گونه‌شناسی و تحلیل هندسی و سازه‌ای یزدی‌بندی در معماری ایران

5۳

یدنب یدزی یا هزاس و یسدنه لیلحت و یسانش هنوگ

*ناریا یرامعم رد

4روپ مظاک اضردیمح ،³نایرامعم نیسحملاغ ،^۲نایرهاظم دماح ،^1**یرظن لیهس .ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،ناریا یرامعم تاعلاطم دشرا سانشراک ^۱

.ناریا ،نارهت ،نارهت هاگشناد ،ابیز یاهرنه سیدرپ ،یرامعم هدکشناد رایشناد ^۲ .ناریا ،نارهت ،ناریا تعنصو ملع هاگشناد ،یرامعم هدکشناد داتسا ^۳ .نارهت ،ناریا ،ناریا تعنص و ملع هاگشناد سردم ،یرامعم یارتکد ⁴ )۹5/۱۱/۱۳ :ییاهن شریذپ خیرات ،۹5/4/۲۶ :هلاقم تفایرد خیرات(

هدیکچ رظن رد اب هلاقم نیا رد و دوش یم بوسحم یناریا یرامعم رصانع نیرت مهم زا یکی یدنب یدزی ششوپ ،یدنب هتــسد فده اب و ،ناریا یرامعم یاهانب هنامــسآ اه یدنبراک عاونا زا یــکی ناونع هــب نآ نــتفرگ یرامعم ششوپ نیا یاه یگژیو یسررب و فیرعت کی نایب رد یعس ،یا هزاس یسررب و یسدنه لیلحت ،ناریا یراــمعم نــهک یاــه قات زا دروــم ود هــسدنه رد شاکــنک اــب ادــتبا ،اتــسار نــیا رد .تــسا هدــش عاونا یدنب هتــسد زا سپ و تسا هدش یدنب یدزی هــسدنه یریگ لکــش هاگتــساخ نتفای یپ رد یعــس ،شهوژپ یاــه هتفای ربانب .تــسا هدوب راک روتــسد رد اهنآ یا هزاــس و یــسدنه لــیلحت ،اــه یدنب یدزی یدنب یدزی راک و تسا هدش ناونع "یرخف هنیس" یــسدنه تلآ دوجو ،راک کی هب یدزی قلاطا طرــش یا هزاــس و یــسدنه لوحت یپ رد هک ییاه یدزی .۱ :هتــسد ود هب یا هزاــس شــقن و هــسدنه هــنیمز رد هب یدنب یمسر تامیسرت هکبــش هیاپ رب اهنآ هــسدنه دــسر یم رظن هب و دنا هدمآ دوجو هب یدنب یمــسر و یا هزاــس و یــسدنه ظاحل زا مه هک دوــش یم هجیتن اهنآ یــسررب اب هک ییاه یدزی .۲ و دیآ یم دوجو شور هب رضاح شهوژپ .دوش یم یدنب هتسد دننک یم یوریپ سنرقم لومرف زا تخاس شور نینچمه عبانم زا اه هنومن لیلحت رد و تــسا هدــش نیودت هلاقم عوضوم اب طبترم قیداصم میقتــسم هدهاــشم .تسا هدش هدافتسا طبترم دانسا و یا هناخباتک

یدیلک یاه هژاو .سنرقم ،یناریا یرامعم هسدنه ،هنامسآ ششوپ ،یدنب یمسر ،یدنب یدزی ،یدنبراک

رد هک ،تــسا "یناریا یرامعم رد یدنب یدزی هیارآ یناوخزاب" :ناونع اب لوا هدنراگن دــشرا یــسانشراک همان نایاپ تاعلاطم زا هتفرگرب هلاقم نیا * .تسا هدش ماجنا مراهچ هدنراگن هرواشم و موس و مود ناگدنراگن ییامنهار و تراظن تحت نارهت هاگشناد .E-mail: Nazari.soheil9@ut.ac.ir ،۰۲۱ -44۲۶45۲۹ :ربامن ،۰۹۱۲۰۶5۲۹۳۹ :نفلت :لوئسم هدنسیون **

۶4 - 5۳ تاحفص ۱۳۹۶ راهب ۱ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

54

۱۳۹۶ راهب ۱ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

همدقم

،اه لاــس لوــط رد یملاــسا رــنه شرتــسگ و یــقرت ،تفرــشیپ و یدعب ود یــسدنه یاــهوگلا زا یعیــسو فیط هدــنروآ دوــجو هــب ناریا ،ناــیم نیا رد و تــسا هدوب یملاــسا یرامعم رد یدعب هــس ملاــسا ناــهج یراــمعم رد هــسدنه شرتــسگ رد یــمهم شــقن رد ناریا یراــمعم لوصا زا یکی ،یــسدنه تانییزت .تــسا هتــشاد یگنهرف ثارــیم و رــخاف راــثآ یرایــسب رد هــک تــسا یملاــسا نارود یدعبود لکــش هب ینییزت شوــقن .تــسا هتــشاد دربراک نآ یرنه -یــشاک لکــش هب یرامعم رد و اه هنیلافــس ،تاجوــسنم بلاق رد ردرــس رد یــیانب یاــه هبیتک و یــهایگ اــی )هرگ(یــسدنه یراک یهاگ و تــسا هدــش هدافتــسا اه بارحم و اه ناویا ،اــه قات ،اــهانب ،ســنرقم لکــش هــب )یدــنبراک( یدعب هــس شوــقن بــلاق رد زــین یاــضف ،اــهرلاات هنامــسآ شــشوپ رد یدــنب یدزی و یدنب یمــسر و اــه قات شــشوپ رد راک مــین تروــص هــب و اــه هناخدبنگ یــلخاد هلاقم نیا رد یــسررب دروم عوضوم .تــسا هدهاــشم لباق اه ناویا یتنــس یرامعم رد ینییزت بلغا شــشوپ یعون ،)یدنب یدزی راک(

یاهرهــش یــخیرات یاــهانب رد نآ زا یــیاه هنومن هــک تــسا نارــیا رارق یسررب دروم ناگدنراگن طــسوت نامرک و دزی ،ناــشاک ،ناهفصا دوش یم بوسحم یدنبراک عاونا زا یکی ،یدنب یدزی .تسا هتفرگ زا یقیفلت ،یراتخاس و یسدنه ظاحل زا هک )۱۲ ،۱۳85 ،فابرعش(

دومن حرطم ار هیضرف نیا ناوت یم و تــسا سنرقم و یدنب یمــسر یمسر و سنرقم یراتخاس و یسدنه لوحت یپ رد نآ هسدنه هک بــسانم تخانــش مدع و یرهاظ تهابــش .تــسا هدمآ دوــجو هــب نیققحم یرایــسب ،تــسا هدــش ثعاب اه یدنبراک عاونا زا مادکره ار یملاسا یرامعم رد یدعب هــس تانییزت عاونا ی همه هابتــشا هب

زا ریزگ ان ،هلاقم نیا رد نــیاربانب .دنریگب رظن رد سنرقم ناوــنع هــب ،قیقحت فده هک یلاحرد ،میتسه یدنبراک عون هس نیا هسیاقم رد یدنب یدزی رــصنع یا هزاــس و یــسدنه یاــه یگژیو ییاــسانش رد .تــسا صوصخ نیا رد یدنب هتــسد کی هیارا و ناریا یرامعم سنرقم یلگ حوــل نیرت یمیدق لیلحت و هــیزجت اب ،رــیخا یاــه ههد یاهراموط ، )Harb, 1978, 30( ^۱ناریا برغ لامــش رد هدــش تفای نــینچمه و )21 ،1379 ،وــلغوا بیجن( ^۲رــبک ا ازرــیم و یــپاقپوت یدلایم مهدزناــش هدــس زا ییاراخب رامعم کــی زا هــک ییاه هــشقن ،سنرقم یاه نلاپ لماــش و )Notkin,1995,,148( هدنام یاــج هب صوصخ رد یدایز تاعلاطا ،دوش یم یدنب یمــسر و یدنب یدزی یدــعب هــس یــسدنه یاــهوگلا یارــجا و میــسرت هوــحن ،هــسدنه زا یصخــشم فیرعت اــما تــسا هدــمآ تــسدب یملاــسا یراــمعم رد هدــشن هیارا اهدبنگ یدعب هــس یاهراک عاونا زا کیره تایصوصخ و یــسدنه زیلانآ ،هلاقم نــیا رد ناگدنراگن فدــه نــیاربانب .تــسا و فیرعت کی هــب ندیــسر یارب یدنب یدزی یاه هنومن یراتخاــس هب ،هنیمز نیا رد .تسا یملاسا یرامعم رصنع نیا زا یدنب هتسد دیتاــسا یهافــش شناد و تراهم زا ،کیمداک آ عبانم دوبمک لــیلد یسدنه زیلانآ تهج و تسا هدش هتفرگ هرهب ناریا یرامعم یتنس ،ناریا یتنس یرامعم ناداتــسا باتک زا اه یدنب یدزی عاونا نلاپ هدازرل داتسا و )۱۳85 ،فابرعش( )۱۳7۹ ،فابرعش( فابرعش داتسا پاــچ هــب رــیخا یاه لاــس رد هــک )۱۳58 ،هدازرــل( )۱۳84 ،دــیفم(

