نایرج هدودحم لزق یتسیز یاه
لاخ یلاآ یاهرتماراپ ساسارب زمرق
تخیر یهاگتسیز و یسانش
هخاشرس رد یاه
هناخدور رلا
یمشاه نمس
1
یئابطابط هدازدجم اضردمحم ، ینشودن یوسوم ناوضر ،2
3
1 - نارمع یسدنهم دشرا یسانشراک وجشناد -
روپسابع دیهش یسدنهم و ینف سیدرپ ،هناخدور یسدنهم
2 - یتشهب دیهش هاگشناد ،روپسابع دیهش یسدنهم و ینف سیدرپ رایداتسا
3 - لامش نارهت دحاو دازآ هاگشناد ییایرد نونف و مولع هدکشناد یملع تئیه وضع
( تفایرد خیرات :
55 / 9 / 5363 - بیوصت خیرات :
2 / 4 / 5364
)
هدیکچ :
ههد رد ریخا یاه
، لزق تیعمج لاخ یلاآ
هناخدور زمرق یاه
هناخدور تامیظنت لیلدب رلا هزوح رب نآ ریثات و یا
یژولوفروم هناخدور
، شهاک
تسا هتفای . رضاح لاح رد
،روشک رد یبآ مک طیارش هب هجوت اب تیعمج رب نایرج میظنت تارثا تدش
و اوهررن تادووجوم یاه شزرا
یاوه
لوکا هخاشرس رد صاخ کیژو لدم هئارا ،رلا یاه
یاه یهاگتسیز یبایزرا و
شیپ خساپ ینیب و یوعیبط تارویییت هوب هوناخدور کیژولوکا یاه
هدش داجیا یعونصم
، یرورض یرما یم رظنب
دسر هک یم رد دناوت شور هئارا یاه هررب تیریدم راروق هدافتوسا درووم هوناخدور نیا زا یرادرب
دریگ . اذل نیا رد هعلاطم
، ،کویژولوکا و کویژولوفروم ،کیلوردویه ،کیژولوردویه یاهدونیآرف نیب طابترا داجیا اب هوئارا
و یویییحت یوشور
هاگتسیز یبایزرا ترج یدربراک لزق یاه
لاخ یلاآ زمرق تفرگ رارق رظن دروم .
و ییارحوص دویدزاب ماجنا زا سپ هزادونا
یرویگ مزلا یاوه
، اوب
زدییش لومرف زا هدافتسا
، هناتسآ نت یاه یب یشرب ش دعب
لماش هناتسآ یطیحم تسیز یبد هناتسآ ،
یبد هناتسآ و رپ عطقم یبد
یبووسر
، رد
هناخدور زا کی ره بآدیفس و یاچیلد ،رلا یاه
هبساحم دیدرگ . سپس هناتسآ هبساحم زا هدافتسا اب یب یشرب شنت یاه
هناخدور دعب ریثاوت ،
تاریییت هب خساپ رد نایزبآ یناوارف و شنکارپ رب یبد ریییت کیژولوفروم
تفرگ رارق یسررب دروم ،هناخدور .
نینچمه هاگتسیا رد درووم یاه
هناتسآ هدودحم رد نایرج یبد ،هعلاطم یطیحم تسیز یبد
هناتسآ و یبد
،یبوسر تیلاعف یط یتوسیز یوبد ،رویثکت هب هتسباو یتسیز یاه
گ صخشم
،دیدر هکیتروص رد هناتسآ زا رتشیب نایرج یبد
یبد
،یطیحم تسیز تیلاعف یط
،دشر نارود یتسیز یاه روظن رد یتوسیز یوبد
دش هتفرگ . یم ناشن شهوژپ نیا جیاتن هک دهد
،نایرج یبد
،رتسب داوم هزادنا و یضرع عطقم هسدنه یم
دناوت تویلاعف روب یتوسیز یاوه
و
چ یگدنز هخر لزق
رثؤم ،زمرق لاخ یلاآ دشاب
میظنت و بسانمان هوناخدور تانایرج یوم یا
وبآ نویا یجیردوت رذوح هوب روجنم دوناوت ز
زا ی
متسیسوکا ددرگ روکذم یاه
.
دیلک ناگژاو :
،هناخدور یتسیز یبایزرا یب یشرب شنت
دعب لزق ،هاگتسیز ، لاخ یلاآ
زمرق .
لوئسم هدنسیون
؛ نفیت : 86524782161
یا
لیم s.hashemi02@yahoo.com:
1 . همدقم
لرتنک رد یساسا رییتم نایرج یبد خر هناخدور متسیسوکا رد هک تسا ییاهدنیآرف
یم دهد ( Power et al., 1995 .)
رد لاح نیا اب
هکنیا زا هدودحم مادک یبد
دنیآرف هب رجنم صاخ یاه
یم یتسیز متسیسوکا رب هنوگچ نایرج میژر و دوش
ریثأت هناخدور یم
تیعطق مدع ،دراذگ دراد دوجو ییاه
.
تسیژولوفروم هزورما یبد نیب یمک طباور نییعت رد اه
صخاش و لوفروم یاه
ماجنا یرایسب شلات کیژو
یم دنهد هکیلاحرد نییعت ترج یکدنا تفرشیپ
نیا
طباور صخاش و یبد نیب هدش لصاح یتسیز یاه
تسا . داوم لاقتنا دننام یتسیز یاهدنیآرف زا یرایسب
یناوارف و یگدنکارپ ،یلآ و ییاذغ یب
ناگررم
( Rabeni et al., 2002 )
نایهام و (
Peterson and
Rabeni, 2001 )
نایرج یبد هب
،هدوب هتسباو نازیم
بوسر یبد و نایرج میقتسم روطب
عونت رب
هاگتسیز یروناج تایح ظفح و کیژولوفروم یاه5
تسا راذگریثأت .
تادوجوم یگدنز هخرچ رد نینچمه
تیلاعف ،یزبآ رد هراومه کیژولوکا و یتسیز یاه
یکیزیف هاگتسیز اب لباقتم طابترا یاهورمیق و 2
یم تروص هناخدور یهاگتسیز دریذپ
. و اهدحاو
یاهورمیق هاگتسیز
ی هناخدور
،اه تارثا زا یشان
رف لباقتم آ
یاهدنی کیژولوفروم
و کیژولوردیه ،
کیلوردیه یم لکش
دنریگ ( Poff et al., 1997 .)
