شاهنامه قرچقای خان (شاهنامه ویندزور)

(1)

ناخ ياـــغچرق هـــمانهاش

)روزــنیو هــمانهاش(

*ينيسح يدهم

.ناریا ،نارهت ،رنه هاگشناد ،یمسجت یاهرنه هدکشناد داتسا )90/2/4 :ییاهن شریذپ خیرات ،89/8/6 :هلاقم تفایرد خیرات(

هديکچ

ياغچرق تيامح و شرافس هب انب هک تسا )ناهفصا بتکم( يوفص هرود ياه همانهاش هلمج زا هراگن 148 اب ناخ ياغچرق همانهاش رد !روزنیو همانهاش :ناونع اب کنيا هک همانهاش نيا .تسا هديسر ماجنا هب ،يتنطلس ياه هاگراک-هناخباتک زا نوريب ،دهشم يلاو ناخ دودعم زا و م1648/ق .ه1058 هب قلعتم همانهاش نيا .تسا يرگراگن گرب 148 ياراد ،دوش يم يرادهگن ايناتيرب رد روزنيو يتنطلس رصق مقر":تسا هدمآ هراگن نيياپ رد هک ،وزرب و بايسارفا نتخادنا دنمک،سلجم کي يانثتسا هب .تسا هرود نيا هب قلعتم لماک ياه همانهاش .و .ب هژيو هب ،ناسانش هخسن زا يرايسب داقتعا هب يلو .تسا هسانش اي اضما هنوگ ره دقاف همانهاش نيا ياه هراگن رگيد ،"فسوي دمحم ناخ ياغچرق همانهاش يفرعم نمض يسررب نيا رد .دنا هدش ريوصت مساق دمحم و فسوي دمحم طسوت همانهاش نيا ياه هراگن ،نوسنيبار و هتفريذپ تروص ،ناتسلگ خاک رد ظوفحم ،اديشر همانهاش ياه هراگن و همانهاش نيا ياه هراگن نايم يقيبطت ،نآ نادنمرنه يياسانش و ،راتخاس :رظنم زا .دنا هدومن يدنبتروص ار اديشر همانهاش هک دنتسه ينادنمرنه نامه ناخ ياغچرق همانهاش نارگراگن هک تسا هدش ققحم .دنراد رگيدکي هب کيدزن رايسب و هباشم تروص همانهاش ود ره رد هک زادرپ هطقن شور و ميظنت

یديلک یاه هژاو .فسوي دمحم ،يرگراگن ،راتخاس ،زادرپ هطقن ، اديشر همانهاش ،ناخ ياغچرق

.E-mail: mehdi.hosseini43@yahoo.com ، 021-22914370 :ربامن ، 021-66463193 :نفلت*

(2)

1390 راهب 45 هرامش یمسجت یاهرنه - ابیز یاهرنه هیرشن

زواجتم( ق.ه مهدزای ةدس رد هک يرایسب ياه همانهاش نایم زا کی چیه دیاش ،تسا هدش يرگراگن و يسیونشوخ )همانهاش 20 زا ق.ه 1058 هب قلعتم ،ناخ ياغچرق همانهاش تیمها و شزرا هب رصق رد !روزنیو همانهاش :ناونع اب کنیا هک همانهاش نیا .دشابن گرب 148 ياراد ،دوش يم يرادهگن ایناتیرب رد روزنیو يتنطلس )ق.ه مهدزای ةدس( هرود نیا ياه همانهاش رگید .تسا يرگراگن همانهاش تبسن هب يرتکچوک داعبا و رتدودحم ياه هراگن ياراد .دنتسه ،ناخ ياغچرق نآ ياه هراگن زا يکی نییاپ رد طقف و تسا مقر نودب همانهاش نیا دمحم مقر« :تسا هدمآ )وزرب و بایسارفا دربن ناتساد ،69 سلجم(

هژینم و زمیس رونیلا ،نوسنیبار .و .ب :ناسانش هخسن بلغا .»فسوی و فسوی دمحم هب قلعتم ار ناخ ياغچرق همانهاش ياه هراگن ينایب هب هک ينامز اما .دنناد يم ،مود سابع دهع نارگراگن ،مساق دمحم صخشم ،دنریگ رارق يسررب دروم همانهاش نیا ياه هراگن تقد نیزاغآ هراگنود زا ریغ هب( ازجم تیصخش راهچ لقادح هک دوش يم نیا يریگ لکش رد )دراد هارمه هب ار يناهفصا نیسح کلم مقر هک اب طبترم هراگن نیتسخن لاثم روط هب .دنا هتشاد تسد همانهاش يحارط ، »نینزغ يارعش اب يسودرف رادید« :همانهاش ياه ناتساد :گنر هس زا نآ ¹»يحور« ياه گنر دادعت هک تسا يا هدش يریگرود ،هک يلاح رد .دنک يمن زواجت ،يرتسکاخ يبآ و يا هوهق ، يدوخن و فسوی دمحم هب بستنم بلغا هک هعومجم نیا ياه هراگن رگید لباق رادقم مامضنا هب ناشخرد ياه گنر ياراد ،دنتسه مساق دمحم هب رصیق ندروآ« :هراگن رد ای .دنتسه نیرز درز و يیلاط يهجوت نودب( گنر و مرف زا يا هدرتسگ حوطس اب )117 سلجم( »روپاش دزن ،ارجا و راتخاس ،اضف میظنت ظاحل زا هک ،میهجاوم )تفاب هنوگره صخشم هجیتن رد .دراد اه هراگن رگید تبسن هب توافتم ًلاماک يتیفیک رد رگید نارگراگن مساقدمحم و فسوی دمحم رب نوزفا هک دوش يم .تسا صخشمان اهنآ مان هک دنا هتشاد تسد همانهاش نیا ةیهت گنر فیط ،راتخاس ظاحل زا ناخ ياغچرق همانهاش ياه هراگن ظوفحم ،ادیشر همانهاش ياه هراگن هب هیبش رایسب يزاساضف و رد دنمرنه ود نیمه دایز لامتحا هب و تسا ناتسلگ خاک هزوم رد

