رویکردی کل‌نگر به

رد "تعیبط و گنهرف تبسن" هب رگن لک یدرکیور

"یگنهرف رظنم"

)مب :یهوژپدروم(

2*یترشع وتسرپ ،¹رف ینیع اضریلع

.ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یرامعم هدکشناد داتسا ^۱ .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یرامعم هدکشناد رایداتسا ^۲

)۹۶/۱۰/۲7 :ییاهن شریذپ خیرات ،۹5/۳/۴ :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ هک تــسا هدیماجنا یگنهرف رظنم موــهفم یریگ لکــش هب تعیبط و گنهرف تبــسن هب رــگن لک درــکیور نیب یدنبزرم ،دوــجو نــیا اب .دــنا هدینت مــه رد رــیذپان ییادج یا هــنوگ هــب تــعیبط و گــنهرف ،نآ رد ،هلاقم نیا فده .دراد دوجو نانچمه ،دریگ یم هشیر رگنءزج هاگن زا هک یگنهرف و یعیبط یاهرظنم یاه رظنم یدنب هتــسد و تخانــشزاب یارب رگن لک یــلدم نیودت و یدــنبزرم نــیا یاــه شلاچ یــسررب رظنم رد تعیبط و گنهرف تبسن نییبت رد ییاه هفلوم هچ هک تسا نیا یلصا شسرپ .تسا یگنهرف یاهرظنم لدم ،ساــسا نیا رب ؟تــسا نییبت لباق هنوگچ اهنآ نایم یقطنم طابترا و دنرثوم یگنهرف و "سوملمان ای سوملم هلخادم عون " ،"تعیبط رد ناسنا ۀلخادم نازیم" هفلوم هس رب ینتبم یگنهرف یگنهرف رظنم یدنب هتسد ،یرظن لدم نیا .تسا هدش نیودت "رظنم تایح ۀمادا و یریگ لکش نامز"

تروص هب مب یگنهرف رظنم ،یداهنشیپ لدم نییبت یارب .دزاس یم نکمم ار فلتخم یاه سایقم رد ود رد یگنهرف رــظنم هب هدنهد لکــش یاه هفلوم یــسررب نــیا رد .تــسا هدــش لیلحت یــسررب یدروــم ،یعامتجا طباور رب ینتبم سوملمان تلاخادم و تنوکس و داصتقا رب ینتبم سوملم تلاخادم ۀتسد رد یداهنشیپ لدم ،مب ۀعلاطم رد .تــسا هدش ییاــسانش تعیبط رد ناــسنا ۀلخادم تلع ساــسا رب .تسا هدش نییبت )غاب -رهش( نلاک و )غاب -هچوک( ینایم ،)غاب -هناخ( درخ سایقم هس

یدیلک یاه هژاو .مب یگنهرف رظنم ،رگن لک درکیور ،گنهرف ،تعیبط ،یگنهرف رظنم

.E-mail: eshrati@ut.ac.ir ،۰۲۱-۶۶۹7۲۰8۳ :ربامن ،۰۹۱77۱۳۹78۱ :نفلت :لوئسم هدنسیون *

8۲

۱۳۹۶ ناتسمز ۴ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

همدقم

ۀدودحم رد هک دوــش یم قلاطا ییاهرظنم هب ،^۱یگنهرف رظنم ،ینلاوط ینامز یط رد یــعیبط یاه هفلوم اب ناــسنا لــماعت زا ،نآ Mitchell,( تــسا هتفرگ لکــش ،صیخــشت لباق تیوه اب یرــظنم ،تظافح و رــظنم تاــیبدا ۀــصرع هــب موــهفم نــیا دورو .)2008, 5 یارب هک تسا تعیبط و گنهرف تبسن هب رگن لک یشرگن نویدم .دیدرگ حرــط ^۲ریوئاــس لراک یوــس زا ۱۹۲5 لاــس رد راــب نیتــسخن ییادج و گنهرف زا تعیبط ندرک ادج ،سپیلیف هاگدید ساسا رب رکفت زا هتفرگرب ،تــسا هتفرگ رب رد ار اهنآ هک یتــسیز طیحم زا مدرم عون نیا هب رواب .تــسا هتفرگ لکــش اه نرق یط نآ شزومآ و یبرغ و تعیبط ناــیم لماعت و یگتــسویپ رب ار ناــسنا ناگدید ،یــیادج ،یگنهرف رظنم موهفم .)Phillips, 1998, 36( تسا هتسب ،گنهرف لماعت نلاک و رت هدرتــسگ داعبا هب هجوت و ینیبدر ُخ نیا دقن ناکما یناهج ثاریم زکرم هک نانچ .دزاس یم مهارف ،ار تعیبط و گنهرف هتفر تــسد زا رظنم یاــیحا روــظنم هب« :دراد یــم ناــعذا وکــسنوی هزات یــیوگو تفگ ،تــسا هدــنام یــقاب هــک یرــظنم ردــق نتــسناد و رظنم و تــعیبط هــک نــیا کرد ؛تــسا مزلا تــعیبط و مدرــم ناــیم UNES- ( »تــسا یــساسا یرما ،درک ادج گــنهرف زا ناوــت یمن ار یارــب شلاــت دوــجو اــب .)CO World Heritage Centre, 2003, 165 یاه شلاچ ،یــگنهرف رظنم موــهفم رد تــعیبط و گــنهرف ماــغدا لباق عوضوم تاــیبدا رد نانچمه موهفم ود نــیا قارتفا زا یــشان روصت« :دنک یم نایب )۲۰۰8( درتــسگنلا هک نانچ .تسا صیخــشت ،یگنهرف رــظنم ی هعلاطم .تــسا عــنتمم و لهــس یگنهرف رــظنم رــییغت یاــهدنیآرف و طــیحم تخاــس ناسنا و یــعیبط یاــه هفلؤم مه ،ناــشطباور و اه هفلؤم نیا .دریگ یم رب رد ار نامز لوط رد اهنآ دروم تــسیاب یم رگ یعادت و یدرکلمع دعب زا مــه و یــکیزیف دــعب زا

.)Longstreth, 2008, 1( »دنریگ رارق یسررب رد یــللملا نیب حطــس رد هــک یا هدرتــسگ تاــعلاطم رــب هولاــع رد ریخا یاه لاس رد ،تــسا هدیــسر ماجنا هب یگنهرف رظنم هنیمز تــسا هتفرگ رارق هجوت دروم یملع عماجم رد هلوقم نیا زــین نارــیا و یترــشع ؛۱۳۹۰ ،یترــشع و یــچانح ؛۱۳88 ،تــحلاف و ناــیبلاط(

.)Fadaei Nezhad, Eshrati & Eshrati, 2015 ؛۱۳۹۴ ،یــچانح یگنهرف رــظنم موــهفم یرــظن هعــسوت هب هک عــبانم نــیا رــب هولاــعامومع هک تسا هدیسر ماجنا هب زین یرگید تاعلاطم ،دنا هتخادرپً یــسررب دروم ار یرظن میهافم و هدوب زکرمتم یدروم هنومن کی رــب تبــسن عوضوم زونه ،تاعلاطم نیا هــمه مغریلع .دــنا هدادن رارــق .تسین نشور نادنچ یگنهرف رظنم رد تعیبط و گنهرف یدــنبزرم یاــه شلاچ لــیلحت ،هــلاقم نــیا فدــه ،نــیاربانب و تخانــشزاب یارــب یــلدم نــیودت و یــگنهرف و یــعیبط یاــهرظنم یاه سایقم و یناکم یاه تیعقوم رد یــگنهرف رظنم یدنب هتــسد تسا نیا یلصا شسرپ ،روظنم نیا هب ندیسر یارب .تسا فلتخم زا تظافح رد تعیبط و گنهرف تبسن نییبت رد ییاه هفلوم هچ هک نییبت لباق هنوگچ اهنآ نایم یقطنم طابترا و دنرثوم یگنهرف رظنم نیودت و هیرظن تخاــس هک شهوژپ یلک درکیور هب هجوت اب ؟تــسا هرهب یفیک قیقحت شور زا ،تــسا یدنب هتــسد و تخانــشزاب لدم دروم زا ،یفیک لیلحت زا لصاح لدم نییبت یارب و تــسا هدــش هدرب ،یدروم ۀعلاطم یارب مب باختنا تلع .تسا هدش هدافتسا یهوژپ یرــجه ۱۳8۲ لاــس هــلزلز زا ســپ مــب یــگنهرف رــظنم یــناهج تــبث .تسا ناریا هدیــسر تبث هب یگنهرف رظنم نیلوا ناونع هب یــسمش