هاگتسیز و راتخاس رب ییازسب ریثات ،یکیزیف یاه
1Habitat
2Physical habitat تیعمج بیکرت
هناخدور تادوجوم دنراد اه
( Calow
and apetts, 1994; Maddock, 1999 .)
هنوگ ره
ریییت و لوحت هناخدور متسیسوکا رد اه
بجوم ، ریییت
یبوسر راب و نایرج میژر رد ریییت بجوم نیاربانب و
رد لاناک یژولوفروم ،
یکیزیف طیارش نآ
، هب یسرتسد
هاگتسیز اه تادوجوم درکیمع و ریییت ،
راتخاس
تیعمج اه و تیارن رد رد ریییت
متسیسوکا تملاس
یم ددرگ ( Stevens et al., 1995 ).
دوجو اب
هاگتسیز یبایزرا یگدیچیپ هناخدور یاه
3یا ود رد ،
شور زا یعیسو هدودحم هتشذگ ههد یبایزرا یاه
هاگتسیز هناخدور یاه یا
تسا هتفای هعسوت .
نیا هچرگا
شور طیارش قیقد نییعت رد تسا نکمم اه ار مزلا یگتسبمه یلو ،دنوش عقاو رثوم یهاگتسیز
ترج ،یهاگتسیز مرم یاهرتماراپ نیب رترب مرف
،کیلوردیه ،کیژولوردیه یاهدنیآرف لباقت یمن داجیا ،کیژولوکا و کیژولوفروم دننک
( Maddock, 1999; Clarke et al., 1999 .)
یژولوفروم تاریییت ،نایرج کیلوردیه تاریییت دراد لابندب ار سکعلاب و هناخدور .
زا کی ره و
کیژولوردیه و کیژولوفروم یاهدنیآرف -
کیلوردیه
یثات دراد هناخدور یژولوکا رب ییازسب ر (
لکش 5 .) لدم
نایرج قیرط زا هک ییییحت تسا یشور ،یتسیز یاه
تیلاعف یگتسباو یانبم رب و بوسر لاقتنا مورفم یاه
یتسیز هاگتسیز درکیمع یبایزرا هب ،نایرج میژر هب 4
-
هناخدور یاه هدودحم نییعت و یا
یتسیز یبد یاه
1
یم دزادرپ ( Escobar, 2007 )
. یبد ،فیرعت هب انب
3River habitat assessment methods
4Ecological functions
5Functional flows range
یتسیز دنیآرف شنکردنا لصاح هک ینایرج هب یاه
تخیر یاهدنیآرف قیرط زا ،یتسیز و یسانش
یم قلاطا ،تسا کیلوردیه و کیژولوردیه دوش
. لدم
نایرج تسیز یاه اب هسیاقم رد ی
لدم رگید یاه
هاگتسیز شجنس هناخدور یاه
،یا یم بسانم دناوت رت
خاش نامزمه اریز ،دشاب ص
کیژولوردیه یاه -
،کیلوردیه کیژولوفروم
یتسیز و دریگ یم رب رد ار
( Escobar, 2007 .)
نایرج لدم قبط رب یاه
یم بوسحم یتسیز یماگنه ،نایرج یبد ،یتسیز -
یارب ار یبسانم کیژولوفروموردیه طیارش هک دوش تیلاعف ماجنا دزاس ایرم یزبآ یتسیز یاه
. ریثات
کیژولوفروموردیه یاهدنیآرف اب ،هناخدور یژولوکا رب
هناتسآ فیرعت زا هدافتسا زا معا ،نایرج یاه
"
هناتسآ
یطیحم تسیز یبد
"5
" ، رپ عطقم یبد هناتسآ
"2
و
"
یبوسر یبد هناتسآ
"3
یم ماجنا دوش
. نییعت اب
نایرج هدودحم یتسیز یاه
یم یبسانم نیمخت دناوت
هناخدور یکیژولوکا خساپ یبایزرا ترج تاریییت هب
یاهدنیآرف رثا رد هدش داجیا یکیژولوفروم یکیلوردیه و یکیژولوردیه دشاب
.
یهام دوجو لزق
لاوخ یلاآ زومرق
هونوگ زا یاوه
نایهام دنمشزرا و ساسح نارج
، تیمها رلا هزووح ار
ود هدومن نادنچ .تسا
لیلد هب رضاح لاح رد اما تدش
،نایرج میظنت تارثا یاه شخب هب یهام نیا شنکارپ
توسا هدویدرگ دودحم هزوح یاربآ زا یصاخ .
نویا رد
هاگتسیز یبایزرا روظنم هب شهوژپ یاه
یهاوم لزوق لاآ
1Environmental flow threshold
2Bankfull discharge threshold
3Sediment discharge threshold زومرق لاوخ
شور زا ،4
"
ناویرج لدووم یتووسیز یاوه
"1
تسا هدش هدافتسا .
نیویعت ،قووف شهوژپ زا رده اذل
توویلاعف هناتووسآ لزووق یتووسیز یاووه
زوومرق لاووخ یلاآ
هخاشرس رلا هناخدور یاه
، نآ طابترا دنیآرف اب اه
یاوه
کیژولوفروموردوویه و
یوووگلا هووئارا نیوویعت
هدودووحم
نایرج یاه یتسیز تسا .
2 . شور و داوم اه
1.2 . هعلاطم دروم هقطنم یاراد هک رلا ییم کراپ متسیسوکا
یاه
یناتسهوک یم یبآ و عفترم
،دشاب رد کیدزن ی هنماد
یبرغ بونج دنوامد
یظافحتسا هزوح رد و نامزاس
ناریا تسیز طیحم تظافح هتفرگ رارق
.تسا
ابیرقت رلا زیخبآ هزوح تحاسم تسا عبرمرتموییک 73
(
Tehran Regional Water Authority, 1996 .)
