§ÞNH NGHÜA VËT CHÊT CñA LeNIN:

(1)

§ÞNH NGHÜA VËT CHÊT CñA LeNIN:

Nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc kh¼ng ®Þnh vµ vµi khÝa c¹nh cÇn bµn thªm

Vâ V¡N TH¾NG^(*)

uèi thÕ kû XIX, nhiÒu ph¸t minh míi trong khoa häc tù nhiªn ®· ®em l¹i nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nguyªn tö: Wilhelm Conrad Roentgen, nhµ vËt lý häc ng−êi §øc, ph¸t hiÖn tia X (1895);

Henri Becquerel, nhµ vËt lý häc ng−êi Ph¸p, ph¸t hiÖn tia phãng x¹ (1896);

Joseph John Thomson, hÇu t−íc, nhµ vËt lý häc ng−êi Anh, ph¸t hiÖn ra ®iÖn tö (1897); Kaufman, nhµ vËt lý häc ng−êi §øc, ®· ph¸t hiÖn khèi l−îng cña

®iÖn tö kh«ng tÜnh mµ thay ®æi theo tèc

®é vËn ®éng cña ®iÖn tö. Nh÷ng ph¸t minh nµy ®· b¸c bá quan niÖm siªu h×nh vÒ vËt chÊt; b¸c bá quan niÖm cho giíi h¹n cuèi cïng cña vËt chÊt lµ nguyªn tö vµ khèi l−îng. Nh−ng, cßn cã quan niÖm cho r»ng, tr−êng ®iÖn tõ vµ h¹t ®iÖn tÝch lµ phi vËt chÊt. §Êy chÝnh lµ m¶nh ®Êt mµ chñ nghÜa duy t©m lîi dông ®Ó ph¸t triÓn triÕt häc cña m×nh.

Hä cho r»ng, vËt chÊt ®· tiªu tan, ®·

mÊt ®i.

Lenin b¸c bá quan niÖm ®ã vµ cho r»ng, giíi tù nhiªn kh«ng cã tËn cïng vÒ cÊu tróc; nguyªn tö, khèi l−îng kh«ng lµ giíi h¹n cuèi cïng, bÊt biÕn. ¤ng

kh¼ng ®Þnh: “§iÖn tö còng v« cïng tËn nh− nguyªn tö; tù nhiªn lµ v« tËn” (1, T.18, tr.323). Trªn c¬ së ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c cuéc “khñng ho¶ng vËt lý häc” vµ phª ph¸n nh÷ng quan niÖm duy t©m siªu h×nh vÒ vËt chÊt, Lenin ®· nªu

®Þnh nghÜa vÒ vËt chÊt trong t¸c phÈm Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n: “VËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong c¶m gi¸c, ®−îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh, vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c”

(1, T.18, tr.151). §Þnh nghÜa nµy ®−îc xem nh− ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn vÒ vËt chÊt, bëi suèt h¬n hai m−¬i thÕ kû, ch−a cã ®Þnh nghÜa nµo hoµn h¶o nh− ®Þnh nghÜa ®ã cña Lenin. ^∗

Cã thÓ nªu mÊy ®iÓm c¬ b¶n trong

®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lenin:

Thø nhÊt, khi ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm vËt chÊt, Lenin ®· kh«ng dïng kiÓu

®Þnh nghÜa th«ng th−êng, tøc lµ ghÐp

(∗)TS., Phã HiÖu tr−ëng tr−êng §¹i häc An Giang.

c

DiÔn ®µn th«ng tin khoa häc x· héi

(2)

§Þnh nghÜa vËt chÊt… 47 kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa vµo mét kh¸i

niÖm réng h¬n, råi chØ ra nh÷ng dÊu hiÖu riªng biÖt trong kh¸i niÖm cÇn

®Þnh nghÜa. ThÝ dô, muèn ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm "ng−êi" theo lèi th«ng th−êng, nhµ nghiªn cøu ghÐp "ng−êi"

vµo kh¸i niÖm "®éng vËt" lµ kh¸i niÖm réng h¬n "ng−êi", kÕ ®ã, nªu lªn thuéc tÝnh chØ cã trong kh¸i niÖm "ng−êi" lµ cã ý thøc, t− duy, biÕt chÕ t¹o c«ng cô lao

®éng vµ sö dông c«ng cô lao ®éng.