تعیبط و گنهرف تبسن .1

هراومه هک تسا یتاعوضوم هلمج زا تعیبط و گنهرف تبسن تبسن یموب نامدرم و هیلوا نانک اــس دید .تــسا هدوب ثحب دروم تعیبط نآ رد هک دوب هچراپکی یدید ،موب تسیز و یتسه ناهج هب مولع یلو ؛دندوب هدینت مه رد ریذپان ییادج یا هنوگ هب گــنهرف و ره نداد رارــق و موب تــسیز ۀچراپکی تــیدوجوم میــسقت اــب نردــم و تعیبط ناــیم قیمع یقارتفا ،یــصصخت یا هزوــح رد نآ شــخب یضقانتم هاگ و عونتم یاــه هاگدید ،ور نیا زا .درک داــجیا گــنهرف زا رثأتم تدــش هب هک دراد دوجو گــنهرف و تعیبط طاــبترا ۀراــبرد یراذگ شزرا هب نآ رد نارظن بحاص هک تسا یگنهرف یی اه هنیمز رب رتــشیب هاگدید ود ،نایم نیا زا .دنا هتخادرپ اــه هاگدید یــفرعم و هدوب رثؤم میهافم رگید یریگ لکــش و یملع هعماج رکفت یریگوــس ود گنهرف و تعیبط نآ رد هک رگنءزج یهاگدید ،تــسخن ؛تــسا هک رگن لک یهاگدید ،مود و دنوــش یم هتــشادنپ مه زا ادج موهفم هتــسناد ریذپان ییادج یمیهافم گنهرف و تعیبط ،نآ یانبم رــب موهفم یلصا ۀژاودــیلک ود گنهرف و تعیبط هــک اجنآ زا .دنا هدــش یاه هشیر یوجو تسج فده هب همادا رد ،دنتسه یگنهرف رظنم

رگن لک و رگن ءزج یاه درکیور یسررب هب موهفم ود نیا یریگ لکش .دوش یم هتخادرپ گنهرف تبسن تعیبط و گنهرف تبسن رد یرگن ءزج .1-1 یــسیلگنا نابز رد و "^۳روتلوک" ،یناملآ و یوــسنارف یاــه نابز رد راک و تــشک یانعم هب ،نیتلا ناــبز رد"⁵اروــتلوک" ۀــشیر زا "^۴رــچلاک"

رمتــسم دربراک اب .تــسا هدــش هتفرگ ،ناروناج و ناهایگ شرورپ ای ۀــمین رد یــناملآ نادنمــشیدنا و ناگدنــسیون راــثآ رد رــچلاک ۀژاو راــب هژاو نــیا هــتفر هــتفر ،یدلاــیم مــهدزون و مــهدجه ۀدــس مود ناــسنا خیرات یدنب شخب اــب ،راثآ نیا رد .تــفای یا هژــیو یــیانعم -یخیرات ِتاذ ناــسنا تاذ ،گــنهرف یلماکت نوــگ انوگ لحارم هــب "^۶روتان" و "روتلاک" موهفم ود ،بیترت نیا هب .دــش هتخانــش یگنهرف ۀئارا اــب و دنتفرگ رارــق رــگیدکی یوراــیور ،"تــعیبط" و "گــنهرف" اــی ،.م۱87۴ لاس هب ⁷رولیات یوــس زا گنهرف یملع فیرعت نیتــسخن

ناسنا ،موهفم نیا ساسا رب .تــشگ رادیدپ گنهرف یملع موهفم و هتشگ هریچ تعیبط رب گنهرف هار زا هک یعیبط تــسا یدوجوم یگنهرف لماکت یاه هلحرم ماگ هب ماگ ،تعیبط زا ندمآ نوریب اــب هب ،ماجنارــس ،تــیربرب و شــحوت ۀــلحرم زا و هتــشاذگ رــس تــشپ ار گنهرف ،دید نیا اــب .تــسا هدیــسر نردم ندمتم ینلاقع ۀعماج زا وا یــیادج ۀیام و ناــسنا یاهدروآ تــسد ماــمت یارــب دــش یــمان .)۱۱۱-۱۱۲ ،۱۳8۰ ،یروشآ( تعیبط مه زا ادج موهفم ود ۀباثم هب گنهرف و تعیبط ،رگید نایب هب تعیبط و گنهرف نتشادنپ زا هک یرگید یانعم .دندش هتخانــش اب ناــسنا هک تــسا نیا ،هدروآ رب رــس مه زا ادج موهفم ود ۀباثم هب یانعم هب ،ینعی ؛دوش یم تعیبط رگ هدهاشم ،تعیبط زا ندشادج هژبا ،تعیبط هک یا هدنیاسانش نهذ اب دوش یم یا هژوس ،یفسلف دوجوم ناــسنا ،رگید تراــبع هــب .تــسا شا ییاــسانش عوضوم اــی تبــسن یقلت زرــط نــیا .)۱۱۶ ،ناــمه( دوــش یم تــعیبط رــب هرــیچ موب تــسیز هب تبــسن رگن ءزج یدــید زا هک گــنهرف و تــعیبط هــب زا یشخب ،دزاس یم ناشن رطاخ ویسب هک نانچ ،تسا هدش یــشان یعیبط مولع رب رتــشیب ،ریخا ههد نیدنچ یط رد رظنم تاــعلاطم یگنوگچ یسررب زا ور نیا زا و )Besio, 2003, 60( تسا هدرک دیک أت ،هاگدید نــیا رد .تــسا هدنام رود گنهرف ۀــلوقم اــب نآ یــگتخیمآ هداد لیلقت نییزت ۀبترم ات و دوش یم روصت زادنا مشچ لداعم رظنم رظن رد زادنا مــشچ اهنت ار رظنم هــکنانچ« ،رگید نایب هــب ؛دوــش یم شا یریذپ تنوکــس تمیق هب ار نآ رــهاظ تروص نــیا رد ،مــیریگب نویــساروکد دح ات ار رظنم هک میا هتفریذپ ار نــیا و ...هداد حــیجرت دوــش یم هدید هچنآ زــج هب ار نآ تــیمها و مــیروآ نــییاپ نــییزت اــی ناهنپ قــیمع هنیمز و یــفخم دــید زا هــک ییاه تمــسق دروــم رد و .)۳۲ ،۱۳8۴ ،نریپــسا( »میراگنا هدــیدان ار تــسا حطــس ریز رد نآ تعیبط و گنهرف تبسن رد یرگن لک .2-1 ود ار تــعیبط و گــنهرف اــه تدم هــک یــبرغ شــناد فلاــخرب رگن لک یدید هیلوا یاه ناــسنا ،تفرگ یم رظنرد هناگ ادج موــهفم ،تــسیز ،اــیفارغج ،یتــسه ۀفــسلف نآ رد هــک دنتــشاد ناــهج هــب Buggey & Mitchell,( دــندوب هدــینت مــه رد تــیونعم و گــنهرف نیا دوجو ⁸پیکــسادنل ۀژاو ۀــشیر رد ندــش قــیقد اــب .)2003, 94 هژاو نیا موهفم .دوش یم راکشآ رتشیب رظنم هب تبسن رگن لک هاگن

،ناکم کی نانک اس هب و تساضف کی یهدناماس هب هراشا زا شیب دوــش یم طوبرم ینیمز طــیحم و رــگیدکی هــب تبــسن اــهنآ فــیاظو زا رــظنم فــلتخم یاــه هیلا ،هاگدــید نــیا اــب .)Stilgoe, 1982, 12(

هب .دوــش یم لــصاح ناــمز لوــط رد و گــنهرف و تــعیبط لــماعت ریذپان ییادج ار گــنهرف و تعیبط هک یتنــس هاگدید ،بیترت نــیا یزیچ رظنم ،ساــسا نیا رب .تــسا هدــش حرطم رگید راب ،دناد یم رد .دوــش یم هدــید ناــسنا یــبیکرت تاک اردا ۀــجیتن رد هــک تــسا و رگیدکی اــب لماعت رد ار دوــخ طباور مدرم ،ناــهنپ و راکــشآ ناــهج یسایس و یداصتقا طیارش اب ار دوخ و دننک یم یراذگ هیاپ تعیبط و نــیدامن ،یــگنهرف یاــه لدم رد ،طــباور نــیا .دــنهد یم قــفو ،دروم نیا رد .دنا هدــش شیلااپ و هدــش هتــشاذگ ثحب هــب یراــتفر یاقب و یبایزرا یخیرات دنیآرف هک تسا یثاریم ،رظنم راکــشآ لکــش طبترم و فافش ،رظنم ناهنپ لکــش« .تــسا هداهن یاج رب هعماج ینیع و میقتسم ۀطبار ،یتفایرد ینهذ ریواصت و تسین تیعقاو اب هدهاــشم هک یزــیچ و رگ هدهاــشم ۀــطبار ...دــنرادن رگ هدهاــشم اــب هدــش قبطنم "یگنهرف یاه لدم" تــلاخد اب هــلصافلاب ،دوــش یم ،رــظنم تخانــش نــیاربانب .)Besio, 2003, 61( »دــبای یم رــییغت و زاــین هــتفگ شیپ ۀــطبار رد رــگ هلخادم یــگنهرف لدــم تخانــش هــب یاه لدم تخانــش هب طونم ار رظنم تخانــش هک یهاگدید .دراد و ناــسنا لماعت لصاح" ناونع یارب ،دناد یم رگ هلخادم یــگنهرف هدرب راک هــب ار "یگنهرف رــظنم" حلاطصا ،"ناــمز لوــط رد تــعیبط نارظن بحاص یوــس زا اهراب ،یگنهرف رظنم رگن لک شرگن .تــسا Lisitzin and Stovel, 2003,( تسا هتفرگ رارق دیک أت دروم فلتخم 35-36; Schmid, 2003, 50; Dladla, 1999, 92; Synthesis Report of the Expert Meeting on African Cultural Land- و یریگ لکــش یاــنب گنــس ،ار نآ ناوــت یم و )scapes, 1999, 130 هژیو هب تعیبط و ناــسنا تبــسن رد یگنهرف رظنم موهفم هعــسوت .تــسناد وکــسنوی یناهج ثاریم زــکرم رد اــهنآ تــظافح هــنیمز رد یــناهج ثارــیم زــکرم رد یــگنهرف رــظنم موــهفم حرــط« ،ور نــیا زا شناد فلاخ رب هــک تــسناد یتریصب ی هجیتن ناوت یم ار وکــسنوی ریذپان ییادج و هدــینت مه رد ار تعیبط و گــنهرف ،یبرغ رــگن ءزج و یموب نانک اس رگن لک هاگن هب تشگزاب یپ زا هک یتریصب .دناد یم