.تسا هدش هدافتسا ،هدیسر

شهوژپ هنیشیپ .1

یراــمعم هــسدنه رد شــهوژپ هــنیمز رد یددــعتم تاــقیقحت هنامــسآ تانییزت و اــه یدنبراک عاوــنا یــسررب درکیور اــب و یملاــسا نــیودت و یــسانش هــنوگ" هــلاقم رد هــلمج زا .تــسا هدــش ماــجنا هــب ،)۱۳۹۰،روــصنم ناــیدمحم( "یدــنبراک یــسدنه راتخاــس هقیرط ساسا رب یدنب یمسر ِ راک عاونا یدنب هتسد و یــسانش هنوگ هدــش هــتخادرپ اــهنآ ناــیم یــضایر طــباور ناــیب و هــسدنه ،مــسر موهفم رد یرــگنزاب" ناوــنع تــحت یا هــلاقم رد نــینچمه و تــسا ،یــسییر( "ینامتخاــس شقن و یلمع هــسدنه یانبم رــب یدــنبراک و هــسدنه صیخــشت ،یراذگ مان رد ماــهبا هــس یــسررب هــب ،)۱۳۹۲ یدنب یمــسر ِراک لماــش اــتدمع هــک یدــنبراک ینامتخاــس شــقنً ،ریخا هلاقم ود رد تسا رکذ هب مزلا .تسا هدش هتخادرپ ،دوش یم دوصقم و تــسا هدــش هتخادرپ یدــنبراک موــهفم هب یــلک روــط هــب یدنب یمــسر ِراک لیلحت و یــسررب رتــشیب ،یدــنبراک زا ناگدــنراگن ،یدنب یدزی دــننام یدــنبراک عاونا رــگید هــنیمز رد یــثحب و هدوــب یــمامت ناــیم رد .تــسا هدــماین ناــیم هــب یزاــس هساک و ســنرقم ود ،دراد دوــجو یدــنبراک عاوــنا صوــصخ رد هــک یــبتک و تلااــقم یرامعم رد یدــنب یدزی رــصنع نوــماریپ صخــشم روط هــب عــبنم

دبنگ" ناوــنع تــحت یــبلطم تــسخن .تــسا هدــش قــیقحت نارــیا رــصتخم یــثحابم هــک تــسا )۲78 ،۱۳۹۰،یوــسوم("یدنب یدزی دبنگ یازجا یــسدنه نامدیچ و نلاپ ،یرصب یاه هولج نوماریپ ناونع تحت یا هلاقم مود عبنم و تــسا هدــش حرطم یدنب یدزی تــسا )Nejad Ebrahimi, 2013("^۳اــهدبنگ نییزت یــلخاد رــصانع"

لوحتریس یفرعم رد یعس یدنب یدزی یدروم هنومن یــسررب اب هک رکذ لباق .تسا هدش یملاسا هــسدنه و یدنب یدزی دبنگ یخیرات رد شهوژپ تاــیبدا ندــش رت لماک یاتــسار رد رضاح هــلاقم تــسا هراشا نینچمه و یدنبراک یلک روط هب و یدنب یدزی رصنع هنیمز .تسا هدش ماجنا هدش رکذ عبانم رد هدشن حرطم ثحابم هب

فیراعت .۲

یتنس یرامعم یصصخت ناگژاو زا یدادعت فیراعت ،تمسق نیا رد :تــسا هدــش هدروآ ،هتفرگ رارق هدافتــسا دروم هلاقم نیا رد هــک نارــیا

55

ناریا یرامعم رد یدنب یدزی یا هزاس و یسدنه لیلحت و یسانش هنوگ

یدنبراک .1-۲ :تــسا جیار یناریا یرامعم رد یدنبراک هژاو زا ازجم فیرعت ود نیا هــشیر هک تــسا فابرعــشرغصا یتنــس رامعم هــب طوــبرم یــلوا یدعب هــس شوقن یمامت یانعم هب "راک" حلاطصا ود بــیکرت ار هژاو هولاــع هــب )یدــنب یدزی و یزاــس هساک ،یدنب یمــسر ،ســنرقم(

یــسدنه لاکــشا یگتفاب و یــگدینت یاــنعم هــب "نتــسب" حلاــطصا فیرعت رد .)۳۱ ،۱۳7۹ ،ولغوا بیجن( )۱۱ ،۱۳85 ،فابرعش( دناد یم یدنبراک یاــنعم ،دوــش یم لقن یرهمگرزب و هدازرــل زا هــک یرــگید ،یرهمگرزب( تــسا هدــش هتفرگ رــظن رد یدنب یمــسر اــب یــنعم مه ،یدنبراک زا روظنم ،هلاقم نیا رد هک تــسا هجوت لباق .)۱ ،۱۳85 فیرعت هــب همادا رد .تــسا هداد هــیارا فابرعــش هــک تــسا یــفیرعت .تسا هدش هتخادرپ یدنبراک رگید عاونا و یدنب یمسر سنرقم .۲-۲ سنرقم زا هک ییاه فیصوت نیرت شزرا اب و نیرت یمیدق زا یــکی

4یناــشاک هب قــلعتم ،دراد دوــجو یراــمعم رــصنع کــی ناوــنع هــب ســنرقم راتخاــس .تــسا )یرــجه مــهن هدــس یــناریا دنمــشناد(

ســنرقم یاــهدحاو هــک تــسا یــقفا یاــه فیدر زا هدــش لیکــشت یور رب رــگیدکی یور اــی راــنک رد ) رــعقم و کــچوک یاــهدبنگ عــبر(

رد نــینچمه و )7۹ ،۱۳۶۶،یناــشاک( دــنا هتفرگ رارــق اــه فیدر نــیا یا هیواز اب نآ یسدنه نامدیچ رد تخت یاه تلآ ،دراوم یرایسب .)Kazempourfard, 2016, 103( دنراد دوجو هدــش نییعت شیپ زا یرامعم رد جیار یرامعم نییزت یعون ناونع هب سنرقم نینچمه یفرعم ملاــسا ناهج یقرــش و یزــکرم قــطانم یــمامت رد یملاــسا سنرقم یاه هنومن نــیلوا دندقتعم نیققحم بلغا و تــسا هدــش یقرــش لامــش رد ،دوــش یم داــی ⁵سنرقم هبــش ناوــنع هــب نآ زا هــک .)Tabba,1985, 66( تسا هدش تفای اقیرفا لامش و ناریا یدنب یمسر .3-۲ حرط یانعم هب "یمسر" حلاطصا ود بیکرت تغل رد یدنب یمسر یسدنه یگدینت و یگتفاب یانعم هب "نتسب" هولاع هب ندرک مسر و زا هک ییاه سوق عطاقت زا هک تسا قات یعون یدنب یمــسر .تــسا دیآ یم دوجو هب ،دنوش یم یهتنم لااب ی هسمش هب و عورش راک یاپ ،فابرعــش( تــسا ربراب دراوم یضعب رد و ینییزت دراوم یضعب رد هک زا یا هدــع دــش رــکذ زــین نــیا زا شــیپ هــک روــطنامه .)۱۲ ،۱۳85 ار یدنب یمــسر و یدنبراک حلاطصا ود ،هزوح نیا نارــظن بــحاص

،فقــس هدنناــشوپ هزاــس یعون هب و هتفرگ رظن رد رــگیدکی فدارــتم صخــشم سوق عون کــی تــحت عــطاقتم یاــه قات هــکیراب لماــش دیآ یم دوــجو هب فقــس شــشوپ یدنب ناوختــسا اهنآ عطاقت زا هــک داــی )یدنبراک=(یدنب یمــسر ناوــنع هــب )۱ ،۱۳85 ،یرــهمگرزب(

