ،یناماس ریما نامرف هب و یهاشداپ نامز رد هک تسا یا همجرت ماجنا ،)یدلایم ۹۷۶-۹۶۱ /یرجه۳۶5-۳5۰( حون نب روصنم نآ هب ،یربط ریسفت زا سبتقم ،یدّدعتم یاه تیاور و هتفرگ »یربط ریسفت ۀمجرت« مان هب هک ،رثا نیا .تسا هدش همیمض /ش۱۳۳۹ رد نارهت رد ییامغی بیبح ط ّسوت ،تسا روهشم هسنارف یّ

لم ۀناخباتک ۀخسن .تسا هدش حیحصت م۱۹۶۰ زا[ لوا دلج ، ه۶۲۲ و ۶۰۶ نایم هدش هتشاگن )Supp. pers. 1610(

.دراد رب رد ار نآ ]دلج تفه .دینک هظحلام ار هرقب ۀروس یادتبا زا هیآ دنچ هنومن یارب و رت هنهک یکدنا نآ نتم هک هدش لقن سیراپ ۀخسن زا نتم

:^۱تسییامغی حَّحصم نتم زا رت طوبضم ًلاامتحا ینک میب رگ ناشیرب تسناسکی دندش رفاک هک اهسک نآ 6اۀی

دنورگ هن ار ناشیا ینک میب هن ای ار ناشیا رب و ناشاهشوگ رب و ناشاهلد رب یادخ درک رهم ا7اۀی

گرزب یباذع دشاب ار ناشیا و یششوپ ناشاهمشچ و یادخ هب میدیورگب دیوگ هک تسا سک نامدرم زا و ا8اۀی

ناگدیورگ ناشیا د ] ن[ شابن و زیخاتسر زور هب هن و دندیورگب هک اهسک نآ و یادخ دنیامن بیرف یمه ا9اۀی

دنناد هن و ار ناشیا ]ی[اهنت رگم یمه دنبیرف یرامیب یادخ ناشدوزفیب تسا یرامیب ناشاهلد ردنا ا10اۀی غورد و دندوب چنادب کاندرد یباذع دشاب ار ناشیا و

دنتشاد یمه دنیوگ نیمز ردنا داسف دینکم ار ناشیا دنیوگ نوچ و ا11اۀی ا

ناراکوکین ام میا ام .دنا یگدعاق یب زا رپ روطس نیا ،یسراف نابز دعاوق هاگدید زا دوجو اب .یسراف هن ،تسا یبرع وحن ساسا رب اه هژاو بیترت نیا رد ،دیآ یم هلمج یاهتنا رد ًامومع لعف یسراف رد هکنیا رهم :لاثم یارب ،تسا هدمآ زاغآ رد ًلاومعم یلعف هورگ تارابع .^{)11 ۀیآ(} نیمز ردنا داسف دینکم ؛^{)7 ۀیآ(} ناشاه لد رب یادخ درک یعیبط نادنچ )۱۰ و ۷ تایآ( عمج تروص هب »اهلد« دربراک رارق دنسم هک ییاه مسا عمج تروص دربراک و ،تسین مه رت بیرغ )۱۱ ۀیآ ،»ناراکوکین« ؛8 ۀیآ ،»ناگدیورگ«( دنا هتفرگ »دیوگ هک تسا سک« رد درفم دربراک ،رگید یوس زا .تسه .تسا یعیبطریغ )8 ۀیآ(

یاه تخاس ندمآ دیدپ هب دناوتیم یبرع زا یرادرب هترگ ام میا ام« ترابع رد ،۱۱ ۀیآ رد .دماجنایب مه یرتروآ تفگش .تسا بیجع فّ

