BµN VÒ §éNG LùC PH¸T TRIÓN BÒN V÷NG HIÖN NAY ë N¦íC TA
Hå B¸ Th©m(*) Chóng ta ®· bµn luËn kh¸ nhiÒu vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng theo c¶ cÊp ®é lý thuyÕt vµ thùc tiÔn. Nh−ng ®i s©u lµm râ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy nã th× hÇu nh− Ýt ®−îc quan t©m nghiªn cøu. Bµi viÕt dùa trªn nÒn t¶ng nghiªn cøu vÒ t¸i c¬ cÊu nÒn kinh tÕ, ®æi míi m« h×nh t¨ng tr−ëng, c¶i c¸ch chÝnh trÞ ®ång bé víi ®æi míi kinh tÕ - x· héi vµ yªu cÇu ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong giai ®o¹n míi cña
®Êt n−íc nh»m lµm râ néi dung ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ c¶n lùc cña nã. Trªn c¬ së ph©n tÝch quan niÖm, thùc tr¹ng ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ c¸c c¶n lùc, bµi viÕt ®−a ra quan ®iÓm, yªu cÇu vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ kh¾c phôc lùc c¶n, ®éng lùc tiªu cùc, ph¸ ho¹i tõ c¸c nhãm trôc lîi hiÖn nay còng nh− s¾p tíi.
I. Quan niÖm vÒ ®éng lùc vµ c¶n lùc víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng
1. §éng lùc, tøc nh©n tè kÝch thÝch, thóc ®Èy ho¹t ®éng cña con ng−êi, nhãm ng−êi lµ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vµ tháa m·n nhu cÇu cña hä th«ng qua lîi Ých, gi¸ trÞ cô thÓ trong mét m«i tr−êng lÞch sö, quan hÖ cô thÓ. §ång thêi, nã còng biÓu hiÖn th«ng qua gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn x· héi, mµ lîi Ých lµ mét trong nh÷ng mÆt cÊu thµnh.§éng lùc cã thÓ thóc ®Èy sù tiÕn bé, ph¸t triÓn, viÖc thùc hiÖn lîi Ých c¸ nh©n, nhãm kh«ng lµm h¹i lîi Ých ng−êi kh¸c hay lîi Ých chung th× nã lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ng−îc l¹i, chØ v× lîi Ých c¸ nh©n, lîi Ých nhãm, mang tÝnh trôc lîi cña nh÷ng nhãm lîi Ých ma gi¸o th× nã lµ ®éng lùc tiªu cùc, ®éng lùc ph¸
ho¹i, tøc trë thµnh lùc c¶n, hay c¶n lùc.
ë n−íc ta hiÖn nay cã c¶ hai lo¹i “®éng lùc” nµy. (*)
Ngoµi ra, ®éng lùc cßn ®−îc hiÖn thùc hãa qua c¸c c¬ chÕ, thÓ chÕ cña x·
héi. ChÝnh c¬ chÕ, thÓ chÕ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt t¹o nªn
®éng lùc ho¹t ®éng cña con ng−êi. Do vËy, c¸c c¬ chÕ, thÓ chÕ t¹o ®éng lùc ho¹t ®éng, ph¸t triÓn ph¶i ®−îc t×m kiÕm khi ®éng lùc cò ®· c¹n kiÖt (th−êng lµ do c¬ chÕ, thÓ chÕ ®· lçi thêi, hoÆc kh«ng cßn ®óng n÷a).
2. Nghiªn cøu ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ta thÊy, ®ã lµ lo¹i ®éng lùc xuÊt ph¸t tõ sù b×nh ®¼ng, c«ng b»ng, c©n ®èi, hµi hßa c¸c lîi Ých, c¸c gi¸ trÞ cuéc sèng gi÷a c¸c thÕ hÖ, c¸c giai tÇng, nhãm lîi Ých, c¸c c¸ nh©n trong tõng thÕ
(*) TS., NCV. cao cÊp.
hÖ, tõng thêi kú, vïng miÒn vµ tõng lÜnh vùc. Tõ ®ã, chóng ta cÇn tiÕp cËn lý luËn míi nhÊt vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi, mµ c¸c nhµ khoa häc tiªn phong trªn thÕ giíi
®· nªu 5 néi dung chñ yÕu: 1) B×nh
®¼ng c¬ héi tiÕp cËn (gi¸o dôc, ch¨m sãc søc khoÎ, vèn vËt chÊt, vèn x· héi) ®Ó ph¸t triÓn n¨ng lùc; 2) C«ng b»ng trong chia sÎ thµnh qu¶ ph¸t triÓn; 3) Con ng−êi ®−îc trao quyÒn tham dù theo n¨ng lùc vµo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn; 4) Sù ph¸t triÓn hiÖn t¹i ph¶i ®¶m b¶o kh«ng lµm mÊt c¬ héi ph¸t triÓn cña c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai; 5) B¶o ®¶m an ninh con ng−êi (§µo ThÞ Minh H−¬ng, 2013, tr.9). HoÆc, t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng lµ ®¶m b¶o c©n b»ng t−¬ng ®èi, tøc c©n b»ng
®éng, c©n b»ng trong m©u thuÉn, gi÷a gia t¨ng GDP víi b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn, an sinh x· héi, ph¸t triÓn v¨n hãa vµ con ng−êi. HoÆc, ph¸t triÓn x©y dùng chÕ ®é chÝnh trÞ bÒn v÷ng lµ ph¶i c©n b»ng gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, lîi Ých gi÷a c¸c giai tÇng, c¸c téc ng−êi, c¸c nhãm lîi Ých, gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi, gi÷a lîi Ých quèc gia, ®Þa ph−¬ng vµ lîi Ých ®¶ng ph¸i. Nãi chung,
®éng lùc cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ thùc hiÖn c¸c lîi Ých, c¸c c¬ héi ph¸t triÓn mét c¸ch c«ng b»ng, hîp quy luËt vµ hîp lßng d©n.