.دنا هتشاد تسد و تراظن نآ يریگ لکش همانهاش نیمه اب قبطنم ، زین ينامز ظاحل زا ،ادیشر همانهاش

.تسا يرمق – يرجه مهدزای نرق هب قلعتم و تسا

14

همدقم

»نینزع يارعش اب يسودرف رادید« .ق .ه 1058 ،ناخ ياقچرق همانهاش -1ریوصت .ایناتیرب ،روزنیو يتنطلس رصق رد ظوفحم

)The Windsor Shahnam, 2007( :ذخام

ناخ ياغچرق نادناخ

1038( لوا سابع هاش رابرد ناگرزب زا ناخ ياغچرق گرزب ياین زا يرایسب رب وا مان .دمآ يم رامش هب )م1587-1628 /ق.ه996 – نیدلا يفص خیش هناتسآ هناخ ينیچ يارب وا هک ،رادباعل ياه ينیچ ناتساب ناریا ةزوم رد کنیا و دوب هداد شرافس نیچ زا ،يلیبدرا ياغچرق نادناخ .)ریوصت( دوش يم هدهاشم ،دوش يم يرادهگن هک دندوب )^Carcica( اکیچراک مان اب ناوریا ةنمارا زا ًاتلاصا ناخ هدروآ ملاسا ،هتسویپ يوفص سابع هاش رابرد هب هدمآ ناریا هب هب ،ناخ ياغچرق گرزب دج .دندوب هتفای مان رییغت ياغچرق هب و

زا ،هاپس يرادرس و يراد روشک روما رد هک يتقایل و تیارد ظاحل تفای يوفص سابع هاش رابرد رد يربتعم هاگیاج ،داد ناشن دوخ رد )يثوروم تروص هب يدودح اتو( هتسویپ ناسارخ تموکح و .دوب شناگداون و نادنزرف رایتخا هدمآ ناخ ياغچرق دروم رد )مود دلج( يسابع يارآ ملاع رد

:تسا

(3)

تیلاو نآ روتف و يکدوک رد .دوب ناوریا هیحیسم ةقبط زا يو و دیبع کلس رد دوب تخبکین نوچ هتشگ راتفرگ رسا لذب رهوج نوچ .هتفای تداعس هتفای ماظتنا هفیرش ةصاخ ناملاغ زور هتشگ تیبرت دروم فرشا تمدخ رد دوب لباق شتاذ بصتم تامدخ نسحب و درک يم يقرت ایلع ةجردب زورب و هناخپوتریم ينادراک و دشر روهظ زا دعب هتفای يرگیجاجیق يوریپ و تمعنیل و تیلها روفو زا و دیدرگ نایچگنفت رادرس رومأم يتمدخ رهب هدومن کولس ترضح نآ کرابم جازم تلایا دنلب ةبترب هرخلااب دومن مادقا نادب هنادیفسور دیدرگ روفو و ریبدت نسح زا هتشگ زارفارس يناخ دنمجرا بقل و رد مدق تابث و بیاص يأر و يشیدنارود و مزح و يریلد .تفای يدنلب رس ناریا رکشل لک يرلااسهپس بصنمب کراعم تموکح ماگنه نیرد هدیدرگ ناجیابرذآ ءارملااریما هاگ دنچ قلعتم ودب نااسرخ لاحم رثکا ياراد و يلعم سدقم دهشم ردپ ياجب شگرزب رسپ ناخ رهچونم وا ةعقاو زا دعب و دوب يلعم سدقم دهشم مکاح نمویلاو تفای تیلاو نآ تموکح .)1040 ،1381 ،يشنم کیب ردنکسا( تسا ةرود رد هک يرگشل و يروشک تامدخ رب هولاع نادناخ نیا هجوت ،دنداد ناشن دوخ زا مود سابع هاش سپس و لوا سابع هاش يزاسریوصت و شراگن و هتشادن رود رظن زا ار يگنهرف روما هب ةمانهاش .دنداد رارق شیوخ راک روتسد رد ار يسودرف ةمانهاش هب نادناخ نیا هجوت هجیتن ،ناخ ياغچرق همانهاش هب روهشم .تسا يگنهرف ياه تیلاعف

