. Mfii pja ly va Tai nguy£n Mfii truong Thua Thicn Hu£ Hoi Dia ly Vict Nam
Oac didm va vai tro cac nhan td thanh tao sic da dang canh quan tinh Yen Bai
Nguyen Anh Hoang', Phgm Hoang Hai^ Phgm Thj Tram^
Abstract
Research the role of landscape faclon into Yen Bai province has an important role lo identify the cau\c divisions landscape, it is also the form factors of landscape diversity province The reuills of that study. Ihe first step IS a reasonable basis for use of natural resources of the territory
l.DATVANBi:
Trong ngliien cuu cac dia tdng the, cic tdng hgp the tu nhien lanh Ihd hay cac CQ mgt nhicm vu hcl siic quan irgng ia nghicn ciru lam ro cac dac diem dac trung cua tu nhicn, tai nguyiin thicn nhien, dac dicm cic tic ddng nhan lac, ia cac yeu to ca bin thanh 190 nen cac dja tdng the. eic canh quan ciia I2nh ihd; phit hi^n cic moi quan he, cic quy luat tic ddng tuang hd giua chung trong thanh lao nen cac tdng hgp the tu nhien, cac cinh quan. Mdi thanh phan cd nhii'ng vai trd nhat dinh va khac nhau trong qua trinh thanh tao va phin hda einh quan lanh thd, chinh su da dang ciia cic yeu td d cac cap phan chia khic nhau da tao ncn tinh da dang ciia canh quan Ben canh dd mdi lien he tuang hd giira cac thanh phan can tao ncn canh quan co y nghTa quyet dinh den cau triic. chirc nang ciia cac don v; canh quan.
2.M0T SO VAN DE VY LUAN VE NGHIEN CUU DA DANG CANH QUAN 2.1. Khai nicm da dang canh quan
Khii niem "da dang canh quan" (landscape diversity) ngay cang dugc sir dung rdng rai trong nghien cuu canh quan, tuy nhicn van chira ed mdt khii nicm dong nhat. Theo A,l. Bacca va V,0.
Mokiev (1997): da dang cdnh quan Id sir biiu hiin vd sd nhimg thdng tin cita mdt cd thi hay mgt nhdm trin nhinig khoanh vi dia hinh, md sir biiu hiin bin ngoai cua nd Id sir lac ddng giua lu nhiin v&i con ngirai vd su ldc dgng cita chinh cdc Ihanh phdn tir nhiin dd.
Hien nay, trong canh quan hpc ton tai hai hudng tiep can nghicn ciru da dang canh quan. Mdt la hudng phan lieh djnh linh vi djnh lugng cau triic canh quan cua khu vire dua tren bin dd canh quan va loan Ihdng kc xie djnh cac he sd. Hudng nay xic dinh tan sd xuat hicn cic canh quan trong mgt khdng gian nhat dinh trong nhii'ng tdng the tu nhicn phirc tap, cd cau true dia chat khdng ddng nhal. Hudng thir hai nghicn ciru da dang canh quan dira Iren dir lieu vicn tham, theo do, sir da dang cdnh quan dugc hieu Id suket hgp vi hinh dgng vd kich tlnrdc ciia nhinig he sinh thdi khdc nhau Iren mdt diin tich ldn
Nghicn ciiu khai niem da dang canh quan tren quan diem ticp can he ihdng, coi mdt lanh thd cd dien tich bat ky la mdt he thdng cd cau triic ro rang, phu thudc \ao cic the tdng hgp dia ly tu nhicn. Do vay, ticp can he thdng trong nghien ciru da dang cinh quan cho phep ehiing ta xem xet su da dang canh quan nhu nipt chi bio cua Id cliirc cd thir bac canh quan khu virc va cau true canh quan ciia vimg lanh thd nao. Su da dang ciia canh quan thicn nhicn va nhan tao phai dugc can nhac vdi vice thuc hien chuc nang kinh t6 - xa hoi (V.V.Bratkov, R, I.Drisova, A. A. Ansabecova, 2009).