.تعیبط و گنهرف تبسن یلصا یاه هاگدید -1 ریوصت )1391 ،یترشع( :ذخام

8۴

۱۳۹۶ ناتسمز ۴ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

،۱۳۹۰ ،یترشع و یچانح( »تسا هدمآ دوجو هب یلحم تاعامتجا رظنم نارامعم یللملا نیب نویساردف" دییأت دروم شرگن نیا ؛)۱5۹ رادوــمن ،۱ رــیوصت .)Eboreime, 2003, 146( دــشاب یم زــین ^۹")لاــفیا(

.دهد یم ناشن ار تعیبط و گنهرف تبسن یلصا هاگدید ود ۀطبار

یگنهرف رظنم .2

.تــسا یلماعت و لــباقتم یا هــطبار ،تــعیبط و گــنهرف ۀــطبار لحم ِموب تسیز-درخ و میلقا-درخ زا ماهلا اب ناسنا هک هنوگ نامه هاگ آدوخان و هاگ آدوــخ ار شــیوخ یگنهرف یاــه هیاپ ،دوــخ یــگدنز -درخ رــب ،نامز رورــم هب زین هتفرگ لکــش ِگــنهرف ،دــهد یم لکــش لماعت زا هک یتروص رد ریثأت نــیا یاپدر .دراذگ یم ریثأت موب تــسیز "یگنهرف رــظنم" ناونع اب ،دوــش لصاح تعیبط اــب ناــسنا تبثم طــسوت راب نیتــسخن ،یگنهرف رظنم حلاــطصا .دوــش یم هتخانــش نآ زا و )Sauer, 12925, 343( تفر راک هب ۱۹۲5 لاس رد ریوئاس لراک هب هتــسباو یاه هتــشر رد کرتــشم یموهفم ۀلزنم هب ،دعب هب نامز دروم فلتخم یایاوز زا ،ور نیا زا ؛دش هتخانش یطیحم تاعلاطم .تفریذپ دوخ هب زین ار یتوافتم فیراعت و تفرگ رارق شاکنک و یسررب یناهج ثارــیم زکرم فــیرعت هــب ناوــت یم فــیراعت نــیا ۀــلمج زا رد یــگنهرف رــظنم ندــش هدــناجنگ اــب هــک درــک هراــشا وکــسنوی ،ناهج یعیبط و یــگنهرف ثاریم نویــسناونک یتایلمع یاــمنهار هتخانش یگنهرف یاهرظنم تظافح یللملا نیب یلوتم نیتــسخن و ناــسنا تــیلاعف زا یــبیکرت« ار یــگنهرف رــظنم ،زــکرم نــیا .دــش UNESCO World Heritage Center, 1992, par.( »تــعیبط لــماکت ریــس یاــیوگ ،یــگنهرف یاــهرظنم« .دــنک یم فــیرعت )36 و اهراــشف ریثأت تحت نامز لوــط رد ناــشیاه هاگ تنوکس و عــماوج ،یعامتجا یاهورین اــی یعیبط طیحم هک دنتــسه ییاه تصرف اــی داجیا موادــم تروص هــب یــجراخ و یــلخاد یــگنهرف و ،یداــصتقا هــس هــب ،اــمنهار نــیا رد یــگنهرف یاــهرظنم .)ناــمه( »دــننک یم طسوت هدــش یحارط فده اب ای و هدــش یحارط یاهرظنم" هتــسد یاــهرظنم" و "^۱۱هــتفای لــماکت کــیناگرا یاــهرظنم" ،^۱۰" ناــسنا :دنوش یم میسقت "^۱۲رگ یعادت اب ،تــسا ییاــسانش لباق هیقب زا رت تحار هک تــسخن ۀتــسد • لکش مدرم طسوت هدش یحارط شیپ زا تروص هب و صاخ یفده

.تسا هتفرگ زا هن و کیناگرا تروص هب هک دنتسه ییاهرظنم ،مود ۀتــسد • ،یعامتجا یاهورین ریثأت تــحت نامز رورم هب ،هدــش یحارط شیپ

.دنا هتفرگ لکش یبهذم و یرادا ،یداصتقا رگ یعادت هبنج هک دوش یم قلاطا ییاهرظنم هب ،موس ۀتسد • تفایرد لــباق ،رظنم و ناــسنا لماعت یداــم دهاوــش زا شیب ،اــهنآ

.)UNESCO World Heritage Center, 2008, 73( تسا تعیبط دنویپ فده اب یگنهرف رظنم موهفم یریگ لکش هچرگ ا رد تعیبط و گــنهرف تبــسن نانچمه اما ،تــسا هدوب گــنهرف و توافت و اه شلاچ و دراد رارــق ماــهبا زا یا هــلاه رد ،یــگنهرف رــظنم یدنب هتــسد نــیا دــنچ رــه .تــسا هدروآ دوــجو هــب ار یــیاهرظن یگنهرف یاهرظنم تخانــشزاب یارب ار هار ،ماگ نــیلوا رد تــسناوت تخانــشزاب رد اما ،دنک زاب یــناهج ثاریم تــسرهف رد اــهنآ تــبث و

،ور نیا زا .دــشاب یمن رــثؤم یگنهرف رــظنم کی فــلتخم یاــه هیلا یگداــس هب هک تــسا یرظن لدــم کــی یــحارط یــپ رد هــلاقم نــیا یگنهرف رظنم کی تخانشزاب رد هک یلصا هوجو صیخشت ناکما .دروآ مهارف ار دوش هتفرگ رظن رد یتسیاب

یاهرظنم یدنب هتسد و تخانــشزاب لدم .3 یگـــــنهرف

یهاگدید ،یــگنهرف رظنم موــهفم یریگ لکــش ناینب هــک نیا اــب گنهرف کیکفت ،تــسا یموب نامدرم یرگن لک رب قبطنم رــگن لک نانچمه یگنهرف یاه رظنم تظافح و تخانشزاب رد ،تعیبط زا لمعلاروتــسد رد یــگنهرف یاــهرظنم ندــناجنگ .تــسا دوهــشم یارــب شــخبدیما یراکــهار ،یــناهج ثارــیم نویــسناونک یــیارجا ،دــش یم بوــسحم تعیبط و گنهرف نیب یدنبزرم لــضعم لــح ۀدیا .تــفای همادا یدــنبزرم نیا زا یــشان تلاکــشم ،لــمع رد اــما یعیبط ثارــیم و یگنهرف ثارــیم تــبث یاــهرایعم ندرــک هچراپکی و یگنهرف راــیعم شــش ،نآ ساــسا رب و دــش حرطم ۱۹۹۶ لاــس رد دنتفرگ رارق یرایعم هد ۀچراپکی ۀتــسد کی رد یعیبط رایعم راهچ زــین هــچراپکی یاــهرایعم نــیا .)Mitchell & Buggey, 2000, 43(

لماک روــط هب ار تــعیبط و گــنهرف یدــنبزرم لکــشم دنتــسناوتن ،یگنهرف رظنم هب تبــسن وکــسنوی هاگدید دنچ ره .دنزاــس عفترم گــنهرف و تــعیبط نآ رد هــک تــسا رــگن لک یــهاگدید ۀــجیتن و یعیبط هــب اهرظنم یدنب میــسقت لاح نیا اــب ،دــنریذپان ییادج گنهرف و تعیبط موهفم نتشادنپ کیکفت لباق زا ناشن ،یگنهرف یدنب هتسد و تخانشزاب یارب هک هلاقم نیا فده هب هجوت اب .دراد ۀفلؤم ،دــنک یم داهنــشیپ ار رگن لک یدرــکیور یــگنهرف یاــهرظنم .دــبای یم یا هژــیو تــیمها ،تــعیبط رد ناــسنا ۀــلخادم نازــیم ناسنا هلخادم نازیم .1-3 و یعونصم ار رــگید یخرب و یعیبط ار اــهرظنم یضعب هــک نــیا«

