DOI:https://dx.doi.org/10.22059/ijswr.2022.337967.669194
یملع هلاقم(
- )یشهوپژ
The Effect of Plant Density and Mycorhizal Fungi on Yield, Yield Components and Grain Protein Percentage of Chickpea under Supplementary Irrigation Conditions
SALMAN MAGHAMIMEHR1, HAMID DEHGHANZADEH2*, ALIREZA FALLAH3, KARIM NOZAD NAMINI1 1. Department of Agronomy and Plant Breeding, Naragh Branch, Islamic Azad University, Naragh, Iran.
2. Department of Agricultural Sciences, Payame Noor University (PNU), Iran.
3.Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran.
(Received: Jan. 25, 2022- Revised: Feb. 28, 2022- Accepted: March. 5, 2022)
ABSTRACT
This study was carried out to investigate the effect of supplemental irrigation, application of mycorrhizal fungi and plant density on yield and yield components and grain protein percentage of chickpea under rainfed conditions in the Qalhar village of Delijan region, Iran during 2012, asa split- split plot experiment based on Randomized Complete Block Design with three replications. Four levels of irrigation management (as main plots) were rainfed without irrigation, irrigation at flowering stage, irrigation at seed filling stage and complete irrigation. two levels of inoculation (as sub plots) were inoculation with Glomus ineraradice and non- inoculation. Three plant densities (as a sub-sub plots) were 20, 30 and 60 plant.m-2. Irrigation treatments had a significant effect on the number of pods per plant, the number of nodes per plant, grain yield and grain protein percentage and the highest grain yield was obtained at full irrigation. Inoculation with mycorrhiza fungus increased the number of nodes in the root and grain yield by 50% and 10.7%, respectively. Mycorrhiza inoculation in rainfed conditions resulted in the highest number of nodes in the root. The highest grain yield was obtained at a density of 60plants.m-2. One stage of irrigation at the flowering stage and grain filling led to an increase in grain yield to 31.5% and 26.7% compared to rainfed, respectively. Therefore, according to the results of this study, by inoculation with mycorrhiza, the density of 60 plants.m-2 and a supplementary irrigation stage, a significant increase in grain yield compared to rainfed conditions at similar conditions to the present study can be achieved.
Keywords: Chickpea, Fungal Inoculation, Number of Nodes in the Root, Number of Pods per Plant, Rainfed,
* Corresponding Author’s Email: [email protected]
درکلمع یازجا ،درکلمع رب ازيروکيام چراق و هتوب مکارت ريثأت هناد
طيارش تحت دوخن نيئتورپ دصرد و آب
یراي
یليمکت
رهم یماقم ناملس ناقهد ديمح ،1
*هداز ترصن حلاف اضريلع ،2 3دابآ
، نيمن دازون ميرک
1
1 . و تعارز هورگ قارن دحاو ،تاتابن حلاصا
، یملاسا دازآ هاگشناد .ناریا ،قارن ،
2 . یزرواشک مولع هورگ
، ناریا ،رون مایپ هاگشناد .
3 . هسسوم کاخ و بآ تاقیقحت
، قحت نامزاس ی
،تاق ورت و شزومآ ی
ج زرواشک ی
، ا ،جرک ی نار .
:تفایرد خیرات(
5 / 11 / 1400 - خیرات :یرگنزاب 9 / 12 / 1400 - :بیوصت خیرات 14
/ 12 / 1400 )
هديکچ
هب روظنم درکلمع رب ازیروکیام چراق و هتوب مکارت ریثأت یسررب
، یرایبآ طیارش تحت دوخن نیئتورپ دصرد و هناد درکلمع یازجا
یلیمکت یشیامزآ هب تروص ترک یاه ود راب هدش درخ کولب حرط بلاق رد
رارکت هس اب یفداصت لماک یاه یعارز لاس رد
1390 - 1391 هعرزم رد یا رد .دیدرگ ماجنا ناجیلد ناتسرهش رهلاق یاتسور رامیت
یاه حطس راهچ رد یرایبآ لماش شیامزآ
،لماک مید هلحرم کی
،یهدلگ عورش هلحرم رد یرایبآ هلحرم کی
لماک یرایبآ و هناد ندشرپ هلحرم رد یرایبآ هب
ناونع
لماع رد ازیروکیام چراق و یلصا حیقلت مدع و حیقلت حطس ود
لماع حطس هس رد هتوب مکارت و یعرف 20
، 30 و 60 رد هتوب
عبرمرتم هب ناونع لماع عرف ی هک داد ناشن جیاتن .دندوب دصرد ،هشیر رد هرگ دادعت ،هتوب رد فلاغ دادعت رب یرایبآ رامیت
هناد درکلمع و هناد نیئتورپ ریثأت
ینعم نازیم هب و لماک یرایبآ رد هناد درکلمع نیرتلااب و تشاد یراد 97
/ 3135 مرگولیک
نازیم هب بیترت هب هناد درکلمع و هشیر رد هرگ دادعت شیازفا ثعاب ازیروکیام چراق اب حیقلت .دمآ تسد هب راتکه رد 50
و
7 / 10 دادعت نیرتلااب هب رجنم مید طیارش رد و چراق اب حیقلت .دیدرگ دصرد رد هناد درکلمع نیرتشیب .دش هشیر رد هرگ
مکارت 60 نازیم هب رد هتوب عبرمرتم
76 / 3691 هلحرم رد یرایبآ هلحرم کی نینچمه .دمآ تسد هب راتکه رد مرگولیک
و یهدلگ ندشرپ هناد بیترت هب نازیم هب هناد درکلمع شیازفا هب رجنم 5
/ 31 و 7 / 26 دیدرگ مید هب تبسن دصرد
؛ اربانب ی ن
یم وت نا مکارت ،ازیروکیام اب حیقلت اب 60
رد هتوب عبرمرتم هناد درکلمع شیازفا یلیمکت یرایبآ هلحرم کی و هب تبسن یا
.دروآ تسد هب رضاح هعلاطم اب هباشم طیارش رد مید طیارش هژاو یاه :یديلک
،هشیر رد هرگ دادعت
،هتوب رد فلاغ دادعت چراق حیقلت
، مید دوخن ، .