لکتمریغ ِملاک رد اظ ِداهن رارکت ،»ناراکوکین هک ،»دنتشاد یمه غورد و دندوب هچنادب« ترابع ،۱۰ ۀیآ رد یسراف رد ،تسا »نوبذکی اوناک امب« ۀملک هب هملک ۀمجرت ۀمجرت ۀجیتن ،۹ ۀیآ رد نینچمه .تسا یندشان مهف حوضو هب دنبیرفن« :تسا هداس و ضحم یطلغ »مهسفنا« ِیظفللا تحت دوش یمن هدیمهف نآ زا یدایز زیچ هک ،»ار ناشیا ]ی[اهنت رگم نآ زا »دنهد یمن بیرف ار ناشدوخ زج« ِینعم ناوت یمن ً

ادبا و

ا تشیوخ ایاکوخ ِیساکعنا ریمض ای یتسیاب اجنیا .درک تشادرب

اما اایجسها قراتاورکاابامقدظ ملاحظاتا داباب سبا تد

*رازلااسبلیژا اتشکاشیاترا^:همجرت

[email protected]

:زا تسا یا همجرت هلاقم نیا*

L^AZARD, Gilbert (1978). “Remarques sur le style des anciennes traductions persanes du Coran et de la Bible”. Bulletin d’Études Orientales, XXX: pp. 45-49.

یوریپ نارهت زورما ظّفلت قباطم یا یراگناوآ زا یسراف تارابع نداد ناشن یارب .1

فرطرب ار تافلاتخا و میداد تقباطم سیونتسد ریوصت اب ار هدش یراگناوآ تروص[ تسا هدش .]مجس ظ .میتخاس

(3)

5۹

راتسج

مل احظات

ا داباب سبا تداما اایجسها قراتاورکاابامقدظ یتشد شیاتس ۀمجرت ؛رازلا ربلیژ

یاهنت« تروص هب تلاح نیرت قیقد رد ای ،تفر یم راک هب .دمآ یم »ار شیوخ ات ندوب بیجع زا یفیط هک ینابز یاه یگدعاق یب نیا

ات ـ میناوخب نتم زا لقتسم ار همجرت رگا ـ یّتح و( یروتسد طلغ رارصا هک تسا فّ

لؤم شور دمایپ ،دریگ یم رب رد ار ^{)ریبعتءوس} ِیناگژاو ِبیترت نامه اب ؛دراد یظفللا تحت ًلاماک ۀمجرت رب یریگراک هب تّ

لع .ژاوکت هب ژاوکت یّتح و هملک هب هملک ،یبرع ۀمجرت رد تسا مزلا هکنیا تّ

لع ایآ ؟تسیچ یشور نینچ تاظحلام ،دوشن نوگرگد یزیچ نیرت کچوک سّدقم نوتم

.ً

ادبا ؟تسا نوتم زا هتسد نیا ینید ینابز رد ار ادخ ملاک دنا هتشادن دصق هاگ چیه ناناملسم ،)لاثم یارب( نایونام فلاخ رب .دنزاس یراج نآ یلصا نابز زج نآ تروص زا لقتسم ار سّدقم نتم یاوتحم هاگ چیه ناناملسم یاه همجرت و دوش یم لقن یبرع هب هراومه نآرق .دنا هتشادنپن .درادن یتیعجرم هنوگ چیه ،یسرافریغ ای یسراف ،نآ دنا هتفرگ شیپ رد ار یشور نینچ نامجرتم هکنآ تّ

لع ریسفت ۀمجرت یاه هخسن .تسا هتفهن عوضوم نیمه رد ًاقیقد یلکش هب ،یسراف هب نآرق یاه همجرت زا رگید یرایسب و یربط :دوش یم هداد حرش همادا رد هک دنتسه هدش یطاّ

طخ ابیز و تشرد یّ

طخ اب تقد هب یبرع نتمّ یرطسریز یاه هیشاح لکش هب زج یسراف ۀمجرت .تسا نآ یبرع لداعم ریز )ژاوکت ای( هملک ره .دوش یمن هداد ناشن هتخلش ًلاومعم و هتسویپ ،زیر رایسب ْ

