64 NGUYEN TH! SONG HA
Ciia nguoi Thai Trang
a xa Muomg Sang, huyen Moc Chau, tinh Sofn La
NGUYEN THI SONG HA *
S
dn La la mdt trong nhOng tinh cd ddng ngUdiThai sinh sdng nhat cua vung Tay Bac bao gdm 2 nhdm Thii la Thai Den va Thii Trang, udc khoang 482. 985 ngUdi, chiem 55,76% trong tdng sd 14 dan tde eua tinh gdm Thai, Viet (Kinh), Hmdng, Mudng, Xinh Mun, Dao, Kho Mu, Khing, La Ha, Lao, Tay, Hoa, Thd va San Diu. Doi vdi ngUdi Thai dSdn La, hdn nhan la mdt trong nhufng thiet chexa hdi phan i n h rd net dactrUng van hda tpc ngUdi, ludn tuan thu eac nghi l l v i t i p quin truyen thdng cCia dan tdc va ddi khi trd thanh nhUng chuan mUe trong quan he xa hdi. Trong qua trinh hdi nhap va toan cau hda dang dien ra manh me hien nay, van hda cua tpc ngUdi Thii, trong dd cd hdn nhan da va dang cdsU bien ddi khdng ngUngde thich Ung vdixu the ci!ia thdi dai. VI vay, trong npi dung cua bai viet nay, chung tdi mudn gidi thieu den ngudi dpc nhUng die trUng van hda cua tpc ngUdi Thii qua nghi thUe hdn nhan tai dja ban nghien cUu cu the.I.Quan niem ve hon nhan
Theo quan niem cua ngUdiThai ndi chung va ngUdi Thai Trang ndi rieng, hon nhan cd y nghia dac biet khdng chi ddi vdi ca nhan m i cdn he trong doi vdi gia dinh, hp tdc. Vdi ngUdi dan dng, hdn nhan la bUde chuyen de anh ta trd thanh ngUdi ed t u each dai dien
cho mpt gia dinh tham gia vao cac cdng viec eda gia dinh, ddng hp v i cpng ddng. Vdi ngUdi phu nCJf, hdn nhan danh dau sUtrUdng thanh, khang i^nh k h i ning q u i n xuyen cic edng viec trong gia dinh, sinh con de duy tri ndi gidng cho gia dinh nha chdng v i nudi dudng ehung. Hdn nhan cua ngUdi Thai Trang dUpc dUa tren co sd cCia tinh ydu ddi lUa, ddng thdi thUc hien nghia vu ddi vdi gia dinh, ddng tpc. Theo quan niem cua ddng bio, moi ngUdi khi den dp tudi nhat dinh can phai lay vd lay chdng va lap gia dinh ri^ng;
nhUng ngUdidan ba khdng cd ehdng, nhUng ngUdi dan dng khdng cd vd dUpc xem nhU nhUng ngUdi khdng binh thUdng. Trong x i hdi truyen thdng, nhufng cd g i i tudi tU 22 den 25 ma chUa xay dung gia dinh bj coi l i nhUng ba ed gia va bj cdng ddng che cUdi eho rang cac co la nhUng k& lUdi nhic, x^u xi nen bi cac chang trai trong b i n mUdng khdng "ngd" tdi. Trong qua trinh nghien cUu ve hdn nhan va gia dinh cac dan tde Tiy, Nung, Thai d Viet Nam, t i c g i i Do Thuy Binh cho biet ti le nhufng ngUdi cd vd ed chdng d cic cdng ddng nay la k h i cao va tl le ed vd cd chdng d ngudi Thii trong dp tudi 18 - 60 l i 83%'.
' ' TS, Hpc vi?n Khoa hoc xa hpi.
' Do Thuy Binh (1994), Hon nhan v4 gia dinh cic dan tpc Tay, Niing, Thai 6 Vipt Nam, Nxb Khoa hpc xS hpi. Ha Npi, tr. 47
Tap chi Khoa hoc xa hoi mien Trung, so 4 (30) - 2014 65 Nam nCf thanh nien tdc ngudi Thii dupctu
do tim hieu theo nhi]fng each rieng cCia moi ngudi, hp thudng quen nhau tCr nhufng budi len nUdng, qua cic hoat ddng van hda tap the. Khi nam nijf yeu nhau, chang trai thudng tang cho ngUdi yeu nhan bac hay bd day xa tieh de lam vat trang tri v i k)f niem mdi tinh cCia hp. Khi cac chang trai va cd g i i ung nhau thi hp v4 thUa chuyen vdi bd me de xin y kien va ti^n hinh hdn nhan. Tuy nhien trong xa hdi xUa kia, mac du thanh nien nam nUThai dUdc t u do lUa chpn ban ddi, nhUng bd me lai cd quyen quyet dinh trong hdn nhan cua con cai, viee lay nhau cua trai gai Thai khdng phii hoan toan dUa vao tinh yeu ddi iUa ma dupe quy djnh bdi nhUng quan he gia dinh va xa hdi. NgUdi Thii ed quan niem, khi nhd l i con eCia bd me, ldn len la con eua b i n mudng. Vi the, quyet djnh hdn nhan khdng chi bd me cd vai trd chinh ma cdn phu thude r^t nhi^u v i o dng trudng ho hay dng cau.