نادنمرنه

ياه هراگن ،ناسانش هخسن بلغا تفر هراشا هک روطنامه فسویدمحم و مساق دمحم هب بستنم ار ناخ ياغچرق همانهاش هک تسا يتل ود يسلجم ،همانهاش نیا نیزاغآ ةراگن ود يلو .دنناد يم .تسا هدرک ریوصت ار سیقلب و دُه دُه )ع( نامیلس ترضح هاگراب يتخت هب سیقلب هارمه هب نامیلس ترضح پچ تمس تل رد يلاح رد .تسا مراحم زا يکی اب تبحص لوغشم و هتسشن نیبوچ نامیلس ترضح تخت ًلاومعم هک ،اهوید و ناگدنرپ ،ناگتشرف هک هراگن .دنا هدش ریوصت هراگن نییاپ تمسق رد ،دننک يم لمح ار )ع(

)غرمیس يتح( تسا يناگدنرپ و تاناویح لماش رتشیب تسار تمس اراد ار اهنآ اب ملکت تردق يبن نامیلس ترضح دوش يم هتفگ هک ،همانهاش ياه ناتساد يارب مزب و مزر سلجم ود ندوزفا .هدوب رد رود ةتشذگ زا هک تسا يتنس ،روصم ياه همانهاش يادتبا رد يلو )ق.ه 733 ،731 همانهاش( تسا هدوب موسرم يراگن همانهاش هک يلاح رد .تسا مزر يرگید و مزب يکی لماش ،ًامومع ،سلاجم نیا ترضح سلجم لماش ؛ناخ ياغچرق همانهاش نیزاغآ سلجم ود ينآرق گرزب ناطلس نیا گنروا ةبل يور .تسا سیقلب و )ع( نامیلس ،راتخاس ،هیّور .»يناهفصا نیسح کلم هنیمک مقر« :تسا هدش هتشون ،هراگن ود نیا يریگرود و رفسمتا ،گنر و مرف ةدش میظنت طباور رظن هب .درادن ناخ ياغچرق همانهاش ياه هراگن رگید اب يتهابش چیه ناس هب ،ار هراگن ود نیا ،يناهفصا نیسح کلم رگراگن هک دیآ يم هب ار همانهاش سلاجم رگید و هداد رارق همانهاش يادتبارد ،يظیرقت .تسا هدش هدرپس فسوی دمحم و مساقدمحم فسوی دمحم هب بستنم ار گرزب همانهاش نیا ياه هراگن رگید هدش هتسناد يرمق – يرجه مهدزای ةدس نارگراگن ،مساق دمحم و يور هک ،وزرب و بایسارفا دربن ،69 سلجم يانثتسا هب يلو .تسا ای مان »فسویدمحم مقر« :تسا هدمآ هراگن نییاپ ياه هرخص زا يکی ةرود رگراگن ود نیا طسوت اه هراگن نیا دیامن صخشم هک يرگید مقر همانهاش ياه هراگن يمامت رد ،تسا هدش ریوصت مود سابع هاش ياه مان اب مود سابع هاش ةرود دنمرنه نیا .دوش يمن هدهاشم دمحم ،يسابع فسویدمحم ،ينیسحلا فسویدمحم :نوچ ينوگانوگ .تسا هدش هتخانش زین ،رو ّصم فسوی دمحم ،فسویریم ،فسوی مناخ راکرس داقتعا هب و يسابع اضر نادرگاش زا فسوی دمحم راوید زا يرایسب يسابع اضر هارمه هب فسوی دمحم ،زمیس رونیلا .تسا هدرک ریوصت ار ناهفصا نوتس لهچ خاک ياهراگن هدوب زیربت تیلاو زا ،يزیربت هداز میرک تاراهظا قبط مساقدمحم هویش زا« .دوش يم هتخانش زین يزیربت رو ّصم مساقدمحم مان اب و هرهش ناداتسا بتکم رد هک دیآ يم رب نینچ يو راثآ تولاح و راک ،بتکم نیا نازات شیپ ریاس و يدمحم داتسا ناسب ،نامز نآ يمان و رگا .تسا هتشگ رایع بحاص يدنمرنه دوخ دح رد و هتسج دوس تهابش و هتفرگ رظن رد ار يسابع اضر داتسا ينامز و ينس تاونس زا هچ و يزادرپ هرهچ ظاحل زا هچ ار داتسا ود نیا ياهراک زا يضعب هقلاع دروم ،رگیدکی هباشم تازایتما ریاس ای و ينارود ریسم میلاع ای و رنهرپ درگاش يسابع اضر داتسا هک تسین دیعب ،میهدب رارق

رب هدش کح )دونهب و( ياغچرق مان اب ،م م420 عافترا ،دیفس و يبآ ينیچ -2ریوصت .ناریا يلم ةزوم رد ظوفحم .يلیبدرا نیدلا يفص خیش ةناتسآ هناخ ينیچ .نآ

)Hunt For Paradise, 2003( :ذخام

(4)