همدقم تلاغ زا سپ دوخن هلمج زا تابوبح گرزب
رت ی ن عبنم مأت ی ن
یم رامش هب یهایگ نیئتورپ نیا ندناجنگ زا لصاح عفانم و دنیآ
تیریدم و کاخ یزیخلصاح دوبهب رد یعارز بوانت رد ناهایگ زا کیناگرا یزرواشک تهج رد نژورتین د
ی زابر تابثا هب نونکات
( تسا هدیسر
., 2014 et al Abasluo
).
یم ناشن تاعلاطم هک دهد
طیارش یخرب رد یم
ناوت رایبآ زا ی هب تروص یارب شراب لمکم
( تفرگ هرهب دوخن دیلوت شیازفا
Jalali, 2019
.) یلیمکت یرایبآ
تلاوصحم دیلوت شیازفا یارب هک تسلااب ییاراک اب یتایلمع ییلااب لیسناتپ زا کشخ یحاون رد تشیعم دوـبهب و یزرواشـک تسا رادروخرب (
Asghar and Tahir, 1997
.) ،هتوب عافترا شیازفا
رکلمع یرایبآ تاعفد شیازفا اب هناد درکلمع یازجا یخرب و د
یلیمکت رد دوخن ( تسا هدش شرازگ
Ahari, - Sadeghzadeh
.)2020
شیازفا دادعت فلاغ یاه رپ شهاک و دادعت فلاغ یاه کوپ
:لوئسم هدنسیون* [email protected]
شیازفا و درکلمع ( هتوب کت
. 2019 et al Shirui
،) درکلمع شیازفا
هناد (
., 2020 et al Ahmadi
; Jalali, 2019
یلیمکت یرایبآ رد )
( تسا هدش شرازگ مید طیارش هب تبسن
Jalali, 2019
.) شهاک
دوخن هناد درکلمع و هناد نزو ،هتوب رد فلاغ دادعت (
et Sohrabi
, 2019
،)al.
،هناد درکلمع شهاک ز
ی تس هدوت ،تشادرب صخاش ،
نزو 100 و هتوب رد هناد دادعت ،هناد هتوب رد فلاغ دادعت و فلاغ
( دوخن رد
., 2020 et al Saeidi
،) مادنا کشخ نزو و عافترا شهاک -
( یتیچ ایبول ییاوه یاه
., 2019 et al Ghalandari
) طیارش تحت
شنت یکشخ شرازگ .تسا هدش تحت
طیارش ندوب مهارف و یرایبآ
دیلوت ،بآ داوم
زتنسوتف زا لصاح داوم لاقتنا و یزتنسوتف
تلایمیسآ)
اه هرگ ،هشیر هب(
هناد و اه هدوب رتشیب اه شیازفا ثعاب و
یم درکلمع و هناد نزو ( دوش
, 2020 et al.
Saeidi
.) شیازفا
لماک یرایبآ اب هسیاقم رد یلیمکت یرایبآ اب دوخن هناد نیئتورپ ( دیدرگ شرازگ
Ahmadi
; ., 2019 et al Mazlomi Mamyandi
et al., 2020
.) دصرد ندوب رتلااب ئتورپ
ی ن مید طیارش رد یم
ت دناو
ةرود لوط شهاک اب طبترم و دشر
نیا رد ومن طیارش
هک دشاب
هجیتن رد و هناد رد نیئتورپ هب تاردیهوبرک تبسن شهاک بجوم هناد نیئتورپ دصرد شیازفا یم
( دوش
Ahmadi et al., 2020
.)
ای و کی یواح یتسیز یاهدوک هنوگدنچ
مسیناگراورکیم
صاخ کیلوباتم ای و یاه
نآ اه ثعاب و هدوب شرتسگ
رتشیب و رتهب
متسیس هشیر یا و بذج رتهب رصانع و رد هجیتن دشر رتشیب هایگ
هدش و اب شیازفا یفیک یمک و ءازجا شیازفا بجوم ،درکلمع
هایگ درکلمع یم
( دنوش
Egamberdiyeva, 2007
.) زا هدافتسا
چراق ار هایگ دشر تعرس ،ازیروکیام شیازفا
هداد و صیصخت رب و
نیب داوم لاقتنا یم رثا هقاس و هشیر
،دراذگ هب روط ی هک زا قیرط
و ییاذغ رصانع بذج شیازفا
،اهنآ لاقتنا کشخ نزو شیازفا
مادنا یم بجوم ار ییاوه یاه .دوش
ًلاامتحا دربراک ،ازیروکیام چراق
ار هایگ رد نژورتین بذج نازیم دوبهب
زا و هدیشخب قیرط نیا
ومن ،دشر شیازفا ببس ب لیفورلک رادقم و
،نآ بقاعتم و گر
هدام و زتنسوتف نازیم شیازفا درکلمع شیازفا ،تیاهن رد و یزاس
یم هایگ دوش (
Sohrabi et al., 2019
.) ثأت ی ر رثا ،یتسیزمه رگید
مه ییازفا یور تیلاعف ریاس رکیم راو سیناگ م یاه دیفم اخ ک ریظن
تکاب یر یاه ر زی و ویب م و یخرب مونوکا ی تس اه تسا هک رد تیبﺜت
تزا اخ ک دنرثؤم
، هک ا نی رما ا رث وع ا لم دیفم اخ ک ار رب یور
ر دش ایگ ه ابزیم ن ﻒعاﻀم یم دیامن (
Egamberdiyeva, 2007
.)