Cã thÓ nãi, ph¸t triÓn bÒn v÷ng xÐt vÒ b¶n chÊt, theo chóng t«i, lµ sù ph¸t triÓn phï hîp víi c¸c quy luËt kh¸ch quan, xu thÕ chung cña thêi ®¹i vµ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu, lîi Ých cña quèc gia còng nh−
cña nh©n d©n trong tõng thêi ®iÓm lÞch sö nhÊt ®Þnh trong quan hÖ võa cã lîi cho hiÖn t¹i, võa cho c¶ t−¬ng lai.
Cè nhiªn kh«ng cã b×nh ®¼ng, c«ng b»ng, c©n ®èi vµ bÒn v÷ng tuyÖt ®èi.
Cho nªn, nã còng sÏ m©u thuÉn vµ cÇn
®−îc gi¶i quyÕt khi nã trë nªn cùc ®oan hoÆc chÝn muåi.
3. Bªn c¹nh ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng lu«n cã ®éng lùc ph¸ ho¹i, c¶n lùc.
NghÜa lµ, v× lîi Ých c¸ nh©n Ých kØ, côc bé, “lîi Ých nhãm” (nhãm trôc lîi)(*)(Xem Hå B¸ Th©m, 2011) mµ ng−êi ta cã thÓ chµ ®¹p lªn lîi Ých chung cña x· héi, lîi Ých quèc gia (nh− hµnh vi tham nhòng, mafia, l·ng phÝ, bu«n lËu, b¸o c¸o sai, chñ nghÜa thµnh tÝch, kÐo bÌ kÐo c¸nh…). §©y lµ vÊn ®Ò rÊt bøc b¸ch vµ nãng mµ hiÖn nay vÉn ®ang cã sù ®Êu tranh gi÷a hai lùc l−îng tiÕn bé vµ b¶o thñ, hoÆc duy ý chÝ, ph¸ ho¹i. Do vËy, chØ khi ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng chiÕm −u thÕ, chñ ®éng kh¾c phôc lùc c¶n, h¹n chÕ tèi ®a ®éng lùc tiªu cùc th×
míi cã ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ph¸t triÓn liªn tôc, hµi hßa.
Cïng víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, viÖc
®¹t ®−îc hiÖu qu¶ ph¸t triÓn bÒn v÷ng thÕ nµo víi c¸c møc ®é chÊt l−îng, tr×nh
®é kh¸c nhau phô thuéc vµo møc t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ sù hîp lý trong tiÕn tr×nh chuyÓn ®æi m« h×nh t¨ng tr−ëng,
®Èy m¹nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp quèc tÕ ë n−íc ta hiÖn nay.
II. §éng lùc vµ c¶n lùc cña m« h×nh t¨ng tr−ëng ë n−íc ta vµ vÊn ®Ò ®Æt ra
§éng lùc vµ c¶n lùc cña m« h×nh t¨ng tr−ëng ë n−íc ta
1. Chóng ta biÕt r»ng, khi xãa bá c¬
chÕ kinh tÕ tËp trung - quan liªu - bao cÊp chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
®Þnh h−íng XHCN, më réng d©n chñ, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· t¹o nªn
®éng lùc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, trong ®ã næi bËt lµ c¬ chÕ Kho¸n 10 trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n, c¬ chÕ KÕt hîp “ba
(*) CÇn ph©n biÖt “lîi Ých nhãm ch©n chÝnh” - tÝch cùc vµ lîi Ých nhãm tiªu cùc - trôc lîi.
lîi Ých” trong c«ng th−¬ng nghiÖp vµ mét sè c¬ chÕ ®æi míi kh¸c. §ã lµ lóc søc lao
®éng ®−îc gi¶i phãng vµ tµi nguyªn
®−îc khai th¸c, t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao,
®êi sèng ®a sè tÇng líp nh©n d©n ®uîc c¶i thiÖn; ®ång thêi c¸c lÜnh vùc x· héi còng cã tiÕn bé, Môc tiªu Thiªn niªn kû còng nh− mét sè chØ sè vÒ ph¸t triÓn con ng−êi ®−îc hoµn thµnh sím (tuy nhiªn chØ tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi th× cßn rÊt khiªm tèn)… Tõ ®ã, ®· ®−a
®Êt n−íc tho¸t khái n−íc chËm ph¸t triÓn, trë thµnh n−íc ph¸t triÓn trung b×nh cña thÕ giíi.