f)ai hoc llitng I 'iran^
' yien Dia ly, Vl?n KHCN TN Vien nghien ciru MTvd PTBV
DIA LY TU'NHIEN, TAI NGUYEN THIEN NHIEN VA MOI T R U I N G
Hoi Dia Iv vi Tai nguyen Moi truong Thu-a Thicn Hug Hgi Dja ly V'^t Nan
2.2. Quan di£m ticp can nghicn cuu da dang canh quan
Van d^ nghicn ciru da dang sinh hoc, nghicn cuu da d^ng canh quan da cd nhii'ng kinh nghiem va thuc ti6n trien khai d nhieu qudc gia, trong dd dac biet la cac cdng trinh nghien ciru ciia cac nha dj^
ly hgc mpl sd nude thugc Lien Xd trudc day va mgt sd nude thudc EU. 6 nude ta, ITnh v\rc nghicn ci^
nay trong mdt vai thap icy vira qua cung da dugc dh cap d6n va chii yeu tap trung vao nhirng cdng trinj nghien ciru danh gia long hgp tifim nang tu nhien, tai nguyen thien nhien cac vimg va cac dia phiroi|
cung vdi mue dich lim ra cac giii phap su dung hgp ly tai nguyen, phit irien san xuat, KT-XH va BVMT cac khu vuc lanh thd ciia dit nude [1].
Viec nghien ciru CQ ndi chung vi phan tich, dinh gia tinh da dang cua CQ theo y kien chun^
phai d\ra vao phuong phip, cich tiep can dja ly tdng hgp, su phan tich mgt each day du, ddng bo moi lien quan mat thill va cic tac dpng luang ho giua cac ySu td thanh phan ciia tu nhien eung nhir giQa eac dan vj l6ng hgp thS lu nhien vdi nhau, Vi chinh nhirng mdi lien quan mat thiet va tac ddng tuon^
hd mang tinh quy luat ciia tu nhien dd da thS hien nhirng dac trung mang tinh ca ban nhat, sau sac nhat d moi vimg cung nhu dac diim mang linh da dang, phirc tap ciia cae dan vj CQ trong dd. Xuat phat tir:
nhirng quan mem nhu vay. de di sau vao vice xac dmh ca sd ly luan, phuong phap luan nghicn cdu cin lim sang id mpl sd van d& quan trpng eua nd, dd la xac djnh doi tugng nghicn cuu, nhung nguyen tic CO ban, ca sd khoa hgc thuc hicn cac ngi dung va dac biel dh xual mgt quy trinh, cac budc nghien i ciru cy tbi di giai quyet dugc muc lieu va cac nhiem vu da dal ra. Nhii'ng van dk dd chiing tdi dac6;
dip Uinh bay trong bai ''Nghtin ciiv da dgng cdnh quan Viit Nam - phirang phdp ludn yd mdi .\dkil qud Ihuc liin nghien ciiv" [1] ncn khong trao doi nQa, ma se ung dung nhung quan dilm dd va lanh thd cu the li tinh Yen Bii,
3. SV" PIIAN HOA CAC NHAN TO THANH TAO CANH QUAN TINH YEN BAI
Yen Bai la linh mien nui nim sau trong ngi dia, la 1 trong 13 tinh viing niii phia Bic, nim giBa 2 viing Ddng Bic vi Tay Bic. Phia Bic giap linh Lao Cai; Phia Nam giap tinh Phii Thg; Phia Dong giap 2 linh I la Giang, Tuyen Quang; Phia Tay giap tinh Son La.
Yen Bai la dau mdi va trung do ciia cac tuyen giao thdng dudng bg, dudng sat, dudng thuy ti Hai Phdng, Ha Ngi len cira khiu Lao Cai, li mgt lgi lh6 trong viec giao luu vdi cac tinh ban, vdi cae thi rudng Idn trong va ngoai nude,
Cic yeu to, thanh phin tu nhien la nhiJng thanh phin vat chat Ihanh tao nen CQ ciia mpt lanh tho. Chung chi ton tai dgc lap mgt each tuang ddi, giira chimg ludn ludn cd nhiJng mdi quan he tac ddng qua lai va phu thupc ISn nhau, xam nhap vao nhau t£io thanh mgi the Ihdng nhat. Cic hgp phan nay cd tim quan trgng nhu nhau trong qua trinh thanh tao CQ (khdng the thicu di mdt thanh plW nao), mdi thanh phan cd mdt vai trd nhal dinh hinh thanh nen cau true thang dirng ciia CQ.
Theo N A.Xolxev vai trd ciia cic nhan td dugc sap xIp theo tinh trgi-kem thu tu la: Cau triic dia chat - Nham thach - Dia hinh - Khi ban - Nude - Dii - Thuc vat va Ddng vit. Ong eho rang: Nen nhaiti la nhan td trdi ciia canh quan, edn Sinh vat thi phai phu ihugc vao tat ca cao ylu to khac. Tren quan (licin can cir vao muc dp lac dgng ciia cic hgp phan thi V.B.Xochava Iai cho ring: Nhiet-am va Sinh vat hi cat thanh phan dot bien va cd linh bien ddng cao nhat trong CQ. A.A.Krauklis lai chia cic hgp phan ihaiihJ nhdm: Cac thanh phan cirng gdm ncn nham, dja hinh la co sd nin tang; Cac thanh phan ddng gom ca!
yeu td khi hau, thiiy van Ihuc hicn cac chirc nang trao ddi va van chuyen vat chat trong CQ; Thanh pb^' tich cue li sinh vat cd vai trd quan trgng trong dieu chinh, phuc hoi va chuyen hda nang lugng.
