Tỷ lệ tiêm vaccine bạch hầu cho trẻ 1-5 tuổi và một số yếu

(1)

1. Ñaët vaán ñeà

Tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån hoâ haáp caáp ôû treû em laø hai beänh coù tyû leä maéc vaø töû vong cao nhaát ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån. ÔÛ nöôùc ta, 80% töû vong do tieâu chaûy xaûy ra ôû treû em döôùi 2 tuoåi, bình quaân 1 treû döôùi 5 tuoåi moãi naêm maéc töø 0,8-2,2 ñôït tieâu chaûy, öôùc tính haøng naêm coù 1100 tröôøng hôïp töû vong [6], [5].

Veà NKHH, trung bình moãi naêm moät ñöùa treû maéc 4-9 laàn, tyû leä töû vong do NKHH chieám 1/3 (30-35%) so vôùi töû vong chung [1], [4]. Tyû leä maéc vaø töû vong cuûa hai beänh naøy raát cao nhöng hoaøn toaøn coù theå haïn cheá baèng caùch chuû ñoäng phoøng traùnh taùc nhaân gaây beänh vaø xöû lí kòp thôøi khi bò beänh. Ñeå phoøng choáng beänh, ngöôøi daân noùi chung vaø ngöôøi chaêm soùc treû noùi rieâng phaûi coù kieán thöùc ñaày ñuû veà phoøng beänh vaø caùch xöû lyù khi treû bò maéc beänh ñeå giaûm tyû leä maéc vaø töû vong.

Chính vì lyù do ñoù, chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu:

“Kieán thöùc cuûa caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi veà phoøng choáng tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån hoâ haáp caáp tính ôû treû em taïi moät soá vuøng/mieàn Vieät Nam”, vôùi muïc tieâu moâ taû kieán thöùc cuûa caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi veà phoøng choáng tieâu chaûy vaø nhieãm khuaån hoâ haáp ôû treû em taïi moät soá vuøng/mieàn Vieät Nam

naêm 2014. Töø ñoù coù theå ñöa ra moät soá khuyeán nghò phuø hôïp vaøo coâng taùc truyeàn thoâng phoøng choáng caùc beänh nhieãm khuaån cho treû em trong giai ñoaïn hieän nay.

2. Phöông phaùp nghieân cöùu

2.1. Ñòa ñieåm vaø thôøi gian nghieân cöùu

Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 2014 taïi 3 tænh: Hoøa Bình, Haø Tónh vaø Kieân Giang, ñaïi dieän cho 3 mieàn Baéc, Trung, Nam cuûa Vieät Nam.

2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu

Caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi.

Tieâu chuaån löïa choïn: Laø caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi, coù tinh thaàn minh maãn, töï nguyeän, hôïp taùc traû lôøi phoûng vaán.

Tieâu chuaån loaïi tröø: Tinh thaàn khoâng minh maãn hoaëc khoâng coù maët taïi hoä gia ñình trong thôøi gian nghieân cöùu hoaëc khoâng töï nguyeän, hôïp taùc trong quaù mothers being able to detect some severe signs of diarrhea and ARI was low. Only 6.6% of mothers recognized wrinkled skin signs (14.4 % in urban and 2.1% in rural region, respectively); 11 % of mothers recognized signs of dyspnea (25.9 % in urban and 1.5% in mountainous region). Mothers’

knowledge about prevention of diarrhea and ARI in urban was better than that of mothers in rural and mountain regions.

Keywords: Diarrhea, acute respiratory infections, knowledge, under 5-year-old child.