2. Nh−ng sau h¬n 20 n¨m cña sù nghiÖp ®æi míi, ®éng lùc ®ã ®· c¹n kiÖt dÇn vµ c¸c lùc c¶n hay ®éng lùc ph¸
ho¹i ®· næi lªn ngµy cµng nhiÒu ®ang c¶n trë sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Thø nhÊt, c¸c nhãm trôc lîi (nhãm
®Çu c¬, nhãm th©n h÷u, nhãm ®éc quyÒn, ®Æc quyÒn ®Æc lîi, nhãm quan liªu, nhãm “cïng kinh doanh” (kiÓu mafia)…) ®−îc h×nh thµnh mu«n h×nh mu«n vÎ (tõ quyÕt s¸ch ®Õn thùc hiÖn)(*)
(*) C¸c nhãm ho¹t ®éng ngÇm trong lÜnh vùc kinh tÕ, cÊu kÕt víi nh÷ng ng−êi cã quyÒn ra quyÕt
®Þnh hoÆc cã thÓ t¸c ®éng ®Õn chÝnh s¸ch v× lîi Ých riªng cña hä mµ lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña c¸c nhãm kh¸c, lîi Ých cña sè ®«ng vµ ®Æc biÖt lµ lîi Ých quèc gia. ë ViÖt Nam, c¸c nhãm lîi Ých d¹ng nµy cã thÓ kÓ ®Õn nh−: nh÷ng c«ng ty "s©n sau" cña c«ng ty Nhµ n−íc hoÆc cæ phÇn Nhµ n−íc, nh÷ng tËp ®oµn ®éc quyÒn (cña ViÖt Nam vµ c¸c c«ng ty ®a quèc gia) cã kh¶ n¨ng ¶nh h−ëng tíi chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ, thao tóng thÞ tr−êng (s÷a, thuèc ch÷a bÖnh, x¨ng dÇu, ®iÖn lùc, « t«…), nh÷ng lÜnh vùc ph¸t triÓn sö dông nhiÒu tµi nguyªn vµ tµi s¶n quèc gia. §éc quyÒn vµ c¬ chÕ "xin - cho" lµ m¶nh ®Êt mµu mì cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c nhãm lîi Ých d¹ng nµy. C¸c kiÓu "ch¹y" lµ biÓu hiÖn trong ho¹t ®éng cña c¸c nhãm lîi Ých ®Ó khai th¸c c¬ chÕ "xin - cho" nµy v× lîi Ých riªng cña nhãm hä (NguyÔn H÷u Lam, 2012 ).
§Æc biÖt, trong b¸o c¸o “Tõ bÊt æn vÜ m« ®Õn con ®−êng t¸i c¬ cÊu”, ñy ban Kinh tÕ Quèc héi lÇn ®Çu tiªn ®−a ra nh÷ng m« t¶ cô thÓ nhËn
®ang ph¸ ho¹i sù ph¸t triÓn, t¹o nªn suy tho¸i c¶ m«i tr−êng sinh th¸i, nÒn kinh tÕ, v¨n hãa, chÝnh trÞ vµ nh©n c¸ch con ng−êi (kÓ c¶ c¸n bé ®¶ng viªn, c¸n bé c¸c cÊp).
Thø hai, nh÷ng ®éng lùc ®ang c¶n lùc, ®éng lùc ph¸ ho¹i nhiÒu nhÊt lµ: vÒ thu håi ®Êt ®ai, khai th¸c tµi nguyªn, lµm thñy ®iÖn, chi tiªu tµi s¶n c«ng, tµi chÝnh, ng©n hµng, h¶i quan, thu mua l−¬ng thùc thùc phÈm, ®Ò b¹t c¸n bé c«ng chøc, y tÕ, gi¸o dôc - ®µo t¹o… ®·
g©y nªn nhiÒu l·ng phÝ, tham nhòng nghiªm träng, k×m h·m sù ph¸t triÓn tiÕn bé cña ®Êt n−íc, lµm gi¶m niÒm tin cña nh©n d©n ë møc b¸o ®éng.
3. Nh− vËy, m« h×nh t¨ng tr−ëng cò kh«ng cßn bÒn v÷ng do ®· c¹n ®éng lùc, nã g©y nªn nhiÒu c¶n lùc vµ trë nªn lçi thêi. Do ®ã, hiÖn t¹i ®Êt n−íc ®ang khëi
®éng, quyÕt t©m chuyÓn sang m« h×nh t¨ng tr−ëng míi.