رد یدنب یمــسر لماک یاــه هنومن نــیرت یمیدق زا یــکی .دــننک یم دجسم رد و )۲8۱ ،۱۳۹۱ ،نایرامعم( نییان عماج دجسم یرامعم .تسا هدهاشم لباق )Hoag,1987,125( ابودروک عماج یدنب یدزی .4-۲ ششوپ رد هک تــسا یناریا یرامعم یاه یدنبراک عاونا زا یکی هدهاشم لباق ربراب یاه هزیوت نایم هلصاف ای و اه ناویا ،اهدبنگریز هوحن و اه هاگتساخ رصتخم یــسررب زا سپ ،شهوژپ نیا رد .تــسا نآ یا هزاــس و یــسدنه مادــنا لــیلحت هــب ،شــشوپ نــیا شــیادیپ هــب ،"یرــخف هنیــس" یــسدنه تــلآ نــینچمه .دوــش یم هــتخادرپ طرــش و یدــنب یدزی راک ی هصخــشم ،رــصنع نــیرت یلصا ناوــنع نلاپ .تــسا هدــش هتفرگ رظن رد راک کی هب یدزی قلاطا یارب مزلا )۱ریوصت( تسا لماک هسمش کی زا یتمسق ،یرخف هنیس یسدنه یارب .دوــش یم هدهاــشم یدنب یدزی دــبنگ ینحنم حطــس رد هــک کیره رد هک دوش یم هدهاشم یدنبراک هس نلاپ ،۱ ریوصت رد لاثم ،)هدروخ روشاه تمــسق( لماک هــسمش کی زا یتمــسق باختنا اب .دهد یم ناشن ار یرخف هنیس یدعبود هشقن هسمش .5-۲ دوجوم رصانع نــیرت یلصا زا یکی و دیــشروخ یانعم هــب تــغل رد رارق راک تمسق نیرتلااب رد هک تسا ناریا یرامعم یاه یدنبراک رد ”^۶یعلضدنچ گرزب لادم“ نیوانع اب یجراخ فلتخم عبانم رد .دریگ یم یعلضدنچ" و )Pope,1977,102(قاــت تاــنییزت یــیاهتنا تمــسق رد .تــسا هدــش یــفرعم زــین )Harmsen et al., 2007("لکــش هراتــس تخت .6-۲ تــسا اه یدنبراک عاونا رد یقفا رصنع اهنت تخت یــسدنه تلآ .دور راک هــب مظنمریغ ای مظنم لاکــشا تروص هب تــسا نکمم هــک و هگنلراهچ ،)ثــلثم( هــگنل هــس تاحفص لکــش هب مظنم لاکــشا .دنوش یم هدید ... و هگنل جنپ

.یرخف هنیس یسدنه تلآ زا یدعب هس لکش و یدعبود هشقن -1ریوصت

5۶

۱۳۹۶ راهب ۱ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

زا یدادعت و یدنب یدزی هاگتــساخ یفرعم .3 اه هنومن

یفرعم و یدــنب یدزی یاه هاگتــساخ یــسررب هب شخب نــیا رد ،ناهفصا ،ناــشاک یاهرهش رد هدــش یــسررب یاه هنومن یدادعت یاــه هناخ لماــش اــه هنومن نــیا .دوــش یم هــتخادرپ دزــی و زــنطن ینامز هزاــب و دوــش یم دجاــسم و سدقم نــک اما ،اــهرازاب ،یــخیرات زا هنومن ود .)۲ریوصت( دنوــش یم لماــش ار راجاق ات یقوجلــس هرود یاه یگژیو راب نیتسخن یارب ناوت یم هک ییاه هنومن نیرت یمیدق هلاقم نیا رد ،درک هدهاشم اهنآ رد ار یدنب یدزی هباــشم یــسدنه یــسدنه یگژیو زا روظنم .⁷دنا هدــش یفرعم یدزی هبــش ناونع هب یور رب هــسمش کی زا یتمــسق شقن ندــشریوصت ،یدزی هباــشم تلآ کــی ندــش درخ رثا رــب لاومعم هــک تــسا قاــت یــنحنم حطــسً "یرخف هنیس" حلاطصا اب نآ زا و دیآ یم دوجو هب یدنبراک یسدنه ی همه رد یــسدنه تلآ نیا .دننک یم دای )۳4 ،۱۳85 ،فابرعــش(

هب ار نآ ناوت یم یعون هب و تسا کرتشم هدــش یــسررب یاه یدزی هک یا هنومن ود . ⁸تــفرگ رظن رد یدــنب یدزی کی هــسانش ناوــنع یدنبراک یاه هنومن نیلوا ،دنا هدــش حرطم یدزی هبــش ناونع هب هنیــس( هــسمش کی زا یتمــسق شقن اهنآ هــسدنه رد هک دنتــسه سپ .تسا هدهاشم لباق دبنگ یدنبراک ینحنم حطس رب )یرخف هب )یدلایم۱5هدس( یرومیت هرود زا یدنب یدزی ،هنومن ود نیا زا

)یزکرم یایسآ لماش(ناریا یملاــسا یرامعم رد جیار روط هب دعب .)۱۳ ،۱۳7۹ ،ولغوا بیجن( تسا هدهاشم لباق دنه و یــبونج ناتــسبش زا )Galdieri,1984,437( ۲5 هرامــش قاــت یا هــنومن نــیرت یمیدق ،)۳رــیوصت( ^۱۰ناــهفصا عــماج دجــسم یــسدنه تایصوصخ زا یــکی راــب نــیلوا یارــب ناوــت یم هــک تــسا هک قات نــیا .درــک هدهاــشم نآ رد ار )صــقان هــسمش(یدنب یدزی هنومن کــی ،دوــش یم بوــسحم ناریا ینز قات نــهک یاــه هنومن زا تــسا )۲۶8 ،۱۳۹۱،نایرامعم( قات هــکیراب اب قاــت یــنز قات شور زا نامه )Galdieri,1984,437( ۲۶ هرامش قات هب یدایز تهابــش هک زیامتم هباشم ی هنومن زا ار قات نیا هک یا هتکن اما ،دراد ناتسبش رگید راــنک رد هــسمش کی زا یتمــسق شــقن ندــشریوصت ،دــنک یم ،دوــش یم هدید لکــش رد هک روطنامه .تــسا یدــنبراک یاــه تلآ هــناگ هن تامیــسقت زا تمــسق ود رد "abcdefg" یــسدنه لکــش اه یدنبراک عاونا هسدنه رد نیا زا شیپ هک دوــش یم هدید فقــس یدایز تهابــش هــک یــسدنه لکــش نیا .تــسا هدوــب هقباــس یــب یمامت رد ،)یرــخف هنیــس( دراد لماک هــسمش کــی زا یتمــسق هــب ،دنا هدــش یــسررب قیقحت نیا رد هک یدنب یدزی رگید یاــه هنومن لکــش ناوت یم و دراد دوجو )یدلایم ۱8 نرق(راجاق هرود رــخاوا اــت ار دوــش یم هتخانــش "یرخف هنیــس" حلاــطصا اــب هــک نآ یــسدنه

.ناریا رد یدنب یدزی هبش و یدزی یاه هنومن زا یدادعت یخیرات لوحت ریس -۲ریوصت .⁹ناریا یزکرم تلاف مهم رهش راهچ رد هدش یسررب یاه یدنب یدزی یناوارف -1لودج

.ناهفصا عماج دجسم ؛تسا هدش یفرعم یدنب یدزی یریگ لکش هاگتساخ ناونع هب هک یدنبراک یاه هنومن نیرت یمیدق زا یکی -3ریوصت