Tuc ngOf Thai cd cau: Chd vang xOt chf vang pha, vang xia di nopng nha vang lung ta, cd nghia l i Thd bd chdn, chdbd mdn, thd bd anh em, chdbd dng cdu... de ndi len vai trd cua dng cau trong hdn nhancCia ngUdiThii la rat quan trpng. Trong xa hdi truyen thdng, dac bi&t thdi ky ma che do Phia - Tao thdng trj d khu VUc Tay Bac, nhUng tinh t o i n ve kinh te, ve dja vj xa hdi (mdn dang hd ddi), ve sd phan han sau trong t i m thUe, suy nghia eua ngUdi Thii. Chfnh vi the trong nhieu trudng hpp, ngUdi vd, ngUdi ehdng la do bd me ken ehpn cho. Ddi vdi ngUdi Thai, tieu chuan chpn vp chpn chdng phii xUng d i n g vdi ding cap cOa ddng hp, dia vj cua gia dinh. Dieu dd cd y nghia quan trpng ddi vdi sUthinh hdn cCia ddi trai g i i ; trUdc tien ! i khi ning kinh te eua gia dinh ddi ben, nha gai bao gid cung mudn cd con re g i i u cdn n h i trai thi mudn con dau cd nhi^u cCia hdi mdn. Trong viec nay, nhieu khi thjt, rupu, bac trang l i nhUng vat de
djnh gia ngUdi eon gai khi g i ban va ddi khi ngudi con g i i trd thanh vat pham mua bin.^
Bdi vay trong hdn nhin xua cua ngUdiThai mang ning'tinh chat mua ban".
Trudc day, phan ldn nam nilf thanh nien dan tdc Thii thudng ket hdn d do tudi 14- 15, hp cho rang xay dUng gia dinh sdm se ed nhieu thuin Ipi nhU dng ba cdn dCi sUc khde de chim nom con chiu, ngudi gia se cdeon chiu cham sdc, dd dan.Tuy nhien, tuy thudc vao hoan canh eu the eCia moi gia dtnh ma ngudi ta quyet djnh den tudi ket hdn va thdi gian thUc hien hdn le. Trong trudng hpp thieu ngUdi lao dpng, gia dinh n h i g i i de nghj nha trai d re (d ngUdi Thai cd tue le d re djnh ky va d re ddi) hoac nha trai thieu nhan lUc lao ddng, hp thudng td chUc lay vp cho con trai sdm hon de cd ngUdi lam viec, dd dan trong gia dinh. NgUdiThai edquan niem d IUa tudi nay trai gal d i thUe sUtrUdng thinh de cha me xem xet viee ket hdn, dUng vp g i chdng. NgUdi Thii cd ciu tuc ngU Nhlnh hu dit phdi, trai hu xan he {tTa\ biet dan chii, g i i biet det vai), va khi con trai, eon g i i biet lam cic cdng viec do cd nghia la hp da trUdng thanh, da biet lo lang eho gia dinh, vd con, vl the ma ngUdiThai thudng tdehUe hdn nhan cho eon cai cua minh khi bUdc vao dp tudi 1 4 - IS.XUa kia, tuc d re kha dien hinh trong hdn nhan cua ngUdiThai, neu dupc nha g i i Ung y, ngUdi con trai cd the phai den d re 6 - 1 0 nam, ed khi da cd vdi nhau 1- 2 con rdi mdi lam d i m cUdi, dUa vpve lam le nhap td tien, ddng hp cua minh. Ngay nay, trong hdn nhan cua Idp tre hau nhU khdng cdn tuc d re, hoac han hUu lam mdi cd ngUdi chap nhan d re. TrUdc day, d re dupe quy Udc cao nhat la 10 n i m thi ngay nay dupc don giin hda bang viec quy doi thanh mdt khoin tien thich cudi (mang tinh tupng trUng) cua nha
• D6 Thuy Binh (1994), Sdd. tr.49
66 NGUYEN TH! SONG HA gai doi vdi nlia trai.Day airoc coi la mot diem
thay doi can bcin trong ddi song hon nhan cOa ngUcri Thai nham phu hop hon v6i Luat Hon nhan va Gia drnh va cupc van dong xay dung ddi song nong thon mdi ma Dang va Nha nude ta dang thUc hien.
2. Tieu chuan lUa chon ban doii Tieu chuan de chon mot ngUdi vd ly tudng la nhijfng ngUdi chiu khd, cham chi lam an, ndi nang nhe nhang, biet cay hai, lam bdng det vai, thanh thao cac cong viec noi tro va doi xi! I I phep vdi bo me, anh em, ho hang, lang xdm. Neu lam dau trudng thi phai cd kha nang dam dUdng cac cong viec trong ngay le tet, nhanh nhen va giao tiep tot.