Taùc giaû:

1. Vieän ñaøo taïo Y hoïc döï phoøng vaø Y teá coâng coäng, tröôøng Ñaïi hoïc Y Haø Noäi Email: [email protected]

2. Cuïc phoøng choáng HIV/AIDS – Boä Y teá Email: [email protected]

3. CNYTCC4 naêm hoïc 2015-2016, Vieän ñaøo taïo Y hoïc döï phoøng vaø Y teá coâng coäng, tröôøng Ñaïi hoïc Y Haø Noäi Email: [email protected], [email protected]

4. Boä Y teá

Email: [email protected], [email protected]

Tỷ lệ tiêm vaccine bạch hầu cho trẻ 1-5 tuổi và một số yếu tố ảnh hưởng tại các xã miền núi huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, năm 2022

Đỗ Thị Hạnh Trang

¹

, Nguyễn Thanh Nam

²

TÓM TẮT

Mục tiêu: Nghiên cứu nhằm tìm hiểu tỷ lệ tiêm vắc xin bạch hầu cho trẻ 1-5 tuổi và các yếu tố ảnh hưởng tại các xã miền núi huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị năm 2022.

Phương pháp: Nghiên cứu sử dụng thiết kế kết hợp nghiên cứu định lượng (phỏng vấn người chăm sóc (NCS) chính của 492 trẻ từ 1-5 tuổi) và nghiên cứu định tính (phỏng vấn sâu 6 cán bộ y tế tuyến huyện và xã), thực hiện tại 4 xã/thị trấn miền núi thuộc huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị.

Kết quả: 92,9% trẻ được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bệnh bạch hầu. Các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng tiêm vắc xin bạch hầu của trẻ gồm dân tộc của trẻ; trình độ học vấn, nghề nghiệp của NCS chính; khoảng cách từ nơi ở tới điểm tiêm chủng; tính sẵn có của vắc xin và tình trạng nhân sự phụ trách tiêm chủng không ổn định và kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ.

Kết luận: Cần thiết phải thực hiện các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, tổ chức tiêm phòng của dịch vụ y tế cơ sở ở những vùng khó khăn

Từ khóa: trẻ 1-5 tuổi, người chăm sóc chính, vắc-xin bạch hầu, yếu tố ảnh hưởng, Quảng Trị.

The prevalence of children aged 1-5 years adequately vaccinated against diphtheria and its associated factors in mountainous communes, Vinh Linh district,

Quang Tri province in 2022

Do Thi Hanh Trang

¹

, Nguyen Thanh Nam

²

ABSTRACT

Aim: The study aims to estimate the prevalence of children aged 1-5 years adequately vaccinated against diphtheria and associated factors in mountainous communes in Vinh Linh district, Quang Tri province in 2022.

Methods: A mixed method design was used, combining quantitative research (survey with principal

(2)

trình phoûng vaán.

2.3. Thieát keá nghieân cöùu: Moâ taû caét ngang 2.4. Côõ maãu vaø caùch choïn maãu

2.4.1. Côõ maãu

Söû duïng coâng thöùc tính côõ maãu cho moät tyû leä ñeå xaùc ñònh soá hoä gia ñình coù baø meï coù con döôùi 5 tuoåi:

Vôùi Z = 1,96 (öùng vôùi  = 0,05), p = 0,37 [3],  = 0,14 tính ñöôïc N = 334. Döï phoøng khoaûng 20% ñoái töôïng töø choái traû lôøi, cuoái cuøng côõ maãu laø 409 hoä gia ñình coù con döôùi 5 tuoåi.

2.4.2. Caùch choïn maãu:

Choïn maãu nhieàu giai ñoaïn

Giai ñoaïn 1: moãi mieàn choïn ngaãu nhieân 1 tænh:

Hoøa Bình-mieàn Baéc, Haø Tónh – Mieàn Trung vaø Kieân Giang- Mieàm Nam;

Giai ñoaïn 2: moãi tænh choïn ngaãu nhieân 3 xaõ bao goàm xaõ noâng thoân, thaønh thò (thò traán/phöôøng) vaø khoù khaên (mieàn nuùi/haûi ñaûo): toång 9 xaõ;

Giai ñoaïn 3: moãi xaõ choïn 46 hoä gia ñình coù con döôùi 5 tuoåi, choïn ngaãu nhieân hoä gia ñình ñaàu tieâu, sau ñoù löïa choïn caùc hoä gia ñình tieáp theo, theo phöông phaùp laø “coång lieàn coång”.