Theo A.G,Ixatsenko thi moi thanh phan cau tao canh quan deu cd vai tro d^c thii ciia novi khdng the so sanh, danh gia Ihanh phan nao la quan trong ban [2].
278 Hot nghi Khoa hoc Dia ly Todn quoc ldn thu 6, Thdnh phd Hue, 9/201
Hfii pja ly v& TAi nguyen Moi truong Thua Thien Hui Hpi Dja ly Vict Nam 3.1. ^^^ di£m dja chat - kicn tao - la ncn tang ran cua canh quan, cd vai tro quan trgng troDg qu^ trinh phat sinh, phat trien cua canh quan lanh tho
Cac vimg dat tao nen tinh Yen Bai vl phuong dien dia chat la tdi cd. Vie ihdi ky tien Cambri, cic di CO nhat da nhd Ien dgc luu virc sdng Hdng (da phiin kit tinh hoac bien chat phirc he sdng Hong, da phiin bien chit tudi Thii Cd va Nguyen Sinh, ldn tai tren 1.200 trieu nam) phan thanh hai dai nim giiJa sdng Hdng va sdng Ld tir Lao Cai ve Yen Bai va dgc 2 bd sdng Chiy. Ngoai dat da cd sinh, trung sinh cdn cd dit da tan sinh - bao gdm hai ky de tam vi de tir, cd tudi khoang 50 lri?u nam, phan bo dgc sdng Hdng, sdng Ld.
Vio cudi Cambri sdm, chuyen ddng nang da dien ra trong pham vi khu vuc. CJ day, chu ky tram tich tir Cambri den Ocdovic sdm lao ra ldp cudi sdi ket d nhieu nai tren day Hoang Lien San. Budc sang giai doan Oddvic - Silua, che dg kiln tao ngay cang bj phan di manh me han. Cac vimg dat tao nen Yen Bii nam trong mien udn nep Bac Bg, he udn nep Tay Bac, ddi phiic nep ldi sdng Hdng keo thinh mgt dii tir bien gidi Viet Trung tdi Viet Tri thi chim xudng dudi cae Idp phii de tu ciia ddi Hi Ngi, d phia Tay Nam cdn cd mang chdng Tii Le va dudi Nam cd vdng Sdng Da.
Trong thdi ky v^n dgng tao niii, cac tram tich lang dgng da tao ra khu vuc nay nhirng nep udng khing Id kem theo hang !oat nhung dirt gay chdm nghjch Iam cho da vdi tang giira cd tudi cd han lai nSm chdm Ien da phien - da vdi tang tren cd tudi tre hem. Thdi ky tao nin, xuat hi?n nhicu hien tugng xam nhap mac ma lam cho da trong vimg bj biln chit va den dai trung sinh, each day 30 tri?u nam, qua trinh nay coi nhu da cham dut. Tuy cac khdi di xam nh|ip van cdn hung han tim each chgc xicn qua nhieu nai d dai Hoang Lien Son va xa Phinh - Pimg Luong. Trong dilu kien khi hau nhi?t ddi vi i nhi§t ddi, cic da nay dlu cd idp vd phong hda kha diy d chin mii. Cae sudn doc, nude bl m^t boat dpng manh dS Iam cho da gdc lg tra trui khien eho dinh nui Idm chdm nhu rang cua.
D6n vgn dgng tao nui tan sinh tuy khdng manh liet nhung nd van du manh de dpi cao chd nay, Iim diil gay chd khac. Sdng suoi bi dao xe xudng rat sau. Cac van ddng lao nui vi dac tinh cua da khong ddng nhit tren nhii'ng khoing ngin cang lam cho hudng va chieu rgng cua thung lijng thay ddi mpt each bit ngd.
Qua trinh dja chit, kien tao la ngudn gdc hinh thanh va phat trien eiia dia hinh lanh thd. Cic nen nham ket hgp voi dieu kien dja hinh, khi hau, sinh vat da quy djnh su hinh thanh vi die diem cic loai tho nhudng khac nhau trong vimg. Vi vay, day chinh la mgt trong cac yeu td cd vai trd quan trgng trong qua trinh hinh thanh nen mdng CQ tinh.