TrUdc khi tien tdi hdn nhan, nha trai nhd ngudi di do hdi, tim hieu cu the ve hoan canh gia dmh, tinh each, con ngudi cua cd gai nhU:
nha cd may anh chi em, ho hang the nao, gia dinh CO hda thuan khong? Cd bi benh hay d| tat khdng? Tinh net ra sao, cham chi lam viec hay ludi nhac, xau hay dep?... Cuoc sdng CLia gia dinh cd gai cd sung tuc khdng? Cac con vat nuoi trong gia dinh nhu trau bd, ga ldn cd nhieu khong, cac do dIJng trong gia dinh nhu ehan, dem, thoc gao cd day du khdng? Tuy nhien, con tijy thuoc vao tiing dja phuong, gia dinh cu the, chang han nhu ngudi Thai Trang d xa Mudng Sang khi tien hanh cac cdng viec nay, ngudi ta thudng quan sat dudi san nha, gam san nha co gai cd sach se hay khdng? Nhieu cCii hay it cui, tren nha cd mac khung det khdng? Tii do hp se biet gia dmh va ban than co gai la ngudi nhuthe nao? Cham chi hay ludi bieng?
Vdi ngudi Thai, ngudi chong ly tudng la cd sdc khoe, cay bCfa thanh thao, biet dan lat cac dung cu gia dmh, gidi giang biet lam mpi viec de lam chu gia dinh sau nay. Mpt trong nhOng tieu chuan hang dau khi ken re la gdc gac gia dinh, tranh nhCng nha cd tieng xau hoac benh tat di truyen. Cung gidng nhu nha
chang trai, gia dinh cd gai cung nhd ngUdi den tham dd gia cSnh, ban than chang trai trUdc khi quyet ^ n h ga con gai.
Ngay nay, do dieu kien phat trien kinh te - xa hdi cCia d^t nude trong do cd khu vUcTay Bac va sif hdi nhap, giao luu ngay cang sau rpng, manh me nen trong quan niem, tieu ehuan Ida ehpn ban ddi ciia ngUdiThai Trang d Mudng Sang da eo nhiJng thay d6l dang ke. Pham vi khdng gian va thdi gian de nam nO thanh nien tim d^n vdi nhau dupc md rdng. Nhieu ngUdi quen nhau rdi thanh vd thanh chong thdng qua nhCfng Idp hpe tap huan kien thufc ve sSn xuat nong nghiep, ehan nudi, tap huan cdng tae doan, di hpc npi tru va hpc nghe, qua cac cudc dl choi da ngoai...
Su phat trien cOa xa hdi eCing vdi qua trinh tif do tim hieu va quyet dinh hdn nhan da tac dpng khdng nhd den tieu chuan lUa chpn ban ddi cua nam nCfthanh nien Thai. Cac tieu ehuan ve khde manh, thao vat, chung thCiy, cd nghe nghiep, biet tinh toan, biet lam kinh te va hinh thiJc ben ngoai ngay cang dUOC coi trpng. Gan day, tieu chuan v^ ngUdi vp, ngudi ehdng hieu biet, eo trinh dp hpc van, la can bd Nha nude hay nghe nghiep dn dinh da va dang la mdt trong nhCtng lua chpn mdi cDa thanh nien tdc ngUdiThai.
TrUde day, do quan niem va cac nguyin tac trong hdn nhan da dupe epng dong d^ ra nen ngUdiThai edxu hudng chi thfch ket hon vdi ngudi ciJng ddng tpc, ciing xdm, cCing mudng la chu yeu. Ngay nay dudi nhOfng tac ddng cda xu the giao luu, hdi nhap, sdng xen ke nen da cd nhieu trudng hpp ngudi Thii ket hdn vdi cac nhdm dan tde khic nhU:
Kinh, Mudng, Dao, Hmdng... Theo ket qui ma chung tdi ed dupc qua chuyen di cdng tac nam 2009 tai xa Mudng Sang, trong hdn nhan hien nay cua ngUdiThai khdng chi theo nguyen tac npi tdc hdn, hdn nhan ddng tdc
Tap chi Khoa hoc xa hdi mien Trung, s6 4 (30) - 2014 67 ma ket hdn vdi ngUdi khac tdc kha nhilu va
thi/dng ngudi dan dng Thai k i t hdn vdi ngUdi khac tdc nhilu hon so vdi phu nO; ngUdi Thai kit hdn vdi ngudi Mudng nhieu hdn cac tdc ngudi khac; nhCfng ngudi Thai t h o i t ly ndng nghiep, lam edng nhan hoac cdng chiic Nha nude, bd ddi k i t hdn vdi cac tdc ngUdi khac nhilu hdn so vdi nhiing ngUdi chi lam ndng nghiep thuan tdy.