2.5. Phöông phaùp, kyõ thuaät thu thaäp soá lieäu Boä coâng cuï: Phieáu phoûng vaán ñöôïc xaây döïng vaø chænh söûa sau khi coù thöû nghieäm taïi Thaïch Thaát, Haø Noäi.

Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu: Ñieàu tra vieân phoûng vaán tröïc tieáp caùc baø meï coù con döôùi 5 tuoåi.

Sai soá vaø khoáng cheá sai soá: Sai soá do ngöôøi cung caáp thoâng tin boû soùt hoaëc coá tình sai thöïc teá, ñeå haïn cheá sai soá, ñieàu tra vieân ñöôïc taäp huaán kyõ, coù kinh nghieäm trong giao tieáp. Sau khi keát thuùc phoûng vaán, ñieàu tra vieân kieåm tra laïi phieáu ngay ñeå khoâng boû soùt thoâng tin. Giaùm saùt vieân kieåm tra phieáu khi keát thuùc ñeå kòp thôøi phaùt hieän sai soá vaø boå sung kòp thôøi.

sau khi thu thaäp ñöôïc kieåm tra, laøm saïch, maõ hoaù vaø nhaäp baèng phaàn meàm Epidata 3.1, xöû lyù thoáng keâ baèng phaàn meàm Stata 11, thoáng keâ moâ taû vôùi tyû leä

%, thoáng keâ suy luaän vôùi kieåm ñònh ²^.

2.7. Ñaïo ñöùc nghieân cöùu: Nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh döôùi söï chaáp thuaän cuûa chính quyeàn ñòa phöông, laõnh ñaïo cô quan y teá treân ñòa baøn nghieân cöùu vaø ñoái töôïng nghieân cöùu. Thoâng tin ñöôïc hoaøn toaøn baûo maät vaø keát quaû chæ ñöôïc söû duïng cho muïc ñích nghieân cöùu.

3. Keát quaû

3.1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/

buù ñuùng khi bò tieâu chaûy

Hình 1. Kieán thöùc cuûa baø meï veà caùch cho treû aên/

buù ñuùng khi bò tieâu chaûy phaân theo ñòa dö (n=409)

Nhaän xeùt: Gaàn 80% baø meï coù kieán thöùc ñuùng veà caùch cho treû aên/buù khi bò tieâu chaûy, tyû leä baø meï ôû mieàn nuùi coù kieán thöùc ñuùng veà caùch cho treû buù/aên khi bò tieâu chaûy chieám tyû leä cao nhaát vôùi 83,9%, sau ñoù ñeán mieàn nuùi vaø thaáp nhaát laø ôû noâng thoân vôùi 74,3%.

Baûng 1. Lyù do khoâng cho treû aên buù bình thöôøng khi bò tieâu chaûy (n=409)

Noäi dung

Thaønh thò Noâng

thoân Mieàn nuùi Toång

n % n % n % n % p

Ngöôøi khaùc khuyeân 1 0,7 6 4,3 0 0 6 1,7 0,006 Sôï treû beänh naëng

theâm 5 3,6 17 12,1 11 8,5 33 8,1

Nhaän xeùt: Veà lyù do khoâng cho treû aên buù bình thöôøng khi bò tieâu chaûy, gaàn 10% ngöôøi ñöôïc phoûng vaán cho raèng treû bò naëng theâm neáu tieáp tuïc cho aên/buù bình thöôøng, trong ñoù, ngöôøi daân ôû noâng thoân chieám tyû leä cao nhaát vôùi 12,1%, gaáp gaàn 4 laàn so vôùi thaønh thò. Coù 1,7% ngöôøi khoâng cho treû aên/buù bình thöôøng do ngöôøi khaùc khuyeân. Söï khaùc bieät naøy coù yù nghóa

2 1 2 2

1

p P

N x

Z

_D px

§ ·

H

¨ ¸

© ¹

carer of 492 children aged 1-5 years) and qualitative research (in-depth interviews with 6 district and commune health workers in charge of vaccination management).