طخ ،تسا هتفرگ رارق ییاه طلغ هاگ هگ و دوش یمن هتشاذگ بلغا اه هطقن ،تسا .دراد دوجو ،هدشن هتشون دوش هدناوخ هتسویپ روط هب هکنیا یارب همجرت نیا اهنت ینعی ،یبرع نتم مهف هب هک هدش هتشون نیا یارب هکلب کمک ،دراد ار ندش تئارق و ندش هدناوخ شزرا هک یتروص یبرع نتم ریز هک یشاوح زا یا هتشر زج یزیچ همجرت نیا .دنک یمشچ ۀشوگ چیه ًابیرقت نآ فّ

لؤم و تسین دنیآ یم مه یپ رد .تسا هتشادن یسراف وحن هب یاه همجرت اب هسیاقم لباق عومجم رد ییاه همجرت نینچ ۀویش یعون ،دنتسه ]juxtalineaires[ »یّ

طخرواجم« هب موسوم ینیتلا زا همجرت یارب لبنت نازومآ شناد هتشذگ رد هک همجرت ینیتلا ناداتسا هک تسا نیا توافت اهنت .دندرب یم راک هب ار نآ یشاوح هک یلاحرد ،دندیدنسپ یمن ار »رواجم« یاه همجرت

هب ات دیایب یناریا ناداتسا کمک هب هدوب رارق نآرق یسراف .دننامهفب دندرک یم ظفح دیاب هک ار ییاه هیآ ینعم نازومآ شناد یرطسریز یسراف هب نآرق نهک یاه همجرت ۀمه عقاورد یّتح ای اه هیآ هب نآرق نتم اهنآ رد هک دنراد دوجو یراثآ .دنتسین ره زا سپ و تسا هدش میسقت اه هیآ زا یرت کچوک یاه شخب همجرت دروم نیا رد .تسا هدمآ نآ ۀمجرت ،اه شخب نیا زا مادک یاهریبعت اب هاگ هگ اه همجرت نیا .دشاب رتدازآ یمک دناوت یم

هژیو هب ،راثآ یضعب رد( دنا هدش هتخیمآ یزاس فاّفش یارب یهاتوک

هدنهد حیضوت ریسافت اب دوخ اهریبعت نیا ،دنراد ینافرع یوبو گنر هک اهنآ

یاه همجرت زا رتمک اه همجرت نیا رد .)دنهارمه یلیوأت یّتح ای

،لاح نیا اب ،تسا هدش دیکأت یلصا نتم زا یوریپ رب یرطسریز .دنا هتفریذپ ریثأت ناش یبرع لصا زا رایسب ،وحن رد مینک یم یسررب ار لوبناتسا یاه هخسن زا یکی لاثم یارب رایسب ً

اعطق اّما ،خیرات یب نآرق ۀمجرت کی زا یشخب لماش هک ۀروس ۲۷۴ ات ۷8 ۀیآ زا نتم نیا .)م۱۱/ ه5 ای م۱۰/ ه۴( تسا نهک ریسفت ۀمجرت زا ار ۷۹ ۀیآ ۀمجرت اجنیا رد ¹.دراد رب رد ار مود و نردم یا همجرت )هسیاقم یارب( و ،لوبناتسا ۀخسن ،یربط هب )تسا هدش یرادیرخ نارهت زا م۱۹5۰ دودح هک( نآرق زا درادناتسا یبرع نتم زا هحفص ره لباقم ،ریخا باتک رد .میهد یم تسد

2.تسا هدمآ لقتسم ۀحفص کی تروص هب یسراف ۀمجرت ،نآرق

ـ

دنسیبن یمه هک ار اه سک نآ اداب یاو :مسبطاسیسفباۀیجسها

کیدزن زا ار نیا دنیوگ سپ ناشاه تسد هب ار باتک ناشیا اداب یاو کدنا یاهب نادب دندیرخب ات تسا یادخ هچنآ زا ار ناشیا اداب یاو و ناشاه تسد تشبنب هچنآ زا ار .دنزاس یمه