هخاشرس ردان زا یکی ناونعب رلا هناخدور یاه
هاگتسیز لزق یهام یموب یاه زا ،ناریا رد زمرق لاخ لاآ
هخاش یم هک هتفای بیکرت یمود هجرد یاه زا ناوت
لزگ و بآدیفس ،ییاچیلد درب مان هرد
. عون نیا لزق لاآ
ًلاوصا
،هدوب ارتشارُپ و یچراکش یهام کی لصف رد
زییاپ یارب مخت یزیر هب و بآ نایرج ترج سکع
همشچرس تمس ه
یم تکرح هناخدور یا دنک
.
-مخت
رتسب یور یزیر یاه
ینش یگنس و اب
بآ دنک نایرج
یم ماجنا دریگ
نایهام هچب هقطنم نیمه رد و دشر
یم دننک . هتشاد هقلاع دوخ یگدنز لحم هب یهام نیا
4Brown trout (Salmo trutta fario)
5Functional Flows Model
یم عافد نآ زا تدشب و دنک
( Vosoghi, 1998 .)
دس
هیصاف رد رلا یکاخ یور رب ،ناررت ررش یرتموییک71
هناخدور رلا
هدش ثادحا .تسا
نیا رد شهوژپ رد ،
لزگ هاگتسیا هس دس تسدلااب تمسق و یاچیلد ،هرد
بآدیفس هاگتسیا ،دس تسد نییاپ تمسق رد و
و رویپ
هخاش زا کی ره لوط رد و یضرع عطقم کی رد اه
تفرگ رارق یسررب دروم یبآ لاس هس دن
( لکش .)2
لکش ( 5 ) کیژولوردیه یاهدنیآرف لباقت -
هناخدور یژولوکا رب اهنآ ریثات و کیژولوفروم و کیلوردیه .
لکش ( 2 ) رلا هزوح تیعقوم هاگتسیا و
نییاپ و تسدلااب یرتموردیه یاه رلا دس تسد
.
نینچمه زا ،رتوسب تکرح لحارم لییحت ترج
تابوسر هیلا یحطس رد زا کی ره هاگتسیا
اوه درووم ی
هعلاطم ، هنومن یرادرب و هوناخدور یژوولوفروم طیاروش -
دیدرگ صخشم رظندروم یاه .
طسوتم هبساحم ترج تابوسر هزادنا
( )
هیلا یحطوس ،5
" شور
ندز مدوق
هجنپ ات هنشاپ
"2
تفرگ رارق هدافتسا دروم (
لکوش 3 )
رد نایرج یبیرقت یبد و نیا
هاگتسیا زا هدافتوسا اوب اه
1Surface layer
2Heel-to-toe walk
دش هدز نیمخت روانش شور .
نینچمه زا کی ره یارب
هاگتسیا اه ییایفاریج و یکیزیف تاصخشم ، (
لودج 5 )
یضرع عطاقم هسدنه و یراومآ لاوس هوس هوب طوبرم
5368 - هقطنم بآ تکرش زا5357 روه یاروب ناررت یا
هاگتسیا زا کی عمج اه
دش یروآ .
لکش ( 3 ) هنومن زا ییامن یحطس هیلا یرادرب
رتسب خروم ،رولپ هاگتسیا ، 26
/ 9 / 62 تهج رد ریوصت ،
بآ نایرج .
لودج ( 5 ) هاگتسیا ییایفارغج و یکیزیف تاصخشم .
S n (m/m) ییایفاریج لوط
UTM(
) ییایفاریج ضرع
UTM(
هاگتسیا ) هناخدور
841 / 851 8 / 8 16
- 12 - 15 87
- 11 - لزگ 31
هرد رلا
831 / 8539 8 / 8 31 - 16 - 15 84
- 11 - بآدیفس 31
بآدیفس
81 / 851 8 / 8 45
- 19 - 15 57
- 11 - یاچیلد 31
یاچیلد
832 / 8555 8 / 8 24 - 83 - 12 55
- 15 - رویپ 31
رلا
2.2 . شور یتابساحم کوی متیرووگلا ،یتوسیز یبایزرا ماجنا روظنم هب
باوختنا یشرب شنت هبساحم ترج یدعب دویدرگ
. رد
هاگتسیز ،دنتوسه هتوسباو یبووسر مویژر هوب هک ییاه دودوحم لوماع یوشرب شنوت ،یتوسیز یباویزرا ترج تووسا یبووسانم هدووننک
( Montgomery et al.,
.)1999 هولاعب یب یشرب شنت زدییوش دعب
( هوطبار 5 ) ،
هلداعم لباقتم رثا هئارا ترج یدربراک یا ناویرج یبد
،
،S تووسا یووضرع عووطقم هووسدنه و
( Shields,
).1936 ،لوا هویحرم رد هاگتووسیا زا کوی رووه رد
یاووه
،هعلاطم دروم اوب یوطیحم توسیز یوبد هناتوسآ زاروت
نایرج
هدوش سیوخ طیحم شور زا هدافتسا (
Gippel and
Stewardson, 1998; Gordon et al., 2004 )
،
زا هدافتسا اب رپ عطقم یبد هناتسآ زارت یوضرع عطاقم
مسر و هناخدور ینحنم
ضرع تبسن قومع هب
و قومع
( Wolman, 1955; Leopold et al.,1964 )
نییعت
دش . سپس یشرب شنت یب
دعب اب رظانتم
"
هناتسآ یبد
یطیحم تسیز
"
( )
" و هناتسآ یوبد عوطقم
" روپ
( )
، هطبار قیرط زا (
)5 دیدرگ هبساحم .
( )5
دعب یب یشرب شنت یکیلوردیه عاعش m(
)
بآ حطس بیش (
)
صوصخم یلاگچ رتسب داوم هزادنا طسوتم mm(
)
زارت ،مود هیحرم رد
"
یبوسر یبد هناتسآ
"
( ،بوسر هرذ تکرح هناتسآ نامه ای
) اب
زدییش یشرب شنت تفایهر زا هدافتسا (
Shields,
1936; Henderson, 1969 )
هطبار زا هدافتسا اب (
)2
و یب یشرب شنت هطبار زا هدافتسا اب نآ اب رظانتم دعب
( )3 دیدرگ هبساحم .
یشرب شنت هک تسا رکذ هب مزلا
طوبرم ینارحب دعب یب طسوتم هب
رتسب تابوسر هزادنا
( ای )
هناتسآ ناونع هب بوسر هرذ تکرح
رد
تسا هدش هتفرگ رظن .