Cd the ndi, hdn nhan eCia ngUdi Thai ed nhCfng djnh hudng va tieu ehuan lua chpn ban ddi nh^t djnh, d mdt gdc dp nao do nd la sufc manh, sU ben vCfng trong phong tuc, le nghi cCia dan tdc ma moi ngUdi, mdi gia dinh va cdng ddng phai tuan theo.
3. Cac nghi l l trong hon nhan 3.1. LS so tuoi
Mdt trong nhCfng tuc le bat budc khi t i l n hanh hdn nhan ma hau h i t cac gia dinh ngudi Thai Trang d i u phSi t i l n hanh, dd la II so tuoi cOa cd dau va ehCi r l xem cd hpp menh vdi nhau khdng. NgUdi Thai Trang d Mudng Sang cd quan niem, con ngUdi sdng dupe \i nhd cd linh hdn, moi ngUdi ed mot sd menh riSng, khdng ai gidng ai va do Me dtren trdi sinh ra. VI the neu khi ket hdn hai ngudi hpp menh, hpp sd thi se ludn manh khde, con chau day nha, cd trai cd gai, cdn ngupc lai khdng hpp sd menh se gap nhCfng chuySn khdng may man.Vi quan niem nhu vay n§n trong hdn nhan cua ngudiThaiTrang ngudi ta rat coi trpng l i so tudi va thudng trai gii hop tudi, hpp menh mdi dupc bd me, gia dinh ddi ben cho phep t i l n hanh hdn le.
3J. Li cham ngo
Thdng thudng de t i l n hanh nghi le cham ngd n h i trai tim ngUdi mai mdi cho gia a n h vdi mue dich hdn sii dupc thuan budm xuoi gid. Ngudi Thii khdng ed ngUdi l i m dng mdi (pd sU) va b i mdi (me lam) mdt cich chuyen nghiep, cae gia dinh thudng nhd nhCfng
ngudi ldn tudi, ed uy tin trong ban, vp chdng hanh phuc, hda thuan, eon cai ddng due, ed trai ed gai, gia dmh sung tuc. Tuy nhien, ngudi Thai Trang d Mudng Sang thudng tim tdi nhCfng ngUdi phu nCf phue hau, biet hat ddi dap, nhanh nhen va con chau hda thuan de nhd lam mdi.
Le cham ngd cCIa ngUdi Thai Trang d xa Mudng Sang dupc thiic hien theo 3 budc.
Thu nhdt, ngUdi lam moi thay mat cho gia dmh nha trai mang ft le vat gdm hoa q u i , binh keo, ehe thudc den nhi gii thUa chuyen. Sau khi ngudi l i m mdi ndi rd muc dfeh eua nha trai, nha gai dem le v i t trinh edng to tien va sau dd ngUdi lim mdi va gia dinh nha gai an cdm vui ve. Du da ddng y hay khdng v l viec hdn sii, gia dinh nha gai van giCfytCf khdng tra Idi ngay. Qua mdt v i i ngiy n l u khdng thay nhi gai dem le vat sang t r i cd nghia gia dmh nhi g i i da ddng y v i nha trai t i l p tuc thiic hien cac nghi thiJe tiep theo.
ThU hai, sau khi dupc sU dong y cCia nhi g i i , ngudi lim mdi dupe gia dinh nha trai chuan bi hai gdi trau, hai goi cau, hai ciy vd de sang nhi g i i thUa chuyen viec cUdi hdi cho ddi t r i . Trong ngay nay, hai ben gia dmh i n trau, ndi chuyen vui ve v i eung chon ngay lanh thing tdt de ngUdi lam mdi den lan thCf 3.
ThUba, den ngay d i hen, ngudi lim mdi mang sang nhi gai mdt ddi g i sdng (1 trdng 1 mii) va hai chai rUpu. Nha g i i l i m m d t m i m com de trinh b i o td tien va tiep dai dng mdi.
Trong khi ndi chuyen dng mdi chu ddng liia Idi de hdi nhi g i i ve le v i t mang sang nha g i i trong ngiy i n hdi.
3.3. Lean hdi
Le an hdi to hay nhd phu thude vao khi nang, d i l u kiln kinh te cua n h i trai hoac theo y l u cau cua n h i g i i va phii t u i n thu theo phong tuc tap quan truyin thdng.