ـ

هک نادوهج نارتهم زا ییاه سک نآ رف یاو :³لوبناترااۀخسنا

دننک ناهنپ یمه و ناشاه تسد هب ار تیروت دنسیبن یمه ار هدینادرگ تفص نآ سپ دننادرگب یو زا ار ربماغیپ تفص نایز دوس دنریگ لدب نادب ات تسدمآ یادخ زا نیا دنیوگ

گنهرف داینب[ ش۱۳5۱ نارهت ،نهک یریسفت زا یشخب ،نشور دّمحم حیحصت .1 .]۱۲8 ،ناریا .]ات یب[ ،هیملاسا یشورفباتک ،نارهت ،دیجم نآرق .2 هک ییاه هژاو رد .دراد رب رد ار یبلاج و رامشرپ یشیوگ یاه تروص نتم نیا .3 ینادند ـ یبل یشیاس تماص روظنم ،هدمآ »ف« اجنیا و دراد »ب« کیسلاک یسراف

.تسا رادکاو

(4)

۶۰

راتسج

یتشد شیاتس ۀمجرت ؛رازلا ربلیژ م لاحظاتا داباب سبا تداما اایجسها قراتاورکاابامقدظ

هچنآ رف ناشیا رف یاو ناش نارتهک زا ناهج نیا زا یکدنا یمه هچنادب ناشیا رف یاو ناشاه تسد هب یمه دنسیبنب .ملاسلا هیلع ربماغیپ تعن ندرک ناهنپ ببس هب دنجنفلب

ـ

دنسیون یم و دننادوهی یاملع هک اهنآ رب یاو سپ :باستباۀیجسها

دنهاوخ یم هک روط ره دوخ یاه تسد هب ار تاروت باتک لزان ادخ بناج زا دنیوگ یم دعب دننک یم لیدبت و رییغت یاو سپ یمک تمیق هب دنا هتشون هچنآ دنشورفب یارب ،هدش تشون فلاخ هب هک ییاهزیچ نآ تهج هب ناشیا رب .دننک یم بسک هچنآ زا ناشیا رب یاو ناشیا یاه تسد ،تسین یرطسریز همجرت هک اجنآ زا ،دینیب یم هک روطنامه ات نآ نابز دنچره ،دوجو نیا اب .دراد یرتمک یاه یراومهان یاه تمسق رد ،شتافاضا زج هب ،تسا یسراف وحن قباطم یّدح هدنام رادافو هژاو هب هژاو و یظفللا تحت ۀمجرت ساسا هب رگید

اجنیا( دنا هدش همجرت عمج تروص هب یبرع یاه عمج ؛تسا رد هلمج بیترت ساسا رب اه هژاو بیترت ً

اصوصخم و ^{)»اه تسد«}

زین زورما ات ،هدش تّنس زا یئزج هک ،شور نیا .تسا یبرع .تسا هدنام رادیاپ

ًاتبسن یاه همجرت اب یسراف هب نآرق یاه همجرت نیا ۀسیاقم ناریا نایدوهی .تسا هّجوت بلاج یسراف هب سّدقم باتک نهک سّدقم باتک ریسفت هب تسد ،رتدوز یّتح ای م۱۳-۱۲ نورق زا راد خیرات ۀخسن نیرت میدق .دندوب هدیزای ناشدوخ نابز هب میزویم شیتیرب رد هک تسا م۱۳۱۹ خیرات هب تاروت زا یا هخسن رد ظوفحم تاروت زا رگید یا هخسن اّما ،دوش یم یرادهگن ره .دراد لوا ۀخسن اب هسیاقم لباق یتمدق زین ناکیتاو ۀناخباتک

1.تسا هدناسر پاچ هب رپْیِپ تربره ار اه هخسن نیا یود

III 22-( شیادیپ باتک زا ییاه هیآ یراگن فرح هنومن یارب :دینک هدهاشم ار ندنل نتم و ناکیتاو یدوهی ـ یسراف نتم رد )²⁴ V. 22. wgwft xwd’y x’lq ’ynk ’dm bwd cwn yg’nh

bg’wyd’n ’z ’wy bšn’xtn nyk wbd w’knwn t’ nh by kšd dst ’wy wbst’nd ’nyz ’z drxt zndyg’ny wby xwwrd wby zyḥd bj’wyd’n || 23. wbfrst’d