X©y dùng m« h×nh t¨ng tr−ëng míi lµ mét qu¸ tr×nh khã kh¨n, gay cÊn nh−ng nÕu kh«ng hiÓu râ vÒ m« h×nh
diÖn c¸c nhãm lîi Ých. “¦u ®iÓm” næi bËt lµ nh÷ng nhãm lîi Ých ë ViÖt Nam ho¹t ®éng rÊt linh ho¹t, theo tõng vô, viÖc vµ v©y quanh mét sè c¸ nh©n nhÊt ®Þnh. Lîi dông tÝnh thiÕu c«ng khai, minh b¹ch, c¸c nhãm lîi Ých th−êng tiÕp xóc theo “quan hÖ” c¸ nh©n. Cã thÓ ®Æt quan hÖ trùc tiÕp hay qua con c¸i, th©n quen mµ chÊt kÕt dÝnh lµ lîi Ých tiÒn b¹c. Lîi Ých cµng lín th× nhãm lîi Ých ho¹t ®éng cµng m¹nh. LuËt ph¸p cµng láng lÎo hay quyÒn lùc Ýt bÞ gi¸m s¸t th× nhãm lîi Ých cµng ho¹t ®éng tr¾ng trîn h¬n. Lîi Ých nhãm ë ViÖt Nam cã ®Æc tr−ng lµ liªn quan ®Õn nh÷ng ng−êi cã chøc, cã quyÒn, nhÊt lµ quyÒn liªn quan
®Õn c¸n bé, tµi chÝnh, ng©n s¸ch, ®Çu t−, ®Êt ®ai, rõng biÓn… Nh÷ng ng−êi nµy cã thÓ ë cÊp trung
−¬ng, tØnh, huyÖn, x· hay mét c¸ nh©n thanh tra... ThËm chÝ, c¸c ho¹t ®éng nµy len lái c¶ vµo nh÷ng lÜnh vùc rÊt trÝ thøc nh− nghiªn cøu khoa häc, cÊp b»ng, chÊm luËn ¸n (http://vietnamnet .vn/vn/chinh-tri/87668/de-chat-dut-cac-nhom-loi- ich.html).
t¨ng tr−ëng míi th× khã cã thÓ chuyÓn
®æi ®óng h−íng vµ hiÓu râ vÒ ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. H¬n n÷a, nÕu kh«ng quyÕt t©m thùc hiÖn th× ®Êt n−íc sÏ bÞ ®Èy s©u h¬n vµo suy tho¸i.
Theo chóng t«i, m« h×nh t¨ng tr−ëng míi lµ m« h×nh lÊy ph¸t triÓn theo h−íng bÒn v÷ng, m« h×nh ph¸t triÓn nh©n v¨n, cã c¸c ®Æc tr−ng quan träng: 1) dùa trªn c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa tiªn tiÕn cña d©n téc vµ thêi ®¹i; 2) khoa häc c«ng nghÖ ngµy cµng hiÖn ®¹i vµ gia t¨ng l−îng chÊt x¸m trong s¶n phÈm; 3) võa t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao mét c¸ch hîp lý, võa b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, m«i tr−êng x· héi, tiÕt kiÖm tµi nguyªn;
4) träng hiÖu qu¶ vµ chÊt l−îng h¬n sè l−îng, 5) kÕt hîp hµi hßa c¸c lo¹i lîi Ých, v× con ng−êi, do con ng−êi… 6) t¸c ®éng cña nhµ n−íc trªn c¬ së thÞ tr−êng, t«n träng sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr−êng; 7) t¨ng c−êng ph¸p quyÒn dùa trªn më réng, thùc thi d©n chñ.
§ã lµ m« h×nh t¨ng tr−ëng ph¸t triÓn xanh, ph¸t triÓn nh©n v¨n mµ néi dung cèt lâi lµ lÊy con ng−êi lµm trung t©m, n©ng cao nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao lµm kh©u ®ét ph¸. Bëi v×, lý thuyÕt chñ ®¹o cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi gåm c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn kh«ng chØ ë trªn thÕ giíi mµ c¶ ë ViÖt Nam. H¬n n÷a, víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, ph¸t triÓn, n©ng cao vµ sö dông nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao lµ nguån lùc chñ yÕu
®Ó c¹nh tranh vµ giµnh th¾ng lîi, ph¸t triÓn nhanh vµ rót ng¾n. Tõ ®ã, chóng ta cÇn x¸c ®Þnh râ h¬n c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ®éng lùc ph¸ ho¹i trong m« h×nh t¨ng tr−ëng míi nµy. §ång thêi lµm râ nguån gèc néi sinh cña m« h×nh t¨ng tr−ëng míi vµ vai trß, tÝnh chÊt cña hai lo¹i ®éng lùc nµy trong ho¹t ®éng cña con ng−êi.