3.2. Dja hinh - nang lu-ong cua cac ddng vat chat thanh tao canh quan
Yen Bai la vimg chuyen ticp tir viing niii cao Tiy Bac thugc day niii Hoang Lien - Piing Ludng va day nui Con Voi xudng vting ddi trung du Phu Thg. Yen Bai cung la viing ticp giap giiJa viing mii Tay Bac vi viing niii Dong Bac, eac day nui deu chay theo hudng Tay Bac - E)dng Nam. Do cao binh quan toan tinh la 600 m, nai thap nhat cd cao do 20 m, cao nhat la dinh Piing Ludng co cao dp 2.986 m. Dja hinh Yen Bai tat phirc tap, tren 70% di?n ti'ch lanh thd la dja hinh niii cao va cao nguyen bj chia cat manh bdi cic day nui cao, cd nhieu song suoi va thung lung hep. The hien qua nhirng dac trung sau:
-H6 thong niii:
+ H? thong nui Hoang Lien - Piing Ludng chiem loan bd dien tich hiJu ngan sdng Thao hudng chinh cua day Hoang Lien la Tay Bac xudng Ddng Nam la mgt day mii tre, dinh nhgn cd do ddc trung binh 40° cd nai tdi 70° vdi cac vanh dai niii cd dg cao trung binh tir 1.700 - 2.800 m, sudn niii thudng hj cat se tao thanh dia hinh thii: sinh vuong gdc vdi hudng chinh ciia day nui.
+ H? thong niii cd Con Voi chtiy dgc theo dudng phan thuy giira sdng Thao va sdng Chay, hudng chinh la Tay Bac sudng Ddng Nam, dp cao trung binh tir 400 - i ,400 m dinh iron, do ddc trung binh 30 - 40 , sudn thoai ban va do cat se cung yeu hem day Hoang Lien - Pung Ludng.
B!A LY TV NHIEN, TAI NGUYEN THIEN NHIEN VA MOI TRUCJNG 279
Hpi Dia ly va Tai nguyen Moi tru6ng Thiia Thien Hue Hoi Oja ly Vicl Nam + He nui da voi vach dung dung, dinh nhon, co dp doc cao trung binh 400 - 800 m xen lig vdj nhiing ddi bat iip thap nim o phia Dong - Bic va mpt phan phia Dong ciia tinh.
- Phin Dong - Nam cua tinh la doi mii thip, dinh l<hung tron, sircm thoai co nhieu doi bat ip mang dac trung dia hinh viing Trung du cia m i k I3ic, day la phin cu6i cua day nui Con Voi va mgt phin ciia day Hoang Lien Son. Dp cao binh quan ducri 400 m, co tiem nang phat trien nong nghiep.
- Vimg dia hinh bon dja: co dac trimg theo kiiu ho can dja hinh long chao, co day^ nui bao quanh tao thanh nhirng canh dong ion tuong d6i dpc lap, nim rai rac trong toan tinh. Lan nhat la canh dons Mitcmg Lo thuoc huyen Van Chin la canh d6ng tap trung dai 15 km, noi rpng nhat 5 km, nai hep nhat la 2 km; cac canh d^ng: Dong Cuong, Dai - Phil - An thupc huy?n Van Yen va Mirong I ai, Yen Thing -Lieu Do - Minh Xuan thupc huyen L(ic Yen la viing co tiem nang phat trien san \uat cay luang thiic, thirc phim do cung lit nhOng viing san xuit liia tap trung co dieu kicn tham canh cao cOa Yen Bai.
- Viing h6 Thac Ba voi dicn tich mat h6 rpng 19.050 ha, bao gom 1.313 hon dao lan, nho. Ho Thac Ba co nhiem vu phat dien vai cong suit lip may 108 MW va mSi nam san xuat duoc 424 trieu KW gio. Ngoai ra ho Thac Ba co tiem nang phat triin thuy san, phat triin du lich va co tac dung lot trong viec cai thien moi truang ciia khu virc.
Ciing vol nin nham, yeu t6 dja hinh la nhan t6 chii dao trong qua trinh phan hoa thanh lop vi phu lap CQ, day cung la cac ylu t6 dong vai tro quan trpng trong ciu true canh quan tinh Yen Bai.