(Ng−êi lµ mét ®éng vËt cã ý thøc, t−

duy, biÕt chÕ t¹o c«ng cô lao ®éng vµ sö dông c«ng cô lao ®éng). KiÓu ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm th«ng th−êng nµy sÏ kh«ng thÓ ¸p dông ®Ó ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm vËt chÊt. Nã còng kh«ng thÓ dïng ®Ó

®Þnh nghÜa kh¸i niÖm ý thøc. Bëi v× vËt chÊt vµ ý thøc ®Òu lµ nh÷ng kh¸i niÖm triÕt häc mang tÝnh kh¸i qu¸t cao vµ réng, kh«ng cßn cã kh¸i niÖm nµo réng h¬n kh¸i niÖm vËt chÊt vµ kh¸i niÖm ý thøc. §Ó ®Þnh nghÜa ®−îc kh¸i niÖm vËt chÊt ph¶i b»ng mét ph−¬ng ph¸p kh¸c víi ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng. Ph−¬ng ph¸p kh¸c Êy ®· ®−îc Lenin sö dông.

Trong Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n, t¸c gi¶ ®· ®Þnh nghÜa "vËt chÊt" b»ng c¸ch x¸c lËp mèi quan hÖ ®èi lËp cña nã víi "ý thøc" (nh−

®· dÉn ë trªn). §Þnh nghÜa vËt chÊt trong t¸c phÈm triÕt häc næi tiÕng Êy cña Lenin lµ mét ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn, mÉu mùc, mang tÝnh kh¸i qu¸t cao vµ

®Çy ®ñ, bao gåm toµn bé nh÷ng g× tån t¹i kh¸ch quan. Nã ®· thay thÕ ®−îc cho

®Þnh nghÜa vËt chÊt trong chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng tr−íc ®ã (cho r»ng vËt chÊt gåm tæng sè nh÷ng vËt thÓ cô thÓ) lµ ®Þnh nghÜa ch−a kh¸i qu¸t hÕt nh÷ng g× thuéc kh¸i niÖm vËt chÊt.

Thø hai, Lenin ®· nªu ®−îc dÊu hiÖu c¬ b¶n nhÊt, phæ biÕn nhÊt cña

kh¸i niÖm (ph¹m trï) vËt chÊt lµ "thùc t¹i kh¸ch quan", theo nghÜa lµ tÊt c¶

nh÷ng g× tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc con ng−êi. §iÒu nµy mang ý nghÜa rÊt quan träng, bëi c¸c nhµ triÕt häc tr−íc ®©y kh«ng nªu ra ®−îc dÊu hiÖu ®ã. Cã thÓ nãi, ®Êy lµ thuéc tÝnh c¨n b¶n, quan träng ®Æc biÖt ®Ó ph©n biÖt vËt chÊt víi c¸i kh«ng lµ vËt chÊt. Vµ “thùc t¹i kh¸ch quan” nµy “®−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong c¶m gi¸c, ®−îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh”.

Cã nghÜa lµ, Lenin kh¼ng ®Þnh r»ng, vËt chÊt cã tr−íc, ý thøc cã sau, vËt chÊt lµ nguån gèc cña ý thøc vµ con ng−êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®−îc thÕ giíi. Cho nªn, Lenin còng ®· cho r»ng, “vÒ mÆt nhËn thøc luËn th× kh¸i niÖm vËt chÊt kh«ng cã ý nghÜa g× kh¸c h¬n: thùc t¹i kh¸ch quan tån t¹i ®éc lËp ®èi víi ý thøc con ng−êi, vµ ®−îc ý thøc con ng−êi ph¶n ¸nh” (1, T.18, tr. 322).

Víi sù ra ®êi ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lenin, chóng ta thÊy nã mang ý nghÜa s©u s¾c:

1) §©y lµ mét ®Þnh nghÜa khoa häc, kh¸i qu¸t ®−îc thuéc tÝnh b¶n chÊt cña vËt chÊt lµ tån t¹i kh¸ch quan, ®éc lËp víi ý thøc con ng−êi.

2) §Þnh nghÜa nµy ®· gi¶i quyÕt

®óng ®¾n vµ triÖt ®Ó hai mÆt vÊn ®Ò c¬

b¶n cña triÕt häc trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng.

3) §Þnh nghÜa ®ã ®· b¸c bá ®−îc thuyÕt “kh«ng thÓ biÕt” ®ång thêi kh¾c phôc ®−îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm trong c¸c quan ®iÓm siªu h×nh, m¸y mãc vÒ vËt chÊt tr−íc ®ã; ®ång thêi ®Þnh h−íng

®óng ®¾n cho khoa häc trong viÖc nhËn thøc, t×m kiÕm c¸c d¹ng hoÆc h×nh thøc míi cña vËt thÓ trong thÕ giíi.