VÊn ®Ò ®Æt ra: ®éng lùc vµ c¶n lùc cña m« h×nh t¨ng tr−ëng míi
1. ChÝnh qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, t¸i cÊu tróc nÒn kinh tÕ, ®æi m« h×nh t¨ng tr−ëng, ®æi míi thÓ chÕ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ hµnh chÝnh sÏ h×nh thµnh nªn ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ®ång thêi h¹n chÕ, lo¹i bá dÇn ®éng lùc ph¸ ho¹i mét c¸ch tù nhiªn g¾n víi c¸c gi¶i ph¸p ®Êu tranh chñ ®éng cña c¸c nhµ qu¶n trÞ quèc gia theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt hiÖn hµnh. §ã lµ qu¸ tr×nh võa cã tÝnh x©y dùng, võa cã tÝnh c¶i t¹o c¸i cò, lçi thêi. ViÖc ®i t×m nh÷ng ®éng lùc míi
®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng chÝnh lµ c¸c thiÕt chÕ, c¬ chÕ, thÓ chÕ tiÕn bé, v¨n minh, cã tÝnh khoa häc d©n chñ vµ nh©n b¶n, nh©n v¨n phï hîp, t¹o nªn tiÕn bé, v¨n minh vÒ kinh tÕ, m«i tr−êng sinh th¸i, v¨n hãa x· héi, v¨n minh chÝnh trÞ, nh÷ng lîi Ých-gi¸ trÞ míi hîp quy luËt, hîp xu thÕ vµ hîp lßng d©n còng nh− t¹o nªn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi.
2. ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi ph¶i thËt sù lµ môc tiªu cao nhÊt cña mäi sù ph¸t triÓn vµ còng chÝnh lµ ®éng lùc c¬
b¶n nhÊt cña qu¸ tr×nh Êy, m« h×nh t¨ng tr−ëng míi Êy… H¬n n÷a, kh«ng ph¶i lµ sè l−îng mµ lµ chÊt l−îng con ng−êi, tÝnh nh©n v¨n cña chÝnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Bëi chÝnh con ng−êi, tõng c¸ nh©n con ng−êi võa lµ chñ thÓ, võa lµ nh©n tè trung t©m, môc ®Ých tù th©n cña qu¸
tr×nh chuyÓn ®æi, ®æi míi Êy, t¹o dùng m« h×nh t¨ng tr−ëng míi Êy. Xa rêi luËn
®iÓm nµy, lÆp l¹i m« h×nh t¨ng tr−ëng cò sÏ l¹i r¬i vµo khñng ho¶ng.
§éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng nãi chung vµ ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi nãi riªng ë ®©y lµ g×? Khi tr¶
lêi c©u hái ®ã ph¶i thùc sù ®Æt ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi trong tæng thÓ cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng nãi chung. Nh−ng cÇn tËp trung gi¶i quyÕt
®óng ®¾n 5 néi dung vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi (c¶ vÒ quyÒn lîi vµ gi¸
trÞ trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, nhÊt lµ lÜnh vùc nãng) nh− ®· nªu phï hîp víi tr×nh
®é ph¸t triÓn chung hiÖn nay ë n−íc ta.
3. M« h×nh t¨ng tr−ëng míi ph¶i lÊy ph¸t triÓn vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao lµm kh©u ®ét ph¸. Nh÷ng ®éng lùc chñ yÕu cho nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao cã thÓ lµ: 1)
®¶m b¶o lîi Ých −u thÕ vÒ cèng hiÕn, thu nhËp cao cho nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao, ®Æc biÖt lµ c¸c tµi n¨ng næi tréi; 2) t¹o m«i tr−êng th©n thiÖn, t«n träng lÉn nhau, d©n chñ vµ nh©n v¨n ®Ó cho tµi n¨ng vµ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao cèng hiÕn hÕt søc m×nh; 3) kÝch thÝch, t¹o mäi høng khëi cho ho¹t ®éng ®æi míi, s¸ng t¹o, c¶i tiÕn, c¶i c¸ch, ph¸t minh víi c¬ chÕ tho¸ng, cã tÇm nh×n xa vÒ lîi Ých chung cña quèc gia; 4) thùc sù t«n vinh c¸c c¸ nh©n vµ tËp thÓ cã cèng hiÕn xuÊt s¾c cho lîi Ých quèc gia, céng
®ång vµ trõng ph¹t nghiªm kh¾c c¸c c¸
nh©n, nhãm Ých kû, trôc lîi ®· g©y hËu qu¶ lín nghiªm träng, tr¸nh chñ nghÜa duy t×nh, dÜ hßa vi quý, hßa c¶ lµng, kiÓu “lîi Ých th× râ rµng, tr¸ch nhiÖm th×
m¬ mµng”, nÐ tr¸nh, ®æ lçi cho nhau.
Nh− vËy, viÖc t¹o nªn ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho chÝnh con ng−êi vµ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao lµ rÊt quan träng g¾n liÒn víi c¸c c¬ chÕ, thiÕt chÕ trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m«
h×nh t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng.