3.3. Khi hau - n£n tikng nhict 5m, nhan to quyCt dinh bg mat canh quan inot lanh thi) Dac trung ciia khi ban Yen Bai la nhiet doi gio miia, ning va mua nhieu, nen nhiet cao, Nlii?tdg Irung binh it biin dpng trong nam (khoang 18-20°C), cao nhit 37-39°C, thip nhit 2-4°C. Gio thjnh hanh la gio miia dong bic va gio miia dong nam. Mua nhieu nhung phan bo khong deu, lugng mitl trung binh 1.800 - 2.000mm/nam, cao nhit toi 2.204mm/nam va thap nhat cung dat 1.106min/nam.
Mpt s6 viing tiiu khi hau vao tiet xuan thucmg co mua dam trien mien [2].
* Che do nhiel
Nhiet dp Uung binh nam tir 18-20°C. Giira cac viing trong tinh thay dii theo tirng thing trong nim (tram Yen Bai la 23,5''C, tram Van Chin la 23,rC va tram Mil Cang Chai la 19,8°C). Cang len cao nhi?
dp i:ang giam [2]
Hinh I. Ban dp nhiet dp trung binh r Hinh 2. Ban do luang mua trung binh nam
«««
HOl nghi Khoa hoc Dia Iy Todn quoc ldn thd 6: Thdnh phd Hue.
jlftjOjaly v i T i i nguyen Moi trirong Thii-aThi§n HuS Hoi Dja ly Vicl Nam
* Che do mua
Yen Bii thugc vimg co lugng mua trung binh, dao dgng tir 1,800 - 2,000mm/nam. Lugng mua CO sir phan hda theo khdng gian, nguyen nhan do birc chan dja hinh va dd cao. Thing mua nhicu nhiit la thing 5 den thing 9, cic thing mua it nhat lathing 12 den thing 3 (lir 1,1 den 80,3 mm).
Vao miia khd, lugng mua trung binh ehi dat 16.7 min/thang ncn gay ra han han, thicu nude clio san xuat va ddi sdng cua nhan dan, Vao miia mua, d mdt sd nai lugng mua qua ldn gay lu lui, thiet hai miia mang, lam hdng cac cdng trinh giao ihdng, thiiy Igi
* Che do dm
Do am trung binh nam tren 80%, co su phan hda theo khdng gian do lien quan den lugng mua (Yen Bai li 86%; Van Chan 83%, Mii Cang Chai 81%) Su chcnh lech vc dp am giira cic thing trong nam ciia cac vimg trong tinh lech nhau khong Idn, tir 3- 5 \ cang len cao do am tuong ddi giam xudng
* Lu-gng bdc hai
Nhin chung lugng bdc hoi nhd ban lugng mua vi phan bo khong ddng deu theo kbong gian, lugng bdc hai tang dan tir viing thap den vimg cao, Lugng bdc hai d tram Yen Bii la 785mm/nam, Van Chan la 746,7mm/nam, Mil Cang Chai la 963.8mm/nam.
Khi bau Yen Bai phan thanh 2 viing ldn cd ranh gidi dugc xac djnh bdi dudng phin ihiiy eiia day nui cao theo hudng Tiy Bac - Ddng Nam, dpc theo hiiu ngan song Hdng. Vimg phia Tdy: cd do cao trung binh tren 700m. mang tinh chat khi hau a nhiet ddi va dn ddi. it chiu anh hudng ciia gid niiia Dong Bac, cd gio Tay Nam nong, khd nen khi hau viing nay cd net dac irung la nang nhicu, it mua so vdi viing phia Ddng. Vitng phia Ddng: Khi h|iu nay chju inh hudng nhieu cua gid miia Ddng Bac, mua nhieu ve ca sd ngay va lugng mua. Mua phiin keo dai d thanh phd Yen Bai vi huyen Tran Yen. Nhict dOtrungbinh 21-22^C, luang mua binh quan 1.800-2000mm/nam.
Dac trung ciia dieu kien khi hau Yen Bii cd y nghTa quan trong trong viec hinh thanh ncn bin chat cinh quan linh Yen Bai. Ciing vdi cae yen id khac nhu dia hinh, thiiy van, thd nhudng, sinh vat, khi hau da tao nen bg mat phong phii, da dang ciia cac dan vj canh quan I3nh tho.
3.4. Thuy van - co vai trd quan trgng trong van chuyen, phan bd lai vat chat cua canh quan Hai h? thdng sdng chinh cua tinh la sdng Hdng va sdng Chay, deu chay Ihco hudng Tay Bac - Dong Nam. Ngoai hai con sdng ldn la sdng Hdng va sdng Chay cdn khoang 200 ngdi, sudi Idn nho ciing he thdng hd dim.