رهش یخیرات یاه هناخ دجاسم هداز ماما/هربقم یخیرات یاهرازاب یمومع نک اما

زنظن/ناشاک/ناهفصا 15 4 3 8 1

دزی - 1 0 1 1

نامرک - 1 1 ۲ ۲

57

یدنبراک عاوــنا رگید رد هــک درک یفرعم یدــنب یدزی صــتخم تــلآ یخیرات رــظن زا و دوــش یمن هدید یدنب یمــسر و ســنرقم هــلمج زا رد .درک هدهاشم ناهفصا عماج دجسم رد ناوت یم راب نیلوا یارب اه قات هکیراب لخادت زا هک یا هسدنه ندشدرخ زا سپ هنومن نیا یا هــسدنه نآ یپ رد و یرــخف هنیــس تلآ ،تــسا هدــمآ دوــجو هــب ندرکدرخ لیدبت هوحن نیا .دریگ یم لکــش یدنب یدزی هب هیبــش زا یرایــسب رد یدنب یدزی مرف هب یدنبراک کی یــسدنه یاه تلآ هدــش هدافتــسا ،دراد دوجو اهنآ رد یدنب یدزی رصنع هک یــیاهانب .)۳ریوصت( تسا دزــی عــماج دجــسم یدورو ردرــس یتــشه هنامــسآ یدــنبراک ناوت یم هــک تــسا یدنب یدزی هبــش ی هــنومن رــگید زــین )4رــیوصت(

.درک بوــسحم یدنب یدزی یارــب یرــگید هاگتــساخ ار نآ هــسدنه زا یــکی ندــش درــخ زا ،ددرــگ یم هدهاــشم لکــش رد هــک روــطنامه هتفرگ لکش یــسدنه یرصنع ،)abcd( یدنبراک هــسدنه یاه تلآ تسا )یرخف هنیس تلآ( هسمش کی زا یتمــسق لکش هب هک تــسا دــش هدهاــشم ناهفصا عماجدجــسم رد هچنآ اب یدایز تهباــشم و یدنب یدزی حلاــطصا هــک هیضرف نیا ،هــنومن نــیا یــسررب اــب .دراد زا یکی ناوــنع هب دزــی رهــش مان زا هتفرگرب ،یدــنبراک عوــن نــیا یارــب .^۱۱درــیگ یم توــق تــسا یناریا یراــمعم رــصنع نــیا یاه هاگتــساخ هک دوــش یم هدهاــشم هلاقم همادا رد رتــشیب یاــه هنومن یــسررب اــب

ندیسر یاه شور زا یکی یدنب یمسر یاه تلآ هسدنه ندرک درخ هلاقم نیا رد هک هنومن ود ،نیا زا سپ .تسا یدنب یدزی هسدنه هب هبــش" ناونع هب اهنآ زا و دندــش یفرعم یدــنب یدزی یاه هاگتــساخ و )یرجه مهن هدس لیاوا( یرومیت رلاات یانب ،دش دای "یدنب یدزی ناهفصا رد )یرجه مهن هدس(ماما برد هداز ماما یانب یلصا دبنگ نــیرت یمیدق هــلمج زا )یرــجه مــهن هدــس(زنطن دیــسریم دــبنگ و رد یدنب یدزی هبــش زا یرت هدیچیپ هسدنه هک دنتــسه یقیداصم یسدنه زیلانآ اب هلاقم همادا رد .)5ریوصت(تــسا هدهاــشم لباق اهنآ کــی هــیارا رد یعــس ،یدــنب یدزی رتــشیب یاــه هنومن یراتخاــس و .تسا هدش یرامعم رصنع نیا زا یرتشیب تخانش و یدنب هتسد

یدنب یدزی عاونا یسدنه یدنب هتسد .4

نادــب هــلاقم هــمادا رد و دــش حرــطم نــیا زا شــیپ هــچنآ قــبط راک یا هزاــس شقن و هــسدنه دــسر یم رظن هــب ،دوــش یم هــتخادرپ ســنرقم و یدنب یمــسر رــیثات تــحت یداــیز دــح اــت یدــنب یدزی یدنب هتــسد هلاقم نیا رد ،هتکن نیا هب هجوت اــب هجیتن رد .تــسا رــب اــهنآ یا هزاــس و یــسدنه تاــیصوصخ فــیرعت و اــه یدزی عاوــنا

.)زنطن( دیسریم هربقم .3 .)ناهفصا(ماما برد هداز ماما .۲ .)ناهفصا(یرومیترلاات .1 :تسار زا .ناریا یرامعم یاه یدنب یدزی نیرت یمیدق زا هنومن هس -5 ریوصت .دزی عماج دجسم یدورو یتشه یدنبراک هسدنه ندش درخ هوحن -4 ریوصت

.)ناهفصا غابراهچ هسردم( یدنب یدزی مود عون -۷ ریوصت .رازاب یشخب هچمیت .۲ :پچ .ناشاک رازاب قوسراهچ.1 :تسار .یدنب یدزی لوا عون -6 ریوصت ناریا یرامعم رد یدنب یدزی یا هزاس و یسدنه لیلحت و یسانش هنوگ

58

۱۳۹۶ راهب ۱ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

ماجنا یدنب یمــسر و سنرقم اــب نآ قارتفا و هباــشت هوــجو ساــسا قلعتم یدنب یدزی فلتخم هنومن هــس ،7و ۶ریواصت .دــش دهاوخ هک دهد یم ناــشن ار ناــهفصا غابراهچ هــسردم و ناــشاک رازاــب هــب تسا یرخف هنیس یــسدنه تلآ دوجو ،اهنآ هــس ره کرتــشم هجو یا هزاــس و )یدعب هــس و یدــعبود( یــسدنه راتخاــس یاراد اــما رازاب هب قــلعتم یدنب یدزی عوــن کی ،۶رــیوصت .دنتــسه یــتوافتم دهد یم ناشن نآ تایصوصخ لیلحت هک دهد یم ناشن ار ناــشاک نیا .تسا یدنب یمــسر زا هتفرگرب نآ رچک ارتسا و هــسدنه ساــسا میــسقت عون ود هب هدنهد لیکــشت یاه تلآ ظاــحل زا ،یدزــی عوــن نودب( یقفا تلآ نودــب ،یدنب یدزی عون نیا لوا هــنوگ ،دوــش یم ریوصت( )راد تخت( یقفا تلآ یاراد مود هنوگ و )۱-۶ریوصت( )تخت میسرت شور ،هسدنه ظاحل زا یدنب یدزی مود عون .)تسا ۲-۶ و کــی عوــن یاــه یدزی زا تواــفتم یــتایصوصخ تخاــس شور و هــلاقم هــمادا رد .)7رــیوصت( دراد ســنرقم اــب یرتــشیب تهباــشم و یــسدنه فیرعت هیارا رب یعــس هدــش هیارا یدنب هتــسد ساــسا رب .تسا هدش یدنب یدزی زا یا هزاس

تخت نودب :لوا عون یدنب یدزی .5

یسدنه زیلانآ و میسرت .1-5 دیآ یم دیدپ ییاهدحاو بیکرت زا فقــس ،اه یدزی هنوگ نیا رد هکبش زا یشخب .تسا یمــسر هکبــش دنچ ای کی زا ییزج دوخ هک هسمش کی زا یتمــسق لماــش دوــش یم هدافتــسا نآ زا هک یمــسر نیا رد .دوــش یم عطاقتم یاه سوق زا یتمــسق و )یرــخف هنیــس(

هــک یمــسر یاــه تلآ ^۱۲ندــش درــخ زا ســپ بــلغا ،اــه یدزی هــنوگ ،دهد یم خر رگیدکی یور یمــسر عون دنچ ای ود میــسرت اب لاومعمً هتخاس تسا یدنب یدزی یسدنه هصخشم هک یرخف هنیس تلآ )شــش یمــسر( یمــسر قاــت عــبر هــشقن ،)a . ۹( رــیوصت .دوــش یم کــی ،)b .۹( رــیوصت رد هــک دــهد یم ناــشن ار لیطتــسم هــنیمز رد

نیــشیپ یمــسر رصانع زا یــکی یور )هدزاود یمــسر( رــگید یمــسر صقان هسمش کی ریوصت و )نیچ طخ طوطخ( تــسا هدــش مــسر .تــسا هدروآ دوــجو هــب یدــنبراک هــندب یور رــب ار )یرــخف هنیــس(