68 NGUYEN THI SONG HA Theo tuc le truyen thdng, le vat danh cho
ngay an hdi eCia ngUdi Thai thdng thudng p h i i cd it tien mat (do nha g i i quy ^ n h ) , 2 con ga trdng, 30 kg gao, 1 con ldn khoing 30 kg trd len, 10 lit rUpu trang, hoa q u i , b i n h keo, dudng, trau cau. Tat c i cac le vat Suae dat vao trong mpt cii spt de dua den nha gai. Ngoai cac le vat tren nha trai bat bude phii t i n g cd d i u mdt ddi vdng tay bang bac trang. Neu trUdng hpp gia dinh nha trai ed dieu kien cothe tang meed dau mpt cai vdng nhUthe.Dayli chiec vdng bac dUde coi la cd g i i trj nhat ve c i vat chat v i tinh than. Vdng duac lam tU khoing 5-6 ddng bac trang hoa xde, danh to b i n va uon thanh 2 vdng xep sit nhau. Tren be mat vdng dupc trang tri hoa v i n don giin nhu hinh tam giic, hinh rang cUa hoac cac doan thing song song.
Doin di an hdi phii cd du ddi, gdm co dng mdi hoac ba mdi dan dau, cung vdi ehu re, mdt phu re, dng bic, ba bic, mot doan cic ching trai giup viec {bdo xd) khoang 1 2 - 15 ngUdi.
Doan bdo xd CO trich nhiem nau nUdng de chieu dai nha g i i . Sd lUpng mam cd phu thupc vao sd khich mdi tham gia vao ngiy i n hdi. Sau khi nau nUdng xong, nha gai dat mpt mam len ban thd gia tien de lam ehufng cho viec cd dau da cd ndi cd chdn.
6 ngUdi Thai Trang, khi mdi an hdi, ddi trai g i i chUa dUde chung ehan gdi nhUng da dupe xem la vp chdng va hp thUe hien nghia vu lam d i u , l i m re nhU da cUdi rdi.
Dieu nay khac vdi ngUdi Thii Den la sau le xOphg (chung chin gdi) thi mdi dupe coi la vp ehdng. Vl vay luit tuc cung quy djnh, neu sau le an hdi ma cd gai bd ching trai thi phii t r i lai toan bd l l vat cho n h i trai, neu ching trai bd cd gai thi nha gai khdng phai tra do le.
Sau le an hdi ed dau se ve tham gia dinh nha trai, gpi la le nhdm tat hudng (giam vet
chin len nha chdng). Le nay do nha g i i chO dpng td chufc, lam thO tuc mang tmh le nghi, vdi y nghia cd dau trinh dien dng ba npi, bd me ehdng v i hp hang nha trai. Nha g i i mang den nha trai l l vat gdm: bdn doi gdi, 4 ddi khan pieu, hai doi ghe dem de tang bd me chdng tuong lai cung hoa qua, b i n h keo, che thudc... Dap lai, nha trai chuan bi mdt sd do le mLTng cho cd dau, thong thudng la cudn v i i hoac mat ehan, nhieu mau sic sd nhu v i i do, vai hoa, vai trang, v i i ke... de lam chin gdi va l i m cCia de d i n h .
3.4. Le cddi
Mua eUdi eCia ngUdi Thii thudng to chUe vao djp t h i n g 3, 4, 5 lich Thii, v i o nhUng luc nong nhan, sau khi da thu hoach xong mCja m i n g , khdng cUdi v i o t h i n g mUdi hai, thing gieng, t h i n g hai vi IUc dd mCia ngiu, trdi mUa nhieu khdng tdt cho viec cUdi xin.
3.4. J. LecUdidnhdgdi
Theotap quan truyen thdng,toanbp nghi le trong mdt dam cUdi ehO yeu dien ra d nha g i i va kinh phi eho le cudi d ca hai ben gia dinh deu do nha trai d i m nhiem, nha g i i chi de ra yeu cau thach cUdi; vl the, n h i trai phii chuan bj rat nhieu dd sinh le de dan eUdi va toan bd luong thUc, thUc pham de lam cd cUdi.
Den gid da djnh, nha trai cU dng mdi va mpt doan cac chang trai mang le vat sang nha g i i de nau nudng bilfa cpm cUdi theo yeu cau cua nha gai. Trong le eUdi nha trai phai mang sang n h i g i i hai loai le v i t .
L l vat thu" nhat la toan bd lUdng thUc, thUepham, rUdu, mammudidelamlecUdid nha g i i , thdng thudng khoing 80 kg Ipn, 80 kg gao, 50 lit rUpu, 50 chiec b i n h chUng...
Theotucleddiy,nhUng v i t lieu de che bien m i m CO deu do nha trai d i m nhiem, n h i trai phii nau nUdng va phue vu niem nd, ehu dio khdng de n h i g i i phat y. Nha gai chi viec mdi
T?p chf Khoa hoc xa hdi miln Trung, so 4 (30) - 2014 69 chao khach khila an u6ng va chiic tung vui
vl.flay la mdt diem khic biet va mang dam net van hda cua ngudi Thai m i cic tpc ngUdi khic khdng cd. Viee to chiic dam cudi theo XU hudng to chufc tai nha hing, khich san nhu ngay nay da va dang lam mat di net van hoa riSng, ddc d i o cua ngUdi Thii.