لودنیا نومروهوتیف دیلوت و تافسف دننام یندعم داوم ندرک لح دیسا کیتسا هک
ثعاب و هتشاد هایگ دشر میظنت رد یمهم شقن
یم هایگ عافترا شیازفا رگید زا دوش
ثأت ی تار م یتسیزمه دیفم -ی
دشاب (
Rezapoorian et al., 2020
.) زا هدافتسا تبﺜم ریثأت چراق
هناد دادعت رب ازیروکیم فلاغ رد
شیازفا و هایگ دشر دوبهب و عافترا ،
شام هناد درکلمع (
Rezapoorian et al., 2020
)
، درکلمع شیازفا
دوخن (
Sohrabi et al., 2019
و هناد درکلمع شیازفا ،) نیئتورپ
( یتیچ ایبول
Hazrati Gejlar et al., 2019
) .تسا هدش شرازگ
شور زا یکی درکلمع شیازفا بسانم یاه
دوخن دحاو رد
حطس هب گراک ی ر ی راگزاس و بسانم ماقرا زا هدافتسا اب هنیهب مکارت
تسا هقطنم ره یمیلقا طیارش اب
، هب وحن ی هک درکلمع نیرتشیب
،دنریگ رارق فرصم ییاراک رﺜکادح رد یطیحم عبانم هک یماگنه هب یم تسد دیآ
(
Barary et al., 2003
.) ریثأت رب رذب مکارت دادعت
یکیژولویب درکلمع و هتوب رد فلاغ دوخن
شرازگ م نیرتشیب و رادق
مکارت رد تفص ود نیا 40
رد هتوب عبرمرتم دمآ تسد هب
(
et al., 2019 Khodashenas
ات مکارت شیازفا یشیامزآ رد .)
88 / 88 ثعاب ازلک رد حطس دحاو رد هتوب شیازفا
درکلمع یتسیز
تشادرب صخاش و هب
هطساو شیازفا صخاش حطس گرب هدافتسا و رتهب
زا رون دیشروخ و ریاس عبانم یط دشر لصف شیازفا اب و دیدرگ
تشادرب صخاش ،رتشیب مکارت هب
رطاخ شهاک عشعشت رد عماوج
یهایگ ( تفای شهاک
Alizadeh et al., 2019
).
هجوتاب هب نامز و ناجیلد رهلاق هقطنم رد یگدنراب شهاک
یگدنراب ریغتم و هراهب یاه
ریثأت نامز ،دوخن درکلمع و دشر رب نآ
رگید فرط زا .تسا توافتم شنت تاراسخ ناربج رد یرایبآ لصف رخآ یکشخ تراسخ زا یشخب یم
دناوت مسیناکم اب
دوش ناربج بسانم مکارت باختنا و ییازیروکیام یتسیزمه ؛
اربانب ی ن یسررب هعلاطم نیا زا فده ثأت
ی ر راک ،یلیمکت یرایبآ درب
دصرد و درکلمع یازجا و درکلمع رب مکارت و ازیروکیام چراق .دوب مید طیارش تحت دوخن نیئتورپ شور و داوم اه
یعارز لاس رد شیامزآ نیا 1391
- 1390 عقاو یعارز هعرزم رد
لوط اب ناجیلد ناتسرهش رهلاق یاتسور ،یزکرم ناتسا رد ییایفارغج 51
ییایفارغج ضرع و 5
/ 33 عافترا و 1536 زا رتم
هقطنم هنایلاس یگدنراب نیگنایم .دش ماجنا ایرد حطس 7
/ 183
یلیم یم رتم لاس رد یبسن تبوطر و امد ،یگدنراب نازیم .دشاب
یعارز 91 - 1390 لکش رد 1 کاخ تایصوصخ .تسا هدش هدروآ
لودج رد شیامزآ لحم 1
شیامزآ .تسا هدش هدروآ هب
تروص
ترک یاه راب ود کولب حرط بلاق رد هدش درخ یفداصت لماک یاه
رامیت .دش ماجنا رارکت هس رد راهچ رد( یرایبآ لماش شیامزآ یاه
ی ،یهدلگ عورش هلحرم رد یرایبآ هلحرم کی ،لماک مید حطس ک
هلحرم رد یرایبآ هلحرم ندشرپ
فرع ساسا رب لماک یرایبآ و هناد
)هقطنم هب ناونع حیقلت حطس ود رد( ازیروکیام چراق ،یلصا روتکاف
)حیقلت مدع و هب
ناونع و یعرف روتکاف حطس هس رد( هتوب مکارت
20 ، 30 و 60 رد هتوب عبرمرتم ) هب ناونع روتکاف عرف ی رظن رد
چراق هنوگ .دوب هاشنامرک یموب مقر یباختنا مقر .دش هتفرگ هدافتسادروم عون زا شیامزآ رد
Glomus interaradices
زا هک
چراق حیقلت یارب .دیدرگ هیهت جرک بآ و کاخ تاقیقحت هسسؤم لولحم کی ادتبا روذب اب ازیروکیام 20
% ( هیهت زراکاس
Kanouni,
یرپسا روذب یور و )2001
چراق اب روذب سپس و هدش شور هب اه
ترک رد هلصافلاب و دیدرگ هتشغآ لام رذب هدش صخشم یاه
