NHÂN V T HÓA O C NÉT C ÁO TRONG TRÒ DI N ÔNG L C NG M H
CA K CH C TRU N VI T NAM
Ph m V n H
Khoa Giáo d c Ti u h c - M m non Email: [email protected] Ngày nh n bài: 18/3/2020
Ngày PB ánh giá: 27/4/2020 Ngày duy t ng: 08/5/2020
TÓMT T Ngh thu t ca k ch c truy n Vi t Nam có m t l ch s h nh thành và phát tri n t r t l u i. Tích h p nh ng tinh hoa v n hóa c a d n t c k t h p v i s ti p thu tri th c v n hóa tr n th gi i và khu v c, s sáng t o c a l p l p th h ngh nh n, ngh s , ngh thu t s n kh u ca k ch ngày nay có c nh ng thành qu to l n, c ng các lo i h nh ngh thu t khác t o n n b c tranh sinh ng v x h i Vi t Nam v i hàng ngàn n m v n hi n. Trong ti n tr nh phát tri n ó, o c là m t trong các thành t c các ngh nh n, ngh s , s d ng m t cách h t s c sáng t o và linh ho t, h tr c l c t o n n s thành c ng cho các v di n. Tích trò ng l o cõng v i xem h i có th là m t trong nh ng minh ch ng h t s c c áo v ngh thu t s d ng o c c a các ngh s d n gian Vi t Nam.
T khóa Nh n v t hóa o c , ng l o cõng v i xem h i.
CHARACTERI ING PROPS AUNIQUE FEATURE IN THE PERFORMANCE OF
“THE OLD MAN CARRYING HIS WIFE ON HIS BACK TO THE FESTIVAL TRADITIONAL VIETNAMESE OPERA
Abstract The traditional Vietnamese theater art has a long history of establishment and development.
Integration of nationally cultural quintessence combined with cultural knowledge in the world and the region, the creativity of generations of artisans, artists, theater arts today has had great achievements, together with other art forms, theater arts create a vivid picture of Vietnamese society with thousands of years of culture. In that development process, props are one of the elements that have been used creatively and exibly by artisans and artists, and props effectively support the success of the plays.
The role of the “Old Man carrying his wife on his back to the festival” can be one of the very unique proofs of the art using props of Vietnamese folk artists.
Ke words Characteri ing props, Old Man carrying his wife on his back to the festival.
1.M T S KH INI MSÂN KH U Ca k ch c truy n Vi t Nam là m t s lo i h nh s n kh u k ch hát (x ng u ,
c h nh thành và phát tri n t tr c và trong th i k phong ki n Vi t Nam.
i n h nh có th k n s n kh u tu ng và s n kh u chèo.
o c là nh ng v t d ng d ng trang trí tr n s n kh u ho c di n vi n c m trong tay, mang tr n ng i h tr cho
di n vi n th c hi n vai di n c a m nh th m sinh ng.
2. PHÂN LO I O C SÂN KH U Trong ngh thu t s n kh u nói chung, o c là m t trong nh ng thành t có vai trò h t s c quan tr ng t o n n ch t l ng ngh thu t chung c a v di n. C ng v i s phát tri n chung c a ngh thu t s n kh u, o c ngày càng tr l n a d ng, c ng v i nh ng thành t khác làm l n nh ng v di n có giá tr cao, áp ng nhu c u th ng th c ngày càng cao c a c ng chúng. n nay chúng ta có th chia o c thành 2 nhóm chính, th nh t là o c t o h nh, th hai là o c t y th n 4 . 2.1. o c t o h nh
Là nh ng h nh t ng c thi t k , t tr n s n kh u nh m m c ích t o l n s sinh ng cho kh ng gian s n kh u, ví d nh n p nhà tranh, góc mái nh, c y cau, gi ng n c H nh th c s n kh u s d ng o c t o h nh th c s m i xu t hi n t sau n m 1986. Tr c ó các oàn ngh thu t th ng ch d ng ph ng t o h nh, ó là h nh th c trang hoàng s n kh u b ng cách v khung c nh kh ng gian và treo
áy s n kh u, ho c sinh ng h n là v khung c nh tr n v i m ng treo ngang gi a s n kh u trong nh ng ti t c nh có n i dung m t s huy n o, ví d nh th y cung, ho c th gi i th n ti n
2.2. o c t th n
Là t n g i ch t p h p nh ng d ng c mà di n vi n eo tr n ng i, c m trong tay, s d ng trong quá tr nh di n x ng.
o c t y th n có th c chia thành hai nhóm: nhóm th nh t là nhóm o c c m tay; nhóm c th 2 là nh ng v t d ng
c ch tác cho nh ng ho t ng s n kh u thu n túy.