’wyr’ xwd’y x’lq ’z bwst’n ‘dn bwwrz krdn mr

’n zmyn ’ncy ’frydh ’md ’z ’nj’y || 24. wbdw’r’nyd mr ’dm wmskn gry’nyd ’z mzrḥ bbwst’n ‘dn mr

’n ṣwrth’ wmr zb’nh šmšyr mqlwbh šww’ bnygh d’štn mr r’h drxt zndyg’ny.

L. 22. wgwpt ywy ’lhym ’ynk ’dm [b]bwd yg’nhyy

’zwy bšn’ktn nyk wbd w’knwn nh b’yd [k]w bry’zd dsty ’wy wbst’nd hnyz ’z drkt ’n zndg’ny [w]bkwrd wbzyhd bj’wyd || 23. wbyrwn r’nd ‘wr’ ywy ‘lhym

‘z bwst’n ‘dn bbrz krdn ‘zmr ‘n zmyn ‘nc ‘prydh

‘md ‘znj’ || 24. wbdw’rnyd ’zmr ’dm wbnš’ynyd ’z pyš bbwst’n ‘dn ’zmr ’n krwbh’ y‘ny cyhrh’ w’zmr zp’nhy ’n šmšyr ’n zyr zbr šw’ bng’h d’štn ’zmr r’h

’n drkt zndg’ny.

زا ،نآرق یاه همجرت دننام اّما ،دنتسین یرطسریز اه همجرت نیا یسراف وحن زا تلفغ یازا رد هژاو هب هژاو ۀمجرت لصا نامه لعف و تسیماس یاه نتم دننام اه هژاو بیترت .دننک یم یوریپ :)23 ۀیآ( لاثم یارب ،دراد رارق هلمج یادتبا رد

V wbfrst’d ’wyr’ xwd’y x’lq L wbyrwn r’nd ’wr’ ywy ’lhym

و :دش یم ادا سکع بیترت اب دیاب لومعم یسراف رد هلمج نیا راکدوخ تروص هب اهژاوکت .داتسرفب ار )ی(وا قلاخ یادخ هب یمازلا یسراف ۀلمج رد هک ییاهاج رد یّتح ،دنا هدش همجرت روط هب یربع فیرعت فرح ،بیترت نیمه هب .تسین ناشدوجو ربارب .تسا هدش همجرت نآ یسراف ۀراشا تفص هب کیتامتسیس هدش هداهن ^‘zmr و ^mr بیترت هب ندنل و ناکیتاو رد ^‘et فرح رد اریز ،تسا یعّنصت دنیارف نیا هک تسا حضاو .تسا »رم« و تسا بایمک رایسب »رم زا« ،یسراف ۀنادازآ یاه نتم طبر فرح نینچمه .دیآ یمن »ار« فرح نودب هاگ چیه ًابیرقت

‘nc هب ندنل رد و ^‘ncy هب ناکیتاو رد راکدوخ لکش هب یربع یزیچ ،هک یسک« ینعمااچن هک یلاحرد ،تسا هدش همجرت ناکیتاو ،۲۴ ۀیآ رد .تسا »هکنآ ،هچنآ« ینعم هب و دهد یمن »هک تفص کی نآ رد هک دراد zyr zbr šw’ ندنل و mqlwbh šww’

،تسا هدش همجرت ^šavâ ِیلعاف تفص قیرط زا یربع یلوعفم اما ،تسا هدش قتشم باش /^šav- ِماتس زا دنم هدعاق لکش هب هک یکیناکم ۀمجرت کی هلئسم زین اجنیا .تسا لومعمان ًلاماک یاه تفص هب کیتاموتا روط هب یربع یلوعفم یاه تفص :تسا .دنا هدش همجرت ^-â هب موتخم ]ِیسراف[ ِیلعاف

bry‘zd ندنل و by kšd dst wy ناکیتاو هک ۲۲ ۀیآ رد ،ًاتیاهن ۀمجرت رد هک مینیب یم ار یهابتشا نامه ًاقیقد ،دراد ^{dsty wy}

1. H. H. PAPER. A Judeo-Persian Pentateuch, … British Musuem Ms.OR.5446. Jerusalem, 1972.

Idem. “The Vatican Judeo-Persian Pentateuch”. Acta Orien- talia No. 28 (1965): 263-240; No. 29 (1965-1966): 78-181, 253-310; No. 31 (1968): 55-113.