تشاک .دندش تشک هب
تروص .تفرگ تروص هامدنفسا رد و یتسد
لماش ترک ره 5
ﻒیدر هلصاف اب تشاک طخ یاه
تشاک 30
تشک طخ ره لوط .دوب رتمیتناس 5
هلصاف .دش هتفرگ رظن رد رتم
ترک ی یعرف یاه ترک هلصاف و رتم ک
رظن رد رتم ود یلصا یاه
هتوب هلصاف .دش هتفرگ ﻒیدر یور اه
مکارت یارب تشاک یاه یاه
20 ، 30 و 60 رد هتوب عبرمرتم ربارب بیترت هب 15
، 10 و 5 یتناس -
شور اب و رتم طخ
شک ی مخش .دیدرگ تشک تسد اب و لوا
ی ه د ر
ترک و حیطست تایلمع و مود مخش و زییاپ رد یدنب
هامدنفسا
.تفرگ ماجنا زا
دوک هروا هب روظنم رتراتسا هب نازیم 25 مرگولیک
نژورتین صلاخ رد هدافتسا هروا عبنم زا راتکه دش
ﻒلع لرتنک . -
هرگ دادعت نییعت یارب .تفرگ تروص تسد اب زره یاه شیر رد اه
،ه
دادعت 10 طساوا رد و ترک ره رد هتوب ندشرپ
.دیدرگ باختنا هناد
ر ماگنه رد فلاغ گنر ندش درز( لماک یگدیس
)اه هنومن زا ییاه
لداعم یحطس 3
عبرمرتم هخاش دادعت و باختنا ،هیشاح فذح اب و دص نزو ،فلاغ رد هناد دادعت ،هتوب رد فلاغ دادعت ،هتوب رد یعرف
( دیدرگ هبساحم هناد درکلمع و هناد
Poor, Fallah and Pezeshki
اب روذب نیئتورپ دصرد .)2009
( لادلجک شور زا هدافتسا
Saman
et al., 2010
هزادنا .) هداد سنایراو هیزجت .دش یریگ اه
هب سو ی هل
مرن رازفا
MSTATC
ینعم تروص رد .دیدرگ ماجنا رثا ندوب راد
نومزآ زا یشیامزآ لماع لامتحا حطس رد وLSD
5 یارب دصرد
هداد نیگنایم هسیاقم .دش هدافتسا اه
لکش
1 - نيگنايم لقادح و رثکادح امد و عومجم یگدنراب رد هام یاه لاس عارز ی 91 - 1390
لودج 1 - تاصخشم یيايميش و یکيزيف کاخ رد لحم یارجا شيامزآ رد قمع 30 - 0 یتناس رتم
تیاده یکیرتکلا رفسف pH
میساتپ یلآ هدام
لک نژورتین نش
تلیس سر کاخ تفاب هطقن
)%(یگدرمژپ تیفرظ
)%( یعارز
1) (dS.m-
---mg/kg--- ---(%)---
7 / 2 5 / 7 12 320
2 / 0 034
/ 0 25 35
40 یسر 06
/ 14 67
/ 27
جياتن ینعم رثا یرایبآ رامیت ( یراد
P<0.05
،هتوب رد فلاغ دادعت رب )
هرگ دادعت تشاد هناد نیئتورپ دصرد و هناد درکلمع ،هتوب رد اه
لودج(
2 اب مید و لماک یرایبآ رامیت .) 97
/ 3135 و 56 / 1837
مک و نیرتشیب یاراد بیترت هب راتکه رد مرگولیک مع نیرت
درکل
و یهدلگ هلحرم رد یرایبآ هلحرم کی نینچمه و هناد ندشرپ
نازیم هب هناد درکلمع شیازفا هب رجنم بیترت هب هناد 6
/ 31 و 7 / 26
دیدرگ مید هب تبسن دصرد (
لودج 3 مید و لماک یرایبآ رامیت .)
اب 86 / 25 و 58 / 19 و نیرتشیب یاراد ددع رتمک
ی ن رد فلاغ دادعت
دج( دندوب هتوب لو
3 .) دادعت شیازفا ثعاب یلیمکت یرایبآ دنچره
ینعم شیازفا نیا یلو ،دیدرگ هتوب رد فلاغ لودج( دوبن راد
3 .) اب لماک یرایبآ رامیت 42
/ 11 یرایبآ و هلحرم رد
اب هناد ندشرپ
79 / 9 دندوب هشیر رد هرگ دادعت نیرتمک و نیرتشیب یاراد ددع
لودج(
3 اب بیترت هب لماک یرایبآ و مید رامیت .) 09
/ 20 و 63 / 18
لودج( دندوب هناد نیئتورپ دصرد نیرتمک و نیرتشیب یاراد 2
.)
نیااب لاح هلحرم رد یرایبآ ،مید یاهرامیت رد هناد نیئتورپ دصرد ،
هلحرم رد یرایبآ و یهدلگ ینعم توافت هناد ندشرپ
اب یراد
لودج( دنتشادن رگیدکی 3
.)
ینعم رثا ازیروکیام چراق یراد
(
P<0.05
) هخاش دادعت رب
لودج( تشاد هناد درکلمع و هشیر رد هرگ دادعت ،هتوب رد یعرف 2 و یرایبآ یاهرامیت لباقتم رثا .) هخاش دادعت رب ازیروکیام چراق
ینعم هتوب رد یعرف راد
(
P<0.05
) لودج( دوب 2
و مید تشک .)