16

،دمآ يم رامش هب ناریا کاخ زا يشخب و حتف يناریا ياهورین طسوت اه ناغفا طسوت و ادج ناریا کاخ زا ،راجاق هلسلس تنطلس لیاوا رد هماندهع و )ق.ه 1207( ياچنمکرت تسکش زا سپ يلو .دش يم هرادا يارب ،راجاق نارادمامز م1828 /.ق.ه 1244 لاس رد ،نآ اب طبترم دوخ تمویق هب ار تاره ًاددجم ات دندومن شلات ،تیثیح بسک ،ازریم سابع دوخ دهعیلو زا هاشیلعحتف ببس نیمه هب .دنروآرد تاره هک دنک دزشوگ وا هب ،تاره مکاح هب يا همان نمض ات تساوخ رابرد هب هلاس همه ات تسا يرورض و تسا ناریا کاخ زا يشخب هب ناریا ياهورین ،تروص نیا ریغ رد .دیامن تخادرپ جارخ ناریا هطسفس )تاره مکاح( هاش نارماک خساپ .درب دنهاوخ هلمح تاره هاشدمحم( ازریمدمحم شرسپ هب ،ازریم سابع هجیتن رد .دوب زیمآ يریگرد زونه .دنک هلمح تاره هب شیاهورین اب ات داد نامرف )هدنیآ .دیسر ازریمدمحم هب ،ازریم سابع توف ربخ هک دوب هدشن زاغآ ًلاماک لاحترا مسارم رد تکرش نمض ات درک تعجارم نارهت هب هلجع اب وا .دزاس دوخ نآ زا زین ار يدهعتیلاو ناونع ،ردپ زا اهنت هن و هدومن هدافتسا تصرف نیا زا )ناغفا( هاش نارماک نایناریازا يدادعت هکلب .دومن يرادوخ ناریا رابرد هب تایلام تخادرپ ناتسچولب و ناتسیس ناتسا زا يشخب و دناسر لتق هب ار تاره میقم )راجاق هاشدمحم کنیا( ازریمدمحم .دومن ناتسناغفا کاخ هب مظنم ار ماجرفان يشکرکشل ات درک شلات ،تنطلس تخت هب رارقتسا زا سپ تاره م 1837 /ق 1253 لاس رد هجیتن رد .دناسر ماجنا هب ار قباس ياهورین شرتسگ زا هک اه يسیلگنا ،دروآرد دوخ هرصاحم هب ار

رترب زین داتسا زا دوخ ملق تدوج و تّدح اب اهتنم ،هدوب يو راکمه .)1062 ،1369 ،هداز میرک( »تسا هتشگ يرایسب گرب کت ياه هراگن ،يراگن همانهاش رب نوزفا مساقدمحم يگرب کت ياه هراگن رد هک توافت نیا اب .تسا هدرک ریوصت زین ار رد ،درب دوس ينیئزت شوقن مامظنا هب گنر رخاف حوطس زا رتشیب هب يتفاب نوچ مه ،زادرپ ياه هطقن يراگن همانهاش ماگنه هب هک يلاح .تسا هدیناشوپ ار سلجم زا يعیسو ياه شخب ،هدینت مه ریاس ناسب ،زین داتسا نیا گرم خیرات و دلوت لاس هنافسأتم«

شا هدنام اج هب راثآ نیارق زا يلو ،هدوب مولعمان رگید ریهاشم دوجو ةصرع هب اپ .ق .ه 965 لاس هب هک دز ار سدح نیا دوش يم و مک يردق ای و يگلاس 75 نینس رد و .ق .ه 1040 دودح و هداهن .)1064 ،1369 ،هداز میرک( »تسا هتفگ تایح دوردب شیب

ريخا ياه هرود رد ناخ ياغچرق همانهاش

زا دعب نرق ود تدم هب ،ناخ ياغچرق همانهاش تشونرس زا هب همانهاش نیا تسا ملسم يلو .تسین تسد رد يعلاطا شمامتا هدش يم تسد هب تسد ناخ ياغچرق هداوناخرد ،هدس ود تدم هاشدمحا رایتخا رد .ق.ه مهدزاود نرق طساوا ات همانهاش نیا .تسا خیرات رد و دوب ناتسناغفا ينارُد مکاح )م1747-73 /ق.ه1160-87(

.دیسر ثرا هب ،ناتسناغفا دهعیلو ،هاش نارماک هب ،م1822 /ق.ه1238 ،ناتسودنه هب راشفا هاشردان يشکرکشل نامز رد هک تاره رهش

،»سیقلب و )ع( نامیلس ترضح سلجم« . ق.ه 1058 ،ناخ ياقچرق همانهاش -3ریوصت .ایناتیرب ،روزنیو يتنطلس رصق رد ظوفحم ،يناهفصا نیسح کلم :مقر اب

)The Windsor Shahnam, 2007( :ذخام و )ع( نامیلس ترضح سلجم« .ق.ه1058 ،ناخ ياقچرق همانهاش -4ریوصت

يتنطلس رصق رد ظوفحم ،يناهفصا نیس کلم متفر ،تسار تمس تل ،»سیقلب .ایناتیرب ،روزنیو

(5)