+ Song Hdng bat ngudn tir Van Nam (Trung Qudc), chieu dai chay qua tinh Yen Bai la 1 i 5 km, Cac phu luu ciia sdng Hdng tren dia phan Yen Bai, cd tdi 50 ngdi, co long dicn tich luu vuc la 2.700 km . Ldn nhat la ngdi Thia, dien tich luu vuc 1.570 knr, sau dd la ngdi Hiit (632 km"), ngdi Lao (519 km^), Ngoi Liu (250 km-)...
+ Sdng Chiy b^t nguon lir viing nui Tay Cdn LTnh (Trung Quoc), vdi 32 phu luu, dicn tich luu vyc 2.200 km^ \di lugng nude dd vao trung binh la 5,3 ty m^ nudc/nam, doan chiy qua dja phan Yen Bai cd chieu dai 95 km, lai day da xay dung hd chira nude Thac Ba, lam nguon nude cho Nha may thuy dien Thac Bi Yen Bii. Hd Thac Ba la mdt trong ba ho nude nhan tao ldn nhiil Vict Nam vdi dicn tich 23.400 ha, bao gdm 19.050 ha dien tich mat nude va 1 331 ddi dao ldn nhd. Cac phu luu ciia sdng Chay tren dit Yen Bai cd tdi 23 ngdi va tong dicn tich phy luu 1.350 km^
+ Suoi Nam Kim cd long dicn tich luu vuc 600 km' la chi nbinh he thdng sdng Da, cd dy dde ldn nen cd kha nang phat trien thuy dien.
DIA LY TU NHIEN, TAI NGUYEN THIEN NHIEN VA MOI TRUONG 281
Hoi Dja Iy va Tai nguyen Moi tru-ong Thira Thicn Hue Hpi Dia Iy Viyt
Cac thanh phan nham thach, dm hinh, khi hiu, thiiy van cd th£ coi la nhu'ng ihanh phan ciu^
vd ea trang canh quan, la nhirng thanh phan lam ca sd, ncn tang cho \ lec xay dung cac thanh phi hiru CO la thd nhudng va sinh vat.
3.5. Tho nhudng - la mgt thanh phan c6 vai tro ldn trong qua trinh hinh thanh va phal iri{
canh quan
Dudi lac dgng long hgp ciia cac yeu td dja hinh, khi hau, sinh v|t, thdi gian va tie ddng ciiac(
ngudi, Iren nhirng nen nham thach khac nhau da hinh Ihanh nen cac loai dat khac nhau. Cac yeu tSi nhien lanh thd Yen Bai cung cd su phan hda phuc lap, tao nen cac qui trinh hinh thanh dat da dai thanh tao nen 2 he dal chinh la he Feralil vi he phii sa. Theo tieu chuan phan loai ciia FAO-UNrSC(
dat dai Yen Bii dugc chia thanh 7 nhdm vdi 16 dan vj dat va 35 dan vj dat phu.
"•' ^ • ^ K ^ ,
Hinh 3. Ban d6 cac nhpm dit tinh Yen Bai Nhom dat phii sa (p) (Fhivisols ) (FL):
Hinh 3. Ban d6 dai cao tinh Yen Bai
Cc dien tich khpang 9.171,0 ha, chiim 1.33% dien tich tu nhien toan tinh, phan b6 dupe hau ll cac huyen trong tinh, nhung phan Ion tap trung 6 luu vuc cac con song, su6i Ion nhu song Hdng, s6i Chay, Ngoi Thia... thupc cac huyen Van Chin, Van Yen, Trjn Yen, Luc Yen, Yen Binh.
Nhom dat giay (GL) (Glcysols) (GL):
Nhom dit nay co dien tich khoang 4.227 ha chiSm 0,61% di?n tich tir nhien toan tinh. Phinl rai rac hau het cac huyen, nhung tap trung nhiSu nhat a huyen Luc Yen, Yen Binh, Trin Yen.
Nhom dit acn (R) Luviols (LV):
Nhom dit nay co dien tich khoang 902 ha chiim 0,13% dien tich tu nhien ciJa tinh. Phan bSli trung tir nhien a Luc Yen.
Nhom dal xam (X) A criols (AC):
, ,..^^.°!",'!^^ ™ •''?'' "•=•' kh™"8 566.923 ha chiim 82.37%, dien tich ur nhien toan tinh, la M CO dien tich Ion nhat tinh. phan bo phiin lon dicn tich nui ciia tinh, o do cao duoi 1 800m o tat ca c huyen trong tinh.
