CHUYEN MUC
KINH T S H O C - XA HQI HOC
NGUOI LAO DONG Dl CU" VUNG TAY NAM Bp VA VIEC TIEP CAN CHJNH SACH AN SINH XA HOI
NGUYEN DJNH KHOA"
Dwa tren each tiep can nghien ciru di cw til' nai goc, bai viet phan tich so lieu dieu tra mau dai dien cua 2 100 ho tai 21 xa cua 7 tinh Tay Nam Bo nam 2016 ve ngwol lao dong di cw va tlep can chinh sach an sinh xa hoi. Ket qua cho thay dac diem ciia ngwoi lao dong dl cw c6 sw phan hda ro ret theo khu vwc kinh te va khong gian di cw. Ngwo-I lao dong dl cw trong khu vwc kinh te chinh thirc tiep can kha day du vol cac chinh sach bao hlem xa hoi, bao hlem y te, va dao tao chuyen mon tay nghe, trong khi nhirng ngwdl trong khu vu-c phi chinh thirc thi rat han che. Ty le dwac dao tao thap, dao tao ngan han, dao tao thieu hieu qua, va It gan ket vdi no-l den la nhirng trd ngai de ngwdl lao dong dl cw thich irng vdi bdi canh chuyen doi nhanh va tao dwng cuoc song on dmh.
Tirkhda; ngydi lao dpng dl cy, Tay Nam Bp, chinh sach an smh xa hgi, bao hiem xa hoi, bao hiem y te, dao tao, noi cy tru, hg khau
Nhan bai ngay 5/2/2018; dwa vao bien tap. 7/2/2018; phan bien. 12/2/2018;
duyet dang; 15/2/2018
1. GlCyi THIEU ' ^ ° ddng tir nong thdn Tay Nam Bp (TNB) da di c y den eac thanh phd, ehu ydu la Thanh pho Ho Chi Minh Tir thap nien 1990 trd lai day, di ey
ndi chung va di c y nong thon-thanh thi d nyde ta da tang len nhanh chong cung vol ehlnh sach ddi mdi, md eira va qua trinh cong nghiep hda, hien dai
. . , T-. . . , 1 . . . . . ; . te phi chmh thirc (l-e Thanh Sang,
hoa. T y do den nay, hang trieu nqyoi '^ * . 2008; Le Thanh Sang va Nguyen
Ngpc Teal, 2017; Nguyen Ngpc Tpai, Try&ng eai hoc Quy Nhcrn. 2017). Bdi canh mdi flat ra nhidu van (TPHCM) va eae tinh Ddng Nam Bp (ONB) de lam cong nhan trong cae khu cdng nghiep va trong khu virc kinh
o u W l l-f^\J JLt\J\t\J LJI '
de v i ehinh saeh lao dpng, t i i n lu-ong va cac ITnh v y c an sinh xa hpi khac nham dam bao moi tru'dng d i u tu' thuan Igi, d i n g thdi bao ve cac quyin va Igi ich ehinh dang cua ngydi lao dpng noi chung va ngu'di lao dpng di ey noi rieng.
Trong b i i canh i y , cac chinh sach an sinh xa hpi d nu'ac ta da khong ngdng du'gc hoan thien va co nhdng bu-dc t i i n bp v y g t bae trong hon mpi thap nien qua. Neu nhdng nam 2006-2008 la giai doan n i ra nhieu cupe dinh eong t y phat dau tranh vdi nhdng vi pham v i quyen va yeu c i u nang eao phuc Igi ciia cong nhan (Le Thanh Sang va cpng sy, 2009) thi cho d i n g i n day moi quan he gida ngu'di lao dpng va ngu'di s d dung lao dpng da CO eai thien ro ret nhd eae chinh sach an sinh xa hpi ngay cang dap dng yeu e i u thyc t i l n dat ra. Tuy nhien, trong khi cac qui djnh eua Bo Luit Lao dong du'gc thyc thi mot each tu'ang d i i tot trong khu v y c kinh t i chinh thdc thi h i u nhu' v l n la mot khoang tring trong khu v y c kinh t i phi chinh thdc.
Ke ca trong ciing mot nganh nhu' may mac va xay dyng thi van co s y khae biet ro ret gida cong nhan co hgp d i n g chinh thdc vdi cong nhan thdi vu cua cong ty va cong nhan trong cac hp san x u i t ca the, cac nhom xay dyng (Oxfam, 2015).
Cac nghien cdu v i t i i p can chinh sach an sinh xa hpi cua ngu'di lao dpng di c y thu'dng du'gc thyc hien tai ngi nhap c y . D i i u nay chc phep nha nghien cdu tiep xiic tryc tiep vdi
ngu'di di cw, quan sat tryc t i i p d i i u kien s i n g , lam viec va cac quan he tygng tac vdi ehinh q u y i n va cpng d i n g dan c y noi hp dang s i n g . Tuy nhien, each t i i p can nay eo mot s i han che co the du'gc bo sung t d viec nghien cdu tai noi g i c cua ngydi di cy: IVIpt la, nghien edu tai noi xuit cu*
CO the cung c i p each nhin chinh xae v i eg c i u thanh phan cua nhdng ngygi di cu' qua cac thdi diem khac nhau, d i n nhdng ngi khac nhau va vdi nhdng muc dieh khac nhau. Hai la, eae dac diem tren cua ngu'di di cu- du'gc gan k i t vdi cac dac d i i m ciia hp gia dinh va cpng d i n g g i c cua hp, do vay CO the hieu sau hon cae b i i canh cua di CU' va tiip can an sinh xa hpi co tac dpng nhy t h i nao doi vdi viec dat tdi cac muc tieu ma hp hu'dng d i n . Do vay, bai v i i t nay s d dung each t i i p can nghien cdu t d noi g i c de phan tich mpt s6 dac diem ngu'di lao dpng 6 TNB dang di cu' va mdc dp t i i p can bao hiem xa hpi (BHXH), bao hiem y t i (BHYT), dao tao chuyen mon tay nghe, dieu kien cu" tni va tinh trang hp khau cua hp tai noi d i n .
2. N G U 6 N S O L I E U VA PHUONG
PHAP LUAN NGHIEN CU'U Bai v i i t s d dung k i t qua diiu tra mau d i i vdi 2.100 hp gia dinh va cac cupc phong v i n sau trong d i tai Van 6e dan so va di dan trong phat then ben vQ-ng vung Tay Nam Bo 6WGC tiin hanh nam 2016.