ای نیا ًلاــماک زگره اهرظنم هــک ار تــقیقح نیا ،مــینادب یــگنهرف اــی تــسا نکمم .)۳۲ ،۱۳8۴ ،نریپــسا( »دــنک یم راکــنا ،دنتــسین نآ هب اهرظنم هــک دوــش ردابتم نهذ هب رما نــیا ،هدــش هئارا فــیرعت زا ،هجیتن رد و دنتــسه یگنهرف و یــعیبط رصانع هاگدــنویپ ترورــض ۀمه .دــسرب رظن هــب هــفاضا ،یــگنهرف یاــهرظنم زا نــتفگ نخــس .دنتــسه زین یگنهرف نامزمه ،یعیبط یاهرظنم یــتح ،اــهرظنم رظنم دــناوت یم یــیاهنت هــب هــک تــسا یــکیزیف طلــست تــقیقح رد ای تــسا رتزراب یرــشب یاه هرمث نآ رد هــک ساــسا نیا رــب ار رــظندم هب داــقتعا ،)Prieur, 2003, 152( دزاــس راکــشآ ،یــعیبط یاــه هرمث تسا نکمم ،دراد ینورد یدنویپ گنهرف اب رظنم موهفم ،هک نیا هب دــیاب .دــهد ناــشن دــئاز ار یــگنهرف رــظنم تراــبع ندرــب راک هــب رتــشیب دیک أت یارب ،یگنهرف تفص هک تــشاد هجوت زین هتکن نــیا و سوملم یاــه شزرا روــضح و تــسیز طیحم اب ناــسنا لماعت رــب Mitchell, Rossler &( تــسا رظنم میهافم رد یگنهرف سوــملمان .)Tricaud, 2009, 17

دربراک و دنتــسه یگنهرف هــمه اهرظنم هــک هاگن نــیا دنچ رــه رظنم یــگنهرف هوجو رــب دیک أت یارــب اــهنت ،یــگنهرف رــظنم تراــبع و لمع رد اه هیرظن تــسبراک یارب اما ،تــسا شریذپ دروم ،تــسا رظنم عاونا یراذــگ مان هب زاــین ،اهرظنم یدنب هتــسد و تخانــشزاب و یگنهرف رــظنم حلاطصا زا رــیزگ ان زــین هــلاقم نــیا رد .دراد دوــجو ترابع هب ای یعیبط ای یــگنهرف هوجو رب دیک أت یارب یــعیبط رــظنم رد ،نــیاربانب .دوــش یم هدرــب هرــهب ناــسنا ۀــلخادم نازــیم رــگید کی تعیبط رد ناسنا هلخادم نازیم یارب رگ ا رظنم یدنب میسقت و یعیبط رــظنم ،فیط نیا رــس کی رد ،دوــش هتفرگ رــظن رد فــیط قیقد زرم هک نآ نودب ،دریگ یم رارق یگنهرف رظنم نآ رگید رــس رد وکــسنوی یناهج ثاریم زکرم هــچنآ دننام -اهنآ نــیبام یصخــشم و ،انبم نیا رــب .)۲ ریوصت( دــشاب هتــشاد دوجو -تــسا هدرک فــیرعت یناسنا یاه هلخادم زا هک دوش یم قلاطا یرظنم هب یعیبط رظنم رییغت یگنهرف رظنم و )Ferdinands, 2004( دشاب هتفریذپن یریثأت هتفرگ رظنرد یگنهرف هورگ کی طسوت یعیبط یرظنم ،هتفای لکش رظنرد زین ار یدــیلک ۀــتکن نــیا دــیاب .)Sauer, 1295, 32( دوــش یم یکیزیف ۀــلخادم هب امازلا ،تــعیبط رد ناــسنا ۀلخادم هــک تــشادً .دریگ یم رب رد زــین ار سوملمان تلاخادم هکلب ،دوــش یمن دودــحم سوملمان و سوملم هلخادم .2-3 و "سوــملم یاــه شزرا" هتــسد ود هــب یــثاریم یاــه شزرا Declaration of( دنوــش یم یدنب میــسقت "سوــملمان یاــه شزرا"

تــحت هــچنآ .) Jerusalem, 2006; Declaration of Quebec, 2008 هدــش حرطم هلاقم نیا رد سوــملمان و سوملم تلاــخادم ناوــنع و سوــملم یاــه شزرا یریگ لکــش ریــسم هــب عــقاو رد ،تــسا ندرک هداــس یارب هک دنک یم هراــشا یگنهرف رــظنم کــی سوــملمان ،بیترت نیا هــب .تــسا دربراک لباق اهنآ یدنب هتــسد و تخانــشزاب هب هچ و )یــنیع( سوــملم تروص هب هــچ هــک یــتلاخادم رذــگهر زا رظنم کی ،دــیآ یم دیدپ رــظنم کی رد )یــنهذ( سوــملمان تروــص هنیمز نیا رد لچیم .درــیگ رارق ییاــسانش دروم دناوت یم یــگنهرف شنک مهرب و لماعت ،یــگنهرف یاهرظنم تلاصا« :دراد یــم ناعذا و گنهرف ناــیم یاــیوپ هــطبار و سوــملمان و سوــملم یاــه شزرا .)Mitchell, 2008, 29( »دهد یم ناشن ار تعیبط ۀبنج ود ،تعیبط اب ناــسنا لماعت هک تفگ ناوــت یم ور نــیا زا رظنم سوملمان یاه هبنج هب نتخادرپ .دراد سوملمان و سوملم یمامت ابیرقت و دراد تیمها سوملم یاه هبنج رب هولاع ،یگنهرفً یگنهرف یاهرظنم تظافح و تخانشزاب رما هب هک ییاه نامزاــس رد هژیو یهاگیاج نآ یارــب ،یگنهرف رظنم فــیرعت رد ،دــنزادرپ یم داهنــشیپ ساــسارب فیرعت نیا اداناک رد هنومن یارب .دنا هتفرگ رظن

یگنهرف رظنم یلک یاه تــسایس هک ^۱۳"اداناک یاه کراپ" نامزاــس ییایفارغج ۀقطنم ره رد مدرم« :تــسا هنوگ نیا ،دنک یم نییبت ار یگنهرف یانعم اــی هداد رارق ریثأت تحت ار نآ ،دــنا هدرک هلخادم هــک صاــصتخا .)Parks Canada, 2004, 3( »دــنا هداد نآ هــب یــصاخ .تــسا سوملمان یاه شزرا نتــشاد یانعم هب ،یــگنهرف یاــنعم تــظافح و تــیریدم هــک ^۱۴یــلم کراــپ هاگــنب ،هدــحتم تلااــیا رد فیرعت هنوگنیا ار یگنهرف رظنم ،دراد هدهع رب ار یگنهرف یاهرظنم ،اه تیلاعف ،یخیرات ثداوح اــب هک ییایفارغج ی ا هیحان« :دــنک یم نیجع یتخانــشابیز ای یــگنهرف رگید یاــه شزرا شیامن اــی دارــفا نــیا رد .)Birnbaum and Capella Peters, 1996, 4( »تــسا هدــش قیفلت زا تــیاکح ،یــگنهرف یاــه شزرا اــب ندــش نــیجع ،فــیرعت .دراد یگنهرف رظنم سوملم یاه هبنج اب سوملمان یاه هبنج ورــملق رــب طلــست اــفرص یــگنهرف یاــهرظنم طلــست ،نــیاربانبً یداهنــشیپ لدــم رد ناــسنا ۀــلخادم نازــیم و تــسین یــکیزیف رد هک تــسا رکذ نایاــش .دــشاب سوــملمان اــی و سوــملم دــناوت یم کی چــیه ،صاــخ یدروــم هــنومن تخانــشزاب نودــب و رــظن یداو نادب رما نــیا .دــشاب یمن حجرا یرگید رــب هلخادم عوــن ود نــیا زا کی رد ،یــگنهرف یاــهرظنم یــنوگ انوگ هــب هجوت اــب هــک تــسانعم تلاــخادم رــب سوــملم تلاــخادم تــسا نــکمم یدروــم هــنومن تیمها زا هک نآ اــی و سکع رب یرگید رد و دــشاب حــجرا سوــملمان تعیبط رد ناسنا ۀلخادم عون ،۳ریوصت .دنشاب رادروخرب ناــسکی .دهد یم ناشن ار یداهنشیپ لدم .3-3 تخانشزاب لدم رد یلصا روحم هس ،دش هتفگ هچ نآ ساسا رب لــماعت لوــصحم هــباثم هــب یــگنهرف یاــهرظنم یدنب هتــسد و

:دوش یم داهنشیپ نامز رذگ رد تعیبط و گنهرف

؛تعیبط رد ناسنا ۀلخادم نازیم ،تسخن روحم • و ؛)سوملمان ای سوملم( ناسنا ۀلخادم عون ،مود روحم • .)۱۳۹۱ ،یترشع( نامز ،موس روحم • یدنب هتــسد و تخانــشزاب لدــم هــک تــسانعم نادــب نــیا ود یا هــطبار یاج هب هــک دراد درــبراک یــنامز ،یــگنهرف یاــهرظنم .دوش رارقرب راذگریثأت یاه هفلوم نایم یدعب هــس یطابترا ،یدعب روــحم ندوزــفا و ۳ رــیوصت و ۲ رــیوصت قاــبطنا اــب ،بــیترت نــیا هــب بوچراچ ،تــسا یگنهرف یاهرظنم یریگ لکــش دادتما هک ،نامز تروص هب یگنهرف یاهرظنم یدنب هتسد و تخانشزاب یدعب هــس .دوش یم لصاح ۴ ریوصت ناوت یم ،تــعیبط رد ناــسنا ۀلخادم نازیم فیط هــب هجوت اــب یدنب هتــسد یرهــش یاهرظنم ات یعیبط یاــهرظنم زا ار اــهرظنم