Hdi nghi Khoa lioc Dia Iy Todn qudc ldn Ihii 6; Thdnh phd Hui. 90'
IfeuBia ly v^ Tii nguyen MSi trufrng Thira Thien Hue Hgi Dja ly Vicl Nam
Nhom dat do (F) Ferralsols ( FR):
Nhdm dat niy co dicn tich khoing 12.103 ha chicm 1,76% dicn tich tu nhicn loan tinh, Dugc nhan bd rai rac d ingt sd viing cao nhung chii yeu lip trung d huyen Tram Tau, Lue Yen, Van Chin.
Nhdm dat miin Alit niii cao (A) - Alisols (AL):
Nhdm dit nay cd dien tich khoing 55.078 ha chiem 8% dicn tich tu nhicn loan tinh. Phan bd rai rac d cic huyen, nhung tap trung nhieu d cac huyen Mii Cang Chai, Tram Tau, Van Chan.
Nhom dat tang mong (E)- Leptols (LP):
Nhdm dat nay cd dien lich khoang 1.824 ha chiem 0,27% dicn tich tu nhicn loin tinh. Phan bd t^p trung d Lyc Yen, Van Yen, Van Chan va tren vimg dit ddi cd dp doc tren 20", dat cd ling mdng dudi 30 cm, cd nai cd nhicu da Id dau.
Trong qui trinh hinh Ihanh va phat trien CQ lanh thd, sy phan hoa da d^ng, phirc tap cua thd nhudng va idp phu thuc vat la y6u td t£io nen tinh da dang ciia CQ. Su plian hda ciia cic loai dat ircn nhi^g di me khic nhau la chi tieu phan chia cac Logi cdnh quan.
3.6. Tham thu-c v3t
Li thanh phan tg- nhien phiic tap, cd vai trd quan trgng "trong di6u chinh, phuc hdi va chuyin hoa nang lugng" cua canh quan
Do dieu kicn dia hinh va khi hau khac nhau giira cac viing ncn Ihirc vat a Yen Bai dugc chia ra cac vaiih dai thirc vat khac nhau voi cac kieu rimg chii yeu sau:
- Vanh dai rimg nhiet dai vitng doi nui thap (do cao duai 700m)
Phan bo a khu vuc do! niii thap thupc thung lung song Hong, song Chay, trong cac bon dja Van Chdn, Luc Yen. Chiing co dac diem rimg kin, mat do cao, xanh tot quanh nam, phSn lon la njmg thii sinh, tang uu the sinh thai khong khep tan, cay than go, nhicu day leo chSng chit, CO nhieu tang nhimg phan bo khong ro. Thanli phan tliuc vat chu yeu gdm cac cay ho sdu, tro xanh, sen, tau, sui, day leo cd song, may, duai tan rimg con co cay ho chuoi, ray, hoang tinh.
- Vanh dai rung a nhiet dai viing nui cao trung binh (700-1800m)
Phan bo a cac khu vuc doi nui nhu dinh niii Con Voi, cac bac them cua viing niii cao o huyen Vdn Chan. Tram Tau, Mil Cang Chai. Vanh dai nay cd dac dicm la thanh phan kha dan gian so vai vanh dai vanh dai rung nhict ddi, bao gom cac cay thap, cay bui va it tham co xanh..,Cay rimg chii yeu la soi, de..,cac cay dugc lieu nhu tam that, duang quy, hoang ba, do trpng...Ngoai ra tai khu virc nay dong bao cdn pha rirng lam nuong ray trdng cac loai cay ngan ngay nhu ngo, san va lam ruong bac thang de trong lua nude, dac bict tai cac huyen Tram Tau va Mii Cang Chai.
- Vanh dai rimg can nhiet ddi mii cao {tren 1700m)
Phan bo o vung mil cao thupc day Hoang Lien - Pii Luong, Phu Sa Phin, Phu Chicm Ban. Vanh dai rung nay c6 dac diem la quan the thuc vat mang nhicu tinh dac trung cua thuc v?t vung on dai. Day la rimg hon giao giira cay la rpng nhu soi, de, dd quyen va cay la kim nhu pa mu, sa moc, thong, lieu sam. Rirng thuang co mpt hoac hai tang, tren than, canh va ca mat dat thuang co reu, duang xi, dia y mpc thanh lap day.
DIA LY TUNHIEN, TAI NGUYEN THIEN NHIEN VA MOI TRU6NG 28j
Hoi Bja iy vi Tai nguyen Moi trudng Thiia Thi£n Hu£ Hoi Dja ly ViytNanl Ngoai 3 vanh dai rimg chinh noi tren, than thuc vat a Yen Bai con co cac kicu rimg ,suu;
- Rirng nhiet ddi tren niii da vdi' vdi dac trung la nhfl'ng cay thiin gd cung rat quy nhu n^hi^„^
dinh, cho chi, day leo nhu song, may, cay tam giri nhu phong lan, ngoai ra cdn cd chudi, ray. Lojj rimg niy phan bd d cac khu vuc nui di vdi nhu Luc Yen vi Van Chan.