Results: The prevalence of children aged 1-5 years adequately vaccinated against diphtheria was 92,9%. Factors associated with diphtheria vaccination included the children’s ethnicity; the principal carer’s educational level and occupation; the distance to the nearest commune health center/vaccination center; diphtheria vaccine availability and the instability of local human resource in charge of vaccination management.

Conclusion: There is a need for improvement of local capacity in organizing and managing vaccination services in remote and disadvantageous areas.

Keywords: children aged 1-5 years, principal carer, diphtheria vaccine, associated factors, Quang Tri.

Tác giả:

1 Trường Đại học Y tế Công cộng

2 Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Trị Email: [email protected]

Ngày nhận bài: 04/05/2023 Ngày gửi phản biện: 15/05/2023 Ngày duyệt bài: 15/06/2023

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Bệnh bạch hầu là bệnh nhiễm trùng cấp tính, có thể dẫn đến những tổn thương nghiêm trọng do các dòng tạo độc tố của vi khuẩn Corynebacterium diphtheriae gây ra

¹

. Mọi lứa tuổi đều có thể bị mắc bệnh nếu không có miễn dịch đặc hiệu hoặc nồng độ kháng thể ở dưới mức bảo vệ. Kháng thể của mẹ truyền sang con có tác dụng bảo vệ và thường sẽ hết tác dụng trước 6 tháng tuổi, miễn dịch có được sau mắc bệnh thường bền vững. Sau tiêm vắc xin liều cơ bản, miễn dịch có thể kéo dài được vài năm song thường giảm dần theo thời gian nếu không được tiêm nhắc lại

¹

.

Tại Việt Nam, Chương trình Tiêm chủng mở

rộng (TCMR) bắt đầu triển khai trên phạm vi

toàn quốc từ năm 1985, việc triển khai tiêm

vắc xin chứa thành phần bạch hầu với 3 liều cơ

bản cho trẻ dưới 1 tuổi, bên cạnh đó, năm 2011

thực hiện khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới

(WHO), Việt Nam cũng đã triển khai tiêm nhắc

vắc xin DPT (Bạch hầu, ho gà, uốn ván) mũi 4

cho trẻ 18 tháng tuổi trên phạm vi toàn quốc

²

.

Số mắc bệnh bạch hầu trung bình hàng năm

giai đoạn 2011-2017 giảm 44% so với giai

đoạn 2004-2010

³

. Tuy nhiên, giai đoạn 2013-

2020 đã ghi nhận các ổ dịch bạch hầu xảy ra

rải rác ở một số địa phương như Gia Lai, Bình

(3)

1. Ñaët vaán ñeà

2. Phöông phaùp nghieân cöùu

Taùc giaû:

4. Boä Y teá

Phước, Kon Tum. Năm 2020 ghi nhận 237 ca bạch hầu tại 10 tỉnh của 3 khu vực, trong đó có các ổ dịch tại 4 tỉnh khu vực Tây Nguyên

³

. Tại Quảng Trị, sau nhiều năm không ghi nhận ca bệnh bạch hầu trên địa bàn tỉnh, vào năm 2020 đã xuất hiện các ổ bệnh bạch hầu với 22 trường hợp mắc bệnh bạch hầu. Tại các xã/thị trấn miền núi của huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị (xã Vĩnh Ô, Vĩnh Hà, Vĩnh Khê, thị trấn Bến Quan) ghi nhận 07 trường hợp mắc bệnh bạch hầu. Các xã ghi nhận ổ dịch đa số ở vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc thiểu số, việc quản lý đối tượng, vận động tiêm vắc xin gặp không ít khó khăn nên nguy cơ bệnh bạch hầu quay trở lại là rất lớn

⁴

.

Để xác định tỷ lệ tiêm vắc xin bạch hầu và một số yếu tố ảnh hưởng đến tiêm vắc xin bạch hầu tại các xã miền núi thuộc huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Tỷ lệ tiêm vắc xin bạch hầu cho trẻ 1-5 tuổi và một số yếu tố ảnh hưởng tại các xã miền núi huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị năm 2022”. Kết quả nghiên sẽ làm căn cứ cho các giải pháp nâng cao tỷ lệ và đảm bảo công tác an toàn tiêm chủng tại các địa bàn nghiên cứu thuộc huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị.