ناخ ياقچرق همانهاش

17

يلک تفاب ،راتخاس ظاحل زا و مساقدمحم هب بستنم سلجم نیا رایسب )اه تسد تلاح هژیو هب( راغ ةناهد رد کاحض تلاح و اضف ناتسلگ خاک رد ظوفحم ،ادیشر همانهاش رد سلجم نیمه هب هیبش کاحض ةرکیپ هن ،ناریا يتنس ياه هراگن رگید دننام رثا نیا رد .تسا هتسشن راوتسا يگنس هتخت رب هک نودیرف هن و دراد ينوناک تروص نازیم هب راغ ةنهد نیگنر هایس .تسا کاحض ندرک رادب رظان و داجیا ریوصت يلااب رد يا هتساوخان کیرات ةرفح ات هدش »روب« مزلا لای و ندرگ ةیحان رد هک هراگن پچ و تسار نیفرط ياه بسا .دیامنن سلجم نیمه بیکرت هب کیدزن رایسب ،دنا هدش هدیرب لودج طسوت نیا هک تسا يرگید لیلد دوخ ،میظنت نیا .تسا ادیشر همانهاش رد )مساقدمحم و فسویدمحم( دنمرنه ود نیمه طسوت همانهاش ود .تسا هدش يزاسروصم

ياقچرق همانهاش ،»دنوامد هوک رد کاحض ندرک رادب« :موس سلجم -6 ریوصت .روزنیو ،يتنطلس رصق رد ظوفحم ،م1648 / ق.ه 1058 ناخ

ناتسناغفا رد ناشیاهورین هدنامرف قیرط زا دندوبن دونشخ يناریا لمحت اب ،ار ناریا نوشق و دندمآ اه ناغفا کمک هب )²رجنیتاپ دردلا(

ياهورین يتمدخ شوخ نیا يارب .دندنار بقع هب رایسب تافلت همانهاش )تاره مکاح( هاش نارماک ،تاره هرصاحم عفد رد ،يسیلگنا لاوش رد ،دوب هدیسر ثرا هب وا هب هک ار ناخ ياغچرق سیفن و لماک هب ،ایروتکیو هکلم يارب ،هیده ناونع هب ،م 1839 ربماسد /ق.ه1255 سیقلب« :ناونع نیا هب يا همان اب هارمه .تشاد لاسرا ایناتیرب رابرد .»ریبک يایناتیرب هکلم ،ایروتکیو ایلعدهم ،برغ دوش يم يرادهگن ایناتیرب روزنیو رصق رد نانچمه همانهاش نیا مان اب ار نآ ،ناخ ياغچرق همانهاش ضوع هب دوش يم شلات و لاس رد همانهاش نیا .دنناسانشب يناهج هعماج هب »روزنیو همانهاش«

دمآرد شیامن هب ندنل تربلآ و ایروتکیو ةزوم رد 1967 و 1951-52 ةلاقم اب ،نوتگنیلرب هیرشن ،1968 سرام هرامش رد نوسنیبار .و.ب و يفرعم يرنه هعماج هب ،رصاعم نارود رد ،ار همانهاش نیا دوخ .درک

)راجاق هاشدمحم( ازریمدمحم« ،)يناهفصا( يشابشاقن لیعامسادمحم -5ریوصت ،)رثا زا يشخب( بوچ يور شاوگ ،م1865 /.ق.ه 1282 ،»تاره هرصاحم ماگنه هب

.سیوس ،نرب هزوم رد ظوفحم ،م م323 ×263 )Royal Persian Paintings, 1999( :ذخام

همانهاش زا سلجم جنپ يفرعم اوغا ار کاحض سیلبا ،»کاحض گرم« :موس سلجم

و دنک نوگنرس يهاچ رد ار هاش سادرم شردپ ات دومن هب کاحض .دنیشنب يیاورنامرف تخت رب ردپ ياج هب دوخ ،فلخان يرسپ ،بیترت نیا هب و دنک يم لمع سیلبا هسوسو رد سیلبا سپس .دراد يم رب نایم زا ار دوخ رادجات ردپ فتک زا نآ زا سپ .دنز يم هسوب کاحض رب ،نیعم ينامز نیا ةزور ره کاروخ هک دنهج يم نوریب رام ود کاحض و کافس يدرم هک کاحض .تسا ناوج ود زغم رام ود ةناهد رد و راتفرگ نودیرف تسد هب هرخلااب ،دوب دبتسم :دوش يم هتخیوآ راد هب دنوامد هوک رد يراغ دنب هب شدرک دنوامد هوک هب

دیدپان شنب يراغ درک هگن ناردنا دوبن شزغم هک يیاج هب زارد يتخس هب دنامب ات نادب هتخیر نیمز رب لد نوخ وزو دش کاپ همه وا دب زا ناهج

دَنوَن نوچ ار کاحض دروایب دی زگ شیاج گنت نوردنا هوک هب نارگ ياهرامسم دروایب زاب هوک نآ هب شتسد تسب ورف هتخیوآ هنوگ نآ هب شتسبب دش کاخ نوچ کاحض مان وزا

(6)