Le vat thuf hai l i do sinh le ma n h i g i i thich cudi gpi l i le vat ta cdng dn cha me bao gom tien mat, 2 gdi trau eau, 2 gdi mudi, 2 gdi cdm, 2 con ga lupc, 2 kg ehe, 2 ciy thudc l i , b i n h keo, 2 chai rUpu le bpc vudng vii trang gpi la chai rupu dau bac vdi y nghia mong mudn cho ddi vp chdng sdng d i n dau bac rang long. Oae biet trong eac le vat nay khdng t h i t h i l u duac hpng bdp, tile l i nhCfng ddi gid tre diing pa ddng [ca hong khd) v i nhiing dng tre tuoi dung e i hay thjt udp chua. Sd lupng hpng bdp nhilu hay it phu thude vao sd liipng cd, dl, ehu bac ben nha gii vi moi ngUdi se dupc tang mpt ddi va bdn qui trilng ga dung trong gid. Tat c i nhOfng 46 le niy dupc cho v i o nhCrng chile gid dan bing lat xanh dd that dep va sd lupng gid phii l i sd ch3n theo tCrng cap ddi vi quan niem d i m cUdi phii cd ddi cd Ida. Trong quan niem cua ngUdi Thai Trang, I I vat trong dim cudi khdng the thieu ga, ea va Ipn bdi hp eho rang day l i 3 eon vat b i l u hien eho trdi, d^t, nUdc va 3 yeu td niy the hien siJc manh, tri tue v i sii trudng tdn va sinh sdi nay nd. Bac biet la c i sudi dupe ngudi Thai coi trong, khdng the khdng ed trong tap quan, nghi I I cudi xin. N l u nha trai chuan bj khdng dii sd c i t r l n thi se khdng dupe phep ddn dSu va bj phat udng rupu. B i p lai thjnh tinh cCia n h i trai, cie cd di ehu bac ben n h i g i i phii chuIn bj g6i, chin, khan d l c i m on.Tuy nhiln trdng sinh l l khdng the t h i l u ddi vdng tay bang bac trang trao cho me vp va cd dau, mdt bd vay i o , x i tieh cho me vp de td Idng bilt on cdng dn sinh thanh ra vp minh.
B o i n dan le cua n h i trai thdng thudng la sd chin gdm 1 8 - 2 0 ngiidi. Khi den cong n h i gai, ca doan v i chu r l phai dCrng lai, dng mdi ed Idi xin phep nha g i i de dupc ganh le len n h i . Sau khi dupe phep n h i g i i , nha trai g i n h le len eau thang. NgUdi lam moi thay mat doan n h i trai thua chuyen vdi n h i g i i v e q u i trinh sinh thanh va nudi dudng ching trai tCr nhd cho den khi trudng thinh lay vp.
Cdn dng mdi ben nha gai eung khen ed g i i n i t na, gidi giang, ngoan ngoan, da tim duac chang re Ung y de trao ga, mong eho ddi vp ehdng tre dUpe hanh phue trpn ddi.
Trong d i m eUdi eija ngudi Thai Trang, ngudi ta rat ehu trpng viec sap xep mam CO eUdi dupc bay bien ngon mat, trong khi do ngudi Thai Ben lai it chu y d i n dieu nay.
Thdng thudng, mdt mam cd cudi phii cd day du cac mdn nhu xdi, binh, thjt Ipn lupc, ndm thjt Ipn vdi la chat, thjt Ipn gdi l i dong nUdng, canh ming chua, cic loai ndm rau hoac ndm hoa chudi riing. Cd cudi dupc xIp tren la chudi, trii xudng sin nha. Sau khi mpi ngudi d i ngdi vio mam, chu r l v i ngUdi phu re di chao bd me vp va hp hing nha gai d l the hien sU kfnh trpng v i biet Pn bd me vp.
Sau thu tuc do, cd d i u , chu r l di mpt vdng mdi khach, mpi ngUdi vUa an udng vui vi, Vila ddi d i p vdi nhau.
3.4.2. Le cudi dnhd trai
B i n gid tdt, nha trai t i l n hinh xin dau.
B o i n xin dau gdm cd, dng mdi, 2 ngUdi phu nCf ldn tuoi ben npi va 2 ngUdi phu nui ldn tuoi cua n h i trai cung hai cd g i i tr^. Ong mdi vachu re seed Idi vdi gia dinh n h i g i i d l xin ddn cd dau v l nha chdng. Le vat xin dau gom ed: 2 con g i , 1 chai rUpu, 1 gdi cdm d l lam le Cling td tien.
Gia dmh nha trai eCr mdt doin ddn dau gdm chii re, phu re, dng mdi, dng bic, b i bac, ban be, ngUdi t h i n cOa chii rl.Theo tuc le, n h i trai sang n h i g i i khieng dd mCrng thi
70 NGUYEN TH! SONG HA p h i i mang day du sd lUdng ddn ganh va d i y
budc. NgUdi ta thudng lam ddn g i n h bang nhufng cay tre cd 16 hai dau de khieng do ra khdi nha gal, nha g i i phii di^t tien vao dd de cau may va den duyen cho cic chang trai...