Nhóm o c c m tay là nhóm o c có tu i i r t s m trong quá tr nh phát tri n c a ngh thu t s n kh u nói chung, chúng có th c t n d ng t nh ng c ng c lao ng th ng nh t, ho c có th c ch tác m ph ng các v t d ng ó. Ngay t nh ng h nh th c s n kh u c s nh t trong
i s ng v n hóa ng i Vi t, ví d nh trò di n “T d n chi nghi p”, còn có t n là
“S - N ng- C ng- Th ng”. Tích trò này c cho là ra i r t s m, th ng c di n trong ph n h i c a nh ng d p l t bái vua H ng, th ng th y các v ng Trung du B c b cho t i b c Trung b , trong sinh ho t v n hóa tín ng ng ho c phong t c c a ng i Vi t. N i dung trò di n xoay quanh tích truy n Vua H ng kén r (có d b n là phú ng kén r , v i 4 ng c vi n
i di n cho 4 ngh , th nh t s k có ch ; n ng ng i làm n ng nghi p; c ng ng i làm ngh th c ng và th ng ng i làm ngh bu n bán. n ph n tr nh trò c a m nh, m i nh n v t s mang m t o c nào ó bi u tr ng cho ngh nghi p, hát ho c k v nh ng c ng vi c th ng nh t k t h p v i múa b ng nh ng ng tác cách i u nh ng nét c tr ng trong hành ng lao ng ó. Ch ng h n: K s v n c coi là con ng i nho nh n n th ng n m c ch nh t , o c kèm theo th ng là chi c qu t gi y, trong cách ra trò h có th d ng chi c qu t t ng tr ng cho chi c khi che l n u, có th g p qu t và c m nh th chi c bút l ng khi làm các ng tác vi t ho c v ; i di n cho ngh n ng, v i v vàn các d ng c lao ng trong i s ng th ng nh t n n m i n i l i có nh ng o c khác nhau c s d ng tr nh trò, ví d nh trò di n L m Thao, ng i tr nh trò s d ng cái li m - hái; trò di n Thanh Hóa có ki u ghép chi c gi ng xay v i chi c m t, c ng v i s i d y th ng làm thành h nh m t chi c àn nguy t; i
di n cho ngh th c ng, th ng th ng là ngh d t v i, các ngh nh n th ng d ng con thoi, tuy nhi n ph h p v i vi c tr nh ngh và c ng nh m t o n n tính hài h c, h có th làm h nh con thoi b ng mo cau ph i kh , ép c ng ; i di n cho k bu n bán th o c th ng th y là c p quang gánh, i b .
Trong lo i h nh s n kh u tu ng chúng ta v n còn th y nh ng o c r t g n g i v i i s ng lao ng c a ng i n ng d n, nh chi c thúng (nh n v t Ch u Sáng Trong v tu ng Ng V n Thi u ; Nh ng
o c m ph ng các lo i v khí nh ao, ki m, roi ng a
Nhóm o c th 2 là nh ng v t d ng c ch tác cho nh ng ho t ng s n kh u thu n túy. Ph bi n nh t có th k
n nh ng b r u, c l nh và chi c m t n . M t n là m t trong nh ng v t d ng quen thu c nh t trong ho t ng s n kh u c a nhi u qu c gia tr n th gi i trong ó có Vi t Nam. m t s trò di n d n gian ví d nh trò Xu n Ph và trò Nh i, c cho là nh ng trò di n s n kh u có t th i nhà inh và c ng chính là h nh th c di n x ng ti n th n c a ngh thu t chèo, trong tài li u S kh o l ch s ngh thu t tu ng, tác gi Hoàng Ch u K có d n: “th i inh L , trò nh i khá ph bi n trong nh n d n thu c các t nh Hà Nam Ninh và Thanh Hóa ” 2 . S thành c ng c a ngh nh n trò nh i c kh ng nh b ng k n ng di n xu t c ng v i chi c m t n c s d ng trong quá tr nh hành ngh . K n ng di n xu t y là vi c th hi n n i dung th t sinh ng b ng nh ng lo i ng n ng nói, ng n ng h nh th . Còn m t n chính là m t o c mà ó ph i có c nh ng chi ti t quan tr ng nh t v h nh m o, th n thái, phong thái và c t cách c a nh n v t.