.ناسنا ۀلخادم نازیم ساسا رب ،یدنبزرم نودب یگنهرف رظنم -یعیبط رظنم فیط -2 ریوصت )1391 ،یترشع( :ذخام .تعیبط رد ناسنا ۀلخادم عون ۀیاپ رب یگنهرف رظنم سوملمان و سوملم یاه هبنج -3 ریوصت

)1391 ،یترشع( :ذخام

8۶

۱۳۹۶ ناتسمز ۴ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

روحم نیا ،دشاب رتمک یرظنم رد ناسنا ۀلخادم نازیم هچ ره .درک هلخادم نــیا هچره و دــنک یم لــیم یعیبط یاــهرظنم تمــس هــب رــت کیدزن یرهــش یــگنهرف یاــهرظنم تمــس هــب ،دــشاب رتــشیب یزرواشک رظنم ،یدنب هتسد و ییاسانش رد ،لاثم یارب .دوش یم رکذ .تــسا رت کیدزن یــعیبط رظنم هــب ییاتــسور رظنم هــب تبــسن هطقن کی یاــج هب رظنم ۀنوگ رــه هک تــسا یرورض زین هــتکن نــیا صاــصتخا دوــخ هــب ار روــکذم روــحم زا یا هدودــحم ،صخــشم یاهاتــسور رظنم ،لاــثم یارــب هک تــسانعم نادب نــیا .دــهد یم طیحم طیارــش اب ییاتــسور رظنم فرعم ،فلتخم طاقن رد رقتــسم ،یقرش ناجیابرذآ رد ناودنک نوچ ییاتسور هک نانچ ؛تسا دوخ نوــچ ییاتــسور هــب تبــسن ،ییاتــسور یاــهرظنم ۀدودــحم رد رــظنم ۀدودــحم زا ندــش جراــخ نودــب ،دزــی ناتــسا رد هیملاــسا .)۱۳۹۱ ،یترشع( تسا رت کیدزن یعیبط رظنم هب ،ییاتسور رد ناــسنا ۀــلخادم ندوــب سوــملمان اــی سوــملم ،مود روــحم رد ناــسنا هلخادم هــک انعم نیا هــب .دــنک یم صخــشم ار تــعیبط یارب .دــشاب سوملمان اــی سوملم داــعبا یاراد دــناوت یم تــعیبط هدودحم رد یــترایز ریــسم و سدــقم هطوحم" هــب ناوــت یم هــنومن هب ،۲۰۰۴ لاــس رد هــک درک هراــشا نــپاژ رد عــقاو ^۱5"یــک یناتــسهوک تبث هب وکــسنوی ناهج ثارــیم تــسرهف رد یگنهرف رــظنم ناوــنع یناتــسهوک هدودــحم نــیا یــگنهرف رــظنم تخانــشزاب رد .دیــسر تداــبع یناتــساب تنــس اــب هــک سوــملمان یاــه شزرا ،سدــقم تــسا هدوــب رادروــخرب یا هژــیو هاگــیاج زا ،تــسا طــبترم تــعیبط

۱۶.)UNESCO World Heritage List, 2016a(

هک دوــش یم لیکــشت یا هحفص ،روحم ود نــیا شنک مــه رــب زا نــیا .دنا یدنب هتــسد لــباق نآ رد فــلتخم یــگنهرف یاــهرظنم ییاج هباج تیلباق نامز روحم ینعی موس روحم دادتما رد هحفص یریگ لکش ینامز ۀلصاف هب هجوت اب – نآ یدیلک ۀطقن هس هک دراد ،"یناتــساب" یــگنهرف یاــهرظنم نــیوانع تــحت -لاــح ناــمز زا یارب ،بــیترت نیا اــب .تــسا ییاــسانش لباق "رــصاعم" و "یــخیرات"

تمدق ساــسا رب فلتخم یاهرهــش یرهــش رظنم تیعقوم ،لاــثم قیقدت لباق نامز روــحم رد ،نآ رب ناــسنا سوملمان و سوملم رــثا

.تــسا رکذ لــباق یداهنــشیپ لدــم اــب طاــبترا رد هــتکن ود .تــسا یور رــب هدــش صخــشم یاه یدنب هتــسد نــیبام هــک نآ تــسخن هب ،دراوم همه رد و درادن دوجو یصخــشم و قیقد زرم ،روحم کی لدم هک نآ مود .دراد دوــجو یــفیط هاگن ،قیقد یدــنبزرم یاــج لماــش یگنهرف یاــهرظنم فــلتخم یاــه سایقم رد یداهنــشیپ ،لدم نیا رگید ناــیب هب ؛دراد دربراک نلاک و ینایم ،درــخ ساــیقم نــکمم ار فــلتخم یاــه سایقم رد یــگنهرف رــظنم تخانــشزاب .)۱۳۹۱ ،یترشع( دزاس یم هب ،هداــس یدنب هتــسد کــی هــئارا اــب لدــم نــیا دور یــم راــظتنا لیلد هــب هاگ هــک یــگنهرف رــظنم کــی یــلصا یاــه هیلا تخانــشزاب رد ،رذگهر نیا زا و ؛دنک کمک ،دننام یم لوفغم اهنآ عونت و یگدیچیپ یگنهرف رظنم نآ تظافح فده هب هک یتیریدم عماج نلاپ یحارط عبنم" .م۲۰۰۳ لاس رد هک نانچ .دناسر کمک ،زین ددرگ یم یحارط یارــب رازــبا نــیرت مهم« تــسا هدرــک جاتنتــسا ^۱7"یــثاریم رــظنم رــکف هک دوش یم یــسانشزاب هب رجنم ریــسفت .تــسا تخانــش ،تظافح هنومن ،همادا رد .)NZHPT, 2003, 9( »دماجنا یم تظافح هب دوخ .دریگ یم رارق یــسررب دروم یداهنــشیپ لدم نییبت یارب مب یدروم

مب یگنهرف رظنم :یهوژپ دروم .4

ثداوــح رــثا رد ،اــهرظنم ۀــمه دــننام ،یــگنهرف یاــهرظنم دــیدهت یناــسنا یاــه هلخادم طــسوت نازــیم نــیمه هــب و یــعیبط نیا زا یا هنومن مب یگنهرف رظنم .)Prieur, 2003, 152( دنوــش یم اب ،مب هلزلز .تــفرگ رارق دیدهت دروم هلزلز عوــقو اب هک تــساهرظنم زا یکی هب ار ناــیناهج هجوت ،تــشاد یپ رد هــک یــیاه یناریو ماــمت مهم هطوحم نیا رد .درــک بلج ناهج یتــشخ ثاریم نــیرت گرزب وکــسنوی هب ناریا یوــس زا یناهج ثارــیم تبث یارــب هــک یناتــساب ۀعلاطم ،یــسمش یرجه ۱۳8۲ لاــس هلزلز زا شیپ ات ،دــش یفرعم اب ،هلزلز زا ســپ دوــجو نیا اــب .دوــب هدــشن یــسانش ناتساب یدــج رطخ ضرعم رد ثاریم تــسرهف رد ،نآ یگنهرف رظنم و مب ناوــنع زا شــخب نــیا رد .)5۳ ،۱۳87 ،یدــمحا( دیــسر تــبث هــب یــناهج یــسررب تعیبط رد ناــسنا هلخادم رظن زا مب یگنهرف رظنم ،هلاقم یداهنشیپ رگن لک درکیور ندوب وگخــساپ ،نآ کمک اب ات دوــش یم ،یــسررب نیا .دوــش هدومزآ تــعیبط و گــنهرف تبــسن قــیقدت رد فذــح و تــعیبط و گــنهرف هــب تبــسن یــفیط شرــگن رــب یــنتبم .تسا فلتخم یاه سایقم رد یدنبزرم مب یگنهرف رظنم تیمها لیلاد .1-4 بونج یاــه هرانک رد و ناــمرک ناتــسا قرــش رد مب ناتــسرهش یــیاوه و بآ ،ناتــسرهش نــیا .دراد رارــق توــل رــیوک تــشد یــبرغ رد زراــب لابج هتــشر .دراد یمیاد یمیــسن اــب هارــمه کــشخ و مرــگ عبانم هقطنم نیا هک هدــش ثعاب ،لامــش رد یدوبک هوک ،بونج یلصف یاه هناخدور .دــشاب هتــشاد ینغ ینیمزریز و یحطــس یبآ ،یمیدق تاــنق هتــشر نارازه نینچمه و اــسن و یرودآ ،دور تــشپ خیرات یــط رد هک هدــش زــیخ لصاح ینیمزرــس ندــمآ دــیدپ ببــس