Ket qua khao sat djnh lu'gng mang tinh dai dien cho viing TNB dya tren qui trinh chpn m i u nhiiu giai doan ma
TAP CHI KHOA HOC XA HOI so 1 (233) ^U18
cae 6cm vi hanh ehinh tinh/huyen/xa dype chpn ngSu nhien he thong tir danh sach eac don vj hanh chinh dype s i p xdp theo ydu td sinh thai va thanh p h i n dan tde. Theo dd, 21 xa/
phydng dype ehpn tir 14 quan/huyen cua 7 tinh/thanh trcng s6 13 tinh/thanh TNB gdm Lpng An, Tien Giang, Tra Vinh, can Tho, An Giang, Hau Giang, Ca Mau. Tai mdi xa/phydng dype chpn, lap danh saeh cac Sp/khu phd dya tren khu vyc trung tam-ngpai vi, didu kien kinh td kha-trung binh-thSp;
tai cae dja ban nghien ciru lien quan den ngydi Khmer, Hca, Cham thi them mdt chidu kich vd thanh phSn dan tdc. Dya tren danh saeh cae Sp/khu phd nay de chpn ra tir 2-3 §p de nghien cii'u. Lap danh sach tean bg hp gia dinh tai cae lip/khu pho tren va chpn n g l u nhien he thdng dpi vdi 100 hp tai moi xa. Tai mdi hp gia dinh, didu tra vien phdng v l n ngydi ehu hg/vp ehdng chu hg, ndu khdng the tiep xiic dype vdi ngydi chu hp thi phdng v l n mdt ngydi am hidu tinh hinh cua hg.
Nhirng thdng tin nao khong rd dype phoi kiem vol nhyng ngydi khac trong gia dinh de dam bao tinh tin cay ctJa thdng tin. Nhdm nghien ciru cung ghi sd dien thoai ciia ho de trap dpi them khi c l n thidt.
Ngydi di ey trcng nghien ciru nay dype dinh nghTa la nhtrng ngydi cd chung kinh td trong hp gia dinh nhyng tam thdi dl ddn mpt noi khac vdi xa/phydng cua hp gia dinh tir 6 thang trd len vl nhidu ly do. Ngydi lao dpng di cy la nhti'ng ngydi di c y tir 15 tuci
trd len dang lam viec tai noi khac. Day la ddi tyong chinh ciia eac chinh sach an sinh xa hpi c l n d y g c tap trung nghien eiru.
Mdt han chS cua ngudn so lieu khi phan tleh v l di c y va ngydi di cy tai noi gdc la khdng tlep xiie trire tiep vdi h l u het ngydi dang di cy, do vay nhtrng thdng tin ddi hoi dp chinh xae cap lien quan den thai dp, hanh vi tren mpt sd linh virc khdng d y o c phan tich d day. Chiing tdi chi tap trung vac cac tidp can BHXH, BHYT, dap tap chuyen men tay nghe, tinh trang ey tru va hg khau cua ngydi lao dpng di ey la nhtrng thcng tin rd rang va co the phoi k i l m trong cupe khao sat.
3. DAC BieiVl NGU-ai LAO BONG Dl CU" VUNG TAY NAM BO
Trong so 2.100 hp gia dinh dygc khao sat d TNB nam 2016 cd 994 ngydi ttf 15 tuci trd len dang di cy de lam viec.
Co c l u ngydi lap dpng dl cy dygc trinh bay d Bang 1 chc thiy: nam gidi chilm ty le cap hon rp ret, chilm 59,9% so vdi 4 0 , 1 % ciia nt>. Nhdm tuoi ttr 30 trd xudng chilm tdi 67%, tiep d i n la nhdm 31-44 ehllm 23,2%, eac nhdm tuoi ttr 45 trd len ehl ehllm dydi 10%. Ty le ngygi lao dpng di cy chya lap gia dinh va dang cd gia dinh x i p XI nhau, khoang 47%, va 5,8%
edn lai la nhti'ng ngydi gda, ly hon, hoac ly di. Co c l u gidi tinh, dp tudi va tinh trang hdn nhan tren phan anh dac diem eua nhtrng dcng lap ddng di cy khac nhau, ke ea di ey d i n cac xa khae trong huyen, va dyge tich luy theo thdi gian di ey trung binh la 5,25 nam.
Bang 1. Dac cJiem nhan khiu cua ngudi lao dpng di cu TNB: 2016
T6ng s6
n
%
Ncri a6n (%) Nong
thon Thanh
thi N y d c ngoai Gio'i t i n h
Nam Nir
595 399 T u o i (trung binh) TCr 30 t r d xu6ng TCr 31-44 tu6l TCr 45-54 tuoi TCr 55 tu6i trd len
666 230 58 40
59,9 40,1 (29,6) 67,0 23,2 5,8 4,0
69,9 30,1 (33.7) 54,3 23,7 12,7 9,2
57,4 42,6 (28,3) 71,6 21,9 3,7 2,9
62,3 37,7 (34,4) 41,5 39.6 15,1 3,8 T i n h t r a n g hon nhan
Chira k i t hon Co vp'/chong Goa/ly hon/ly than
469 467 58
47,2 47,0 5,8
32,4 63,6 4,0
52,0 41,8 6,3
26,4 67,9 5,7 Hoc v ^ n
Mu chCr Cap 1 t r d xuong cap 2 cap 3 T6t nghiep Cap 3 t r d len
57 228 376 76 234
5,9 23,6 38,7 7.8 24,1
16,4 31,0 32,7 4,1 15,8
3,3 20,8 41,1 8,8 26,0
8 38 24 6,0 24,0 Nguon; LS Thanh Sang, 2016.
Cd sir khae nhau dang ke v l eo c l u ngydi di ey d i n cac khu virc ndng thon va khu virc thanh thj. Tai thdi diem khao sat, tuoi trung binh eua ngydi lao dpng di cy d i n khu vyc ndng thdn la 33,7, trong khi d i n khu vyc thanh thj la 28,5, t h i p hgn khoang 5 tuoi. T y o n g irng, ngydi lao ddng dl cy d i n khu virc ncng thon cd ty le dpc than chi 32,4% trong khi nhti'ng ngydi d i n khu vyc thanh thj cd ty le dde than la 52%. Cd the t h i y nhdng ngygi lao ddng tre, dpe than cd xu hygng tim k i l m CO hdi viee lam d thanh pho hon
so vdi nhCrng ngydi ldn tuoi hgn va dang cd gia dinh.