(3)

48 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009 Tuy vËy, theo t«i, ®Þnh nghÜa vËt chÊt

cña Lenin cßn dµi, thõa dÊu hiÖu, ch−a thËt chÆt chÏ, chóng ta cã thÓ rót ng¾n, hoµn thiÖn thªm nh»m ®¶m b¶o tÝnh khoa häc nhiÒu h¬n cña mét ®Þnh nghÜa.

Tr−íc hÕt, v× kh¸i niÖm "thùc t¹i kh¸ch quan" nh− ®· nãi trªn ®©y bao hµm tÊt c¶ nh÷ng g× tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c, ý thøc cña con ng−êi, do vËy kh«ng cÇn ph¶i viÕt côm tõ "vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c" ë cuèi ®Þnh nghÜa n÷a, viÕt côm tõ

®ã lµ thõa, lµm cho ®Þnh nghÜa dµi dßng mét c¸ch kh«ng cÇn thiÕt. Khi ®Þnh nghÜa mét kh¸i niÖm, chóng ta ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c ®Þnh nghÜa ph¶i ng¾n gän, kh«ng ®−îc thõa dÊu hiÖu.

Thø hai, ®o¹n tiÕp theo cña ®Þnh nghÜa nªu "dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong c¶m gi¸c, ®−îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh...", theo t«i, ë ®©y, cã ®iÓm cÇn ph¶i xem xÐt l¹i: do chÝnh "thùc t¹i kh¸ch quan" t¸c ®éng

®Õn ý thøc vµ ®−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong c¶m gi¸c, tøc lµ c¶m gi¸c, ý thøc cña con ng−êi ph¶n ¸nh thùc t¹i kh¸ch quan, cho nªn, kh«ng cÇn ph¶i viÕt "®−îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh”. Bëi v×, c¶m gi¸c ë ®©y chÝnh lµ ý thøc, c¶m gi¸c "chÐp l¹i, chôp l¹i" còng chÝnh lµ ph¶n ¸nh cña ý thøc.

Tõ nh÷ng vÊn ®Ò tr×nh bµy trªn

®Þnh nghÜa: “VËt chÊt lµ ph¹m trï triÕt häc chØ thùc t¹i kh¸ch quan t¸c ®éng

®Õn ý thøc vµ ®−îc ý thøc ph¶n ¸nh”.

Theo ®©y th× tÊt c¶ nh÷ng c¸i lµ thùc t¹i kh¸ch quan, tøc nh÷ng c¸i tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc vµ ngoµi ý thøc con ng−êi (nh− trêi, m©y, s«ng, biÓn, ¸nh s¸ng, mµu s¾c, quan hÖ s¶n xuÊt, v.v…) ®Òu lµ vËt chÊt. VÉn theo ®Þnh nghÜa trªn th× nh÷ng g× kh«ng lµ thùc t¹i kh¸ch quan, tøc kh«ng tån t¹i ngoµi ý thøc con ng−êi, chØ tån t¹i trong ý thøc con ng−êi (nh− Th−îng §Õ, thÇn linh, v.v...) th×

®Òu kh«ng ph¶i lµ vËt chÊt.

Nh− chóng ta biÕt, trong hÇu hÕt gi¸o tr×nh, tµi liÖu triÕt häc ®· vµ ®ang l−u hµnh mÊy m−¬i n¨m qua t¹i ViÖt Nam ®Òu cã dÉn, ph©n tÝch, b×nh luËn, kh¼ng ®Þnh néi dung vµ ý nghÜa trong

®Þnh nghÜa vÒ vËt chÊt cña Lenin, coi

®óng ®¾n, hoµn mü. Song, thiÕt nghÜ r»ng, ë gãc ®é khoa häc, t«i nªu vµi khÝa c¹nh, chi tiÕt nhá trªn ®©y ®Ó ®ång nghiÖp, giíi nghiªn cøu, gi¶ng d¹y triÕt häc, còng nh− c¸c häc viªn, sinh viªn häc tËp m«n triÕt häc tham kh¶o víi môc ®Ýnh lµm râ néi dung, h×nh thøc

®Þnh nghÜa kh¸i niÖm, gióp ng−êi häc vµ nghiªn cøu hiÓu ®óng h¬n vµ s©u s¾c h¬n vÒ mét kh¸i niÖm xuÊt ph¸t cã vÞ trÝ, néi dung, ý nghÜa quan träng cña khoa häc triÕt häc ®ãng vai trß lµ hÖ t−

t−ëng, thÕ giíi quan vµ trang bÞ ph−¬ng ph¸p luËn, ph−¬ng ph¸p hµnh ®éng cho giai cÊp c«ng nh©n cïng tÊt c¶ c¸c lùc l−îng c¸ch m¹ng.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. V. I. Lª Nin toµn tËp. M.: TiÕn bé, 1980.