4. NhËn thøc s©u s¾c r»ng, hiÖn nay c¸c nhãm trôc lîi víi ®éng lùc ph¸ ho¹i
®ang næi lªn thùc sù lµ “kÎ thï néi x©m”
®· vµ ®ang tµn ph¸ ®Êt n−íc vµ chÕ ®é míi, cã nguy c¬ “tån vong” cho c¶ chÕ ®é vµ ®¶ng cÇm quyÒn nªn kh«ng thÓ coi th−êng. Sù ng¨n chÆn c¸c lùc c¶n, ®éng lùc ph¸ ho¹i lo¹i nµy hiÖn nay nhiÒu mÆt ch−a hiÖu qu¶, chËm ®Èy lïi, thËm
chÝ nh− bÊt lùc (chèng tham nhòng, l·ng phÝ, chèng bu«n lËu, lµm gi¶, chèng téi ph¹m…) mµ Quèc héi vµ ChÝnh phñ còng ®· thõa nhËn. §©y lµ t×nh tr¹ng khÈn cÊp nh− chèng ngo¹i x©m, phßng tr¸nh b·o lôt, thiªn tai. “Mét bé phËn kh«ng nhá suy tho¸i…”, nh−ng t×m m·i chØ thÊy loe ngoe mÊy kÎ cì “chuét nh¾t”, “ruåi muçi” chø kh«ng ph¶i “hæ b¸o”… Cho nªn ®¹i biÓu Quèc héi míi
®Ò xuÊt lµ cÇn tËp trung chèng “hæ, b¸o”
trªn lÜnh vùc chèng tham nhòng, mµ c«ng cô chñ yÕu lµ cã c¬ chÕ, thÓ chÕ phï hîp ®−îc ®æi míi t¹o nªn.
III. Gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng
§Ó kh¾c phôc c¶n lùc vµ ph¸t huy
®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng, tr−íc hÕt, cÇn quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò sau ®©y:
1. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ph¶i g¾n víi ®Êu tranh chèng c¸c nhãm trôc lîi, lo¹i bá dÇn c¸c ®éng lùc ph¸
ho¹i mét c¸ch c−¬ng quyÕt b»ng c¸c chÕ tµi cô thÓ víi viÖc x©y dùng c¸c c¬ chÕ, thÓ chÕ, t¹o ®éng lùc, ph¸t huy ®éng lùc nh»m ®¶m b¶o ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Xem xÐt l¹i c¬ chÕ, thÓ chÕ vµ thñ tôc l¹c hËu c¶n trë c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng, x©y dùng c¸c c¬ chÕ, thÓ chÕ, thñ tôc míi phï hîp, tiÕn bé t¹o nªn
®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
2. Khoa häc hãa, d©n chñ hãa thÓ chÕ vµ quyÕt s¸ch… tr¸nh bÖnh chñ quan, quan liªu, ®éc ®o¸n. Bªn c¹nh ®ã, cÇn t¨ng c−êng ph¶n biÖn khoa häc, ph¶n biÖn x· héi, cã c¬ chÕ ®Ó c¸c tÇng líp nh©n d©n, c¸c tæ chøc x· héi tham gia vµo x©y dùng quyÕt s¸ch, nhÊt lµ khi liªn quan ®Õn c¸c lîi Ých trùc tiÕp ®Õn
®êi sèng cña hä. Sù tham gia nµy kh«ng chØ ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých hîp ph¸p, chÝnh
®¸ng cña hä mµ cßn ®Êu tranh víi c¸c nhãm trôc lîi ®ang h¹i d©n, h¹i n−íc(*).
(*) C¬ chÕ lªn tiÕng cña ng−êi d©n còng cÇn ®−îc x©y dùng vµ b¶o ®¶m ®Ó ng−êi d©n nãi lªn tiÕng
3. C«ng khai hãa, minh b¹ch hãa lµ xu h−íng tÊt yÕu cña ho¹t ®éng qu¶n trÞ trong x· héi d©n chñ ph¸p quyÒn(*)… C«ng khai hãa, minh b¹ch hãa vÒ th«ng tin vµ ho¹t ®éng cña qu¸ tr×nh l·nh ®¹o qu¶n lý, quyÕt s¸ch, kÕ ho¹ch, ch−¬ng tr×nh dù ¸n xö lý lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu
®Ó tr¸nh vµ lo¹i trõ c¸c nhãm trôc lîi, nhÊt lµ nhãm c¬ héi, nhãm ®éc quyÒn, nhãm th©n h÷u, nhãm mang tÝnh chÊt mafia-“cïng kinh doanh” (cÊu kÕt gi÷a phÇn tö kinh doanh ®Çu c¬ víi c¸n bé c«ng chøc tho¸i hãa biÕn chÊt)(**).
4. Cã ph¶n biÖn x· héi míi cã ®ång thuËn x· héi thùc chÊt. Ph¸t huy ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ lo¹i bá ®éng lùc ph¸ ho¹i còng nh− sù ph¸t triÓn nãi chung rÊt cÇn cã sù ®ång thuËn thùc sù cña x· héi, nh−ng muèn cã sù ®ång thuËn Êy, tr¸nh ®ång thuËn h×nh thøc, gß Ðp th× ph¶i më réng d©n chñ, t¨ng c−êng ph¶n biÖn x· héi thËt sù, ph¸t huy vai trß x· héi d©n chñ t¹o nÒn t¶ng cho x· héi d©n chñ ph¸p quyÒn ph¸t triÓn cïng víi nhµ n−íc ph¸p quyÒn ngµy cµng ®−îc x©y dùng, cñng cè vµ hoµn thiÖn h¬n. ChØ cã nh− vËy míi cã
nãi cña m×nh khi lîi Ých cña hä bÞ x©m ph¹m. ë
®©y, cÇn n©ng cao n¨ng lùc cho c¸c nhãm lîi Ých cã tæ chøc (c¸c héi vµ hiÖp héi th−¬ng m¹i, nghÒ nghiÖp, x· héi…) trong viÖc thùc sù ®¹i diÖn vµ b¶o vÖ cho lîi Ých hîp ph¸p, chÝnh ®¸ng cña c¸c thµnh viªn cña m×nh (NguyÔn H÷u Lam, 2012).