Nha g i i chuan bj mdt sd do dung lam eda hdi mdn cho eon va lam qua tang eho gia dinh n h i ehdng cua con gai gdm goi, chin, dem, ghe ngdi. Toan bd sd cCia hoi mdn do khdng chi mang y nghia ve kinh te ma cdn the hien sU kheo leo, cham chi va hieu t h i o cua cac cd gaiThii. Ngoai ra, nha g i i cdn chia eho ddi vp chdng tre cic dd vat, dung cu sinh hoat trong gia dinh va cac con vat nudi visa de cd du dd diJng, vUa la mong eho con cai cd cudc sdng may man, hanh phuc...
Doan dUa dau sang nha trai bao gdm dng bic, dng eau, hp hing ben ndi, ben ngoai va ban be cua cd dau.Theo phong tuc, ngUdiThai cd t i p tuc ngCi ban nen trong doan dUa d i u , nha gai chpn hai cd gai tr^ lam phu dau, giup ed d i u mang dd dac ve nha chdng va ngCi cung eddau tdi dau tien d gia dinh nha chdng.
Ngay cUdi cd dau mac chiec vay ao truyen thdng, deo do trang sUc, di ehan dat de the hien sU nhe nhang, khep nep, Ijch sU cCia ed d i u mdi. Chu re mac i o dai may bang vai sdi bdng, mau sac trang n h i . Tuy nhien, trang phuc sU dung trong dameUdi ngay nay thay ddi khi nhieu, cad trang phuc cua chu re, cd dau va nhOfng ngUdi tham dU. Neu nhUtrUdc kia, chu re mac trang phuc truyen thdng thi ngay nay hau nhU tat c i deu mac dd au:
Quan au, i o so mi that ca vat, cdn trang phuc cCia ed dau, theo quan sat cua chung tdi, cd 2 xu hudng: ThU nhat, mac vay cUdi, tde quan xoin, trang diem, tay cam hoa theo hien dai thudng la nhUng cd dau sinh sdng d khu vUc thinh phd, trung tam huyen, thi tran, ven dudng qudc Id...; thU hai, cd d i u mac quan ao truyen thdng cua tdc ngUdi Thii (la nhUng bd quan ao dep nhat, mdi nhat). Neu
nhu d ngUdiThai Den khi ve n h i chdng eo l l bui tdc ngUpc len dinh dau gpi la tdng cdu, goi day dCi l i sii phd tang cdu, de chUng td con g i i da ed chdng, thi ngUcri phu nuf Thai Trang khdng dung tde l i m tin hieu cho viec da lap gia dinh ma tdc dUdc van gpn ra dang sau gay.
Khi doan ddn dau den ehan cau thang nha trai, ngUdi l i m mdi ed ldi xin phep nha trai cho eon dau len nha. Luc dau, bd me chdng p h i i t r i n h eon dau vi hp cd quan niem rang neu bd me chdng giap mat eon d i u thi sau nay se de x i y ra b i t hda trong cupc sdng.
Thay v i o dd chj gai hoac em g i i cCia chang trai se diJng d cau thang eiling mot thau nUde la de ri^a ehan eho ed dau trUdc khi bUde chin vao nha trai va cat non cho co. Vao den cUa nha, chj hoac em chdng bi mat dUa cho cd dau mdt nam cdm va mdt dui ga vdi quan niem ed dau se gap may man va sau nay ddi vd chdng tr§ se cd cudc sdng sung tue. Sau do, ddi vp chdng vao lay trUdc ban thd td tien v i bd me chdng.
Trong nghi le hdn nhan cCia ngUdi Thii, cd mpt nghi thUc bat budc khdng the thieu, dd la nghi thUe trii chieu. Gia dinh nha trai phai ehpn gid tdt de t r i i ehan chieu cho ddi vp chdng tre. Den gid da chpn, hai ngUdi phu nijfcua ben ndi nha chU re, hai ngUdi phu nU ben ngoai cCia nha cd d i u se t r i i ehan dem v i lam l l mac m i n cau may cho cd d i u . Bdn ngUdi cam bdn gdc man, mieng dpe nhUng ldi chuc cho doi vd chong tr^ dupc hanh phuc, g i i u sang.
Hai chiec dem dPn dUdc ghep sit vio nhau, tren dem l i ddi i o eCia hai vd chdng, hai tay ao dUpc budc chat, sau dd lay hai cii ehan dap len tren. Ngudi Thii quan ni$m l l cUdi p h i i lam le ghep chin, linh hdn eon ngUdi eUtru trong i o nen khi budc v i ghep chin thi linh hdn hai ngudi da thupc v^ nhau va se sdng ben nhau trpn ddi.