.یگنهرف یاهرظنم یدنب هتسد و تخانشزاب یدعب هس لدم -4 ریوصت )1391 ،یترشع( :ذخام

هدوــب رادروــخرب یرادــغاب و یرادــماد ،یزرواــشک قــنور زا ،دوــخ رهــش یبرغ بناج رد ،مب ینونک رهــش یکیدزن رد مب لــسگ .تــسا رهــش ود نیا طــساو دح رد ابیرقت مب رهــش یقرــش تمــس و تاوربً لــسگ ۀرکیپ رب هک یرصانع هلمج زا .)75 ،۱۳87 ،عراز( دراد رارــق نانک اس هک تــسا یددعتم یاه تانق هتــشر ،دروخ یم مــشچ هب داجیا بآ هــب یبایتــسد یارــب فــلتخم یاــه هرود رد هــقطنم نــیا یور رب اه تانق نــیا مک ارت .دنریاد زوــنه اهنآ زا یــخرب و دــنا هدومن تیهام رد دیاب ار رما نیا تلع .تسا مب طاقن ریاــس زا شیب لــسگ عمجت هب رجنم ،یعیبط یدس نوچمه هک تسناد مب لسگ هژیو لقن هب ۲۴ ،۱۳8۴ ،یدزیراــسمس( تــسا هدــش ینیمزریز یاه بآ مــشش نرق( یــشنماخه نارود هب مب تمدق .)7۶ ،۱۳87 ،عراز زا نرق زا نآ جوا نارود .ددرــگ یم رب )حیــسم دلاــیم زا لــبق مراــهچ اــت یاهریــسم یقلات لحم رد هک تــسا هدوب یدلایم مهدزای ات متفه UNESCO World Heritage( تــسا هتــشاد رارــق مــشیربا هار مــهم موادت نونک ات هتــشذگ زا مــب گرا رد یــگدنز ناــیرج .)List, 2016b یــبهذم مــسارم یــخرب زــین هــلزلز زا شــیپ اــت یــتح .تــسا هتــشاد مب مدرم یــناوخ هحون و هــیزعت مــسارم و دایعا زامن یرازــگرب دــننام ،۱۳87 ،یدــمحا( دــش یم ماــجنا گرا هــیکت و عــماج دجــسم رد زا یا هنومن ،هدنز یگنهرف رظنم کــی ناونع هب مب ،ور نــیا زا .)5۴ هک وکــسنوی یناهح ثاریم زکرم یگنهرف یاهرظنم هتــسد نیمود تایح زونه هک هتفای لماکت کیناگرا تروص هب یگنهرف یاهرظنم UNESCO World Heritage( دوش یم هتخانش تسا یراج نآ رد .)List, 2016b "یتخاس ناسنا -یعیبط" لماع نیرت مهم هک درک اعدا ناوت یم یــگنهرف یرــظنم یریگ لکــش یاــیهم ار مــب موب تــسیز-درخ هــک یرایبآ و لخن تشاک و یراج ار بآ تانق .تسا هدوب تانق ،هدرک ییوگلا اــب اه غاب ،بــیترت نــیا هــب .دــنک یم نــکمم ار اه ناتــسلخن اهنآ زرم اــه نیچرپ و هتفرگ لکــش موب تــسیز -درخ ۀنهپ رب صاــخ نیچرپ و لخن ،تانق ناوت یم بیترت نیا هب .دنا هدرک صخــشم ار رظنم رد »تخاس ناسنا -یعیبط« سوملم یلصا رصنع هس ار اه غاب یلیلحت لدم نییبت یارــب مب باختنا لیلاد .درــب مان مب یــگنهرف :تسا رظن دنچ زا مب یگنهرف رظنم تیمها ۀطساو هب ،یداهنشیپ ناریا یگنهرف رظنم نیتسخن "نآ یگنهرف رظنم و مب" ،تسخن •

.تسا هدیسر تبث هب وکسنوی یناهج ثاریم تسرهف رد هک تسا ،ناهج رسارس زا هدــش تبث یگنهرف رظنم 8۶ نایم رد ،مود • سایقم رد ،یــتیریدم هاگدــید زا هچ و یــتظافح هاگدید زا هــچ مــب نتفرگ رارق یلصا لماع .تــسا رادروخرب یا هژیو تیمها زا یناهج ًلاماک یا هــثداح ،رــطخ ضرــعم رد یــناهج ثارــیم تــسرهف رد مــب ،^۱8نیردناب وکــسچنارف .یناــسنا یا هلخادم هن تــسا هدوب یعیبط سرام رد یا هبحاصم یط ،وکسنوی یناهج ثاریم زکرم تقو ریدم .)Bandarin, 2010( تسا هدرک دیک ات هتکن نیا رب ۲۰۱۰ و گنهرف راکشآ لماعت ،نآ رد هک تسا رهــشغاب کی مب ،موــس •

.تسا هدرک ظفح رهش رصاعم یگدنز رد ار دوخ هاگیاج زونه تعیبط رهش ۀتــشذگ یگدنز زا دوجوم و زراب یا هنومن مب گرا ،مراهچ •

.تسا نارود هب ،هقطنم نیا رد نآ دربراک هنیــشیپ هک تانق ،مجنپ • لاعف نانچمه رهــش تایح گر ناوــنع هب ،ددرــگ یمرب یــشنماخه

یگنهرف رظنم تایح همادا و یریگ لکــش رد تانق تیمها .تــسا یناهج هتسجرب یاه شزرا زا مجنپ رایعم رد هک تــسا یدح ات مب .تسا هدیدرگ هراشا نآ هب رثا نیا لــباق اراکــشآ مــب رد گــنهرف و تــعیبط یــگچراپکی ،مــشش •

.تسا تفایرد مب یگنهرف رظنم رد تعیبط و گنهرف تبسن نییبت .2-4 یمامت و اــه یطحق ،اه گنج ،یــعیبط ثداوح موادــت دوجو اــب ،تسا هتخاس رثاتم خیرات لوط رد ار مب رهش هک یا هدنرادزاب لماوع تابثاب و رادیاپ نامز لوط رد موب تسیز-درخ اب رهش نانکاس لماعت هداهن لماعت نیا رب یگنهرف رظنم مان یتسرد هب ور نیا زا .تسا هدوب یریگ لکش رد نیرفآ شقن لماوع هب هبناج همه شرگن .تسا هدش ندوب وگخــساپ یارب ار یزیر همانرب یاه هنیمز ،طیحم ره هعــسوت و مهارف طیحم نآ ندوب رادیاپ -یسراف نابز رد لوادتم ترابع هب - و فیط ،نلاک اــت درــخ ساــیقم زا هــبناج همه شرــگن نــیا .دزاــس یم .دریگ یم رــب رد ار مــه اب لماعت رد یرهــش یــگدنز لــماوع زا یعیــسو هتسد نآ هب ،یرهش یگنهرف رظنم ناونع هب ،مب یگنهرف رظنم دوهــشم تخاــس ناــسنا رظنم رب یعیبط رظنم هبلغ هک ییاهرهــش ،یــگنهرف رــظنم کــی رد کــش یب .دراد یرتــشیب لــیامت ،تــسا لباق ناــسنا سوملمان و سوملم تلاــخادم زا یا هدرتــسگ ۀــنماد فلتخم یاه سایقم رد تلاخادم نیا ؛تــسا هقادم و ییاــسانش .دوش یم لیلحت مب یگنهرف رظنم هب هدنهد لکش سوملم تلاخادم .1-2-4 ناــسنا طــیحم هــب هدنهدلکــش سوــملم تلاــخادم ناــیم زا رــظن زا هــک هورــگ ود ،مــب یــگنهرف رــظنم رد یــعیبط – تخاــس

:دنوش یم یسررب ،دنراد یرتشیب تیمها یراذگریثأت و ؛داصتقا رب ینتبم سوملم تلاخادم ،تسخن •

.تنوکس رب ینتبم سوملم تلاخادم ،مود • ینتبم یداصتقا ۀخرچ .داــصتقا رب ینتبم سوملم تلاــخادم رــب راذــگریثأت یــساسا لــماوع هــلمج زا ،لــخن شرورــپ و یراد غاــب رــب .تــسا مب رد سوــملم تخاــس ناــسنا -یــعیبط رــظنم یریگ لکــش یا هراوــهام و یــیاوه یاه سکع یــسررب زا هــک مــب صــیاصخ زا یــکی رب ،رهــش نیا یاه غاب هک تــسا نیا ،ددرگ یم راکــشآ هلزلز زا شــیپ اــت دروم اهنت هن رهش هعسوت دنیآرف رد ،ناریا یاهرهش زا یرایسب فلاخ ،یچانح( دنا هدوب زــین شرتــسگ لاح رد هکلب ،دنا هتفرگن رارق ضرــعت .دهد یم ناشن ار مب مدرم تشیعم رد غاب تیمها ،رما نیا .)5،۱۳8۳ گنتاگنت هــطبار هب غاــب -هناخ ،رهــش یگدنز درــخ ساــیقم رد لکــش موب تــسیز-درخ اب طابترا و درــخ ساــیقم رد یــگدنز ناــیم و طایح هطــساو هب هک تعیبط و ناــسنا كــیدزن طاــبترا .دــهد یم هب یهدناماــس نیع رد ،دوــش یم رــسیم هناخ ینوماریپ زاب طــیحم اب ۀناخ زا یــنهذ روصت رــگنایب ،یرادغاب و یــگناخ لاغتــشا هــخرچ و یرایبآ و اــه هچغاب -لادوگ ،درخ ساــیقم رد .تــسا یمب تــیوه و بــسانم شبات هارمه هب ،تابکرم و لخن ناتخرد ندرــک باــقرغ لاس فلتخم یاهزور رد بــسانم هیاــس دوجو ،دیــشروخ رون یفاک ار یلداعتم طیارــش ،بوــطرم یاوــه ناروــک زا بــسانم هدافتــسا و