هناخدور رد تشرد یاه
،هناد
،رتسب تابوسر هزادنا طسوتم هک ینایرج رد نآ تحت
یم رارق تکرح هناتسآ هطبار زا دریگ
( )2 هبساحم لباق
تسا ( Henderson, 1969 .)
( 2 )
رتوسب تارذ نآ تحت هک یکیلوردیه عاعش
یم رارق تکرح هناتسآ رد دنریگ
m( )
)3 (
یب یشرب شنت= ینارحب دعب
تیارن رد اب
هسیاقم یزرم یشرب شنت (
) و
ت یشرب شن هناتسآ دعب یب
،نایرج یاه نایرج طیارش
دیدرگ صخشم رتسب تکرح هوحن و .
هب هجوت اب ،
رظندروم بآ حطس زارت
، و یضرع عطقم تاصخشم
رتسب داوم هزادنا (
)
، هطبار زا هدافتسا اب (
)5
یم صخشم دوش
. ،نینچمه تاریییت هبساحم رب هولاع
هدهاشم ناکما ،رتسب رد دعب یب یشرب شنت ینامز هب رتسب کیژولوفروم تاریییت یگتسباو نایرج یبد
دراد دوجو .
بیترت نیدب زارت اب رظانتم نایرج یبد
بآ حطس هطبار زا هدافتسا اب ،رظن دروم
( ) 4 ( Chang,
)1988 ، دیدرگ هبساحم .
) 4(
نایرج یبد (
)
گنینام یربز بیرض یضرع عطقم تحاسم (
)
3 . جیاتن
و ییارحوص دویدزاب لابند هب طوسوتم هبوساحم
اد هن نییاپ و تسدلااب طاقن نیب رتسب تارذ یدنب تسد
هاگتسیا هناد ینحنم ،رظندروم یاه یحطوس هیلا یدنب
دش میسرت (
لکش 4 .) یحطوس تابوسر هزادنا طسوتم
( )
هاگتسیا رد لزگ یاه
و یاوچیلد ،بآدیفس ،هرد
ربارب بیترت هب رویپ 95
، 15 ، 15 و 47 یوبد و رتمیییم یبیرقت
هاگتسیا نیا رد نایرج ربارب بیترت هب اه
54 / 3 ،
45 / 8 ، 43 / 5 و 91 / 8 صخووشم هوویناث رووب بووعکمرتم
دیدرگ ( لودج 2 .)
لکش ( 4 ) هاگتسیا یحطس هیلا یدنب هناد ینحنم اه
.
لودج ( 2 ) ییارحص دیدزاب جیاتن هصلاخ .
تابوسر هزادنا طسوتم یحطس هیلا
(
, )mm
یبد
( )
خیرات یرادرب هنومن هاگتسیا
هناخدور
95 54
/ 3 58
/ 9 /
لزگ 62
هرد رلا
15 45
/ 8 58
/ 9 /
بآدیفس 62
بآدیفس
15 43
/ 5 58
/ 9 /
یاچیلد 62
یاچیلد
47 91
/ 8 26
/ 9 /
رویپ 62
رلا
لزق یگدنز هنلااس هخرچ لاخ یلاآ
لماش ،زمرق شخب ود
"
تیلاعف یتسیز یاه ریثکت هب هتسباو
"5
و
"
تیلاعف دشر نارود یتسیز یاه
"5
یم دشاب . هزاب
1Bed occupation
تیلاعف ینامز دروم هقطنم رد یزبآ نیا یتسیز یاه
لکش رد ،هعلاطم 1
- طابترا و دیدرگ میسرت فلا
تیلاعف اب یتسیز یاه نایرج یبد ریداقم
هنلااس
لزگ هاگتسیا لکش رد ،هرد
1 - دش هداد شیامن ،ب .
تیلاعف یاه یتسیز مخت لماش ،ریثکت هب هتسباو یزیر
تروص هب یزبآ ندش رهاظ و یم یارف و نیولآ
دشاب .
نایرج ،هیحرم نیا رد داجیا نودب ،مک تدش اب یاه
چیه نایرج و رتسب رد یتکرح هنوگ تدش اب یاه
هاگتسیز داجیا اب ،طسوتم ،رتسب رد رتشیب یاه
تیلاعف همادا یارب بسانم نایرج هدودحم یتسیز یاه
دش هتفرگ رظن رد یتسیز یبد هدودحم ای و یزبآ .
تیلاعف و غویب نارود لماش ،دشر نارود یتسیز یاه
یم یزبآ ترجارم هیحرم نیا رد و دشاب
نایرج ، یاه اب
دایز تدش زین
،رتسب رد ییاجباج داجیا اب هدودحم رد
دش هتفرگ رظن رد یتسیز یبد .
هاگتسیا زا کی ره رد لزوگ یاوه
،یاوچیلد ،هرد
،ناویرج یوبد ،بآ حطوس زاروت ادوتبا ،رویپ و بآدیفس یب یشرب شنت و یبد عوقو تشگزاب هرود رظاونتم دعب
هناتسآ زا کی ره اب دوش نییعت اه
( لودوج 3 .) ناوونعب
یووبد هناتووسآ ،هرد لزووگ هاگتووسیا رد هوونومن تووسیز
یطیحم 8.6 زارت ،هیناث رب بعکمرتم آ حطس
رظانتم ب
نآ اب 21 اب هرود ،رتم یتناس یوبد نویا عووقو توشگز
یوب یشرب شنت و هلاسکی نآ اوب رظاونتم دوعب
8.854
دیدرگ صخشم .
هناتسآ زارت تیارن رد رد ناویرج یاوه
هاگتسیا نیا یضرع عطاقم دیدرگ میسرت اه
( لکش 9 .)