نازیم هب و هتوب رد یعرف هخاش نیرتشیب یاراد ازیروکیام چراق
0 10 20 30 40 50 60
-10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40
ید 90 نمهب 90 دنفسا 90 نيدرورف 91 تشهبيذرا 91 دادرخ 91 ريت 91
یگدنراب(رتم یليم) امد(دارگ یتناس هجرد)
لاس یاه هام
یگدنراب نيگنايم امد لقا دح نيگنايم امد رثکادح نيگنايم
2 / 6 هخاش نیرتمک یاراد چراق حیقلت مدع و لماک مید تشک و
اب یعرف نیگنایم 5 ( دندوب هتوب رد هخاش لودج
4 .) نینچمه
ینعم شیازفا ثعاب ازیروکیام چراق اب حیقلت راد
هخاش دادعت ه
ا ی
لودج( دیدرگ هتوب رد یعرف 3
یرایبآ رامیت .) و
رثا ازیروکیام چراق
ینعم یراد (
P<0.01
) لودج( تشاد هشیر رد هرگ دادعت یور 2
.) مید رامیت و
حیقلت مید و نیرتشیب یاراد چراق اب و
مدع قلت حی
( دندوب هشیر رد هرگ دادعت نیرتمک یاراد لودج
4 .) چراق دربراک
درکلمع شیازفا ثعاب نازیم هب هناد
7 / 10 دصرد دهاش هب تبسن
لودج( دیدرگ 3
.)
لودج 2 - زجت ي ه راو ي سنا ازجا و درکلمع ی
ت تحت دوخن درکلمع ي
اهرام ی بآ ي را ی
، ام چراق ي روک ي از هتوب مکارت و
رییغت عبانم هجرد
یدازآ هخاش دادعت
یلصا هخاش دادعت
یعرف دادعت
لگ هتوب رد فلاغ دادعت
هتوب رد هناد دادعت
فلاغ رد دصرد
نیئتورپ هناد لک دادعت
هشیر رد هرگ رد هناد درکلمع
راتکه
رارکت 2
408 / 1 596 / 0 22 / 74 28 / 144 038 / 0 04 / 0 08 / 0 1
/ 513204
یرایبآ 3
0/349ns 0/447ns
24/80ns 24
/ 449 * 0/034ns
8/01**
8/91**
432323843/4*
ﻒلا یاطخ 6
343 / 0 232 / 0 62 / 29 34 / 214 032 / 0 36 / 0 33 / 0 1
/ 589817
زیروکیام چراق 1
0/39ns 961
/
4 **
5/12ns 15/49ns
0/017ns 0/80ns
7708/33**
207223/4*
آ یرایب چراق× 3
0/01ns 965
/
0 *
11/45ns 5/12ns
0/007ns 4/73**
8/91**
207686/7ns
ب یاطخ 8
153 / 0 135 / 0 72 / 21 91
/ 7 034 / 0 36 / 0 27 / 0 3
/ 46158
هتوب مکارت 2
0/132ns 643
/
1 **
17/60ns 26/89ns
0/002ns 6/99**
39/47**
40307662/3**
آ یرایب مکارت× 6
0/089ns 0/08ns
15/97ns 69/59ns
0/022ns 2/55**
6/71**
9 / 818505 *
مکارت چراق× 2
0/071ns 0/18ns
0/78ns 19/43ns
0/004ns 1/88**
44 / 36 **
35893/5ns
آ یرایب چراق× مکارت× 6
0/069ns 0/066ns
15/11ns 34/5ns
0/023ns 1/21ns
7/71ns 308331/8ns
ج یاطخ 32
097 / 0 102 / 0 18 / 13 18
/ 7 018 / 0 29 / 0 15 / 0 1
/ 322321
)%( تارییغت بیرض -
9 6
/ 5 1
/ 14 3
/ 12 8
/ 10 7
/ 2 9
/ 5 3
/ 23
Ns * * ، * ،
بيترت هب غ ي ر نعم ی راد نعم و ی لامتحا حطس رد راد 5
و ي ک دصرد
لودج 3 -
،یرايبآ یاهراميت هداس رثا رب هتوب مکارت و ازيروکيم چراق
دوخن درکلمع یازجا و درکلمع
شیامزآ یاهرامیت هخاش دادعت
یلصا هخاش دادعت
یعرف دادعت رد لگ
هتوب دادعت فلاغ
هتوب رد هناد دادعت
فلاغ رد هناد دص نزو
)مرگ(
هناد نیئتورپ )دصرد(
لک دادعت هشیر رد هرگ راتکه رد هناد درکلمع
)راتکه رد مرگولیک(
یرایبآ 3 مید
/ 3 a 60
/ 5 a 97
/ 24 a 59
/ 19 b 26
/ 1 a 68
/ 35 a 09
/ 20 a 13
/ 10 bc 56
/ 1837 c
یرایبآ لگ رد هد 49 ی
/ 3 a 88
/ 5 a 38
/ 24 a 96
/ 19 b 34
/ 1 a 21
/ 36 a 85
/ 19 a 32
/ 10 b 23
/ 2418 b
هناد ندشرپ رد یرایبآ 42
/ 3 a 65
/ 5 a 32
/ 26 a 29
/ 21 ab 26
/ 1 a 54
/ 35 a 92
/ 19 a 79
/ 9 c 74
/ 2328 b
لماک یرایبآ 63
/ 3 a 52
/ 5 a 92
/ 26 a 86
/ 25 a 26
/ 1 a 77
/ 36 a 63
/ 18 b 42
/ 11 a 97
/ 3135 a
ازیروکیم چراق حیقلت
59 / 3 a 92
/ 5 a 38
/ 25 a 2
/ 21 a 29
/ 1 a 86
/ 35 a 73
/ 19 a 52
/ 12 a 37
/ 2554 a
حیقلت مدع 34
/ 3 a 49
/ 5 b 92
/ 25 a 40
/ 25 a 26
/ 1 a 24
/ 36 a 52
/ 19 a 30
/ 8 b 38
/ 2306 b
هتوب مکارت 60
هتوب حطس دحاو رد 40
/ 3 a 47
/ 5 b 66
/ 24 a 84
/ 20 a 28
/ 1 a 52
/ 25 b 15
/ 19 c 57
/ 11 a 74
/ 3691 a
30 هتوب حطس دحاو رد 55
/ 3 a 55
/ 5 b 10
/ 25 a 90
/ 21 a 27
/ 1 a 93
/ 25 b 50
/ 19 b 63
/ 10 b 28
/ 2496 b
20 هتوب حطس دحاو رد 44
/ 3 a 96
/ 5 a 19
/ 26 a 28
/ 22 a 29
/ 1 a 07
/ 36 a 21
/ 20 a 04
/ 9 c 37
/ 2073 c
نيگنايم نومزآ زا هدافتسا اب ،دنتسه کرتشم فرح کي رد لقادح هک نوتس ره رد یشيامزآ لماع ره یاه ینعم توافتLSD
یراد دنرادن ( P<0.05 )
یرایبآ رامیت لباقتم رثا و
نیئتورپ دصرد رب ازیروکیام چراق
ینعم هناد لودج( دوب راد
2 یرایبآ و چراق حیقلت و مید یاهرامیت .)