88

۱۳۹۶ ناتسمز ۴ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

)۳۲-۳۶ ،۱۳8۳ ،رــف ینیع( دنروآ یم دوجوب هــناخ میلقا -درــخ رد .)۶ و 5 ریواصت(

.دریگ یم لکــش غاب -هچوک رد ،مب یرهــش یگدنز ینایم سایقم یاهراوید ،لــخن ناتخرد نامــسآ طخ ار غاب -هچوک یــمومع رــظنم رد .دهد یم لیکــشت اه هچوک فــک یرایبآ ۀکبــش تکرح و یا هــنیچ و یعامتجا لــماعت یارــب لیوط یرتــسب ،هــچوک ،مــب یــلحم یــگدنز یتنس یاهرهــش راتخاــس فلاخرب .تــسا یگیاــسمه طباور یرارقرب نیزگیاج ،نآ فــطع طاقن و یمب غاب-هچوک ،نارــیا یرــیوک قــطانم ،مب رهش ینوکسم تلاحم رد .تسا یرهش هلحم زکارم یارب یبسانم یارب یبهذم -یعامتجا ییاضف هک دجسم نوچ ییاه ناکم زج هب یاه یگدوــشگ و فطع طاقن ،دنتــسه فلتخم یاه تبــسانم و مایا هک دننک یم لــمع یــعمج یاهاضف ۀــباثم هــب اــه غاب -هــچوک ریــسم یلخاد طیحم رد اه مناخ و ناکدوک یاه ییامهدرگ نیرتشیب ناکم .)7 ریوصت( )نامه( دنا ینوکسم یاه هناخ یاه غاب و اه طایح هرطاخ و یمومع ینهذ ریوصت ،¹⁹غاب -رهــش ،نلاک سایقم رد

تابکرم ناــتخرد ،اه ناتــسلخن بیکرت .تــسا یمب یگدنز یــعمج رد ،دنزاــس یم ار رهــش ۀقبط هــس یاه غاب هک اــه یفیص و یزبــس و ،ریوک گنر هب یاه هناخ و اه غاب -هچوک هندب یاه هنیچ اب بــیکرت رصانع رــب هولاع هــک دنهد یم لکــش ار یــغاب -رهــش یــنهذ رــیوصت رد جنران راــهب یوب نوــچ یرگید یــسح راذــگریثأت لــماوع ،یرــصب یامرگ ،ناتسبات لصف رد لخن ناتخرد یناشفا هدرگ و راهب لصف و اه یوج رد بآ ناــیرج یادــص ،نازپامرخ لــصف رد رــیوک باــتفآ ساــیقم رد .دراد دوــخ رد زــین ار رــگید سوــسحم لــماوع یرایــسب ،گــنر ،اــه غاب و ناــتخرد ،رهــش یراــیبآ هکبــش و اــه تانق ،نلاک لداعت ،تخاس ناــسنا و یعیبط طیحم رد دوجوم ماجحا و تفاب .)۹ و 8 ریواصت( )نامه( دنروآ یم دوجوب ار مزلا یطیحم سوملم تلاــخادم .تنوکــس رب یــنتبم سوــملم تلاــخادم لکــش ار غاب -هناخ دلوم یوگلا ،درــخ سایقم تنوکــس رب یــنتبم

.مب فارطا رد امرخ غاب ،هعرزم ،هناخ لماش ،غاب-هناخ -5ریوصت )Khajeh Nezami, 2016( :ذخأم .مب ،غاب-هناخ -6ریوصت

)Khajeh Nezami, 2015( :ذخأم

.تاورب ؛دهد یم لیکشت اه هچوک فک یرایبآ ۀکبش تکرح و یا هنیچ یاهراوید ،لخن ناتخرد نامسآ طخ ار غاب -هچوک یمومع رظنم ؛غاب-هچوک -7ریوصت )Khorasani, 2017( :ذخأم

،یلحم سایقم رد یگدنز زا نانک اــس بلاغ ینهذ یوگلا .دهد یم و طایح ،هناخ زا تــسا یبیکرت وــگلا نیا .تــسا غاب -هناخ یوــگلا رد یگدنز یــنورد و ینوریب طــباور هب گــنهامه یتروص هــب هــک غاــب ار غاــب -هــناخ فــلتخم یاــه هنوگ .دــهد یم خــساپ درــخ ساــیقم نییعت هناخ هدــش هتخاــس یاضف و غاب یاضف ریغتم تبــسن اــهنت هک دراد رارــق یــغاب ۀدودــحم رد هــناخ ،تــسخن هــنوگ رد .دــنک یم شزرا دــجاو و یراد غاــب اــتدمع نآ یرــبراک و داــیز نآ تحاــسمً -هناخ بــلاغ یوگلا هــک ،مود هنوگ .تــسا هجوت لــباق یداــصتقا اب مجــسنم یــطابترا رد هــناخ و )هــچغاب( غاــب ،تــسا مــب یاــه غاب هخرچ رد ناک امک ،هچغاب ای غاب ،تلاح نیا رد .دنراد رارق رــگیدکی یشخب ،هدش رکذ هنوگ ود ره رد .دراد یمهم شزرا یگناخ داصتقا ییاضف هطــساو شقن ،طاــیح ناونع هــب هــناخ نوــماریپ یاــضف زا ،غاب -هناخ ،موــس هنوگ رد .دــنک یم اــفیا ار غاــب و هــناخ یدرــکراک و ،ار نآ تحاــسم هدمع شخب هک تــسا راد طایح یا هناخ عقاو رد هچغاب رمثم ناتخرد و دنک یم لاغــشا هناخ هدــش هتخاــس حطــس هــطبار یرارــقرب نــیدامن شــقن ،یداــصتقا شزرا یاــج هــب هــناخ ندوب هدنز .دننک یم افیا ار رهش و هقطنم یانشآ تعیبط و ناــسنا ینتبم نآ طایح هچغاب رمثم ناتخرد ندش افوکش هب ،یمب ۀناخ ار تابکرم ناتخرد دعب و لخن تخرد تسخن هلحرم رد هک ،تسا طیحم عبات هکنآ زا شیب هاگ ،هناخ زا ینهذ روصت .دوش یم لماش نآ یعیبط و یــنوریب طــیحم زا یــعبات ،دــشاب هــناخ هدــش هتخاــس هدش نایب مب بلاغ گنر ،زبــس گنر مدرم دید زا هک اجنآ ات .تــسا .)8۳ ،۱۳8۶ ،رف ینیع و یناگیاپلگ( تسا هدودحم رد عقاو تلاحم یمومع زاب یاضف ،ینایم سایقم رد یمومع تاــمدخ زا هدافتــسا یارب ار یــیاه تصرف ،اــه غاب -هــناخ ینوریب یاــضف رد ار نانک اــس یــعامتجا لــماعت و دــنروآ یم مــهارف هاگ هیکت داجیا نمض ،اه غاب هدودحم راوید .دنزاس یم رسیم هناخ مک ارت مک یاه هدودحم رد دمآ و تفر تهج یرصب و یناور بسانم ار غاب -هــچوک رظنم ،تاــبکرم و لخن ناــتخرد اــب بــیکرت رد ،رهــش