Cho n giai o n phát tri n c c th nh c a ngh thu t s n kh u tu ng kho ng
th k 17-18, m t n tu ng c h th ng hóa thành nh ng tuy n nh n v t v i nh ng quan i m l lu n r t ch t ch t hnh kh i, ng nét n màu s c, mang tính ch t i n h nh theo quan ni m nh n t ng h c. C ng theo s phát tri n ó các ngh nh n có xu h ng v m t, thay cho vi c s d ng m t n nh tr c y nh m t o l n s s ng ng cho nh n v t k ch.
V i nh ng c i m và ch c n ng nh v y, m t n có th coi là m t trong nh ng
o c bi u tr ng quan tr ng nh t cho nh n v t, nói cách khác y là o c v i ch c n ng nh n v t hóa trong s n kh u ca kch c truy n.
3. NHÂNV THÓA O C
Trong ngh thu t s n kh u nói chung,
“Nh n v t hóa o c ” kh ng có g m i m , th m chí còn là c th trong ngh thu t múa r i- m t lo i h nh ngh thu t s n kh u ph bi n nhi u n c tr n th gi i trong ó có Vi t Nam. Nh ng i v i s n kh u ca k ch, th y có th coi là m t hi n t ng h t s c m i m , v i cách th hi n r t c áo qua tích trò “ ng già cõng v i xem h i”- m t trong nh ng trò l c a ngh thu t tu ng d n gian. G i là trò l v tích trò nh v y kh ng c nh trong m t v di n c th , trong các gánh tu ng ngoài cung nh nh ng tích trò l th ng c a vào trong nh ng th i gian ch tr c, ho c trong th i gian thay c nh, i màn, ít nhi u có m c ph h p nh t nh v n i dung.
3.1.N dungc atích trò
“Trong m t d p h i làng, c u C l p, con quan Thi n h trong ph chúa c ng v i ng i h u i ch i, tr n ng h nh n th y có ng l o cõng m t c gái tr r t xinh p. Ban u c u cho r ng quan h c a h là cha con, song ng l o nói ng i con gái ó là v . Th y c nh ngh ch m t nh v y và c ng cho là ng l o già c m y u n n c u C c ng nh ng ng i h u d
trò tr u gh o c gái, nh ng kh ng ng h b ng l o ánh cho th th m ”.
Trong tích trò này, tác gi d n gian x y d ng g m có 3 nh n v t chính và 2 nh n v t ph là c u C l p; i v ch ng ng l o và 2 ng i y t c a c u C . Nh n v t th nh t c ng là i t ng có “v trí x h i”
h n c ó là c u C l p, con quan Thi n h . tránh nh ng ng ch m kh ng c n thi t, tác gi d n gian th ng có cách t t n cho nh n v t c a nh ng tích trò có n i dung ch m bi m nh v y. “C ” y là ch v trí ng i con trai l n trong gia nh;
“l p” là c t t phát ng n “nó kh ng l n l ” c a c u. Quan Thi n h c ng là m t cái t n mang tính ch t c c, trong h th ng các ch c quan c a các tri u i phong ki n kh ng có ch c quan này, nh ng tác gi d n gian khéo léo l a ch n m t ch c danh khá g n g i có trong x h i phong ki n tuy v qu n nh ng h u l , dành cho nh ng ng i c nhà vua phong p do c ng tr ng c a h i v i nhà n c ho c v i cá
nh n hoàng gia. C th là: ch c Th n h là ng i c n l c b ng ngu n thu c a 1000 h d n trong v ng. Quan Thi n h có ng i con tr ng v i h nh hài và tính cách nh trong tích trò có th coi là m t bi u tr ng cho s b t h nh, v phúc c a m t gia t c theo quan ni m phong ki n. n c a tác gi d n gian chính là vi c c u C l p ang ph i s ng cu c i khát n c do h l y n m n nào ó c a cha.
i nh n v t chính th hai là v ch ng ng l o và c gái tr , ng l o v i h nh m o r u dài, tóc b c, v i gi ng nói ph u phào, c tr ng c a nh ng ng i l a tu i c la h , cõng tr n l ng c gái tr , tu i ch ng i m i, tuy tr n l ng ng l o.