18

نیرت کرحترپ زا يکی ،»بایسارفا و متسر دربن« سلجم سلجم نیا ياهژانسرپ دادعت .تسا ناخ ياغچرق همانهاشسلاجم مزب ياه هنحص بلغا .تسا هعومجم نیا سلاجم رگید زا رتشیب زین ياه تفاب ای و زیت ياه هرخص زا يحوطس اب هعومجم نیا دربن ای و »بایسارفا و متسر دربن« سلجم يلو .تسا هدش هدیشوپ هدینت مهرد رب رد ار هراگن رساترس هک تسا يیاه بسا و ناگدنمزر زا هدیشوپ يارب اضف نیرتمک هک تسا يسلاجم هلمج زا هراگن نیا زین .دنا هتفرگ راعشا زا تیب راهچ اهنت و هدش ينیب شیپ نآ رد همانهاش راعشا ياضف نداد صاصتخا لیلد هب دیاش .تسا هدمآ هراگن رد يسودرف بایسارفا ندومن دنلب تسد رب و نانامرهق و دربن هنحص هب يرتشیب .متسر طسوت زا هراگن نیارد ،تسا هعومجم نیا ةصخشم زا هک ،ناچیپ ياهربا زازتحا لاح رد ياه قریب راوج رد و تسا رادروخرب يرتشیب يیایوپ هراگن نیا .دنیامن يم بیکرت کرحت و لوحت هب يا هظحلام لباق کمک .دنا هتسناد فسویدمحم هب بستنم ،ناسانش هخسن ،ار

1058 ناخ ياقچرق همانهاش ،»بایسارفا اب متسر دربن« :مهدزای سلجم -8ریوصت .روزنیو يتنطلس رصق رد ظوفحم ،م1648 /ق.ه

بلغا رد »هژینم و نژیب ناتساد« :موس هاجنپ سلجم »هژینم و نژیب ناتساد« عوضوم ،دوجوم ياه همانهاش و هژینم و هاچ رد نژیب هک تسا هدش ریوصت يتیعقوم رد .دنراد رارق لاچ هایس يلااب رب ،نژیب يیاهر يارب ،متسر ،هاچ زا نژیب تاجن سلجم زا لبق و ،همانهاش نیا رد يلو تسا هدرک ریوصت ار » هژینم و نژیب مزب« سلجم رگراگن يلامتحا رگراگن ار »هاچ زا نژیب ندروآ نوریب« سلجم(

هدرک ریوصت مشش و هاجنپ سلجم رد )فسوی دمحم(

.)تسا

نرق طساوا ادیشر همانهاش ،»دنوامد هوک رد کاحض ندرک رادب« -7ریوصت .ناتسلگ خاک هناخباتک رد ظوفحم .ق.ه مهدزای

)1384 ،ناریا یرگراگن یاهراکهاش( :ذخام

سوواکیک ،»بایسارفا اب متسر دربن« :مهدزای سلجم رکشل ناردنزام هب ات دوش يم اوغا ينمیرها ياهورین طسوت رد سوواکیک .دروآرد دوخ فرصت هب ار اج نآ و ،دیشک يتح و هدش هدیشک دنب هب ،دروخ يم تسکش دربن نیا قفوم سوواکیک يلو .دهد يم تسد زا ار دوخ يیانیب .دنک بلط کمک وا زا و دسیون لاز هب يا همان ات دوش يم يارب ار وا و دراذگ يم نایم رد متسر اب ار ارجام هلصافلاب لاز هک تسا هلحرم نیا زا .دراد يم لیسگ ،ناردنزام هب سوواکیک تاجن ناخ( دیپس وید نتشک زا دعب متسر .دوش يم زاغآ متسر ناوخ تفه .دوش يم راپسهر سوواکیک يدازآ يارب )متفه

بایسارفا دمآ هاپس شیپ هب بآز درآرب شجوم هک يتشک وچ

نار دراشفب دید ارو متسر وچ نارگ زرگ دروآرب ندرگ هب

نیمز وا اب دروآ ردنا گنت نوچ نیز هب ار نارگ زرگ درک دورف

گنچ دروآ ردنا شرمک دنب هب گنلپ نیز تشپ زا شدرک ادج

دابق شیپ هب ندرب تساوخ يمه دای نیتسخن گنج زور دهد

راوس گنه و رادهپس گنچ ز رادـــــیاپ رـــمک لاود دماین

شرس دمآ ردنا کاخ هب و تسسگ شردنا درگ دنتفرگ ناراوس

(7)

دید قودنصرود زا غرمیس وچ دید قوب ةلان و رکشل شسپ

هایس يربا وچ دمآ ردنا هوکز هام هن نشور زین دُب دیشروخ هن

گنچ هب دریگب نودرگ هک دُب نادب گنلپ دریگ ریجخن هک ناس نآ هب

رپ ود و اپ ود دز نآ رب رف و بیز ار غرمیس چیا دنامن

ياه هراگن زا يخرب رد هک يا هدرتسگ حوطس زا هراگن نیا رد دیاش( دوش يمن تفای يرثا دوش يم هدهاشم فسوی دمحم هب بستنم ضوع هب ،)دنا هدرک بوسنم مساقدمحم هب ار هراگن نیا ظاحل نیمه هب رد غرمیس نیگمشخ زاورپ هارمه هب ،يدنت طوطخ شدرگ و تفاب ربارب رد غرمیس ياهر و دنت تکرح .دوش يم هدید هراگن رساترس ةعومجم و دریگ يم رارق رایدنفسا غیت رپ ةنودرگ ياتسیا و دنُک تکرح .تسا هتسب شقن هراگن رد تنوشخ و يیایوپ زا زیگنا لایخ راوس ةبرگ و ورسخ« :راهچ و لهچ و دص سلجم