.دنا یربع ّ

طخ هب و یسراف نابز هب اه همجرت نیا

(5)

۶۱

راتسج

مل احظات

ا داباب سبا تداما اایجسها قراتاورکاابامقدظ یتشد شیاتس ۀمجرت ؛رازلا ربلیژ

u)y( ِیساکعناریغ ریمض دربراک :میدوب هدید یربط ریسفت ریمض زا هک تسا نیا حیحص ۀمجرت .دوش یم یمهفدب بجوم .»شیوخ /دوخ ِتسد« ینعی ،دوش هدافتسا یساکعنا .دنتسین ندناوخ لباق ییاه همجرت نینچ هک تسا نشور ناونع هب هکلب ،دندوب هدشن هتشون ندناوخ یارب اه همجرت نیا .دندش یم هدافتسا سّدقم باتک نتم حیضوت یامنهار و کمک ،نآرق یاه همجرت دننامه ًاقیقد ،راکوزاس نیا هک تسا حضاو نایدوهی و ناناملسم یهباشم زاین .تسا هدوب یشزومآ یرازبا نوتم ۀمجرت یارب ناسکی یشور زا هدافتسا هب ار یناریا .تسا هتشاداو ناشسّدقم ییایناپسا نایدوهی .تسین ناریا هب رصحنم یا هدیدپ نینچ شور نیمه زا دوخ شیوگ هب سّدقم باتک ریسفت یارب زین زا لماک یرادرب هترگ هراومه هدیدپ نیا ساسا ¹.دنا هدرب هرهب اهنت هن هک تسا ینتم هراومه زین نآ ۀجیتن و تسا یلصا نتم یّتح هک یزیچ ؛درادن مه یللاقتسا هکلب ،درادن یتیعجرم ای شزومآ یارب یرازبا اهنت هکلب ،تسین نتم کی هسفن یف

مه و نایدوهی مه هکنیا .تسا یروآدای و ظفح هب کمک یارب لاقتنا یارب مه و دنا هدرک هدافتسا شور نیا زا ناناملسم هدش هدافتسا نآ زا ییایناپسا هب یربع مه و یسراف هب یبرع نید ای نابز اب یطابترا نآ یریگراک هب هک دهد یم ناشن ،تسا طیارش .تسا یلمع هباشم تائاضتقا ۀجیتن هکلب ،درادن .دوش یم هباشم یاهدمایپ بجوم هباشم

.سق .1

H. V. SEPHIHA, “Problématique du judéo-espagnol”, Bulletin de la Societé de Linguistique de Paris, 69. fasc. 1 (1974), 159-189.

Idem. Le Ladino (judéo-espagnol calque), Paris, Ed. His-:و

paniques, 1973.

،یدوهی-لویناپسا نابز[ »ونیدلا« هب یاه همجرت نیا زا هنلاضاف یلیلحت یواح هک نابز هجو چیه هب هک یزیچ یارب langue-calque ،دوجو نیا اب .دنتسه ]مجس ظ

یکبس ار نآ ناوت یم رایسب حماست اب و تسا کبس یعون رتشیب و دوش یمن هدرمش .تسین یبسانم ِریبعت ،دروآ رامش هب نامجرتم یردام نابز زا

.ر16گ ،ق622-606 نایم تباتک ،خیرات یب ،Supp. pers. 1610 ،هسنارف یّ

لم ۀناخباتک ،یربط ریسفت ۀمجرت