Tuy là gái có ch ng và ang c ng i ch ng nh t m c c ng chi u b ng cách cõng i xem h i nh ng xem ra c gái v n kh ng bi t gi ch c ph n c a m t c gái có ch ng mà v n ngang nhi n u mày, cu i m t, c t nh v i ám trai tr
Hnh nh 1:C p nh n v t ngl ovàc v tr do Ngu n c Vnh tr nhd n (Ngu n: Ch ng tr nh “V etnam Got Talent 2015 - à Tru n hnhV tNam) i v i ng i Vi t Nam x a nay,
ng i cao tu i lu n c x h i kính tr ng, ng c l i ng i cao tu i lu n ph i
th hi n là nh ng m u m c v o c, là t m g ng cho l p l p h u sinh trong c ng ng. y có th coi là m t trong
nh ng chu n m c v l giáo, kh ng ri ng cho m t ch x h i nào. H a hi m có m t i t ng nào ó có nh ng hành vi kh ng ph i i v i nh ng chu n m c ó l p t c s g p ph i s k th c a c c ng ng. Tuy v y, trong tích trò này nh n v t ng l o kh ng ch có nh ng hành vi có th coi là trái l , mà ngay trong l i tho i còn r t c khi c ng khai:
“ L o thú v Vu s ng nh t ta C nhv tr ch ngg à
(thú)g àch tr ngb i ai gi i h n ta Kh ng ch ch t c ng ra ma B n c nh ó, t nh y u nam n lu n c cao s x ng i v a l a, ngay c i v i nh ng i trai gái tr , vi c th hi n t nh c m luy n ái c coi là chuy n t nh , kh ng th c ng khai. Nh v y, có th nói h nh nh c a c p i nh n v t này là t ng h p c a nh ng hành vi trái v i o l , nh t là trong th i i phong ki n. V n bi t m t trong nh ng cách ph phán, ch m bi m c a các vai h s n kh u là di n vi n ph i vào vai nh ng nh n v t v i nh ng thói h , t t x u trong x h i, c ng nh ng th pháp di n xu t g y c i cho khán gi Tuy nhi n v i c i m nh tr n, tích trò khó có th t n t i trong cung
nh th i phong ki n, th m chí có th b c m ngay ch n d n gian trong nh ng tri u i phong ki n mà nho giáo c t n th thành qu c giáo, ví d nh th i H ng c nhà L . 3.2.N t c áo trongv c s d ng o c
o c trong trích o n này có th coi là m t sáng t o h t s c c áo trong ngh thu t s n kh u. B cu n theo các t nh ti t c a tích trò, kh ng ít khán gi kh ng nh n ra h nh t ng ng l o và c gái tr ch do m t di n vi n c ng m t o c t o n n. Th c t y là m t di n vi n n , eo tr c b ng h nh n m c a m t ng l o b ng v i. Trong h nh t ng c a nh n v t, chúng ta th y tay c gái m gi
l y h nh ng l o áp vào m nh nh b n n ng t nhi n c a ng i c cõng, tay còn l i bu ng t do vung v y theo nh p i, còn i tay c a hnh n m c bu c khoanh xu ng d i i ch n c a m nh, o c c ch tác sao cho i ch n ó m r ng v hai b n, nh v y i ch n c a h nh n m s c nh n th y nh là ch n c a c gái, i ch n c a c gái th c t l i c th y nh là ch n c a ng l o. có
c hi u qu cao nh t trong tích trò, o c c các ngh nh n ch tác m t cách r t s ng ng t mái tóc t i b r u dài và b c, khu n m t v i nh ng n p nh n c tr ng c a ng i cao tu i cho t i t m l ng còng
3.3.K thu ttr nhd n
C ng v i s c áo c a o c , k thu t tr nh di n c a di n vi n c k t h p h t s c t m , khéo léo và sinh ng, ví d nh s th ng nh t gi a b c i c a mnh v i v n ng l c h nh th , ng tác x c ng i c cõng m i khi ng i ó b tr xu ng. Ngay c cách v n ng c a nh ng b c i, ng i di n vi n còn m ph ng b c ng n và th p ch n c a ng i già. kh ng ch có b c i th ng th ng, nhi u ch theo y u c u c a n i dung tích trò di n vi n còn ph i th c hi n m t s
ng tác v o. T t c nh ng v n ng ó g n nh ch c di n vi n i u khi n b ng tay trái khi m c c a h nh n m.
C ng v i các ng tác, kh u thu t c ng là m t trong nh ng ph ng ti n c di n vi n áp d ng tri t . Trong tích trò nhi u ch có s i áp gi a ng l o và th y t c u C l p, i áp gi a ng l o và c gái, v y là nh n v t ng l o và c gái là hai lo i gi ng h t s c t ng ph n. L i tho i c a ng l o ph i c th hi n b ng gi ng àn ng cao tu i, có s c t c a s h t h i, có s kh ng tròn vành, rõ ch , c a ng i kh ng còn nguy n hàm r ng, i khi còn c m thanh c a h i th rít sau nh ng v n ng thái quá Trái l i l i tho i c a c gái
ph i t s trong tr o t nhi n. có c s n nh p cao, di n vi n ph i m nhi m lu n c 2 lo i gi ng ch kh ng l thu c vào ti ng s n kh u nh các trò di n khác.