Tyong tir, khu vire thanh thj thu hiit ddng dao nhyng ngydi lao dpng di ey cd hgc v l n cao hon so vdi khu virc ndng thdn; hon ntra trinh dp hpc v l n cua ngydi lao dpng di ey vac thgl diem khao sat cung cao hon nhilu so vgi thgl diem b i t d l u di c y vi mdt bp phan dang k l chuyen d i n eae thanh phd d l hpe, thydng la dai hpc, cao dang va sau khi tdt nghiep thi thydng d lai d l tim k i l m viec lam.
Hien cd 84,1% so ngydi lao ddng di cy co trinh dg hgc v l n d p 3 trd ien d i n khu vye thanh thj trong khi ch! cd 10,9%
den khu vire ndng thdn va 5% la ra nydc ngoai. Do vay, ty le ngydi lao dpng di ey tai thdi diem khac sat cd mti'e hpc v l n tir tdt nghiep trung hpc pho thdng trg len chilm tdi 24,1%, trong khi s l da hpc xong Idp 10, Idp 11 (elp 3) chi chilm 7,8%. Tuy nhien, bd phan ddng dao nhlt v i n la nhu'ng ngydi cd mire hpe v l n d p 2, chiem 38,7%. Sd ngygi cd mire hpe v l n tir d p 1 trd xucng eung kha cao, chilm 23,5%, va ca mpt ty le khong nhd (5,8%) la mil chO'. Sir phan hda kha cao v l hpc v l n ciia nhtrng n g y d i lao
TAP CHI KHOA Hgu XA riyi so 11^^3).
Bang 2. Noi din hien nay ciia ngydi lao dgng dicy TNB: 2016
Tong cpng Xa khac trong huyen Huyen khac trong tinh C^c linh khac d Tay Nam Bo TPHCM
C^c tinh Bong Nam Bo c a c vung khac trong n y d c Campuchia
c a c nu'dc khac
n 994 12 9 7 163 368 272 29 32 21
%
100,0 1,2 9,8 16,4 37,0 27,4 2,9 3,2 2.1 Nguon; Le Thanh Sang, 2016.
ddng di ey nay phan anh nhirng phan hda trong thj trydng viee lam va khoang each dja ly. Hau h i t nhyng ngydi cd hpc v l n tir e l p 1 trd xudng, dac biet la nhtrng ngydi mu chir, thydng lam m y d n trong ndng nghiep hoac phi ndng nghiep d eae dja phyong trong tinh va mpt sd it trong khu virc phi ehlnh thirc d thanh thj.
Trong khi dd nhti'ng ngydi cd hpc v l n cap tap trung nhilu hon trong khu virc chinh thirc va g eae thanh pho.
Phan tieh sau hgn v l ngi d i n eua ngydi lao dpng di c y TNB (xem Bang 2) eho thiy, TPHCM v l n la ngi thu hut dong nhlt, ehllm d i n 37%, tilp den la cae tinh ONB cdn lai, chilm 27,4%i.
Tinh chung, 6 tinh thanh BNB thu hiit 64,4% sd ngygi lao ddng di c y TNB.
Cac xa khac trong huyen va cac huyen khac trong tinh ehi thu hiit 11%, trong khi cac tinh cdn lai ciia TNB eung ehi la noi d i n cua 16,4%. B i l u nay eho thiy nhti'ng gidi han cua vung TNB doi vdi cung d p eo hdi viec lam chc
ngydi lao dpng. Ngoai ra, ed the thay h l u nhy rat it ngydi lap dpng TNB di cy d i n eae viing cdn lai trcng ea nyde, ty le nay chi ehllm 2,9%. Mdt bg phan ngydi lao dgng TNB eung dl ey d i n Campuchia, Malaysia va Dal Loan nhyng khdng ldn.
4. T l i P CAN AN SINH XA HOI C O A NGLfOI LAO BONG Dl CU" TAY NAM BO TAI N a i B t N
4.1. Tiep can bao hiem xa hoi va bao hiem y te
BHXH va BHYT la tru cdt chinh trong chinh saeh an sinh xa hdi d Viet Nam.
Tir nam 2006, Nghj djnh 152/2006/
ND-CP hydng d i n mdt so dilu eiia Luat Bao hiem xa hoi v l BHXH bit bude ddi vdi can bp, ccng chire, vien chire va ngydi lae dgng Viet Nam lam viee theo hgp dong lao ddng, ke ca hg kinh dcanh ca the, tc hgp tac, to chire khae va ca nhan ed thue mydn, sir dung va tra cdng chp ngygi lao ddng. Tuy nhien, tren thirc t l khu vtrc kinh t l ngoai nha nyde, dac biet la khu virc kinh t l phi chinh thirc thygng khong tuan thu d l y dii qui djnh phap luat tren. Trong khi dd, viec mua BHXH tir nguyen eua nhtrng ngygi lao dpng khdng cc quan he lac ddng (ty lam hpac lam mydn cd quan he lap dgng khdng on dinh) edn r l t h i l m hoi. Thyc te tren tao ra sy khac biet ldn ve mirc dp t i l p can BHXH eiia ngygi lap ddng di c y lam viec trpng cac loai hinh san x u l t kinh dpanh khac nhau.
K i t qua khao sat (xem Bang 3) eho t h i y , chi cd 36,5% sd ngydi lao dgng
Bang 3. Ty le
Khong Co Khong ro Ting s i (n)
ngu'di lao dpng di cu' T N B co BHXH phan theo khu v y c kinh t i : N h ^ nuac, 1 _ ,. L . .
doan the | D^anti nghiep 11,6
79,1 9,3 100,0 (43)
21,7 62,3 16,0 100,0 (525)
HO san x u l t kinh doanh nho
89,1 1.4 9.5 100,0 (147)
T y lam, lam m y d n
98,9 0,0 1,1 100,0 (279)
2016 Tong so
52,9 36,5 10,6 100,0 (994) Sy khac nhau v^ BHXH giira cac khu virc kinh te c6 y nghTa thdng ke vdi P<0.000 Ngudn; Le Thanh Sang, 2016.