(*) C«ng khai, minh b¹ch lµ ph−¬ng tiÖn rÊt quan träng ®Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng, trung thùc còng nh− ng¨n chÆn nh÷ng sù mÐo mã trong ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi chÝnh s¸ch do sù ¶nh h−ëng, t¸c ®éng cña c¸c nhãm lîi Ých (NguyÔn H÷u Lam, 2012).
(**) §Æc biÖt, trong m«i tr−êng luËt ph¸p thiÕu minh b¹ch, c¸c quy tr×nh ra quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch kh«ng râ rµng, thiÕu th«ng tin vµ c¸c nhãm kh¸c cã nh÷ng lîi Ých cã liªn quan mµ thiÕu tæ chøc… th× c¸c nhãm lîi Ých sÏ ¶nh h−ëng, cÊu kÕt, mua chuéc nh÷ng ng−êi ra quyÕt ®Þnh ®Ó h−íng chÝnh s¸ch vÒ phÝa cã lîi cho lîi Ých cña nhãm m×nh, bÊt chÊp lîi Ých cña c¸c nhãm kh¸c, cña sè
®«ng vµ lîi Ých quèc gia. (NguyÔn H÷u Lam, 2012).
®ång thuËn x· héi thËt sù lµ ®iÒu kiÖn quan träng h¹n chÕ ®éng lùc ph¸ ho¹i, t¹o nªn ®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
5. Gi¸m s¸t, kiÓm so¸t quyÒn lùc lµ mét gi¶i ph¸p then chèt. QuyÒn lùc nµo còng cã xu h−íng l¹m quyÒn nªn dÔ sinh ra nhòng nhiÔu, tham nhòng. Do vËy, cÇn cã c¸c c¬ quan ®éc lËp cã c¬ chÕ h÷u hiÖu ®Ó gi¸m s¸t, kiÓm so¸t quyÒn lùc lÉn nhau trong hÖ thèng chÝnh trÞ.
Ph¶i h×nh thµnh c¸c tæ chøc cã tÝnh ®éc lËp víi c¬ quan hµnh ph¸p míi chèng
®−îc tham nhòng, l·ng phÝ, thÊt tho¸t nghiªm träng hiÖn nay(*).
ViÖc x©y dùng x· héi d©n sù/x· héi d©n chñ thËt sù, nhÊt lµ t¨ng c−êng vai trß th«ng tÊn, b¸o chÝ, vai trß truyÒn th«ng, lµ mét ph−¬ng c¸ch c¬ b¶n ®Ó gi¸m s¸t, kiÓm so¸t quyÒn lùc. CÇn sím kh¾c phôc yÕu kÐm cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi vµ tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp hiÖn nay ë n−íc ta(**). T¹o ra nhiÒu c¬
héi cho ho¹t ®éng ®éc lËp cña c¸c tæ chøc nµy vµ tæ chøc ho¹t ®éng diÔn ®µn th¶o luËn vµ ®iÒu tra d− luËn x· héi, tr−ng cÇu d©n ý vÒ c¸c vÊn ®Ò nh¹y c¶m vµ quan träng ®ang ®ông ch¹m ®Õn lîi Ých chÝnh ®¸ng, hîp ph¸p cña nh©n d©n.
Vµ h¬n bao giê hÕt, c¸c tæ chøc c¬ së ®¶ng vµ Nhµ n−íc ph¶i cã c¬ chÕ thùc thi tù chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc nh©n d©n, tr−íc
(*) TÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c c¬ quan ®Òu ph¶i ®−îc gi¸m s¸t chÆt bëi mét hay nhiÒu thÓ chÕ ®éc lËp. CÇn lËp c¬ quan phßng chèng tham nhòng ®éc lËp víi ChÝnh phñ, ho¹t ®éng theo luËt ph¸p d−íi sù gi¸m s¸t cña Quèc héi. (ht tp :// vietnamnet.vn/vn /chinh-tri/87668/de-chat-dut-cac-nhom-loi-ich.html)
(**) C¸c ®oµn thÓ x· héi, c¸c héi hoÆc hiÖp héi ®·
vµ ®ang h×nh thµnh, ho¹t ®éng ®Ó b¶o vÖ vµ më réng lîi Ých hîp ph¸p, chÝnh ®¸ng cña c¸c thµnh viªn cña m×nh. VÒ ph−¬ng diÖn nµy, do tæ chøc láng lÎo vµ n¨ng lùc yÕu, nhiÒu tæ chøc nµy ch−a lµm tèt vai trß cña m×nh trong viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nh÷ng lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c thµnh viªn (NguyÔn H÷u Lam, 2012).