اب بیترت هب چراق زا هدافتسا مدع و لماک 59
/ 20 و 27 / 18 اراد ی
لودج( دندوب هناد نیئتورپ دصرد نیرتمک و نیرتشیب 4
.)
نزو ،هشیر رد هرگ دادعت ،یعرف هخاش دادعت رب هتوب مکارت دصرد و هناد درکلمع ،هناد دص ینعم رثا هتوب رد نیئتورپ
یراد
(
P<0.05
) لودج( تشاد 2
یاهرامیت .) 20
و 60 رد هتوب عبرمرتم هتوب رد یعرف هخاش دادعت نیرتمک و نیرتشیب یاراد بیترت هب
لودج( دندوب 3
هناد دص نزو نیرتمک و نیرتشیب .) بیترت هب
د ر
مکارت 20 و 60 رد هتوب عبرمرتم لودج( دش هدهاشم
3 ) و
رامیت یاه 30 و 60 رد هتوب عبرمرتم ینعم توافت ناشن ار یراد
نیرتشیب .دندادن نیرتمک و
هشیر رد هرگ دادعت بیترت هب
د مکارت ر
60 و 20 رد هتوب عبرمرتم هدهاشم لودج( دش 3
) . ب نیرتشی
مکارت رد هناد درکلمع 60
رد هتوب عبرمرتم دیدرگ لصاح لودج(
3 .) نینچمه رد بیترت هب نیئتورپ دصرد نیرتمک و نیرتشیب
مکارت 20 و 60 رد هتوب عبرمرتم لودج( دیدرگ هدهاشم 2
نیا .)
مکارت .دندوب هناد درکلمع نیرتشیب و نیرتمک یاراد بیترت هب اه دصرد و هشیر رد هرگ دادعت یور مکارت و چراق لباقتم رثا
ینعم هناد نیئتورپ لودج( دوب راد
2 ت رامیت .) مکارت و چراق حیقل 60
رد هتوب عبرمرتم مکارت و حیقلت مدع رامیت و نیرتشیب 20
هتوب
رد عبرمرتم لودج( دنتشاد ار هشیر رد هرگ دادعت نیرتمک 5
.)
مکارت و ازیروکیام چراق زا هدافتسا مدع رامیت نینچمه 20
و هتوب
مکارت 60 هب هتوب نیئتورپ دصرد نیرتمک و نیرتشیب یاراد بیترت
لودج( دندوب هناد 5
.)
لودج 4 - دوخن درکلمع یازجا یخرب رب ازيروکيام چراق و یليمکت یرايبآ لباقتم رثا
یرایبآ ازیروکیام
یعرف هخاش دادعت هشیر رد هرگ لک دادعت
هناد نیئتورپ (
)دصرد
مید حیقلت
2 / 6 a 33
/ 16 a 59
/ 20 a
مید حیقلت مدع
0 / 5 c 70
/ 2 e 59
/ 19 ab
یهدلگ حیقلت
03 /
6 a
33 / 14 b 45
/ 20 a
یهدلگ حیقلت مدع
73 / 5 ab 87
/ 5 d 26
/ 19 ab
ندشرپ هناد حیقلت 85
/ 8 bc 28
/ 13 bc 61
/ 19 ab
ندشرپ هناد حیقلت مدع 42
/ 5 bc 75
/ 4 d 22
/ 20 a
لماک یرایبآ حیقلت
60 / 5 b 98
/ 13 bc 00
/ 19 ab
لماک یرایبآ حیقلت مدع
43 / 5 bc 82
/ 11 c 27
/ 18 b
نيگنايم نومزآ زا هدافتسا اب ،دنتسه کرتشم فرح کي رد لقادح هک نوتس ره رد یشيامزآ لماع ره یاه ینعم توافتLSD
یراد دنرادن ( P<0.05 )
لودج 5 - دوخن درکلمع یازجا یخرب رب مکارت و ازيروکيم چراق لباقتم رثا
مکارت ( رتم رد هتوب )عبرم ازیروکیام هشیر رد هرگ لک دادعت
)دصرد( هناد نیئتورپ
20 حیقلت
84 / 10 c 03
/ 20 a
20 حیقلت مدع
76 / 4 d 40
/ 20 a
30 حیقلت
03 / 14 b 63
/ 19 b
30 حیقلت مدع
16 / 8 c 37
/ 19 b
60 حیقلت
91 / 15 a 52
/ 19 b
60 حیقلت مدع
76 / 8 c 73
/ 18 c
نيگنايم نومزآ زا هدافتسا اب ،دنتسه کرتشم فرح کي رد لقادح هک نوتس ره رد یشيامزآ لماع ره یاه ینعم توافتLSD
یراد دنرادن ( P<0.05 )
ثحب هلحرم رد یلیمکت یرایبآ طیارش رد دوخن هناد درکلمع شیازفا و یهدلگ ندشرپ
ناققحم ریاس طسوت مید اب هسیاقم رد هناد
( تسا هدش شرازگ
khojamli et al., 2020
.) یرایبآ لامعا
هخاش شیازفا قیرط زا یلیمکت و کشخ هدام دیلوت و یهد
جا نینچمه بجوم هتوب رد فلاغ دادعت صوصخب درکلمع یاز
دش مید طیارش هب تبسن درکلمع شیازفا .