ندرکدرخ اب ،)c .۹(رــیوصت رد ،رــگیدکی اب یمــسر ود بیکرت زا ســپ قاــت عــبر لــماک هــسدنه ،هــیلوا یمــسر هــسدنه یاــه تلآ رــگید رد .)d .۹( دــیآ یم تــسدب )تــخت نودــب( لوا عوــن زا یدــنب یدزی دح ات یسدنه رظن زا یدزی هنوگ نیا هک دوــش یم هدهاــشم هجیتن و یدنب یمــسر هــسدنه دنچ ای ود بیکرت و ینوگرگد یپ رد یدایز دوجو .دیآ یم دوــجو هب اهنآ یــسدنه یاه تلآ ندرکدرخ اــبقاعتمً عون نیا هسدنه هدننکزیامتم ،)صقان هــسمش(یرخف هنیــس تلآ .تسا یدنب یمسر هسدنه و اه یدزی یا هزاس شقن .۲-5 هنوگ نیا دــسر یم رظن هب یا هزاــس شقن و راــب لــمحت ظاــحل زا هتفایرییغت یمــسر رــبراب یاــه هزیوت یرــبراب و یرادــیاپ زا اــه یدزی ،)تخت نودب( لوا عوــن یاه یدزی هک ینعم نیدب .دــننک یورــیپ دوجو هــب یدنب یمــسر دنچ ای ود هــسدنه بــیکرت اــی لوــحت زا هــک یدنب یمــسر یا هزاــس و یراتخاــس یاــه یگژیو دــجاو ،دــنیآ یم رد ^۱۳یدنب یمــسر هــک یــیاه هنومن نــیلوا رد .دنتــسه هــنیمز یاــه قات هــکیراب ،دوــش یم هدهاــشم نارــیا یملاــسا یراــمعم ای دبنگ راــب لمحت تهج یا هزاــس یروآون کی ناوــنع هب عــطاقتم دیقم هــسدنه زا هک )Hasheminik, 2008,18( دنا هدــش رهاظ قاــت ینامتخاــس فیاظو ناوت یم و دــنک یم تــیعبت یرــیذپان فاطعنا و ناوت یم اه هنومن نیلوا زا .)۶۶ ،۱۳۶5 ،ربلیو( دــش لیاق اهنآ یارب ایناپسا رد ابودروک عماج دجسم و ناریا رد نییان عماج دجسم هب یا هزاس شقن ًلاماک اه قات هکیراب هک دومن هراشا )Hoag,1987,125(

کیتوگ یراــمعم هک یلاح رد ،رــتدیدج یاــه هنومن رد اــما .دــنراد

.)روصنم و رهاط ناگداز ماما هعقب( یدنب یدزی قات لماک هشقن -8ریوصت . یدنب یدزی عاونا یدنب هتسد -1 رادومن

.)تخت نودب(لوا عون یدنب یدزی هسدنه میسرت لحارم -9ریوصت

5۹

یرامعم رد ،دراد اــهانب یا هزاــس تلکــسا یزاــسراکشآ هــب لــیامت یــسانش ییابیز بولطم ریثات تحت امیقتــسم یا هزاــس مرف یناریاً یا هزاس رصانع یزاس ناهنپ هب لیامت هجیتن رد ،تسا یرامعم رد هچنآ و دوــش یم رتــشیب ،دننک یم لمحت ار اه قات و اــهدبنگ راــب هــک نیا .تسا ینییزت یا هتسوپ اهنت دنک یم هدهاشم نییاپ زا هدننیب ندناــشوپ و ندرکرپ یاه شور زا یکی ناوت یم ار یدنب یدزی عوــن ای و یا هزاــس شقن هــک یــعطاقتم یاــه قات هــکیراب یــلخاد حطــس یاضف ،۱۰ ریوصت .تــفرگ رظن رد دنراد ار یدــنب یدزی بــلاق شــقن اراخب رد ^۱4یدــنب شقن نــیدلاءاهب هربقم رد یدزــی شــشوپ تــشپ هک دوــش یم یچگ و یبوچ یاه بلاق لماــش هک دهد یم ناــشن ار دبنگ ریز یاضف )Smith, 1947,110( ^۱5دزد یاــه هزیوت تروــص هــب یچگ یــششوپ لکــش هب یدنب یدزی تــیاهن رد و درــیگ یم رــبرد ار عون نیا یا هزاــس شقن هجیتن رد .دناــشوپ یم ار نآ یور یرجآ اــی یهاگ هــک دــشاب ینییزت یــششوپ لکــش هب دــناوت یم یدــنب یدزی یششوپ ،۱۰ریوصت دننام زین یهاگ ای و انب هتسوپ یور رب امیقتسمً .دشاب ناهنپ ربراب یاه هزیوت ای رصانع یور رب هجوت لباق یا هزاــس راتفر ظاحل زا هک یدنب یدزی رگید هــنومن رد روــصنم و رــهاط ناگداز ماــما هــعقب هنامــسآ یدــنب یدزی ،تــسا لیطتــسم یا هــشقن ،هعقب نیا یلصا یاضف .تــسا ناــشاک رهــش هب زاین ،نآ هنامسآ ندناشوپ تهج دسر یم رظن هب هک دراد لکــش

طوطخ یور زا .تسا نلاپ ضرع رد یلوقاش یاه هزیوت زا هدافتسا رب قبطنم هک )۱۱ ریوصت رد نیچ طخ طوطخ( یدنب یدزی لوقاش حرطم ار هیضرف نیا ناوت یم ،دنتسه هدمآ شیپ زرج ود یاتــسار یا هزاس تلکسا و دنراد دوجو راک ِتــشپ رد ربراب یاه هزیوت هک درک نیا ،نیشیپ ی هنومن قباطم هجیتن رد .دنهد یم لکــش ار فقــس یور رب یــششوپ ناونع هــب هکنیا رب هولاــع یدــنب یدزی ِراک هــنومن تحت زین نآ هــسدنه ،دوــش یم بوــسحم یا هزاــس ناــهنپ رــصانع .تسا هتفرگ لکش انب یا هزاس طیارش ریثات

راد تخت :لوا عون یدنب یدزی . 6

و ارــجا ،میــسرت یاــه شور ظاــحل زا یدــنب یدزی هــنوگ نــیا هنوگ یدزی اب یتوافتم یاه یگژیو ،یا هزاس و یسدنه تایصوصخ لیکــشت یدزــی عوــن نــیا یــسدنه ظاــحل زا .دراد تــخت نودــب نایم یاــضف هک تــسا )یزول( یهباــشم یاــهدحاو رارــکت زا هدــش یــقفا رــصانع و دنناــشوپ یم ار یــقفا لکــش یوــقلح ^۱۶یاــه فیدر .دنریگ یم رارــق هدنوــشرارکت یاهدحاو نیا نایم لکــش یا هراتــس نیا رد هدنوشرارکت یزول یاهدحاو نیا هسدنه تسا هجوت لباق

.عطاقتم یاه قات هگنل یور رب یششوپ یدنب یدزی -10ریوصت )Hatice Yazar: Aqa khan visual archives MIT( :ذخام

.)پچ(نآ هنامسآ یدنب یدزی ششوپ و )تسار(روصنم و رهاط ناگداز ماما هعقب یلصا یاضف زا یدعب هس ریوصت -11ریوصت ناریا یرامعم رد یدنب یدزی یا هزاس و یسدنه لیلحت و یسانش هنوگ

۶۰

۱۳۹۶ راهب ۱ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

هک دیآ یم دوــجو هب یدنب یمــسر عوــن کی میــسرت زا ،یدزــی عوــن عاونا ناــیم رد .دوــش یم هتخادرپ هنومن کــی لیلحت هــب هــمادا رد یــناوارف یدــنب یدزی عوــن نــیا ،هــعلاطم دروــم یاــه یدنب یدزی یاه یدزی و تخت نودب لوا عون یدنب یدزی هب تبسن یرتــشیب .دراد مود عون یدعب ود لیلحت و میسرت شور .1- 6 طوـــــطخ لماـــــش اـــــه یدزی عوـــــن نـــــیا یدـــــعب ود هـــــسدنه لکش یزول یاهدحاو ،)زکرم مه ریاود( یقفا فیدر هدننک صخشم رد .)۱4ریوصت( دوـــــش یم لکش هراتـــــس یاه تخت و هدنوـــــشرارکت یزول یاهدحاو تشاد هجوت دیاب اه یدزی هنوگ نیا نلاپ لیلحت و دنیآ یم دوجو هب یدنب یمسر عون کی هـــــسدنه ساسارب لکش یاه یزول میسرت رد هدـــــش سابتقا یمسر عون صیخـــــشت هب دیاب یقفا یاه فیدر فرعم یاه نامک میسرت نینچمه و هدنوشرارکت تلآ نودب لوا عون یدزی فلاخرب .دوش هجوت اه تخت ییامناج و هکبش کی ساـــــسا رب ادتبا زا یدزی عون نیا میـــــسرت ،تخت یقفا و یدنب یدزی هـــــسمش زکرم هب یعاعـــــش طوطخ لماـــــش یعاعش عورش یوقلح یاه فیدر فرعم زکرملادحتم یاه نامک نینچمه ییاه هیلا ،لکش یقفا یاه فیدر زا روظنم .) a.۱۲ریوصت( دوش یم و )تخت ود نایم یدوـــــمع هلصاف( صخـــــشم یعافترا یاهزارت رد اهنآ یور رب تخت یاه تلآ هک تسا یزکرملادحتم ریاود لکش هب .دنریگ یم رارق هیلا ود نایم یدنب یدزی هندب طوطخ و هتفرگ رارق هسدنه زا یدنب یدزی هک یمـــــسر عون هب هجوت اب ،مود هلحرم رد