di ey ed BHXH. S l ngydi ed BHXH h l u nhy la nhtrng ngydi di ey dang lam viec trong khu virc chinh thirc trong khi so ngydi lao ddng di cy lam viec trcng khu vire phi ehinh thirc h l u nhy khdng ed. Tuy nhien, khong phai ngydi lao ddng di cy nao lam viec trong khu virc chinh thire cung cd BHXH. Trong khu vyc nay cung cd bd phan lao ddng phi ehinh thirc mac du ty le nay la r l t thap (nhy nhan vien ve sinh, bac ve, va thydng dygc ky hgp ddng, cc ddng BHXH, sau mpt thdi gian). 6 cac doanh nghiep thi ty le khong cd BHXH cao hon do tinh c h i t san x u l t kinh doanh nen qui md ngydi lao dpng di ey lam cac edng viee thdi vu, trpng thdi gian thir viec eung eac hon, va mdt sp dpanh nghiep eung ed tinh t r l n tranh dcng BHXH day dii ehp ngydi lao dpng de giam ehi phi. Xay dirng la mdt trong nhtrng nganh thu hiit r l t ddng dao ngydi lao ddng di ey, va h l u h i t trong so hp khdng cc BHXH. Trong khu virc phi ehinh thirc, bao gdm lam viec tai cae hp gia dinh nhy may gia edng, ban hang quan, giiip viec nha... thi hau h i t ngydi lac
dgng di ey kheng dyge ddng BHXH.
Tygng ty, dc ehya nhan thire ve t i m quan trpng cua viec mua BHXH tir nguyen, do ap lye v l nhu d u trang trai cupc song hang ngay, h l u nhy khdng ed ngydi lao dpng di c y nao lam nhtrng cdng viee do ttr minh lam ehii hoac lam mydn mua BHXH tir nguyen khi khdng xae djnh dygc quan he lao ddng.
S P vdi ty le cd BHXH cua tpan bd dan so trong eudc d i l u tra nam 2016 (16,5%>) thi ty le cd BHXH cua ngydi lao dgng di ey cap hgn g l p dpi dp da s l lam trpng ccng nhan trpng eac dcanh nghiep va dygc ddng BHXH b i t bupe thep phap luat qui djnh. Tuy nhien, mdt bp phan ddng dao ngydi lao dpng di cy lam viec co quan he lao ddng nhyng v i n khdng ed BHXH b i t bupe la mpt v l n d l dang quan ngai v l thye thi ehinh sach. Mpt bp phan dong dao khac t y lam hoac lam mydn khdng cd BHXH la mdt thach thirc eho mue tieu mg rpng ty le mua BHXH t y nguyen, va ddi hdi phai ed nhdng ehinh saeh khuyin khich, h i trg hdu hieu hgn.
Bang 4. Ty le ngydi lao dpng di cy TNB co BHYT phan theo khu vyc kinh t i : 2016
Khong co BHYT BHYT b i t buoc BHYT t y nguy#n BHYT ho ngheo /can ngheo BHYT d6i t y o n g chinh sach T6ng s6
(n)
Nha nydc, doan t h i
9,3 79,1 2,3 2,3 7,0 100,0 (43)
Doanh nghiep 9.0 67,6 4,8 9,0 9,7 100,0 (525)
Hp san x u l t kinh doanh nhd
52,4 6,1 16,3 14,3 10,9 100,0 (147)
T y lam, lam m y d n
52,3 0,0 11,1 15,1 21,5 100,0 (279)
Tong s6 27,6 40,0 8,1 11,2 13,1 100,0 (994) Sy khac nhau ve BHYT giOa cac khu vyc kinh t i co y nghia thing ke vdi P<0.000.
Ngudn; Le Thanh Sang. 2016.
Do cuge khao sat dyge thire hien tai ngi d gdc ciia ngydi di cy, mpt so trydng hgp khdng xae djnh dype ehinh xae la ed hay khong eo BHXH.
Oe dam bao tinh d l y dii eiia thdng tin, ehiing tdi v i n bao gom 10,6% so ngydi "khdng rd" tren. D i l u nay khdng anh hydng d i n nhan djnh la mpt bp phan ddng dap ngydi lap ddng di c y hien nay khong cd BHXH.
Odi vdi BHYT, ty le ngydi lao ddng di ey CO BHYT la 72,4% (xem Bang 4), tygng dyong vdi ty le 72% ed BHYT ciia toan bp dan sS dyge khac sat trpng cupc nghien ciru. Trcng so nay, BHYT b i t bupe chilm 40%, phu hgp vdi ty le 36,5%i s l ngygi lap dpng di cy ed BHXH b i t budc vi mgt s6 trydng hgp chi cc BHYT nhyng khdng ed BHXH. Mpt bp phan dang ke ngydi lap ddng di ey (24,3%) dygc hygng Ipi tir chinh sach BHYT danh cho hg ngheo/can ngheo, va ddi tygng chinh saeh tai ngi g i c . D i l u nay eho thiy nhilu ngydi lap ddng dl cy gap khd khan v l kinh t l va dyge Nha nyde he
trg. Mpt ty le n h l t djnh mua BHYT ty nguyen (8,1%)), tap trung g khu vyc phi chinh thire, che t h i y ngygi lao dgng di ey cd nhu c l u sir dung BHYT d l kham chya benh.
Co sy khae biet rd rdt v l tilp can BHYT giti'a khu vyc chinh thu'C va khu vyc phi ehinh thire. Khoang 9% s6 ngygi lao dpng di ey dang lam viee treng khu vye chinh thirc khong ed BHYT trong khi hgn mpt nira nhO'ng ngygi lap dpng di ey dang lam viee ehp cae hg SXKD nhd va t y lam, lam mydn khdng ed BHYT. S6 ngydi ed BHYT b i t bupe khi lam viee chc eae hd SXKD nhd chi c h i l m 6 , 1 % . Cd mpt ty le cao nhtrng ngydi lao dgng di ey lam viee trong hai khu vye nay dygc d p BHYT hd nghep/ean ngheo va BHYT danh eho ddi tygng ehinh sach.
4.2. T i l p can giao due dao tao chuyen mdn nghiep vu
Nghien eiru eho t h i y mire dp tilp can ehinh sach dap tao chuyen mdn tay n g h i eua ngydi lao dgng di ey con kha han e h l (xem Bang 5). Khoang
I N O U 1^1 1_/AW U\JI\<^ U I '
Bang 5. Ty le ngudi lao dpng di cu- TNB du'pc dao tao chuyen mon tay ngh§ ph§n theo khu vyc kinh t i : 2016
Kh6ng chuy6n mon tay n g h i Co chuyen mon lay nghe Tong so
(n)
Nha nydc, do^n t h i
16,3 83,7 100,0 (43)
Doanh nghiep 31,0 69,0 100,0 (525)
Hd san x u i t kinh doanh nho
63,3 36,7 100,0 (147)
T y lam, lam m y d n
86,3 14,7 100,0 (279)
Tong s i 50,4 49,6 100,0 (994) Sy khac nhau v i chuyen mon lay nghi giya cac khu vyc kinh t i co y nghTa thing ke vdi P<0.000.