- Rirng tre nira: phat tri^n tren da cuoi ket, phii sa cd. La loai rirng thuan vau, mia phan bo tjij cic xa Hoang Thing, Xuan Ai, Yen Hgp huyen Van Yen, xa Y Can, Au Lau Thanh phd Yen Bai, trung tam huyen Luc Yen va mpt vii nai khac.
4. iTNG DUNG CUA NGHIEN ClTU DA DANG CANH QUAN TRONG SO" DVNG HOi' LY TAI NGUYEN THIEN NIIIEN
Nghien eiru canh quan (CQ), nghien ciru cac quy luat phat sinh, phit trien cung nhu nhCriiyd^c tinh da dang trong ciu triic. chirc nang va dgng tuc ciia nd d cac viing lanh thd khac nhau khong chi cho phep lam sang td ban chat ciia tu nhien, mi cdn giiip cho cac nha nghicn cuu, cac nha quan IJ danh gii diing ti£m nang tai nguyen moi viing va qua do dua ra dugc cac giii phap, bien phap brfplj trong sir dung lai nguyen, bao vc nidi trudng (BVMT) cho mue tieu phat trien ben virng.
Nguyen tac sii dung hgp ly canh quan tren ca sd phin tich tinh da dang cau triic, chirc nang canh quan la dam bao su can bang trong cau triic canh quan. Sir dung canh quan vao cic muc dich kinh le khdng lam phi vd cau tnic va bien ddi chii'c nang tu .nhien canh quan ciia lanh tho, Tinh da dang cinh quan cang ldn thi trong sir dung canh quan cang phai hru y van de nay. Bdi y nghin llnie lien ciia phan tich da dang einh quan cdn phan inh su "nhay cim" bicn ddi trong cau true, chirc nang canh quan, Quan triet quan diem dd, trong sir dung hop ly canh quan linh Yen Bai can bd tri san xual Iheo nhirng khdng gian uu ticn phii hgp vdi dac diem sinh thai cinh quan ciia tiing viing,
Phin lich cau true, chuc nang CQ se lam sang to quy luat van dpng ciia ddng vat cbal, nang lugng trong bin than cac CQ. Va hieu dugc quy luat phat trien ciia CQ, su da dang trong eau inicva chirc nang canh quan ehinh la ca sd de dua ra nhirng kien nghi sir dung hgp ly cac CQ, bo tri cac lo?i hinh sir dung tu nhicn phii hgp vdi tu nhien, it gay ton hai cho mdi truimg Han the niia, nghicn ciru linh da dang eiia CQ linh Yen Bai ciing chinh la ca sd de dk xual nhung djnh hudng bd Iri hop ly khong gian cho san xuat cac nganh kinh tS, pbii hgp vdi su da dang phong phu cua cac dieu kicnttf nhien lanh thd.
TAI LIEU THAM KHAO
1. Ph?im Hoang Hai, "Nghien ciiu da dang canh quan Vict Nam - phuang phap luan va mdt so ket qui thuc tien nghicn cuu", Hdi thdo khoa hgc Dja ty km ihir 2, Tuyin tap cdc bdo cdo khoa hQC, Vien Khoa hpc va Cdng nghe Viet Nam, Vien Dja li, 2006, tr 262-274.
2. Isachenko, A.G, Ca sd cdnh quan hoc vd phdn vimg dia ly lu nlw'-n. Nxb Khoa hoc va KT ihult HaNpi, 1969
3. Nguyen Anh Hoang, Pham Hoang Hai. Lc Van Huang, "Tich hgp md hinh phan tich thif bac (analytic hierarchy process) va phuang phap chuyen gia de xac din'h trong so trong danh gia itiic'' nghi sinh thai canh quan", Hgi thdo khoa hoc Dia ly ldn thir 5, Tuyin lap cdc bdo cdo khoa hoc, Nxb Khoa hgc Tu nhien, 2010, tr 69-75.
4. HHKonacB, B. A, Jlaiiduiat/nnooedenue I B. A. HuKOJiacB. - M . : MPV, 2000. - 94 c.
5. Grodzinski M D, Diversity of landscape diversity. Landscape as an integrated concept of 21 centurc, Kiiv, 1999.34-35,
Hdi nghj Khoa hoc Dia ly Todn qudc ldn thu 6, Thdnh phd Hui, 9' -f"