رد هناد درکلمع شهاک
یم مید طیارش رثا رد ًامیقتسم دناوت
هتسب ندش هنزور ب ای و اه ه
میزنآ شیازفا رثا رد میقتسمریغ روط هیزجت یاه
یئتورپ هدننک ن
اه
لیفورلک و نازیم و تعرس شهاک ثعاب تیاهنرد هک دشاب اه
و زتنسوتف هب
عبت تیاهن رد و یزتنسوتف داوم رادقم شهاک ،نآ
درکلمع یم هناد ( ددرگ
Sohrabi et al., 2019
.) دنچره یرایبآ
شیازفا نیا یلو ،دیدرگ هتوب رد فلاغ دادعت شیازفا ثعاب یلیمکت ینعم .دوبن راد جیاتن امزآ ی ش اه ی نیریاس ن داد ناش مکت یرایبآ یلی
و یهدلگ هلحرم رد ندشرپ
فلاغ دادعت شیازفا هب رجنم دوخن هناد
( دیدرگ هتوب رد
khojamli et al., 2020
.)
ًلاامتحا یگدنراب دوجو ینعم شهاک زا عنام فلاغ لیکشت نامز رد
هتوب رد فلاغ دادعت راد
لکش( تسا هدیدرگ مید طیارش رد 1
یاهرامیت .) رثا شیامزآ
م ینع یراد رب هتوب رد یلصا هخاش دادعت تشادن
فای جیاتن اب هک -هت
( تسا وسمه ناققحم ریاس یاه
Shirui et al. 2019 khojamli
et al., 2020 )
لیلد هب.
تفرگ ماجنا ینامز یلیمکت یرایبآ هک نیا
هایگ تاباعشنا رﺜکا دشر ًابیرقت هک تروص
هتفرگ ینچ ،دوب ن
هجیتن یا لباق پ ی ش بی ن ی دوب . نیااب لاح رد امزآ ی ش اه ی
Sohrabi
et al.,
( )2019
ب هخاش دادعت نیرتمک و نیرتشیب ه
رد بیترت
رامیت .دش لصاح دیدش شنت و لماک یرایبآ رجنم یرایبآ شهاک
و مید طیارش رد توافت لاح نی اب .دیدرگ هرگ دادعت شهاک هب ینعم یلیمکت یرایبآ .دوبن راد
رظن هب یم یگدنراب دوجو دسر د
ر
هرگ لیکشت نامز لکش( دشاب شنکاو نیا لیلد اه
1 .) هک اجنآزا
یارب مزلا طیارش زا یکی یفاک تبوطر یرتکاب طسوت هرگ دیلوت
-
یرایبآ رامیت رد کاخ تبوطر شیازفا اب ،تسا یمویبوزیر یاه تفای شیازفا هشیر رد هرگ دادعت ،لماک (
Hemmati et al., 2018
.)
هناد نیئتورپ دصرد شهاک تبسن لماک یرایبآ طیارش رد
اب هک هدش شرازگ ناققحم ریاس طسوت مید و یلیمکت یرایبآ هب یم وسمه قیقحت نیا جیاتن ( دشاب
Mazlomi Mamyandi et al.,
.)2019
مید طیارش رد نیئتورپ دصرد ندوب رتلااب یم
دناوت م طبتر
بجوم هک دشاب طیارش نیا رد ومن و دشر ةرود لوط شهاک اب ن شهاک شیازفا هجیتن رد و هناد رد نیئتورپ هب تاردیهوبرک تبس
تسا هدش هناد نیئتورپ دصرد (
Ahmadi et al., 2020
.)
هب رجنم ازیروکیام اب حیقلت ازفا
ی ش هخاش دادعت عرف یاه
ی
دراد تقباطم ناققحم ریاس جیاتن اب هک دش هناد درکلمع و (
Sohrabi et al., 2019
.) فلاتخا رد درکلمع یاهرامیت ازیروکیم
و میژر یاه ﻒلتخم یرایبآ هب رادقم بآ بذج و
ییاذغ رصانع
یم طوبرم یندعم
،دوش هب روط ی هک حیقلت ناهایگ هدش
اب ازیروکیم
لداعت یبآ ناهایگ ار رد شنت یکشخ تحت ثأت ی ر رارق یم دنهد و
رد هجیتن تلع هب بذج رتشیب بآ رصانع و ییاذغ یندعم درکلمع
لوصحم شیازفا یم ( دبای
Abdi and Pirzad, 2019
.)