Ngudn; Le Thanh Sang, 2016.
hon mdt nira (50,4%) sd ngydi lao ddng dang di c y khdng cd chuyen mon tay n g h i . So vdi ty le trung binh (31%)) cua nhirng ngydi tir 15 tuoi trg len trong eudc nghien ciru thi ty le d y g c dao tao ehuyen mdn tay n g h i eua ngygi lao ddng dang di ey eao hgn nhilu. Sy khac biet nay chu y l u do hai y l u t l ; mdt la, nhti'ng ngydi cd chuyen men tay nghe thydng ed xu hydng di ey den cac thanh phd de tim k i l m cae eo hpi kinh t l tdt hon sp vdi nhti'ng ngygi cdn lai; hai la, mpt bp phan dang ke ngydi di cy la d l di hgc va sau khi hpc xeng hp d lai thanh pho d l lam viec. Cae k i t qua djnh lygng va djnh tinh eua cuge nghien eiru xae nhan d i l u nay. Viec t i l p can ehuyen mon tay n g h i co s y khac nhau rd ret giii'a cac khu vyc kinh t l khac nhau.
Ty le ngydi lao dpng di c y dyge dao tap chuyen mdn tay n g h i lam viee trong khu vyc nha nyde, doan the va doanh nghiep r l t eao (83,7%) va 69%
tygng irng) va giam rd ret g khu vye hd san x u l t kinh doanh (SXKD) nhd va t y lam, lam m y d n (36,7%) va 14,7%
tyong irng). B i l u nay ehi ra yeu d u
c l n thilt phai tap trung dao tap ngudn nhan lye trong eac khu vyc ma ngydi lao dpng di ey khdng cd chuyen mdn tay n g h i chilm ty le cao.
Phan tieh sau hgn v l loai hinh dao tao d Bang 6 eho thiy ed sy khac nhau rd ret gitra khu vye nha nyde, do^n t h i vdi khu vyc doanh nghiep va vdi khu vye edn lai, chu y l u la khu vyc lao ddng phi chinh thu'C. H l u h i t nhti'ng ngydi lam viee ehp Nha nydc, doan t h i dyge dao tao g d p dai hpe, eao dang (63,9%)), trong khi mdt ty le tyong t y (66,6%)) sg ngydi lam viee eho doanh nghiep va khoang hon mpt nira so ngygi lam viec trong khu vyc cdn lai la d y g c dao tao tai ngi lam viee.
Nhti'ng ngydi tdt nghiep trydng day n g h i cung lam trong eac hd SXKD nhd va t y lam, lam mydn nhilu hgn so vdi hai khu vyc d l u .
K i t qua tren eho t h i y tinh ehgn Ipe va phan hda r l t eao trong thj trydng lao ddng. Nhtrng ngydi lap dpng dl c y dyge dac tao ehuyen mdn nghiep vu eao tap trung chii y l u vao khu vyc nha nydc, doan the. Nhtrng ngydi lao
TAP CHi KHOA HQC XA HQl so 1 (233) 2018
Bang 6. Loai hinh dao tao cua n g u d i lao dpng di cu' T N B p h § n theo khu v y c kinh t§:
2016
Hpc (Jgi hpc/cao dang Trung c i p n g h i Truang day nghe Hpc n g h i tai nai lam viec Cac lap do dja phucng to chuc Khac
Tong so (n)
Nha nydc, doan t h i
63,9 8,3 5,6 19,4 2,8 0,0 100,0 (36)
Doanh nghiep 19,6
6,1 4,4 66,6 1.9 1,4 100,0 (362)
Ho san x u i t kinh doanh nho
13.0 7,4 16,7 55,6 3,7 3,7 100,0 (54)
T y lam, lam m y d n
12,2 4,9 9,8 51,2 2,4 19.5 100,0 (41)
T i n g so 21,5 6,3 6,3 60,6 2,2 3,0 100.0 (493) Sir khac nhau v i loai hinh dao tao giCra cac khu vyc kinh t i c6 y nghTa thing ke voi P<0.000.
Nguon; Le Thanh Sang, 2016.
ddng di ey lam viee eho doanh nghiep phan hda thanh hai nhdm ehinh; mdt bo phan lam quan ly ed ehuyen mdn nghiep vu eao va mpt bd phan ddng dao lam edng nhan dyge dao tao ehu y l u tai doanh nghiep. Trong khi dd, nhtrng ngydi lao dpng di cy lam viec che cae hg SXKD nhd hpae t y lam, lam mydn thi ed ehuyen mdn tay nghS thip hon, dyge dao tao ttr cae loai hinh it chinh qui hgn.
Thdi gian dao tao ed s y tygng quan vdi loai hinh dao tao tren. K i t qua d Bang 7 cho thay; 35,7%) sd ngydi lao dgng di ey dyge dac tap tir 1 nam trd len, tyong irng vdi trinh dp tir trung e l p n g h i trg len; nhyng d chilu ngyge lai thi 41% sd ngydi lae dgng di cy dyge dac tao ttr dydi 1 thang eho d i n dydi 3 thang. B i l u nay cho thay mpt bd phan ddng dao ngygi lao dpng di ey chi dygc dac tap g trinh dp so d p , trong thdi gian ngan, chi dii d l thanh thuc vdi nhirng thao tae ky thuat
don gian trong eae day chuyin san xult, thay vi d y g e dao tao d trinh dp eao hgn, ddi hdi cac ky nang mang tinh sang tao. Hon nya, cd sy phan hda rd ret v l thdi gian dao tao ehuyen mon tay nghe giti'a eac khu vyc kinh t l . H l u h i t nhtrng ngygi dygc dao tao trong khu vye doanh nghiep la dydi 3 thang va d y d i 1 thang. Do vay, rat nhilu v l n d l dat ra v§ chinh sach dao tao trong thdi gian tdi de thieh irng vdi qua trinh ehuyen doi nhanh ehdng cua thj trygng lao dpng d y g i tac dpng cua cuge each mang eong nghiep 4.0 dang dien ra.