ير تموکح يارب يقیلاان درف زیورپ ورسخ .»بسا رب دندوب يضار انوا يتیافک يب زا ير نانکاس و دوب هداتسرف قیرط زا راک ةرگ هرخلااب .دنتشادن يصلاخ وا تسد زا و ينامز ریبدت اب نز »هیدرُگ« .دوش يم هدوشگ هنانز يتفارظ هتخاس اپ رب ينشج يزورون مزب يارب زیورپورسخ هک زیورپ ورسخ سلجم هب دوخ اب و تسارآ ار يا هبرگ ،دوب :دروآ

يیاریذپ لاح رد هژینم ،گنر و رون زا راشرس سلجم نیا رد ،همدخ و اه همیدن رگید هک يلاح رد .تسا نیرز يماج اب نژیب زا و ملاس همانهاش نیا ياه هراگن بلغا .دنا هدرک هطاحا ار اهنآ فارطا نیا راعشا زا يشخب گنر ،هنافسأتم يلو .تسا بیسآ هنوگره نودب باختنا سلجم نیا يارب هک يراعشا يلو .تسا هدش هتخیر سلجم :تسا ناتساد عوضوم اب طبترم ًاقیقد تسا هدش

يوخ هدازآ تخد ةمیخ يوس يوزرآ اب دز ماگ يمه هدایپ

دنلب ورس وچ دمآرد هدرپ هب دنب هدرک رمک نیرز هب شنایم

ربب شتفرگ دمایب شنتفرگ دمایب هژینم رمک ينایک شنایم زا داشگ

زارد جنر و هار زا شدیسرپب زارگ گنج هب دمآ هک وت اب هک

زرب و لااب و يور نینچ نیا ارچ ؟زرگ هب هرهچ بوخ يا يناجنرب

بلاگ و کشم هب شیاپ دنتسشب باتش ندروخ هب سپ ناز دنتفرگ

نوگ هنوگ شروخ و ناوخ دنداهن نوزف ينامگ زا دنتخاس يمه

هتسناد فسوی دمحم هب بستنم ناسانش هخسن طسوت هراگن نیا نیا ياه هراگن رساترس هک يا هدیشوپ ًاتبسن تفاب هب نوزفا .تسا هدش زمرق زا يا هدرتسگ حوطس اب هراگن نیا رد ،تسا هدناشوپ ار هعومجم ربارب رد شفنب زین و يبآ گنر راوج رد يجنران ،يشام گنر لباقم رد نیا ياه هراگن رگید دننام راعشا .میتسه ور هب ور يیلاط درز و درز ًاتبسن يقانج و هدش يشک لودج ينوتس راهچ تروص هب ،همانهاش و رارکت رابیوج تکرح و سوق بلاق رد و ولج تمسق رد رداچ دنت نیا يرساترس تفاب .تسا هدش هداد فیفخت نآ تدش ،دیهمت نیا اب هب و تسا رت دودحم همانهاش نیا ياه هراگن رگید تبسن هب هراگن يلو .تسا هدش هراگن يرسارس تفاب نیزگیاج حطس و طخ ضوع اب فسوی دمحم ياه هراگن توافت ات دوش يمن بجوم هصخاش نیا .دنوش هتخانش زاب رگیدکی رد فسوی مساق ياه هراگن ،»غرمیس اب رایدنفسا لادج« :تشه و دون سلجم

هک يغرمیس ،دش رکذتم دیاب ادتبا رد .رایدنفسا مجنپ ناخ لاز هک تسا يغرمیس زا ادج ،دنک يم دربن نآ اب رایدنفسا .درک يرادساپ فاق هوک رد وا زا و داد تاجن گرم زا ار يتخس ماگنه هب ار ناناولهپ هتسویپ هک دوب يغرمیس نآ نآ اب رایدنفسا هک يغرمیس هک لاح رد ،دناسر يم ددم نایم زا دیاب هک تسا يدیلپ ةثجلا میظع ةدنرپ ،دنک يم دربن .دوش هتشادرب ،ناتساد يلصا تیصخش هک يرگراگن ردان ياه هنومن رد

– هبارا« ضوع هب و دوش يمن هدهاشم هراگن ياضف رد ،رایدنفسا :تسا هتفرگ رارق غرمیس لباقم رد رایدنفسا غیت رپ »قودنص

همانهاش ،»نژیب زا هژینم ییاریذپ« :موس هاجنپ سلجم -9ریوصت .روزنیو يتنطلس رصق رد ظوفحم ،م1648 /ق.ه1058 ناخ ياقچرق

(8)

20

زارف نودرگ هاش ياک تفگ ودب

نک دای درِخ ار ير شخب نم هب نک دازآ مغ زا نانگمغ لد

ناوخ زاب ار موش کدرم ير ز ناد زاسدب و شیکدب درم ارو

تموکح زا ار رورش درم هک دهاوخ يم زیورپ ورسخ زا هیدرُگ مکاح زیورپ ورسخ .دننک يگدنز شیاسآ رد مدرم ات دنک رانکرب ير يصلاخ ير مدرم بیترت نیا هب و دناسر يم شلامعا يازس هب ار .دنبای يم اب و زمرق گنر هب يسابل اب ،ناتساد نامرهق ،هیدرُگ ریوصت رد .تسا زیورپورسخ اب هرواحم لاح رد ،نارگید زا زیامتم يداعبا يهاوخداد يارب و هدناشن يبسا نیز هب تفارظ هب ار هبرگ هیدرُگ فسویدمحم هب قلعتم هراگن نیا .تسا هدروآ سلجم هب شرهش مدرم ةدودحم رد رگراگن ،همانهاش نیا سلاجم بلغا دننام و هدش هتخانش .تسا هدیشخب مسجت ار ناتساد ،هدش يشک لودج