Tap chf Khoa hpc xa hpi mien Trung, so 4 (30) - 2014 71 Hdm sau, nha trai td chufc bCfa an ngalhua,
tCfc bOfa an thjt thCi Ipn de c i m on b i con, chii bic gan gui ben ndi, ben ngoai nha trai v i die biet la t h i t dai eic ching trai bdo xii;
3.5. Li lai mat
Ngiy thCf ba sau ngiy cUdi, ddi vp chdng mang le vat trd lai tham nha g i i , gpi la le lai mat. Le v i t trong nghi le niy kha don giin gom mpt ddi g i , 2 chai rUpu, 5 kg th|t Ipn, 5 kg gao, b i n h , keo, my, rau. CCing di vdi hp cd ong mdi, cung cd the la bd me chdng, chii bic nha chdng va hai ba ngUdi hp hing. B i n nha gai, nha trai phai lam mpt m i m cpm Cling d gian thd de xin 6uac mang v i t giii via [tay ho) eua cd dau v l n h i chdng. Sau khi an com, n h i trai mang tay ho ciia ed dau ve Cling nhap hdn d b i n thd to t i l n vdi y nghia t l tien ddn nhin con d i u . Le lai mat duac coi li khiu cudi cling de hoan tat mpt dam cudi.
Ket luan
Hdn nhin cCia ngUdiThai t h i hien eac die dilm van hda truyin thdng, phan anh cic sac thai dja phUPng cua dan tpc. Trong cic nghi le dd eung chufa dung nhieu gia trj ve nghe t h u i t (im nhac, hdi hpa, miia) cung nhu nhin sinh quan, the gidi quan cua dan tdc. Cic le nghi dien ra eung t h i hien mdi quan he khing khit, cd k i t ben chit giiia c i nhin vdi gia dmh, ddng hp va cdng ddng;
giCfa the he nay vdi t h i he khic; giUa t h i he tnide d i mat vdi the he sau cdn tdn tai, ddng thdi cung the hien rd tinh cd k i t tde ngUdi, y thilc luu giU, trao truyin eho t h i he sau cac gii trj van hda tpc ngudi da dupc tao dung nin v i thue hinh, trao truyin, phit huy tU bao ddi nay trong mdi trudng tdc ngudi, ddng hp v i gia dmh ngUdi Thai.
Thdng qua cac nghi l l trong hdn nhan cua ngudi Thii Tring d x i Mudng Sang, huyen Mdc Chiu, tinh Son La, chiing ta thay dupc tinh c i m , sii tdn kfnh cua con c i i ddi vdi cha
me, dng b i , td tien cung nhu su tan tam, lo toan chu dao cua ddng hp va cha me ddi vdi eon c i i . Qua cae nghi I I , chung ta edn thay dupe vin hda ufng xuf khiem nhudng nhUng tinh te eua ngUdi Thai thdng qua cU chi, Idi i n tilng ndi. Cac nghi le trong hdn nhin eua ngudi Thii cdn bieu hien y thiic bao tdn v i p h i t huy nhiing gia trj van hda tpc ngUdi nhu g i i tri v l am thiic, trang phuc truyin thdng, tri thiic dan gian. Ngiy nay, eic cupc hdn nhan hon hpp dan tdc cd phan gia t i n g trong cdng ddng ngUdi Thai, dieu dd dang gdp phan cCing cd tinh doin kit, sii hilu biet va giao luu, t i l p xiic van hda giufa cac tdc ngudi, lam cho bUc tranh ve hdn nhan, gia dinh va x i hdi ciia ngudi Thii cing them da dang v i phong phii.
TAI L i l u THAM K H A O
1. Bo Thuy Binh (1991), Thuc trgng hdn nhdn cde ddn toed mien Bde, Tap chi Ban tdc hpc, sd 2, H i Npi.
2. Do Thiiy Binh (1994), Hdn nhdn vd gia dinh cdc ddn tpc Tdy, Niing, Thdi d Viit Nam, Nxb Khoa hpc xa hpi. Ha Npi.
3. Nguyen Thj Song Ha (2010), Vai trd eua Ch! Md trong hon nhdn truyen thdng eua ngUdIMudng dHoaBinh, Jap chi Dan tdc hpc, sd 3, Ha Ndi.
4. Nguyen Thi Song Hi (2010), Nghi le trong chu ky ddi ngUdi cua ngudi Mudng d Hda Binh, Nxb Khoa hpc x i hdi. Ha Ndi.
5. Hoang Luong (2005), Vdn hda cdc ddn toe Tdy Bdc Viet Nam, Dai hpc van hda Hi Npi, Ha Ndi.
6. Hoing Nd (1998), Mdt sd phong tuc chlnh eua ngudi Thdi d Sdn La, Nxb Vin hda dan tpc. Ha Ndi.
7. Ngd DUc Thinh, Cam Trpng (1999), Ludt fuc Thdi d Viet Nam, Nxb Van hda d i n tpc. Ha Ndi.