Ngi dao tao ehu y l u eua ngydi lao dpng di c y van la TPHCM va eae tinh DNB. Ngcai mgt bp phan hgc tai eac trydng dai hpc cao dang g TPHCM, p h i n ldn trong sd hg hpc tai edng ty ngi dang lam viec. Sc ngydi lao dgng di ey hpc chuyen mdn tay n g h i tai tinh gdc g TNB chi c h i l m 14,4%, tai eac eg sg dao tao trong huyen ehiim
Bang 7. Thoi gian dao tao cua nguoi lao dpng di cu TNB ph§n theo khu vue kinh t i : 2016
D y d i 1 thang TCr 1 d i n d y d i 3 thang TCr 3 d i n 6 thang T y 6 d i n 12 thang T y 1 nam t r d len T i n g s i (n)
Nha n y d c , doan the
5,6 0,0 8,3 8,3 77,8 100,0 (36)
Doanh nghi?p 26,2 23,5 14,9 5,2 30,1 100,0 (362)
Ho san x u l t kinh doanh nho
1,9 18,5 24,1 18,5 37,0 100,0 (54)
T y lam, lam m y d n
7.3 14,6 9,8 22,0 46,3 100,0 (41)
Tong s i 20,5 20,5 15,0 8,3 35,7 100,0 (493) Sy khac nhau ve thoi gian dao tgo giua cac khu vyc kinh te c6 y nghTa thing ke voi P<0.000,
Ngudn: Le Thanh Sang, 2016.
Bang 8. Noi dao tao cua nguoi lao dpng di cu TNB phan theo khu vyc kmh t i : 2016
Trong xa Trong huyen Trong tinh TPHCM Tinh khac N y d c khac T i n g so (n)
Nha nydc, doan t h i
8,3 8,3 33,3 25,0 25,0 0,0 100,0 (36)
Doanh nghiep 4,1 4 4 10,5 35,9 43,6 1,4 100,0 (362)
HO SXKD nho 14,8 7,4 22,2 38,9 16,7 0,0 100,0 (54)
T y lam, lam m y d n
26,8 4,9 22,0 29,3 12,2 4,9 100,0 (41)
T i n g so 7 5 5,1 14,4 34,9 36,7 1,4 100,0 (493) Sy khac nhau ve noi dao tao gi&a cac khu vyc kinh te co y nghTa thong ke vdi F Ngudn; Le Thanh Sang, 2016.
5,1%) va tai cac Idp dao tao n g h i mg tai xa chilm 7,5%). Phan bd sd lao ddng d y g c dao tap tai eac dja ban khae nhau thee khu vye kinh t l eho thiy ed tdi 43,6%. sd ngygi dyge dao tao d tinh khae hien dang lam viec eho eac doanh nghiep, phu hgp vgi loai hinh dao tao tay nghe tai cac cdng ty d BNB. Trong khi dd, ed d i n 26,8% so ngydi t y lam, lam m y g n va 14,8%) so n g y d i lam eho cac hg SXKD nhd la
d y g c dao tao trong xa, cao hgn nhieu so vdi ty le tyong u'ng dang lam viee trong khu vyc chinh thirc (xem Bang 8). Do vay, djnh hydng dao tao n g h i tai xa la tao cdng an viec lam phii hop vdi d i l u kien ndng thdn va dao tao nhti'ng n g h i pho thdng, d n quan tam v l ehit lygng va hieu qua dao tao.
Danh gia hieu qua eua cac loai hinh dao tao khac nhau, k i t qua o Bang 9 eho t h i y hinh thire dao tao do dja
Bang 9. Hieu qua dao tao dii voi nguoi lao dpng di cu TNB phan theo khu vyc kinh t l : 2016
Hoan loan khong ap dung Ap dung mgt phin Ap dung phan ldn Ap dung hoan toan Dang hoc, chya ap dung Ting s i
(n)
Dai hoc/cao
dang 17,0 8,5 14,2 60,4 0,0 100,0 (106)
Trung cip nghi
32,3 6.5 0,0 61,3 0,0 100,0 (31)
Trydng day nghe
32,3 6,5 0,0 61,3 0.0 100,0 (31)
Hpc nghi tai noi lam vi?c
8,0 1,7 6,4 82,9 1,0 100,0 (299)
Ldp hoc do dja phyong to
chyc 45,5 18,2 9,1 18,2 9,1 100,0 (11)
Khac 33,3 0,0 6,7 60,0 0,0 100,0 (15)
Ting so 14,6 4,1 73 73,2 0,8 100,0 (493) Nguon; Le Thanh Sang, 2016.
phyong td chirc cd hieu qua thap nhat.
45,5%) sd ngydi dyge hoi eho rang n g h i dygc dao tap hoan toan khong ap dung dyge. Dij vay, ngay ea vdi hinh thire dao tao dai hpe, cap dang thi cung cc 17% danh gia hcan toan khdng ap dung dyge trong cdng viec hien nay. Ty le nay khong qua ngae nhien khi trong nhtrng nam g i n day, ty le that nghiep eua nhdng ngydi tot nghiep dai hgc, cao dang la eao nhlt va nhilu ngygi da phai chip nhan lam edng nhan, hoan toan khdng sir dung ehuyen mdn dyge dao tao ciia minh.
Bdi vdi loai hinh dao tao trung d p va trydng day n g h i cung cd khoang 1/3 sd ngydi danh gia la hoan toan khong ap dung vao cong viee hien nay.
Trong khi dd ed d i n 82,9%) sd ngydi danh gia viee hpe nghe tai ngi lam viee la d y g c ap dung hoan toan vao cdng viee hien nay. Ly do dap tao It hieu qua dyge nhilu ngydi giai thich nhlt la do nganh nghe dao tao khdng
phu hgp vdi thyc t l va t i l p din la cong viec lam tir n g h i dygc dao tao khdng on djnh, khdng ed viee lam thydng xuyen.