زا یبیکرت و رــیغتم ضرع اب یمب غاب-هچوک فــک .دــهد یم لیکــشت و هراوــس یقیفلت تکرح ناکما ،اه تانق بآ تکرح و گنــس ،كاخ .دروآ یم مهارف ار هدایپ زا تــسا یــبیکرت ،مــب رهــش یدــبلاک یاــضف ،نلاک ساــیقم رد نآ بلاغ رــصنع هک زاــب یاــهاضف و یــمومع تاــمدخ و غاــب ،هــناخ هدش هتخاس یاهاضف مک ارت ،سایقم نیا رد .تسا زبــس ناتخرد یاه هبل ،رهــش نامــسآ طخ رد مهم هــتکن .دــشاب یم روانــش ًلاــماک یا هنیچ یاهراوید یک اخ گنر اب زبس گنر بیکرت و لخن ناتخرد .تسا ینوکسم یاه هناخ یامن و اه غاب هدودحم یرجآ و یعامتجا سوملمان تلاخادم .2-2-4 و دنهد یم لکــش دوخ فارطا طیحم هب ناــمز لوط رد مدرــم نیع رد و دــننک یم لیدبت دوخ هــب قلعتم و انــشآ یــتیوه هــب ار نآ ِمب .دنبای یم تیوه دوخ تخاــس تــسد و یعیبط طیحم اب لاح همادا یارــب ریذپانراکنا یــتیوه ،اــه یمب تــسد هــب هدــش هتخاــس راتخاــس ،تنوکــس تنــس تخانــش .تــسا نآ نانک اــس تاــیح تیوه ظفح زاس هنیمز ،مب مدرم تشیعم یاه هویــش و یعامتجا روحم غاب -هــناخ ،درخ سایقم رد .تــسا نآ یا هــقطنم و یــلحم یریگ لکــش فرظ و یگداوناخ طــباور رتــسب و یمب یــگدنز یــتیوه سایقم رد .تــسا نآ یاــضعا یــناور شیاــسآ و هداوــناخ راتخاــس ،هداوناخ تــفاب رد هک تــسا ینورد یرما یلحم عاــمتجا ،یــنایم رد .تــسا تفایرد لباق یلحم یدنواــشیوخ و یگیاــسمه طــباور و غاب -هناخ رد یــگدنز زا یعبات ،یــگنهرف طــیحم ،نلاک ساــیقم یلک بیکرت رد ،یــلحم یاــهداهن و غاــب -هــچوک رد یــلحم طــباور و تابکرم و لــخن یاه غاب و اــه تانق لماــش رهــش یعیبط یاــضف ،رف ینیع( تسا رهش یعمج یاضف رد هدنک ارپ ناهایگ و ناتخرد ار اهنآ لمع سایقم و تلاــخادم نیا ،۱ لودــج .)۳۲-۳۶ ،۱۳8۳ .دهد یم ناشن

.مب غاب-رهش -8 ریوصت )Rahimi, 2016, January 19( :ذخأم رد ار مب یگنهرف رظنم زا یشخب یزواــشک و یرادغاب رب ینتبم داصتقا ،غاب-رهــش -9 ریوصت

.تسا هداد لکش خیرات لوط )Rahimi, 2016, March 27( :ذخأم

۹۰

۱۳۹۶ ناتسمز ۴ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

گنهرف شنک مه رب لوصحم ۀباثم هب - یگنهرف رظنم موهفم دوجو هب فاکش ندرکرپ فده اب -نامز لوط رد موب تسیز-درخ و رــگنءزج هاگدــید رد تــعیبط و گــنهرف موــهفم ود نــیبام هدــمآ نیا رد هک یدرــکیور رد موهفم ود نیا ۀراــبود ندزدــنویپ و نردــم نیا .تــفرگ لکــش ،تــسا هدــش هداــهن نآ رــب "رــگن لک" ماــن هــلاقم یرــشب یگنهرف ثاریم زا یا هنوگ ناونع هب نامز رورــم هب ،موــهفم و فیراعت رد .تــفرگ رارق یــتظافح یاه نامزاــس ۀژیو هــجوت دروــم زین و موــهفم نیا یــتاذ یاــه یگدیچیپ لــیلد هــب ،اه یدنب هتــسد فیط یدنب هتــسد و ییاــسانش هــب رداــق هک یــلیلحت یــلدم دوــبن و گنهرف موــهفم یگچراپکی ،دــشاب یــگنهرف یاــهرظنم ۀدرتــسگ نیا ققحت مدع یاه هناشن .تــسا هدــشن ققحم لمع رد تعیبط یلوتم اهنت ناوــنع هب وکــسنوی یناهج ثاریم زــکرم رد ،یــگچراپکی هــب اراکــشآ یــگنهرف یاــهرظنم تــظافح و تخانــش یــللملا نیب هلاقم نیا رد ،اه شلاچ نیا هب ییوگخــساپ یارب .دروخ یم مــشچ تبــسن ۀیاپ رب یگنهرف یاهرظنم یدنب هتــسد و تخانــشزاب یارب همزلا ،یدعب هــس لدم نیا .دیدرگ هئارا یلدم ،تعیبط و گنهرف رد رثؤم یلصا هجو هس ییاسانش ،ار یگنهرف رظنم کی تخانشزاب ناسنا ۀلخادم نازیم" لماش یگنهرف رظنم نآ یریگ لکــش دنیآرف سوــملمان اــی و سوــملم رــظن زا هــلخادم نــیا عوــن" ،"تــعیبط رد .دناد یم "رظنم نآ تایح ۀمادا و یریگ لکش نامز" و "ندوب تــعیبط و ناــسنا لــماعت ،یداهنــشیپ لدــم زا هدافتــسا اــب ینایم ،)غاــب -هناخ( درــخ ساــیقم هــس رد ،مــب یــگنهرف رــظنم رد ۀجیتن .تــفرگ رارق یــسررب دروم )غاب-رهــش( نلاک و )غاــب -هــچوک(

ییاــسانش رد "تلاــخادم تــلع" تــیمها ندــش راکــشآ ، هــیوناث هدنهد لکــش یلصا تلاخادم هک نانچ ؛دوــب یگنهرف یاــهرظنم رب ینتبم سوــملم تلاخادم ۀتــسد هــس هب ،مب یگنهرف رظنم هــب نیا زا مادک ره .دیدرگ میسقت یعامتجا طباور و تنوکس ،داصتقا یسررب .دــش لیلحت هدــش رکذ سایقم هــس زا کی ره رد تلاخادم

هجیتن

،مب یگنهرف رظنم تخانــشزاب هب کمک رب هولاع ،تلاــخادم تــلع عون فیرعت ،یگنهرف رظنم موادت و یریگ لکــش رد داصتقا تیمها رهــش نانک اــس یعامتجا طباور و تعیبط اب ناــسنا طابترا نازیم و رد یگدنز یرادیاپ هک تسا یدح ات تیمها نیا .تخاس راکــشآ ار شرورپ و یراد غاب رب ینتبم یداصتقا ۀخرچ نزاوت نودب ،مب رهش نیا فده هک تــسا رکذ هب مزلا .دیامن یم نکممان لخن ناــتخرد لدم نــییبت ،مــب یــگنهرف رــظنم یدروــم هــنومن یــسررب زا هــلاقم هک تــسا یهیدب ،ور نیا زا ؛تــسا هدوب هنومن نیا رد هلاقم یرظن یقاب مب یگنهرف رــظنم زا یرایــسب سوملمان و سوــملم یاــه هیلا دور یم نآ دیما ور نیا زا .دراد لیلحت و یسررب هب زاین هک دنام یم .دوش هتخادرپ اهنآ هب ،یتآ یاه شهوژپ رد هک تخانــشزاب یارب یرــظن لدم کــی هعــسوت یپ رد ،هــلاقم نــیا کمک ،رذگهر نیا زا ات تــسا هدوب یگنهرف رظنم کی یلصا هوجو یزیر همانرب ،یگنهرف یاهرظنم زا یرت لماک تخانــش اب هک دیامن یــگنهرف رــظنم کــی فــلتخم هوــجو زا تــظافح یارــب یرــترثؤم یگدیچیپ و یگدرتــسگ لــیلد هب هــک تــسا یهیدب .درــیذپ تروــص هولاع هک لامتحا نیا ،اهنآ یلااب عونت و یگنهرف یاــهرظنم یــتاذ یگنهرف یاهرظنم تخانــشزاب رد زین یرگید هوجو ،هوجو نیا رــب یدعب یاــه شهوژپ ماــجنا ،ور نــیا زا ؛دراد دوــجو ،دــشاب لــیخد یــگنهرف یاــهرظنم ریاــس تخانــشزاب رد ،لدــم نــیا تــسبراک و یرظن لدم نیا لیمکت و ،حلاــصا ،قیقدت رد رثؤم یماگ دــناوت یم تخانــش ی هــنیمز ،اــه شهوژپ نآ رذــگهر زا تــسا دــیما .دــشاب مهارف یگنهرف یاهرظنم هیلادنچ و هدیچیپ هدیدپ ی هبناج همه زا سپ ،یدــعب یاه شهوژپ رد ددرــگ یم داهنــشیپ نینچمه .دــیآ ،فلتخم یــگنهرف یاــهرظنم تخانــشزاب رد لدــم نــیا تــسبراک رظنم کی رد هــتفرگ تروص یاــه فرصت و لخد لــیلحت فدــه هــب هوجو زا کــی ره یــگچراپکی و تــلاصا زا تــظافح نازــیم یــگنهرف .دریگ رارق یسررب دروم لدم نیا هناگ هس

اه تشون یپ

1 Cultural Landscape.

2 Carl Sauer.

3 La culture.

4 Culture.

هلخادم عون هلخادم روحم

هلخادم سایقم

سوملم تلاخادم داصتقا رب ینتبم

غاب -رهش :نلاک غاب – هچوک :ینایم غاب -هناخ :درخ

تنوکس رب ینتبم زاب یاهاضف و یمومع تامدخ ،غاب -هناخ ،غاب-رهش بیکرت :نلاک

اه غاب -هناخ ینوریب ی هدودحم رد تلاحم زاب یاهاضف :ینایم غاب -هناخ فلتخم یاه هنوگ :درخ

سوملمان تلاخادم یعامتجا طباور رب ینتبم

رهش یعمج یاهاضف :نلاک یلحم عامتجا :ینایم هداوناخ راتخاس :درخ

.هناگ هس یاه سایقم رد مب غاب-رهش یگنهرف رظنم هب هدنهد لکش تلاخادم -1 لودج