میـــــسرت هیلا ود نایم یدنب یمـــــسر طوطخ ،دنک یم یورـــــیپ نآ لکش هراتس یاه تخت ،موس تمسق رد .)b .۱۲ ریوصت( دنوش یم یا هنوگ هب یعاعـــــش هکبـــــش و اه فیدر نامک عطاقت طاقن یور رب یزول یاهدحاو ،رگیدکی هب اهنآ ندرک لصتم اـــــب هک دنریگ یم رارق دوجو هب ،دنوـــــش یم رارکت یدنب یدزی نلاـــــپ مامت رد هک یلکـــــش لکش ،اه یزول هـــــسدنه ندرکدرخ اب رخآ رد و )C .۱۲ریوصت( دنیآ .)d .۱۲ریوصت( دنیآ یم دوجو هب یرخف هنیس تلآ یسدنه یدعب هس هسدنه لیلحت .۲- 6 هک لوا عون فلاخ رب اه یدنب یدزی عون نیا هک دش رکذ رت شیپ یور رب یمسر عون ود ای کی میسرت زا ای یمسر هسدنه ندرکدرخ زا فیدر دنچ رد ازــجم دحاو کی رارکت زا ،دــنیآ یم دوجو هــب رــگیدکی کی یدومع نامدیچ زا دبنگ نیا .دنریگ یم لکــش توافتم یقفا ،۱۳۹۰،یوــسوم( تــسا هتفرگ لکــش یقفا رودم یاه فیدر یرــس دــح فــلتخم یاــه هزادنا رد لکــش یزوــل یاــه لودم هــک ،)۲8۱ هــسیاقم و یــسررب اب .دنا هدرک رــپ ار ازــجم فــیدر هــس اــی ود لــصاف هدنوش رارکت یاهدحاو زا مادکره ی هــسدنه هک دوش یم هدهاــشم عطاقتم یاه سوق و هــسمش زا یتمــسق ،یدنب یدزی عون نیا رد تمــس هب تکرح اب هک )۱4رــیوصت( تــسا لماک یدنب یمــسر کــی ،هــنومن یارــب .دوــش یم رــت کچوک دــحاو رــه هزادــنا ،دــبنگ یلااــب اب هک تــسا ناــشاک رازاب هلودلا نیما هــچمیت هب طوــبرم ۱4 رــیوصت

.)راد تخت( لوا عون زا یدنب یدزی لماک هشقن -13ریوصت

.ناشاک رازاب هلودلا نیما هچمیت یدنب یدزی یدعب هس لیلحت -14ریوصت .)راد تخت( ۲عون یدنب یدزی هسدنه میسرت لحارم -1۲ریوصت

یوقلح یاه فیدر .1 :یدنب یدزی دبنگ یدعب هس لیلحت -15ریوصت .لکش هراتس یاه تخت .3 هدنوشرارکت یزول یاهدحاو .۲ یقفا

۶۱

،دنا هدــش رارکت اه فیدر ماــمت رد هــک یــیاهدحاو هــسدنه یــسررب عون کی زا یتمــسق زا هــتفرگرب اــهدحاو نــیا درــک ناوــنع ناوــت یم یدعب هــس هــسدنه هجیتن رد .تــسا هریاد هنیمز رد یدنب یمــسر زا یدایز دادــعت ینیــشن مه زا هدــش لیکــشت یدنب یدزی عون نــیا رارکت یقفا فیدر دنچ رد هک تسا لکش یزول یسدنه یاهدحاو .دنا هدش هدیچ اهنآ نایم لکش هراتس یاه تخت و دنا هدش ،)یقفا یاه فیدر رد یدــنبراک یاه تلآ ناــمدیچ( یگژیو نــیا هــک تــسا ســنرقم یــسدنه تاــیصوصخ هــب هیبــش یدودــح اــت

Kazem-( تــسا صخشم یــسدنه تلآ دنچ رارکت زا هدــش لیکشت .دــنا هتفرگ رارــق یــقفا یاــه فیدر یور رــب هــک )pourfard, 2016, 90 ،سنرقم و یدنب یدزی عوــن نیا رد یقفا یاه فیدر زــیامت هجو اــما ،یدزی عون نیا رد .تــسا اه فیدر یقفا طوطخ هــسدنه لکــش رد دبنگ مرف اب بسانتم و یوقلح لکش هب ًلاماک اه فیدر یقفا طوطخ اما ،دوــش یم هتــساک نآ هناهد رطق زا راک یلااب ات راک یاپ زا و تــسا و دــنرادن یصخــشم یــسدنه لکــش ،یــقفا یاــه فیدر ســنرقم رد "^۱7نتخادنا خرچ" هــب فده اب احلاطصا سنرقم ناراکداتــسا ً لاوــصاً میــسرت رــت هدیچیپ ار اــه فیدر نــیا طوــطخ ،ســنرقم هــسدنه تهابــش هدنهد ناــشن هک یرگید زیامت هجو .)۱۶رــیوصت( دــننک یم رد توافت ،ســنرقم ات تــسا یدنب یمــسر هب یدزی عون نیا رتــشیب عون نیا رد هدنوــش رارــکت یاهدحاو یاــنبم سوق یاــنحنا میــسرت یــشاکلا یداهنــشیپ شور ساــسا رب .تــسا سنرقم و یدنب یدزی )ســنرقم( سوــق نــیا ،ســنرقم یاــنبم سوــق یاــنحنا میــسرت رد )GH( یسوق تمسق و )AH()اپدق( یدومع طخ تمسق ود لماش ناشن یدنب یدزی عون نیا یسدنه لیلحت اما ،)۱7 ریوصت( دوش یم ،یدزی هنوگ نیا رد هدنوــشرارکت یاهدحاو یانبم سوق ،دــهد یم

.^۱8تسا هدش لیکشت )AG( لکش یسوق تمسق کی زا اهنت یا هزاس شقن .3- 6 و یــسدنه تاــیصوصخ دــش ناــیب نــیا زا شــیپ هــک روــطنامه )تخت نودب و راد تخت هنوگ لماش( یدنب یدزی عون نیا یا هزاس یقفا تــلآ دوجو اــما تــسا یدنب یمــسر ریثات تــحت یدایز دــح اــت یــسدنه تایصوصخ زورب ثــعاب ،اــه یدزی زا هتــسد نــیا رد تــخت هراتــس یقفا یاــه تلآ .تــسا هدــش اــهنآ یارــب یــتوافتم یا هزاــس و یزول یاــه لودم نایم و یــقفا یاه فیدر یور رــب هک تــخت لکــش ندوب یــقفا ببــس هــب هــک دنا هدــش ثــعاب ،دنا هدــش هدــیچ لکــش رد اه یدزی زا هتــسد نیا یارب ار راــب لمحت ناکما هــنوگ چیه ناوــتن فلتخم یاه لکش رد یقفا تاحفص زا دنترابع اه تخت .تفرگ رظن کی زا هک )۳ ،۱۳85 ،فابرعش( هگنلراهچ و )ثلثم( هگنل هــس دننام -لصتم اب و دنوش یم لصتم دبنگ هتسوپ هب تلام هلیسو هب فرط یاهدحاو ییاتسیا ،اه تخت نیا هب لکــش یزول یاه لودم ندــش شور ود یــلک روــط هــب . دوــش یم نــیمات یدــنب یدزی لکــش یزوــل زا یکی رد .تــسا هدــش هدهاــشم یدزی عون نیا رد ییاتــسیا نیمات یزول یاهدحاو ییاتسیا ،^۱۹هدش هدهاــشم یاه یدنب یدزی هنومن زا هک ییاه بانط هلیسو هب اه تخت نینچمه و یدنب یدزی لکــش بوچ زا هدافتسا اب ای و دنا هدش هتشاذگ راک ربراب یاه هزیوت رد شیپ سپ رد هجیتن رد تسا هدش نیمات قلعم همین تروص هب )۱8ریوصت(