ياقچرق همانهاش ،»غرمیس اب رایدنفسا دربن« :تشه و دون سلجم -10ریوصت .م1648 / ق.ه 1058 ناخ

.روزنیو يتنطلس رصق رد ظوفحم )The Windsor Shahnam, 2007( :ذخام رب راوس ةبرگ و زیورپ ورسخ« :راهچ و لهچ ودص سلجم -11ریوصت

،م1648/ق.ه1058 ،ناخ ياقچرق همانهاش . »بسا .روزنیو يتنطلس رصق رد ظوفحم )The Windsor Shahnam, 2007( :ذخام

يگبرگ هیدرُگ سپ دروایب يـکدوک زا هبرگ دبن ادیپ هک

رز هب يماتس هدناشن يبسا رب رهگ هنوگ دنچ نوردنا رز هب

راوشوگ وا شوگ زا هتشهورف راگن هدرک هللا زا رپ نخان هب

هدش نامداش تروص نیا هب هبرگ ندید رد هک زیورپ ورسخ :دهاوخ يم هچ هاش زا هک دسرپ يم هیدرُگ زا تسا

دش هدنخ زا رپ ناریا هاش بل دش هدنب ار هدنخ نارتهک همه

يوزرآ زک تفگ هیدرُگ ابا يور بوخ نز يا وگب دیاب هچ

زامن ششیپ درب رگ هراچ نز

(9)

طسوت و يتنطلس ياه هاگراک – هناخباتک زا نوریب همانهاش نیا ره .تسا هدش دیلوت و شرافس ،تیامح ،دهشم مکاح ،ناخ ياغچرق هخسن بلغا يلو ،هدشن رکذ هماجنا رد همانهاش نیا نارگراگن مان دنچ هب بستنم ار نآ ياه هراگن ،نوسنیبار. و .ب هژیو هب و ناسانش يرمق – يرجه مهدزای ةدس نارگراگن ،فسویدمحم و مساق دمحم رایسب همانهاش نیا سلاجم يارجا و يدنب بیکرت ،راتخاس .دنناد يم قلعتم و ،ناتسلگ خاک هناخباتک رد ظوفحم ،ادیشر همانهاش هب کیدزن يریگ لکش رد هک ينادنمرنه دایز لامتحا هب .تسا هرود نیمه هب هک دنتسه ينارگراگن نامه ،دنا هتشاد تسد ناخ ياغچرق همانهاش .دنا هدز مقر زین ار ادیشر همانهاش

يوفص ةرود سیفن ياه همانهاش زا ،ناخ ياغچرق همانهاش نیرتشیب ياراد )هراگن 258( يبسامهط هاش همانهاش زا سپ هک تسا ياه همانهاش زا رگید يخرب .)هراگن 148(تسا تسافن زین و ریوصت :زا دنترابع هرود نیا رو ّصم و ربتعم هراگن 99 ،م1650 /ق.ه 1060 ،3زدنلیار هناخباتک همانهاش -

هراگن 93 ،يرجه مهدزای نرق طساوا ،ادیشر همانهاش - هراگن 67 ،م 1605 / ق.ه 1014 ،نیلرب همانهاش - هراگن 63 م1628 / ق.ه 1037 ،ایناتیرب هناخباتک همانهاش - هراگن 54 م1604 / ق.ه 1012 ،سیراپ يلم هناخباتک همانهاش - هراگن 44 م1621 /ق.ه 1030 ،رلکاس روترآ ةعومجم همانهاش -

هجيتن

اه تشون یپ

1 Transparent.

2 Eldred Pottinger.

3 John Rylands Library, Manchester.

عبانم تسرهف

.نارهت ،ریبکریما ، مود دلج ،يسابع يارآ ملاع خیرات ،)1381(نامکرت گیب ردنکسا .نارهت ،ناریا يرگراگن ياهراکهاش ،)1384(نارهت رصاعم ياهرنه ةزوم .نارهت ،نیعم تاراشتنا ،يسودرف همانهاش ،)1388(مساقلاوبا ،يسودرف .ندنل ،پارتاس تاراشتنا ،ناریا میدق ناشاقن راثآ و لاوحا ،)1369(يلعدمحم ،هداز میرک .نارهت ،رنه هاگشناد تاراشتنا ،مراهچ پاچ ،ينیسح يدهم :همجرت ،ناریا يشاقن ،)1389(لایش ،ياب نک Abdullaeva, E. Melville, c)2008(, Ibrahim Sultan's Shahnama, Oxford.

Brend , B. Melville , C)2010(, Epic of the Persion Kings, Cambridge.

Canby, Sheila)1998(, Princes, Poets & Paladins, British Museum, London.

Robinson , B.W. Sims. E. Bayani, M.)2007(, The Windsor Shahnama of 1648, Azimuth, London.

Tompson, J. Canby, Sheila )2003(, Hunt For Paradise , Milan , Skira.