سپووس ناوویرج هدودووحم نیوویعت یوووگلا یاووه
هناتوسآ دوعب یوب یوشرب شنوت ساسا رب یتسیز یاوه
1Bed preparation
نایرج هناخدور رد و یگنس یاه
یگنس هویق (
هزاب یاوه
یراشبآ هیپ و 2
بادوگ )3
و بآدیفس ،یاچیلد ،هرد لزگ
دیدرگ صخشم ،هلاس کی هرود کی یارب ،رویپ (
لودج
4 و 1 .) ار یطیارووش
،نآ رد هووک یووبد
ناوویرج هووناخدور
رتشیب زا یبد رظانتم اب هناتوسآ توکرح تارذ بووسر
رتووسب ییاووجباج و دووشاب
،تابوووسر یژووولوفروم
و
کیلوردیه نایرج
ار ریییت یم ،دوهد هویحان
"
دویدجت
طیارووش تووسیز
"
، Aquatic Life Restoration
(A.L.R)
، رد رظن هتفرگ دوش . رد نویا طیاروش یوبد
نایرج رد یط تیلاعف یتسیز هتسباو هوب ،رویثکت رویغ
یتسیز و رد یط تیلاعف یتسیز نارود ،دوشر یتوسیز
بوسحم دیدرگ
. هنلااس هخرچ رد هخاشرس
یاه لزوگ -
،هرد یاچیلد بآدیفس و هخاشرس و ینامز هزاب کی رد
تسیز طیارش ینامز هزاب ود رد رویپ یوم
روثا رد دوناوت
،بلایس ددرگ دیدجت و رادیاپان .
یطیارش هک
یبد نایرج هناخدور روتمک
زا یوبد
رظانتم اب هناتسآ تکرح تارذ بوسر رتسب و رتشیب زا
یووطیحم تووسیز یووبد هناتووسآ عووطقم
،دووشاب هوویحان
"
طیارش تسیز اتبسن رادویاپ
"
، Relatively Stable
Aquatic Life (S.A.L) رد،
رظن هتفرگ دش . رد نیا
طیارش یبد نایرج رد یط تیلاعف یتسیز هتوسباو هوب
،ریثکت یتسیز و رد یط تیلاعف یتوسیز نارود
،دوشر
روویغ یتووسیز بوووسحم
دوویدرگ . هنلااووس هووخرچ رد
هخاشرس یاه
لزگ ،هرد یاچیلد بآدیفس و هزاوب ود رد
هخاوشرس و ینامز طیاروش یناومز هزاوب کوی رد روویپ
2Cascade channels
3Step-pool channels
تسیز یم دناوت تویلاعف تورج طیارش و رادیاپ اتبسن -
ایرم ریثکت هب هتسباو یاه ددروگ
. یطیاروش هوک
یوبد
نایرج هناخدور رتمک زا یوطیحم توسیز یوبد هناتسآ
عطقم
،دشاب هیحان
"
مدع دوجو طیارش توسیز
"
، No
Aquatic Life (N.A.L) رد ،
روظن هوتفرگ دوش . رد
هنلااووس هووخرچ هخاووشرس
یاووه لزووگ
،یاووچیلد ،هرد طوقف ،هلاس هس یبد طسوتم ساسا رب رویپ و بآدیفس
توسیز طیاروش یناومز هزاوب کی رد یوم
دوناوت لاماوک
رادیاپان ددرگ .
لکش ( 1 ) لزق یگدنز لحارم طابترا لاخ یلاآ
اب زمرق ریداقم نایرج یبد (
فلا ) یگدنز لحارم رادومن
لزق لاخ یلاآ Mousavi Nadushan زمرق
; 2007 , Escobar
; 1991 , Bjornn and Reiser (
) 2011 , and Ramezan ،
( ب ) هنلااس طسوتم یهدبآ میژر
،رلا هناخدور لزگ هاگتسیا
هرد .
لودج ( 3 ) هناتسآ یب یشرب شنت یاه دعب
.
هاگتسیا
رویپ بآدیفس یاچیلد
لزگ هرد
21 38
38 21
h(cm) هناتسآ
یبد
یطیحم تسیز Q( ) 8/63 5 8/59 5/9
821 / 8 821 / 8 82 / 8 854 / 8
65 46
13 92
h(cm) هناتسآ
یبد عطقم
رپ Q( ) 53/2 3/9 3 35/7
5 / 8 841 / 8 845 / 8 844 / 8
46 15
59 75
h(cm) هناتسآ
یبد
یبوسر Q( ) 56/1 23/1 4 58
819 / 8 819 / 8 819 / 8 819 / 8
4 . هجیتن و ثحب یریگ
هاگتسیا زا کی ره رد لزوگ یاوه
،هرد ،یاوچیلد
هناتسآ زارت ادتبا ،رویپ و بآدیفس زا سوپ و نایرج یاه
بویترت هوب ،گونینام و زدییش لومرف زا هدافتسا اب نآ یب یشرب شنت هناتسآ زا کی ره اب رظانتم یبد و دعب
-
دش نییعت اه .
دعب یب یشرب شنت هدودحم رد ،نایرج
یم بسانم ینامز دوشر و ریثکت رد ییازسب شقن دناوت
د نایزبآ دشاب هتشا .
یوب یشرب شنت هکنیا هب هجوت اب -
رارق هیحان مادک رد نایرج دعب یم
نایرج تدش ،دریگ
،
تواوفتم ناویزبآ توسیز طیاروش و رتسب تکرح هوحن هوب هجوت اب و تسا یناومز هدودوحم
یتوسیز تویلاعف
لزق ،لاآ یتسیز ریغ ای و یتسیز ناویرج تدوش ندووب
توسا نیویعت لوباق روظن دروم .
نیارباونب هوک یریثاوت
تویلاعف روب ،رتسب داوم هزادنا و یضرع عطقم هسدنه -
تادوجوم یتسیز یاه هاگتوسیز یتسیز درکیمع و
اوه
یم تسا توافتم ،دنراذگ .
تیلاعف اذل لزق یتسیز یاه
-
لاخ یلاآ رووطب یبآ لاس کی لوط رد ،رلا هزوح زمرق
هتوسد ود هب ییک
"
تویلاعف هوب هتوسباو یتوسیز یاوه
ریثکت
"
" و تیلاعف ه دوشر نارود یتسیز یا
"
میوسقت -
دیدرگ یدنب .
فیوصوت رووظنم هوب هناتوسآ هوس هولاعب
هداد صیخوشت عطاوقم زا کوی روه رد یتسیز طیارش دش
" . یطیحم تسیز یبد هناتسآ
"
هوک ، یوبد رد یاوه
ناوویرج شهاووک و اوومد شیازووفا لیلدووب ،نآ زا رووتمک
هام رد بآ نژیسکا خوی ناوکما و لاس مرگ یاه
یوگدز
یگفخ و بآ لماک هاوم رد ناویهام
،لاوس دروس یاوه
یم داجیا نایهام تیعمج یارب یکانرطخ طیارش دوش
.