هک دراد دوجو یــعطاقتم ربراب یاه هزیوت ،یدنب یدزی یــنییزت هــیلا یازجا و اهدحاو راب لمحت ،انب ی هزاس یدنب تلکسا شقن رب هولاع

Dold-(یشاکلا میسرت دانتسا هب )تسار(سنرقم یانبم سوق -1۷ریوصت .یدنب یدزی یانبم سوق و )Samplonius et al., 2004

هدنهد ناشن گنررپ طوطخ( سنرقم و )تسار لکش( یدنب یدزی یاه فیدر طوطخ هسیاقم -16ریوصت .)تسا اه فیدر زا کیره

.یدنب یدزی هدنهد لیکشت یاهدحاو ندش زیوآ زرط و ناهنپ ربراب یاه هزیوت ،یشک فلاک هویش -18ریوصت ناریا یرامعم رد یدنب یدزی یا هزاس و یسدنه لیلحت و یسانش هنوگ

۶۲

۱۳۹۶ راهب ۱ هرامش ۲۲ هرود یزاسرهش و یرامعم - ابیز یاهرنه هیرشن

نینچ نــیا هباــشم .دنراد هدــهعرب زــین ار یدــنب یدزی قــلعم هــمین هدهاــشم زین اــه سنرقم ییاتــسیا نــیمات رد ناوــت یم ار یــتادیهمت یازجا و اــهدحاو ،یدنب یدزی عوــن نیا رگید یاــه هنومن رد .^۲۰درــک یتلام تلااصتا اب و دنا هدــش لصتم دبنگ هتــسوپ هب امیقتــسم ،راکً .)۱۹ریوصت( تسا هدش نیمات اهنآ ییاتسیا

مود عون یدنب یدزی .۷

عون یاه یدنب یدزی یا هزاــس شقن و یــسدنه یــسررب زا سپ یــناریا یراــمعم یاــهانب رد یرــگید یدــنب یدزی عوــن کــی ،لوا لوا عوــن یاه یدزی تاــیصوصخ یــضعب هــک دروــخ یم مــشچ هــب یاه یدزی فلاــخ رب اــما .تــسا هدهاــشم لــباق نآ رد )راد تــخت(

لوحت و رییغت زا اــی یمــسر یاه تلآ ندرکدرخ هیاپ رب هک ،لوا عوــن تهابــش سنرقم هب یدایز دح ات راک نیا ،دــندوب هــتفرگ لکــش نآ راک یاه تلآ ندــشدرخ و یرخف هنیــس یــسدنه تلآ دوجو .دراد یدنب یدزی عوــن ود نــیا کرتــشم تاــیصوصخ زا هــک )۲۱رــیوصت(

مان قلاطا لــیلد ،دوــش یمن هدید یدنبراک عاوــنا رــگید رد و تــسا یاــه هنومن هــلمج زا .تــسا یدــنبراک عوــن نــیا هــب یدــنب یدزی ،ناــهفصا غاــبراهچ هــسردم هــب ناوــت یم یدــنب یدزی هــنوگ نــیا ناخ یلعجنگ مامح ردرس و ناهج شقن نادیم فارطا یاه هرجح .درک هراشا نامرک یا هزاس و یسدنه یسررب .1- ۷ رچک ارتــسا و هــسدنه یاه یگژیو قبطرب ار اــه سنرقم ،یناــشاک

Dold-samploni- (تــسا هدرــک یدنب هتــسد یــلصا عوــن راــهچ هــب

:)1( .مود عون یدزی زا هنومن کی -۲1ریوصت یسدنه یاه تلآ :)۲( .یرخف هنیس تلآ .هدش درخ .نارهت ازریم نیدلارصان هناخ یدنب یدزی تمرم زا دعب و لبق ریوصت -19ریوصت

دــننام هــک تــسا ســنرقم عوــن نیرت هداــس نآ لوا عوــن .)us,1992 طوطخ زا اهنت ،)Harb,1978,30( دش تفای نامیلــس تخت رد هچنآ ادیپ ماظتنا شوگ هــس ای لیطتــسم شوگ تسار هکبــش و میقتــسم نینچمه و دوــش یمن هدید اــهنآ هــسدنه رد یقفا رــصانع و دــنک یم یزاریــش سنرقم ناونع اب نآ زا یــشاکلا هک سنرقم عوــن نــیمراهچ یسدنه ظاحل زا سنرقم عون نیرت هدیچیپ و نیرترخاتم دنک یم دای سنرقم دوش یم هدهاشم یزاریش سنرقم یسدنه لیلحت اب .تسا نامدیچ کــی ساــسا رب ،سنرقم رــگید عون هــس فلاخ رــب یزاریــش هک نآ لکــش یا هراتــس یقفا رصانع و دنک یم ادــیپ ماــظتنا یعاعــش میــسرت یاه عاعــش نیا یور رب ،دنرادن دوجو سنرقم عاونا رگید رد هدنزاــس رصانع عونت و )Wilber&Golombek, 1988( دــنریگ یم رارــق یدنب یدزی عون نیا .)Hoeven&veen, 2010, 21( تــسا رتشیب نآ دوجو نــینچمه و ،تخت تــلآ دوــجو و یعاعــش ناــمدیچ ظاــحل زا یزاریــش ســنرقم رــیثات تــحت یــلک راتخاــس رد ^۲۱یــقفا یاــه فیدر ،مود عون یدنب یدزی یقفا یاه فیدر راتخاس ،نیا رب هولاع .تسا ،)راد تخت( لوا عوــن یدنب یدزی یقفا یاه فیدر راتخاــس فلاخرب شور .)۱۶رــیوصت( دــنراد رــت هدیچیپ یا هــسدنه ســنرقم دــننامه راک هب یدنب یدزی عون نیا ییاتسیا تهج هک یتادیهمت و تخاــس Yaghan,( ^۲۲قــلعم یاه فیدر شور هــب ،ســنرقم دننامه ،دور یــم رد ،دوش یم هدید )۱-۲۲(ریوصت رد هک روطنامه .تــسا )2011, 247 نیعم یعافترا یاهزارت رد قلعم یاه فیدر ادتبا ،تخاس شور نیا لمحت هک یا هدام ای بوچ کمک هب راک تــشپ زا و دنوــش یم بصن یاه تلآ رگید سپس و دوش یم هتشارفارب ^۲۳دشاب هتشاد یششک راب عون نیا رگید تهابــش .دنوــش یم رقتــسم اه فیدر یور رب یدنبراک .تــساهنآ یاــنبم سوــق میــسرت شور رد ،ســنرقم و یدــنب یدزی

تشپ ناهنپ هزاــس .3 ناهفصا غابراهچ هــسردم یاه هرجح یدنب یدزی .۲ قلعم یاه فیدر شور هب سنرقم تخاــس .1 :تــسار زا -۲۲ریوصت .قلعم یاه فیدر )Galdieri,1979,105( :ذخام هدنهد ناــشن یدوــمع شرــب -۲0رــیوصت

.قات سپ هب یدنب یدزی لاصتا تاییزج

۶۳

6 Sunburst Medallion.

یاــه هنومن نــیلوا ،یدــنب یدزی هبــش زا روــظنم .Pseudo Yazdi-Bandi 7 تسا هدهاشم لباق اهنآ رد یدنب یدزی هب هیبش یتایصوصخ هک تسا یدنبراک

.درک دای یدنب یدزی ناونع هب اهنآ زا ناوت یمن اما یــسررب یپ رد )یدنب یدزی هــسانش = یرخف هنیــس تلآ (یریگ هجیتن نیا 8

.تسا هدمآ تسدب فلتخم یاهانب رد یدنب یدزی هنومن هاجنپ دودح ار هــلاقم ناگدــنراگن طــسوت هدــش هدهاــشم و تــشادرب دراوــم لودــج نــیا ۹ رهش راهچ رد یدنب یدزی یناوارف تبسن نداد ناشن یارب اهنت و دوش یم لماش