3.4. Xu t x c atích trò
Xét v ngu n g c c a tích trò “ ng già cõng v i xem h i” c cho là do các ngh nh n d n gian sáng t o, tuy kh ng rõ ni n i c th nh ng c n c vào n i dung trò di n th y là giai o n suy tàn c a m t tri u iL m t (trongl x ng danh c a c u C l pcó nó chac ulà con quan Th n h trong ph chúa ).
Vi c s d ng o c y có th coi là m t s sáng t o h t s c th ng minh và c
áo c a các ngh s d n gian. Chúng ta t ng th y vi c s d ng o c nh nh ng nh n v t trong nhi u th lo i c a ngh thu t múa r i trong và ngoài n c, tuy nhi n cách s d ng o c nh m t nh n v t y hoàn toàn khác. N u nh trong ngh thu t múa r i h nh th c tr nh di n c b n là di n vi n i u khi n con r i gián ti p qua các ph ng ti n nh d y, que, ngón tay, qua ó nh ng hành ng s n kh u hoàn toàn c th hi n qua h th ng nh n v t là nh ng con r i, th y n u nh cho h nh n m ng l o là m t lo i con r i, th cách i u khi n con r i y ph i th c hi n b ng c tay và nh ng v n ng h nh th khác c a di n vi n, nh ng hành ng s n kh u y là s t ng h p c a c nh ng nh n v t ng i và nh n v t hóa o c .
Xét v xu t x c a tích trò, ph n l n khán gi sau khi xem u th y “ ng l o cõng v
i xem h i” là m t d ng th c c a s n kh u tu ng. Tuy nhi n trong m t s v chèo ta v n có th th y tích trò này c s d ng trong m t s ph n c nh nh m t trò l . Trong phong cách c b n c a s n kh u ca k ch c truy n, ngh thu t tu ng th ng cao tính bi h ng v i nh ng hành ng s n kh u m nh m , ng i ca tinh th n trung qu n ái qu c và khí
ch t nam t hán; ngh thu t chèo l i h ng t i tính trào phúng, d ng ti ng c i ph phán nh ng thói h t t x u trong x h i nhi u h n. c i m này c ng th y trong th lo i tu ng - còn c g i là tu ng d n gian.
4.K TLU N
Cho d t ng có nh ng b c phát tri n l n c ng nh giai o n huy hoàng trong l ch s v n hóa c a t n c, nh ng chúng ta c ng khó có th ph nh n r ng ngh thu t s n kh u, trong ó có s n kh u ca k ch ang d n m t th ph n trong i s ng v n hóa x h i. Nh p s ng hi n i v i v vàn ph ng th c lao ng, h nh th c gi i trí m i lu n c p nh t, i u ó khi n cho qu th i gian và t m th c a m i ng i nh kh ng còn ch cho vi c th ng th c nh ng lo i h nh ngh thu t truy n th ng. Tuy v y, giá tr hi n h u c a các lo i h nh ngh thu t ó kh ng v th mà m t i, th m chí còn ang có xu h ng tái hòa nh p c ng ng v i ph ng th c và di n m o m i. Trong ch ng tr nh “Vietnam Got Talent 2015”, m t l n n a tích trò ng l o cõng v i xem h i l i c tái hi n qua ph n tr nh di n c a quán qu n Nguy n c Vnh, c ng m t s ngh s nhà hát Tu ng.
ó tích trò kh ng ch có c s y u m n, tán th ng c a c ng chúng trong c n c, mà còn cho chúng ta suy ngh v m t ph ng th c phát tri n ngh thu t truy n th ng trong i s ng v n hóa hi n i.
TÀI LI UTHAM KH O
1. L Qúy n (2007 ,K n v n t u l c -ng dch và chú thích: Ph m Tr ng m, Nxb V n hóa -Th ng tin Hà N i.
2. Hoàng Ch u K (1973 ,S kh o lchs ngh thu ttu ng, Nxb V n hóa- Hà N i.
3. Ph m nh H (2012 , V Trung t bút ng dch ng Ch uNgu n H u T n, Nxb Tr TP H Chí Minh.
4. Hoàng Ki u (2019, S n kh u chèo s hnh thành và phát tr n, Nxb Tr ng i h c S n kh u i n nh