ییک روطب هکارچ لزق
لاخ یلاآ هوناخدور رد زمرق
یاوه
للاز بآ یاراد ،
و درووس نژیووسکا زا راووشرس
، یگدوونز
یم دنک ساسح نژیسکا و امد تاریییت هب تبسن و
لکش ( 9 ) فلا هاگتسیا یضرع عطقم )
لزگ ب ،هرد ) ج ،یاچیلد )
د و بآدیفس )
رولپ .
لودج ( 4 ) نییعت یوگلا هدودحم
نایرج یاه هاگتسیا یتسیز لزگ یاه
،هرد یاچیلد بآدیفس و .
هیحان
هاگتسیا لزگ یاه ،هرد
یاچیلد بآدیفس و
یتسیز تانایرج هدودحم نییعت زدییش رتماراپ زا هدافتسا اب
تیلاعف یاه
یتسیز هب هتسباو
ریثکت
تیلاعف یاه نارود یتسیز
دشر
5 تسیز طیارش دیدجت یتسیز ریغ یتسیز
2 رادیاپ اتبسن تسیز طیارش یتسیز یتسیز
3 رادیاپ اتبسن تسیز طیارش یتسیز یتسیز
4 تسیز طیارش دوجو مدع یتسیز ریغ یتسیز ریغ
لودج ( 1 ) نییعت یوگلا نایرج هدودحم
یاه هاگتسیا یتسیز رولپ
.
هیحان
هاگتسیا رویپ
یتسیز تانایرج هدودحم نییعت زدییش رتماراپ زا هدافتسا اب
تیلاعف یاه هب هتسباو یتسیز
ریثکت
تیلاعف یاه نارود یتسیز
دشر
5 تسیز طیارش دیدجت یتسیز ریغ یتسیز
2 تسیز طیارش دیدجت یتسیز ریغ یتسیز
3 رادیاپ اتبسن تسیز طیارش
یتسیز یتسیز
4 تسیز طیارش دوجو مدع یتسیز ریغ یتسیز ریغ
تسا ( Vosoghi, 1998 )،
لقادوح نیویعت اذول
دراد ییازوسب تویمها یطیحم تسیز هناتسآ .
هوب مزلا
عوطقم یژوولوفروم هوب هتسب هناتسآ نیا هک تسا رکذ یم یضرع دشاب توافتم دناوت
. هاگتسیا زا کی ره رد ،اه
هدافتسا اب یطیحم تسیز یبد لقادح هبساحم زا سپ ریداووقم اوب نآ هووسیاقم ،هدوش سیووخ طیوحم شور زا س زارت لقادح تسیز ترج بسانم یدارنشیپ بآ حط
لزق زومرق لاخ یلاآ (
(Bjornn and Reiser, 1991
دویدزاب رد هدومآ لومع هوب تادهاوشم ساسا رب و یاه
،ییارحص هاگتسیا رد یتسیز زارت لقادح
بآدیفس یاه یاچیلد و
38 یتناس لزگ هاگتسیا رد و رتم روویپ و هرد
21 یتناس دویدرگ صخشم رتم
". هناتوسآ یوبد عوطقم
"رپ داوم هخرچ رد ریییت ،نآ تحت هک ییاذغ
نازیم و
هاگتسیز سرتسد رد یاه لزق
زومرق لاوخ یلاآ
، هژیووب
اهورلا دشر و ریثکت نامز رد
، یتوسیز طیارش و رادویاپ
بویطم یم داجیا ار ی دنک
. روب ییازوسب ریثاوت یوبد نیا
وطوس رد ناویرج یوبد ارویز ،دراد هناخدور یژولوکا زا رتلااب تویفیک روب وس کی زا ،لاناک رپ عطقم هناتسآ یذویم داووم هوخرچ روب ریثاوت هطساو هب هناخدور بآ
( Peacock, 2003 )
یگدرتوسگ رب رگید یوس زا و ، و
هاگتسیززیر داجیا اوه
رتوسب رد عوقاو رثووم
یوم دووش
( Piazza and la Peyre, 2007 .)
هولاعب وک ینایرج ه
رارق لیس هناتسآ رد ار هناخدور رتلااب وطس رد و هداد
بلایس ،نآ زا باوقرغ توشد
روپ عوطقم یوبد ،دووش
5
یم هدیمان دوش
. یوحارط یوبد ناوونعب ،روپ عطقم یبد
هزاس هناخدور یاه یوم هتفرگ رظنرد یا
ورونیا زا ،دووش
توسا ییازوسب تویمها یاراد نآ نییعت (
Parker et
al., 2003
".) هناتسآ یبد یبوسر
"
داوم ،نآ تحت هک
ور رتسب یوضرع عوطقم ،هدروک تکرح هب عورش هناخد
یم هداد لکش ریییت دیدج یاهدنیآرف هب رجنم و دوش
هاگتسیز داجیا و یتسیز یبلایوس طیارش رد دیدج یاه
یم دوش . هونوگ هب نایرج تیعضو هک یماگنه دوشاب یا
لووط رد تابوسر ،دوش نیمات تکرح هناتسآ رایعم هک عورش ،یبوسر رتسب یم تکرح هب
.دننک هناتوسآ ثحب
یگنووگچ هوعلاطم ،بووسر لاقتنا تاعلاطم رد تکرح بوسر شیاسرف و یراذگ ههاربآ رد
لوباق تویمها زا اه
ظحلام ه توسا رادروخرب یا (
Emami, 2010 .)
هولاوع
هناخدور رد نآ رب طیارش رد ،یگنس هویق و یگنس یاه
یوم توکرح هوب عوروش رتسب تارذ هک یبلایس ،دوننک
هناد عیزوت ریییت دونب
هوناخدور یژوولوفروم و رتوسب ی
یوگژیو رویییت ثعاب یاوه
"
کویرپیاه هویحان
"2
رد و
طیارش داجیا هجیتن بویطم
یتوسیز دویدجت تورج و
ءایحا نایزفک تیعمج یم هناخدور
دوش ( Tonia and
Buffington, 2009 .)