.تسا هدش نایب رظن دروم )وئمسیا( یسانش قرش هــسسوم یتمرم یاهراک تــسرپرس یریدلاگ نژوا ۱۰ ،ناهفصا عماج دجــسم باتک رد یو .دوــب ناریا رد یدلاــیم ۶۰ هــهد رد اــیلاتیا ناهفصا عماج دجسم یاه قات زا همشچ ره ،راک تلوهــس و رتهب تخانــش یارب .تسا هدرک یراذگ هرامش ددع اب ار ناــخ یلعجنگ ماــمح ردرــس یاــنب هــبیتک نــتفرگ رــظن رد اــب لاــمتحا نــیا ۱۱ یدزی دمحم ناطلس نآ رامعم مان هک )یرجه مهدزای هدس لیاوا هب قلعتم(نامرک ناگدنسیون یاه شهوژپ یط تسا رکذ لباق .دوش یم رت گنر رپ ،تــسا هدــش رکذ

و یزاــس هساک ،یدنب یمــسر راــنک رد یدــنب یدزی شــشوپ یناریا یاهانب هنامــسآ یرامعم رد یدنبراک عاونا زا یکی ،سنرقم یــسدنه تلآ دوجو ،راک کی هــب یدنب یدزی قلاطا طرــش .تــسا ناوت یم ،ضرــف نیا اب و تــسا هدــش هتفرگ رظن رد "یرــخف هنیــس"

و ناهفصا عماج دجسم یبونج ناتسبش رد یدنبراک هنامــسآ ود هاگتساخ ناونع هب ار دزی عماج دجــسم یدورو یتــشه نینچمه اهنآ زا هــک درــک یــفرعم یدــنب یدزی شــشوپ هــسدنه یریگ لکــش ود نیا رد .تــسا هدــش هدرــب مان "یدــنب یدزی هبــش" حلاــطصا اــب ،راک یاــه تلآ هــسدنه ندــشدرخ رــثا رــب راــب نــیلوا یارــب ،هــنومن تــسا یدنب یدزی یلصا هصخــشم هک یرخف هنیــس تلآ هــسدنه .تــسا هدمآ دوجو هب ،تــسا هدهاــشم لباق قیداصم یمامت رد و ناوت یم ،هدــش هدهاــشم یاه هنومن یا هزاــس و یــسدنه زــیلانآ اــب ،رــییغت زا ،یدــنب یدزی رــصنع رد هــک درــک حرــطم ار هــیرظن نــیا ای یدنب یمــسر یا هزاــس راتخاــس ای و یــسدنه سابتقا ای و لوحت یاه هنومن ی هــمه کرتــشم هجو و تــسا هدمآ دوجو هــب ســنرقم کی ندرک یقلت یدــنب یدزی مزلا طرــش نینچمه و هدــش تشادرب یدنب هتسد هجیتن رد .تسا یرخف هنیس یسدنه تلآ دوجو ،راک و یدنب یمــسر اب اهنآ تهباــشم هوجو ساــسا رب زین اه یدزی عاونا هسدنه رد ،اه یدزی لوا عون .تــسا هدــش هتفریذپ ماجنا سنرقم یرتــشیب تهابــش یا هزاــس تایصوصخ و یدــعب هــس ،یدــعب ود نآ لوحت و رــییغت رــثا رب دــسر یم رــظن هــب و دــنراد یدنب یمــسر هــب عون ود هب یــسدنه رظن زا اه یدزی عون نیا .تــسا هدمآ دوجو هــب هب تخت رــصنع دوجو .دنوــش یم میــسقت تــخت نودــب و راد تــخت یدایز ریثات ،یدــنبراک تلاآ رــگید نایم رد یــقفا تلآ اــهنت ناوــنع

،تخت نودــب یاه هنومن رد .دراد یدــنب یدزی یا هزاــس شــقن رــب دوجو هب یمسر کی هسدنه ندشدرخ رثا رد یدنب یدزی هسدنه دناوت یم یمسر یا هزاس راتفر بسح رب نآ یا هزاــس شقن و دیآ یم مود هنوگ اــما .دوــش رهاظ ینییزت یــششوپ تروص هــب اــی یا هزاــس ینییزت راتفر ًلاماک دــسر یم رظن هب هب یقفا رصانع نتــشاد تلع هب .دوب لیاق اــهنآ یارــب راب لمحت تــیلباق ناوــت یمن و دــشاب هتــشاد عون دنچ ای کی زا ،هــنوگ نیا یدعبود هــسدنه میــسرت لــحارم رد زا اهنآ یدعب هس هــسدنه نینچمه و تسا هدش هدافتــسا یمــسر هراتــس یاه تخت و هدنوــش رارکت لکــش یزول یاهدحاو نامدیچ رارق لکش یوقلح یاه فیدر یور رب هک تسا هدش لیکشت لکش نیمات )دبنگ( قات سپ هب اه تخت لاصتا رثا رد اهنآ ییاتسیا و دنراد رد لکش یزول یاهدحاو هــسدنه تــسا هجوت لباق .تــسا هدــش ی هــسمش و عطاقتم یاــه سوق زا یتمــسق زا هــتفرگرب ،هــنوگ نــیا ییاه یدزی لماش یدنب یدزی مود عون .تــسا لماک یمــسر کی یرتشیب تهابش اهنآ یا هزاس و یسدنه تایصوصخ هک دوــش یم اهنآ هــسدنه رد یرخف هنیــس تلآ نانچمه اــما دنراد ســنرقم هــب لوا عون زا نآ قــیداصم هک یدزــی عون نیا رد .دوــش یم هدهاــشم یــقفا یاــه فیدر یاراد ،ســنرقم دــننامه ،دوــش یم تــفای رــت مک .دنا هدش زیوآ قات سپ زا ناهنپ رصانع کمک هب هک دنتسه یقلعم رب یدنب یدزی عوــن نیا یرخف هنیــس تلآ یانبم سوق نــینچمه لیکــشت یتمــسق ود سوق کی زا سنرقم دننامه ،لوا عون فلاخ .تسا هدش لیکشت یسوق تمسق و )اپدق(یدومع طخ زا هدش

هجیتن

اه تشون یپ

اج هب هشقن نیرت یمیدق ،نامیلس تخت هعومجم رد هدش تفای یچگ حول ۱ یچگ تــسا یا هحول هــشقن نیا .تــسا نایناخلیا هرود هب طوبرم سنرقم هدنام اه یناملآ یرافح رد هک سنرقم قات عبر کی ریوصت یواح رتم یتناس 5۰ لوط هب .تسا هدمآ تسدب نامیلس تخت رد ،ربک اازریم هب بوسنم یاه هشقن و یرومیت هرود هب طوبرم یپاقپوت راموط ۲۲ و یدــنبراک صوــصخ رد رــیظن مــک دنــس ود ،راــجاق هرود رد نارــیا راــبرد راــمعم یپاقپوت هزوــم رد هــک دوــش یم بوــسحم نارــیا یملاــسا یراــمعم هرــگ تاــنییزت .دنوش یم یرادهگن ناتسلگنا تربلآ و ایروتکیو هزوم و لوبناتسا 3 Domes Internal Decorative Elements.

هدس رد یناریا ناناد یضایر و نادنمشناد زا یناشاک دیشمج نیدلا ثایغ 4 رد ،"باسحلا حاتفم" ناونع اب دوخ باتک رد یو .تسا )یرجه 7۹۰-8۳۲(مهن ی هدافتسا دراوم و یــسدنه فلتخم لاکشا تحاــسم رکذ سپ هــسدنه ثحبم .تسا هداد صاصتخا تارامع و هینبا تحاسم هب مه ار یتمسق ،اهنآ سنرقم نیتسخن یاه هنومن ،سنرقم هبــش زا روظنم ،Pseudo Muqarnas 5 دنراد رــترخاتم یاه سنرقم زا رت هداــس یا هــسدنه هــک تــسا نارــیا یراــمعم رد

.)Kazempour,2016, 90(

دننامه یدنب یدزی عون نیا یانبم سوق ،لوا عون یدزی فلاخرب هدــش لیکــشت یــسوق شخب و )اپدق(یدومع شــخب ود زا ســنرقم زا یرایــسب تــسا هدــش ثــعاب تهابــش نــیمه .)۱7رــیوصت( تــسا

.دننک دای سنرقم ناونع هب یدزی عون نیا زا هابتشا هب نیققحم

ناریا یرامعم رد یدنب یدزی یا هزاس و یسدنه لیلحت و یسانش هنوگ