Hieu qua cua eae loai hinh dap tao ehuyen mdn tay n g h i tren dat ra nhieu thach thire doi vdi edng tac dao tao n g h i hien nay; mpt la, dao tap phai gan vdi nhu c l u thj trygng, khdng chi vdi nhu d u hien tai ma cdn vdi xu hygng ehuyin doi d y d i tae dpng cOa cupe each mang ccng nghiep 4.0 va hdi nhap ngay eang sau rgng vao kinh t l khu vyc va t h i gidi; hai la, trong khi dac tao tai noi lam viee mang lai hieu qua eao thi viee dao tao nay chi nham hoan thien cae ky nang don gian trong day ehuyin san x u l t eong nghiep, hoan toan ed the dyge thay t h i bdi robot va khong dap irng yeu d u phat then nguon nhan lye trong bdi canh mdi; ba la, d l dap irng dyge yeu d u mdi v l dao tao ngudn nhan lye chit lygng eao ddi hdi khong ehi nang eao
iNk3U T t:^^ OINH K.MUA - NC3U(JI LAU t J g N G Dl CU VUNG TAY NAM BO..
nang lyc cua cae c c so dao tao v i dpi ngu giao vien, v i co so vat ehit ky thuat, ve chyo-ng trinh dao tao, v i phyang thii-c dao tgo, ma con phai chuan bj n g u i n lyc d i u vao - ehinh la nhung ngyoi c i n dyp-c dao tao va d y bao dang tin eay v i xu huong ehuyen djch CO c i u kinh t i va co e i u lao dpng.
Xet tren cac v i n 6k dugc neu tren, thyc trang giao due - dao tao o nuoc ta cho t h i y con nhiiu han e h i va yeu kem.
4.3. Tinh trang n e i cir tru va ho k h i u
Mpt khia eanh co ban khac phan anh nhOng han che trong t i i p can chinh sach an sinh xa hpi la nha o cua nguoi lao dpng di cu hien nay. Tuong t y nhu nhiiu cupc nghien cyu khac da chi ra, k i t qua khao sat cua ehung toi cho t h i y (xem Bang 10), h i u h i t ngydi lao dpng di c u s i n g trong eac nha trp/phong trp (73,4%) va tai noi lam viee (16,6%), trong khi s i nguai CO the t y mua nha chi chiim 0,9%.
Dieu nay cho t h i y tinh c h i t tam thoi trong cupc s i n g hien nay cua hp va kho ma tao dup'c s y "an c u lac nghiep" tai noi d i n . Hon nua, tinh trang nha 6 nay cung phu thupc vao khu vyc kinh t i cua nguoi lao dpng di cu. Nhung nguoi lam cong nhan trong cac doanh nghiep co ty le a nha trp/phong trp r i t cac (85%) trong khi nhung ngudi lam viec cho nhung hp SXKD nho hoac lam mudn thi d tai noi lam viec dong hon nhiiu so vdi cac khu vue khac. Hon nua, du eung chiem ty le t h i p (chi 2,3%) nhung nhung ngydi lam viec cho Nha nude, doan the eo kha nang t y mua nha cao hon sc vdi nhung ngudi con lai. Co the thiy m i i quan he kha ro giua viec sd huu nha d vdi nang lyc ca nhan cua ngydi lao dpng di cu. H i u h i t nhOng ngudi lao dpng di cu lam viec cho Nha nude, doan the da t i t nghiep dai hpc, cao dang trong khi h i u h i t nhung ngudi eon lai lam viec trong cac khu vye khac co trinh dp chuyen Bang 10. Noi cu trii cua ngudi lao dong di cu TNB phan theo khu vue kinh t i . 2016
Tai noi lam vi^c Nha/phong trp Nha danh cho cong nhan a n h d
Nha cua cha me/ngydi than Nha t y mua
Khac Khdng ro T i n g s i (n)
Nha nydc, doan t h i
16,3 67,4 4,7 2,3 2,3 2,3 2,3 2,3 100,0 (43)
Doanh nghi?p 7,4 85,0 1,3 2,5 1,9 0,8 0,0 1,1 100,0 (625)
Hp san x u i t kmh doanh nho nho
30,6 55,8 2,7 5,4 2,0 0,7 1,4 1,4 100,0 (147)
T y lam, lam m y d n
26,5 62,0 0,0 6,1 1.8 1,1 1,4 1,1 100,0 (279)
Tong s i 16,6 73,4 1,3 3,9 '1,9 0,9 0,7 1,2 100,0 (994) Ngudn; Ld Thanh Sang, 2016.
TAP CHI KHOA HQC XA HQI so 1 (233) 2018 Bang 11; Tinh trang hd khiu cOa ngydi lao ding di cy TNB tai noi den phSn theo khu vyc kinh te; 2016
Khong dang ky Oang ky tyu tru Dang ky tam trii T h y d n g trii Khong rd Tong s i (n)
Nha nydc, doan t h i
4,7 23,3 65,1 4,7 2,3 100,0 (43)
Doanh nghiep 3,0 11,6 83,4 1,1 0,8 100,0 (525)
Ho san x u i t kmh doanh nho
15,6 17,0 66,7 0,7 0,0 100,0 (147)
T y lam, lam m y d n
17,9 21,1 58,4 1,4 1,1 100,0 (279)
Tong s i 9,2 15,6 73,1 1,3 0,8 100,0 (994) Nguon; Le Thanh Sang, 2016.
mdn tay n g h i t h i p hon nhilu va do vay thu nhap, kha nang tieh luy ciia hp eung t h i p hon nhilu.
Tinh trang hd khau ciia ngydi lao dpng di c y cung cho t h i y tinh thilu gan k i t vdi noi dang sdng va lam viec hien nay. Day la mpt chi bao rd rang cho t h i y ngydi lao dpng di cy van la
"ngydi ngpai cuoc", "ngydi ben l l " va do vay khong t i l p can d l y dii vdi cae ehinh sach an sinh xa hgi (va ea trach nhiem cdng dan) tai noi d i n . K i t qua d Bang 11 cho thiy, ehi cd 1,3% so ngydi lao dpng di ey hien nay cd hp khau thygng trii tai ngi d i n . Tinh trang php b i l n nhlt la dang ky tam trii (73.1%.), t i l p d i n la dang ky lyu trii (15,6%)) va cung cd d i n 9,2%) kheng dang ky vdi chinh quyin dia phyong tai ngi d i n . Thyc t l cho thiy tinh trang khong dang ky khdng phai la hilm, ke ea khi ey tru trong nhilu nam va pho b i l n nhlt la lam viec cho eac hp SXKD nhp va t y lam, lam mydn.
Ty le cd hp khau thydng trii cao nhlt la nhti'ng ngydi lam viec eho Nha
nyde, dean the (4,7%)), tygng irng vdi ty le ed nha t y mua cao nhlt.