نیاربانب و یبلایوس طیارش رد
رتسب تارذ تکرح هناتسآ و اوهورلا دشر یارب طیارش ،
نویا اوما توسین بوویطم نادنچ رتگرزب نایهام یتح
1Bankfull discharge
2Hyporheic zone
یبد روب ریثاوت اب هویحان
رد ییازوسب شوقن ،کویرپیاه
یم افیا هناخدور یژولوکا دنک
.
هاگتسیا زا کی ره رد ساسا نیا رب اوحل هب اه
هزاب هس ،یتسیز
"
توسیز طیاروش دویدجت
"
" ، طیاروش
رادیاپ اتبسن تسیز
"
" و وجو مدع توسیز طیاروش دو
"
دش نییعت .
هناتوسآ زا نتوشذگ اب بآ حطس زارت یوبد
هیحان رد یریگرارق و یبوسر یتوسیز طیاروش دویدجت
یم روب ریثاوت هطوساو هوب ار هوناخدور متسیسوکا دناوت
هاگتسیز هب یسرتسد و بآ تیفیک ،کیرپیاه هیحان اوه
دیامن یزاسزاب و
و کویژولوفروم تارویییت دیدوشت اوب
و یوناوارف رد هجوت لباق تاریییت ،رتسب رد یهاگتسیز دیدپ نایزفک عونت دروآ
( Tonia and Buffington,
) 2009 هبنج زا و هیذیت یاه
ورلا یاروب ار طیاروش ،یا
دوبرب نایهام شخب
د ( Escobar, 2007 .)
حطوس زاروت
هناتسآ زارت لصاف دح رد بآ یوطیحم توسیز یوبد
و
،یبوسر یوم داجیا یرادیاپ ًاتبسن تسیز هرود دونک
. رد
هرود هیحان نیا اوب بآ حطوس زارت یارذگ و هاتوک یاه
هناتسآ زا نتشذگ یبد
عطقم داووم هخرچ رب ریثات اب رپ
هاگتسیز نازیم و بآ تیفیک ،یذیم ،سرتوسد رد یاه
یزوفک تادووجوم یزاوسزاب یاروب ار یبوسانم طیارش هارف یم م رروصم هب تیارن رد یزفک تادوجوم و دنک
لزق هیذیت یم لاآ
دنسر . هناتوسآ زا رتمک یاهزارت یوبد
یطیحم تسیز ،ناویهام تویعمج یاروب رطخ هناتسآ ،
بوسحم تسیز طیارش دوجو مدع هیحان یم
دووش . رد
ناویهام تاویح هومادا یارب یتسیز طیارش ،تلاح نیا عطاقم رد یتح یناومز هاوتوک
چ لووط رد و لاوس دون
دوب دهاوخن بسانم .
هاگتسیا رد یوبد ،هوعلاطم دروم یاه
رد ناویرج
یوطیحم توسیز هناتسآ یبد هدودحم هناتوسآ یوبد و
تیلاعف یط ،یبوسر ،رویثکت هوب هتوسباو یتوسیز یاه
ناویرج یبد هکیتروص رد ،دیدرگ صخشم یتسیز یبد هناتسآ یبد زا رتشیب یطیحم تسیز
تیلاعف یط ، یاوه
دوش هوتفرگ روظن رد یتسیز یبد ،دشر نارود یتسیز .
یم هظحلام تیارن رد یاوهرتماراپ ساوسا رب هک ددرگ
یوبد رامآ ،کیژولوردیه طوسوتم
لاوس هوس ه
نیویعت و
هناتسآ یاه نایرج
، رد چ هنلااوس هوخر
، هخاوشرس یاوه
لزگ
،هرد یاچیلد بآدیفس و
، و یناومز هزاوب ود ود اوی
هرود
، ترج بسانم طیارش تیلاعف
یتسیز یاه هتسباو
و هرود کی طقف و ریثکت هب کی
ینامز عطقم
، طیاروش
و یتووسیز طیارووش دوویدجت یاتووسار رد ار یبلایووس یم هبرجت یهاگتسیز دننک
. اما رس هخاش روویپ کوی رد
هدودحم ینامز هزاب تیلاعف ترج بسانم نایرج یاه
-
و رتووسب هووب هتووسباو یتووسیز یاووه یناوومز هزاووب ود رد
هدودحم یاه و یبلایوس هرود
ار رتوسب یرادویاپان یاوه رپس
نآ رد یتسیز طیارش اذل و هدومن ی رارقتسا یارب
بسانمان یگدنز هخرچ موادت و تسا رت
.
زا یکچوک شخب ،هتفرگ تروص تاعلاطم یم لماش ار هناخدور یتسیز یسررب ثحبم دوش
.
ناسانشراک یارب نآ رایسب تیمها و ثحابم تعسو متسیسوکا تخانش رد هناخدور
هدیدپ یسررب و اه یاه
کیژولوفروم ،کیلوردیه ،کیژولوردیه یتسیز و
قیقد دروآرب رد نینچمه و ارنآ اب طبترم خساپ رت
رد هدش داجیا تاریییت هب تبسن هناخدور یکیژولوکا یم باجیا ،هناخدور یسررب و تاعلاطم هک دیامن
یاه
دریگ تروص هنیمز نیا رد یعیسو .
و قیقدت ترج
برب شور زا هدافتسا ،شور نیا هب ندیشخب دو یاه
هنومن نیون هناتسآ نییعت ترج یئارحص یرادرب
یاه
هناد عیزوت و رتسب تکرح قیقد یدنب
دوبرب ،رت
،یشرب شنت هبساحم متیروگلا نامز تدم نییعت
موادت یتسیز نایرج زوتنب تیعمج نامزمه یسررب ،
هناخدور ب ه هیاپ ناونع ات و ییاذغ هریجنز
ریث ریذپ ی
رتسب تابوسر تکرح زا ارنآ یم دارنشیپ ،
دوش .
References
Bjornn, T.C., and D.W. Reiser. 1991. Habitat requirements of salmonids in streams. In Influences of Forest and Rangeland Management on Salmonid Fishes and Their Habitats. Edited by William R.
Meehan. American Fisheries Society Special Publication 19:83-138.
Calow P. and Petts G.E., eds. 1994. The Rivers Handbook, Vol. 2. Blackwell Scientific, Oxford.