ینعم شهاک هخاش دادعت راد
یعرف یاه اب دوخن هتوب رد
ازفا ی ش اب هک هدش شرازگ مه ناققحم ریاس جیاتن رد هتوب مکارت
( دراد تقباطم شهوژپ نیا جیاتن
Shiru et al., 2019 Alizadeh
et al., 2019
.) شهاک دادعت یعرف هخاش رد
رد هتوب مکارت لااب یاه
ار هب شهاک نازیم ذوفن رون رد ینییاپ شخب اس
ی ه زادنا یهایگ و
مدع تیلاعف هناوج یاه کشت ی ل هدنهد هخاش و نینچمه شیازفا
هلصاف ات هقوط روهظ نیلوا هخاش یعرف رد هتوب تبسن هداد دنا
(
Alizadeh et al., 2019
.) رد هناد دص نزو شهاک مکارت نیرتلااب
هتوب رد ( تسا هدش شرازگ زین ناققحم ریاس جیاتن
Ghanbari et
al., 2021
رد .)
مکارت هناد( اهدصقم نیب رد عبانم عیزوت لااب یاه ه
)ا
یم هناد ره نزو شهاک ببس ( دوش
Amiri et al., 2020
شیازفا .)
هرگ دادعت مکارت رد هشیر رد اه ریاس جیاتن .دیدرگ هدهاشم لااب یاه
رد هشیر رد هرگ دادعت شهاک زا یکاح ناققحم مکارت
یاه تسلااب
(
Gezahegn, 2019
و هرگ لیکشت نامز لوط رد یگدنراب دوجو .) ییاذغ داوم بذج و یسرتسد شیازفا
هب هطساو مویبوزیر دوجو
یم دناوت هرگ شیازفا رب یلیلد مکارت رد اه
یا رد لااب یاه قحت ن
قی
.دشاب مکارت رد هناد درکلمع نیرتشیب 60
رد هتوب عبرمرتم لصاح
دیدرگ رد هناد درکلمع شهاک و مکارت
یاه 30 و 20 رد هتوب
عبرمرتم بیترت هب 32
و 17 .دوب دصرد
Fallah and Pezeshki
(Poor
2009 رامیت اب هناد درکلمع نیرتشیب هک دندرک ملاعا ) 80
رد هتوب عبرمرتم نازیم هب و 1302
راتکه رد مرگولیک تسد هب
و دمآ نیا درکلمع فلاتخا رامیت ود اب رامیت
40 و 60 رد هتوب
عبرمرتم بیترت هب 1
/ 1 و / 5 / 3 و دصرد ینعم .دوبن راد شیازفا
درکلمع یتسیز رد شیازفا رثا مکارت
هتوب هب شیازفا صخاش حطس
گرب هدافتسا و رتهب
زا رون دیشروخ و ریاس انم عب یط دشر لصف و
شیازفا زتنسوتف تبسن هداد هدش ( تسا
Alizadeh et al., 2019
.)
هجيتن یريگ دصرد ،هشیر رد هرگ دادعت ،هتوب رد فلاغ دادعت رب یرایبآ رامیت
هناد درکلمع و هناد نیئتورپ ریثأت
ینعم نیرتشیب و تشاد یراد
ازیروکیام چراق اب حیقلت .دمآ تسد هب لماک یرایبآ رد هناد درکلمع نازیم هب بیترت هب هناد درکلمع و هشیر رد هرگ دادعت شیازفا ثعاب 50 و 7 / 10 هب رجنم مید طیارش رد چراق اب حیقلت .دیدرگ دصرد
هناد درکلمع نیرتشیب .دیدرگ هشیر رد هرگ دادعت نیرتلااب د
ر
مکارت 60 رد هتوب عبرمرتم یرایبآ هلحرم کی رامیت .دمآ تسد هب
و یهدلگ هلحرم رد ندشرپ
درکلمع شیازفا هب رجنم بیترت هب هناد
نازیم هب هناد 5
/ 31 و 7 / 26 دیدرگ مید هب تبسن دصرد
؛ اربانب ی ن
یم ناوت ازیروکیام اب حیقلت اب مکارت
60 یرایبآ هلحرم کی و هتوب
شیازفا یلیمکت ینعم هناد درکلمع
رد مید طیارش هب تبسن یراد
.دروآ تسد هب رضاح هعلاطم اب هباشم طیارش
"
ه چي ضراعت هنوگ ن نيب عفانم
سيو جو ناگدن درادن دو
"
REFRENCES
Abasluo, L., Kazemeini, S. and Edalat, M. (2014). Effects of drought stress and planting methods on yield and yield components of two chickpea (Cicer arietinum L.) cultivars. Iranian Journal Pulses Research.
5(1): 79-90. (In Farsi).
Abdi, S., and Pirzad, A.R. (2019). Interaction efect between water deficit and mycorrhizal symbiosis on the quantitative and qualitative yield of sainfoin (Onobrychis sativa L.). Journal of Water and Soil Science (Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. (In Farsi).
Ahmadi, L., Ghobadi, M., Saeidi, M., and Ghaderi, J.
(2020). The effect of supplemental irrigation, time and methods of Fe fertilizer application on qualitative and quantitative traits of chickpea (Cicer arietinum L.). Iranian Journal Pulses Research.
10(2): 119-131. (In Farsi).
Alizadeh, F., Torabi, B., Abbasi, R., and Zafarian, F.
(2019). Investigation the effect of plant density on phenological stages, morphological traits, yield and yield components of different cultivars of rapeseed.
Electronic Journal Of Crop Production.12(3):121- 138. (In Farsi).
Amiri, M., Shirani Rad, A.H., Valad abadi, S.A.R., Daneshian, J., and Zakerin, H.R. (2020). Evaluation of agronomic attributes of canola cultivars under different plant densities and application of humic acid. Journal of Crop Production and Processing. 9 (4) :83-95. (In Farsi).
Asghar, M. and Tahir, M.J. (1997). Effect of irrigation scheduling on chickpea seed yield. Journal of Agricultural Research 35: 309-34.