d©n téc m×nh vÒ quyÕt ®Þnh cña m×nh, nh− HiÕn Ph¸p míi ®· hiÕn ®Þnh!(*)
6. C¶i c¸ch thÓ chÕ c¶ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ - hµnh chÝnh lµ kh«ng thÓ tr×
ho·n. Chóng ta biÕt r»ng, nh÷ng nhãm trôc lîi kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña mÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr−êng (1), mµ cßn lµ s¶n phÈm cña mÆt tr¸i nÒn v¨n hãa truyÒn thèng (2) vµ nhÊt lµ khiÕm khuyÕt (lçi hÖ thèng) cña thÓ chÕ hiÖn hµnh c¶ mÆt thÓ chÕ chÝnh trÞ - hµnh chÝnh, thÓ chÕ x· héi hiÖn nay cã nguån gèc tõ thêi tËp trung - quan liªu - bao cÊp, thiÕt chÕ thêi chiÕn vµ tµn d−
“qu©n chñ” tr−íc ®©y (3). Do vËy, cÇn ph¶i tiÕp tôc ®æi míi, c¶i c¸ch thÓ chÕ chÝnh trÞ - hµnh chÝnh theo t− duy d©n chñ ph¸p quyÒn hiÖn ®¹i, sao cho ngµy cµng gän nhÑ, khoa häc, d©n chñ, minh b¹ch, gÇn d©n, do d©n, v× d©n thËt sù vµ h÷u hiÖu h¬n.
7. N©ng cao phÈm chÊt, tr×nh ®é, n¨ng lùc ®éi ngò c¸n bé ®¶ng viªn vµ c«ng chøc. C¶i c¸ch thÓ chÕ ph¶i ®ång thêi víi viÖc x©y dùng ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc trong s¹ch, lµnh m¹nh cã tr×nh ®é, chÊt l−îng cao, nhÊt lµ ë c¸c lÜnh vùc nh¹y c¶m, dÔ ph¸t sinh trôc lîi, tiªu cùc, mafia, tha hãa, suy tho¸i; tõ ®ã lo¹i bá nh÷ng c¸n bé c«ng chøc yÕu kÐm, tha hãa biÕn chÊt ra khái bé m¸y, tr¸nh lµm mÐo mã, tha hãa chÝnh s¸ch vµ quyÒn lùc c«ng. Ph¶i x©y dùng ®−îc nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao trong ®éi ngò c¸n bé, ®¶ng viªn vµ c«ng chøc nhµ n−íc nãi riªng vµ cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ nãi chung th× míi cã c¬ héi ph¸t huy
®éng lùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ sù thµnh c«ng trong sù nghiÖp ®æi míi lÇn thø 2 nµy
(*) http://www.baomoi.com/Chiu-trach-nhiem-Ban- linh-doi-moi-cua-Dang/122/13032285.epi
TµI LIÖU THAM KH¶O
1. §µo ThÞ Minh H−¬ng (2013), “Ph¸t triÓn bÒn v÷ng con ng−êi: lÞch sö vÊn
®Ò vµ sù cÇn thiÕt triÓn khai nghiªn cøu t¹i ViÖt Nam”, T¹p chÝ Nghiªn cøu con ng−êi, sè 2(65), tr.3-13.
2. NguyÔn H÷u Lam (2012), NhËn diÖn kh¸i niÖm Nhãm lîi Ých (SVVN, 21/09/2012)
http://www.baomoi.com/Nhan-dien-khai -niem-Nhom-loi-ich/122/9373959.epi 3. Hå B¸ Th©m (2003), §éng lùc vµ t¹o
®éng lùc ph¸t triÓn, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
4. Hå B¸ Th©m (2007), D©n chñ hãa vµ ph¸t huy néi lùc, Nxb. Ph−¬ng §«ng, Cµ Mau.
5. Hå B¸ Th©m, NguyÔn T«n ThÞ T−êng V©n (2009, t¸i b¶n 2010) (®ång chñ biªn), Ph¶n biÖn x· héi vµ d©n chñ ph¸p quyÒn, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
6. Hå B¸ Th©m (2011), M©u thuÉn xung
®ét lîi Ých nhãm, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
7. Hå B¸ Th©m (2011), Bµn vÒ m©u thuÉn xung ®ét lîi Ých, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
8. Hå B¸ Th©m (2011) (chñ biªn), Ph¸t triÓn ®ång bé, t−¬ng xøng v¨n hãa víi kinh tÕ, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
9. Hå B¸ Th©m (2012), V¨n hãa víi ph¸t triÓn bÒn v÷ng, Nxb. V¨n hãa- Th«ng tin, Hµ Néi.
10.http://www.baomoi.com/Chiu-trach- nhiem-Ban-linh-doi-moi-cua-Dang/
122/13032285.epi
11. http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/
87668/de-chat-dut-cac-nhom-loi-ich.
html