Chang, H. H., 1988. “Fluvial Processes in River Engineering”, A book published by Wiley Interscince Publication, John Wiley & Sons, Inc., ISBN 0-471-63139-6.
Clarke, S. J., L. Bruce-Burgess, and G. Wharton.
2003. Linking form and function: toward an eco- hydromorphic approach to sustainable river restoration. Aquatic Conservation-Marine and Freshwater Ecosystems 13:439-450.
Emami, A., 2010, Sediment transport, Publication of JIHAD AMIRKABIR University, ISBN : 978 - 964 - 6096 - 33 - 2, (in Persian).
Escobar, M. I. A., 2007. Evaluating stream flow to characterize ecological functions of physical habitat in rivers, ProQuest Dissertations and Theses, pg. n/a, UMI Number: 3317922.
Gippel C.J. and Stewardson M.J., 1998. Use of wetted perimeter in defining minimum environmental flows. River Research and Applications, DOI: 10.1002/(SICI)1099-Gordon N.D, McMahon T.A. and Finlayson B.L., 2004."
Stream Hydrology: An Introduction for Ecologists", 2nd edn. John Wiley & Sons, 444pp.
Henderson, F. M. , 1969. Open Channel Flow, 3rd edition, Macmillan, New York.
Leopold, L. B., Wolman, M. G. and Miller, J. P., 1964, Fluvial Processes and Geomorphology.
Freeman and Co., San Francisco, California.
Maddock, I. 1999. The importance of physical habitat assessment for evaluating river health.
Freshwater Biology 41:373-391.
Montgomery, D. R., E. M. Beamer, G. R. Pess, and T. P. Quinn. 1999. Channel type and salmonid spawning distribution and abundance. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 56:377- 387.
Mousavi Nadushan, R., Ramezan M., 2011, Bioassessment of Kordan Stream (Iran) Water Quality Using Macro-Zoobenthos Indices, International Journal of Biology. Vol 3, No 2, 127- 134.
Parker, G., Toro-Escobar, R. C.M., and B. M., S.
2003. Effect of floodwater extraction on mountain stream morphology. Journal of hydraulic engineering ASCE:885-895.
Peacock, C., 2003. 'Rivers, floodplains and wetlands: connectivity and dynamics', RSPB.
Peterson, J. T., and C. F. Rabeni, 2001. The relation of fish assemblages to channel units in an Ozark stream, Trans. Am. Fish. Soc., 30, 911-926.
Piazza, B. P. and La Peyre, M. K., 2007.
'Restoration of the annual flood pulse in Breton Sound, Louisiana, USA: habitat change and nekton community response', Aquatic Biology, Vol. 1:
109-110, doi: 10.3354/ab00013.
poff, N. L., J. D. Allan, M. B. Bain, J. R. Karr, K.
L. Prestegaard , B. D. Richter, R. E. Sparks, and J.
C. Stromberg , 1997. The natural flow regime, BioScience, 47, 769-784.
Rabeni, C.F., K.E. Doisy, and D.L. Galat. 2002.
Testing the biological basis of a stream habitat classification using benthic invertebrates.
Ecological Applications 122:782-796.
Shields, A, 1936. 'Application of similarity principles, and turbulence research to bed-load movement', California Institute of Technology, Pasadena (translated from German).
Stevens, L.E., J.C. Schmidt, T.J. Ayers, and B.T.
Brown. 1995. Flow regulation, geomorphology, and Colorado River marsh development in the Grand Canyon, Arizona. Ecological Applications 5:1025-1039.
Tehran Regional Water Authority, 1996.
Identification phase studies. Gozaldare dam project. Department of Energy. Report number:
127454-15003 , (in Persian).
Tonia, D. and Buffington, J. M., 2009. 'Hyporheic exchange in mountain rivers: Mechanics and environmental effects', Geography compass 3/3:
1063-1086.
Vosoghi, G.H. and Mostajir, B., 1998. Freshwater Fish. 1st Edn., Tehran UniversityPublication, Iran, pp: 131-138 (in Persian).
Wolman, M. G., 1955, The natural channel of Brandywine Creek, Pennsylvania. U. S. Geological Survey Professional Paper 271, Washington, D. C.
Brown trout functional flows range, based on morphologic and physical habitat parameters in Lar Headwaters
Hashemi S. 1, Tabatabai M. R. M. 2 and Mousavi Nadoushani R. 3
1- MSc Student, River Engineering, Technical and Engineering College of Abbaspour, Shahid Beheshti University
2- Assistant Professor, Technical and Engineering College of Abbaspour, Shahid Beheshti University,
3- Faculty Member of Marine Science and Technology Department, Azad University Tehran North Branch
Received: 20-Sep.-2014 Accepted: 23-Jan-2015
Abstract:
In recent decades, brown trout populations have been declining due to river regulation and its impact on river morphology along Lar River downstream of Lar Dam located near Tehran. Currently, due to water scarcity in the country, intensity of water regulation impacts on aquatic population of streams and specific ecologic values in tributaries of Lar River, it is necessary to present a habitat assessment model to predict ecologic response of the river to natural and man-induced changes by which can be applied to strategic management of the river.
Hence, in this research, an analytically applied approach is adopted to assess brown trout population by creating relation among hydrologic, hydraulic, morphologic and ecologic processes. After field work and required measurements, Shields function was applied to derive dimensionless shear stress for minimum environmental flow, bankfull discharge and critical discharge for initiation of sediment transport for Lar, Dalichai and Sefid-Ab rivers. Then, dimensionless shear stress for initiation of the bed sediments was used to investigate effects of discharge variation on frequency and distribution of aquatic life in response to morphologic changes. It was found that when water discharge is in the range of discharge corresponding to environmental flow threshold and critical discharge for sediment motion, it is identified functional discharge for bed occupation while water discharge greater than critical discharge for sediment motion is also considered functional discharge for bed preparation. Results obtained from this research, suggest that water discharge, cross-sectional geometry and bed material size could be effective on ecologic functions and life cycle of brown trout fish and inappropriate river regulation may lead to gradual elimination of that from river ecosystem.
Keywords: River habitat assessment, dimensionless shear stress, habitat, brown trout fish.
Corresponding author;Tel: +98-9124702595 Email: s.hashemi02@yahoo.com