S. KgT LUAN
Phan tieh sd lieu d i l u tra mau dygc trai kha d l u tai 21 xa phydng ciia 14 quan huyen tir 7 trong tong s l 13 tinh thanh TNB, bai v i l t da eung d p mpt birc tranh tong the v l nhti'ng ngydi lao dpng g TNB dang dl c y nam 2016. Cp t h i t h i y h l u h i t nhtrng ngygi lao dpng di ey d i n TPHCM va cac tinh DNB, nhyng cung cd mot bp phan tim k i l m cac co hdi viec lam tai cac tinh khac trong viing va mpt bg phan nho d i n Campuchia, Dai Loan, Malaysia...
tap ra tinh da dang v l khdng gian di c y va thi trydng lao ddng danh cho nhti'ng ngydi di ey. Chinh sy da dang nay va s y khu biet di ey lao dpng vdi cac muc dich di c y khac nhau lam cho dac diem eua ngydi lao dgng di cy eiia TNB ed nhti'ng khae biet se vdi ngygi di cy ndi ehung g TNB va ngydi di ey d y g c khao sat tai ngi d i n ; do tuoi trung binh cao hgn, ty le k i t hon eao hon, bao gdm d l y dii hgn eg clu
lao dpng di c y trong eae ITnh vye, k i ea nong nghiep va lao dpng lam mudn, t y lam d cac dja ban khac nhau.
K i t qua nghien euu v i tiip can an sinh xa hpi trong cupc nghien euu nay v i CO ban phu hgp vdi nhieu cupc nghien euu trude day: h i u h i t nhung ngudi lao dpng di c u lam viec trong khu vyc kinh t i chinh thuc da tham gia vao eae chinh saeh BHXH, BHYT va dac tao chuyen mon tay nghe nhung van con mpt s i v i n d i dai dang chua co s u cai thien ro ret: mpt la, van con mpt bp phan khong nho cong nhan (duoc xem la thdi vu) trong cac doanh nghiep khong dup'c ky hp'p dong lao dpng va do vay khong dupe thu hudng d i y du eae ehinh sach an sinh xa hoi theo phap luat qui djnh; hai la, chua c6 cae bien phap hOu hieu d i thyc thi cac qui djnh phap luat v i eae chinh sach an sinh xa hpi bat bupe danh cho ngudi lao dpng trong khu VUC kinh t i phi chinh thuc nen h i u h i t ngudi lao dpng, trong do ehu y i u la ngudi lao dpng di c u , khong dup'c t i i p can cac chinh sach nay; ba la, mot bp
phan dang ke ngudi lao dpng di eu ty lam hoac lam mudn, ke ca trong nong nghiep, khong eo hoac khong t h i xae djnh dupe quan he lao dpng on djnh vdi ngudi thue mudn lao dpng; va khi ngudi di c u khong t i i p can 6wcfc vdi cac chinh saeh an sinh xa hpi thi chinh sach khuyin khich s u tham gia t y nguyen eua ngudi lao dpng chua thue s y tao ra chuyen biin.
Trong khi canh cua thj trudng lao dpng chinh thuc ngay cang thu hep d i i vdi lao dpng gian don dudi tac dpng cua cupc each mang cong nghiep 4.0 thi kha nang md rpng thj trudng lao dpng phi chinh thuc cang tang len va tao ra thach thue eang ldn d i i vdi kha nang tiep can cae ehinh saeh an sinh xa hpi cua hp, ma trpng do ngudi lao dpng di cu chiem da s i va la nhom y i u t h i , d§ bj ton thuong nhat. Dieu nay dat ra nh&ng thach thuc eo ban va lau dai d i i vdi he thing giao due va dao tao trong vipc phat trien nguon nhan lyc c6 kha nang thich ung vdi qua trinh chuyen doi nhanh chong hien nay. •
CHU THICH
Bai viit la kit qua nghien euu cua d i tai Vin dS dan so va di dan trong phat then ben vu'ng vung Tiy Nam Bg; chu nhiem d i tai: Le Thanh Sang; chu tri: Vien Khoa hpc xa hpi vung Nam 86.
TAI LIEU TRICH D A N
1. Le Thanh Sang. 2016. Kit qua d i tai Dan so vi di dan trong phat then ben vwng vung Tay Nam Bo. Vien Khoa hpc xa hpi vung Nam Bp.
2. Le Thanh Sang. 2008. Do thi hda vi cau true do thi Viet Nam trwac va sau Bdi mdi- 1979-1969 vi 1989-1999. Ha Npi. Nxb. Khoa hpc xa hpi.
3. Le Thanh Sang va Nguyen Ngoc Toai, 2017. "Di cu 6 VLJng Tay Nam Bo trong thoi ky d i i mdi - Cac khuon mlu vT mo". Tap chi Khoa hgc xa hgi (TPHCM). s i 4(224).
TAP CHl KHOA HQC XA HQl so 1 (233) 201B 4. Le Thanh Sang. 2017. "Do thi hoa va phat triin do thj d vung Nam 80: Mpt so vin 6k ly thuyit, thyc tien va chinh sach tu D i i mdi d i n nay". In trong Le Thanh Sang (chu bien). Do thi hda va phit trien do thi ben vu'ng vung Nam Bd: t y tuan, thgxi tiin vi doi tho^i chinh sich (Kyyiu Hgi thao l<hoa hgc qudc gia). Ha Npi: Nxb. Khoa hpc xa hoi.
5. Le Thanh Sang va cac cpng sy. 2009. Quan hg lao dgng va tranh chap lao dgng.
Nghien cO'u tnidng hgp a 3 khu cdng nghiep/l<hu che xuat: Linh Trung (TP. Ho Chi t^inh), Sdng Thin (Binh Dwang) va Bien Hda (Ddng Nai). Ha Npi: Nxb. Hong Due.
6. Nguyen Ngoc Toai. 2017. "Dt cu din cac do thj vCing Nam Bp hien nay: Tim nhin so sanh". In trong Le Thanh Sang (chu bien). 06 thi hoa va phat triin do thi bin vu-ng vdng Nam Bg: Ly luin, thwc tien vi ddi thoai chinh sich (Ky yiu Hgi thao khoa hgc gudc gia).
Ha Npi: Nxb. Khoa hoc xa hoi.
7. Oxfam. 2015. Rio can phap luit va thwc tien ddi vdi ngwdl lao dgng di cw trong tiip can an sinh xa hgi. Ha Nor Nxb. Hing Due.