2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng

Định lượng: điều tra trên 492 người chăm sóc (NCS) chính của 492 trẻ từ 1-5 tuổi (trên tổng số 1.101 trẻ 1-5 tuổi) tại địa bàn nghiên cứu.

NCS trẻ chính được lựa chọn là người ≥18 tuổi, không có vấn đề về sức khỏe tâm thần, không bị câm hay khiếm thính, đồng ý tự nguyện tham

gia vào nghiên cứu và mỗi hộ gia đình chỉ điều tra 01 đối tượng trẻ 1-5 tuổi (chọn ngẫu nhiên) cùng người chăm sóc trẻ chính.

Định tính: phỏng vấn sâu 01 lãnh đạo và 01 cán bộ chuyên trách tiêm chủng tại Trung tâm y tế (TTYT) huyện Vĩnh Linh, 04 trưởng trạm y tế (TYT) hoặc cán bộ chuyên trách tiêm chủng tại 04 xã/thị trấn thuộc địa bàn nghiên cứu.

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu

Nghiên cứu được thực hiện tại 4 xã Vĩnh Ô, Vĩnh Hà, Vĩnh Khê, thị trấn Bến Quan thuộc huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị từ tháng 12 năm 2020 đến tháng 10 năm 2021. Đây là các xã, thị trấn cách xa trung tâm huyện, giao thông đi lại khó khăn, việc triển khai tiêm chủng mở rộng (TCMR) không thuận lợi, có ghi nhận các trường hợp mắc bạch hầu trong năm 2020.

2.3. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính.

2.4. Cỡ mẫu

Cỡ mẫu được tính toán sử dụng công thức tính cỡ mẫu cho ước lượng một tỷ lệ với các thông số như sau: mức ý nghĩa α =0,05, tỷ lệ tiêm đầy đủ vắc xin phòng bạch hầu ước tính p=50% để được cỡ mẫu lớn nhất, sai số chấp nhận được d=4,5%. Cỡ mẫu tính toán được n = 474 trẻ/

NCS chính. Dự kiến có 5% NCS chính từ chối tham gia nghiên cứu nên cỡ mẫu tối thiểu cần có tính toán được là 498 trẻ/NCS chính. Thực tế có 492 trẻ và NCS chính của trẻ tham gia nghiên cứu. Đối tượng nghiên cứu được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống.

2.5. Phương pháp thu thập số liệu

Định lượng: phỏng vấn trực tiếp NCS trẻ chính,

(4)

3. Keát quaû

Baûng 1. Lyù do khoâng cho treû aên buù bình thöôøng khi bò tieâu chaûy (n=409)

Noäi dung

n % n % n % n % p

theâm 5 3,6 17 12,1 11 8,5 33 8,1

2 1 2 2

1

p P

N x

Z

_D px

§ ·

H

¨ ¸

© ¹

sử dụng bộ câu hỏi phỏng vấn có cấu trúc. Điều tra viên là cán bộ Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Trị. Điều tra viên đối chiếu danh sách trẻ từ 1-5 tuổi đã được điều tra tại hộ gia đình với sổ quản lý tiêm chủng tại TYT. Dựa vào thông tin về số lần trẻ đã tiêm chủng trong sổ tiêm chủng tại TYT, điều tra viên kết luận tình trạng tiêm vắc xin bạch hầu của trẻ. Trong trường hợp có sự sai lệch giữa các nguồn thông tin thì nguồn thông tin có giá trị từ cao đến thấp lần lượt là phiếu tiêm chủng cá nhân, sổ tiêm chủng cá nhân, sổ tiêm chủng trẻ em tại TYT xã, phần mềm tiêm chủng.

Định tính: sử dụng hướng dẫn phỏng vấn sâu (câu hỏi bán cấu trúc). Nội dung các cuộc phỏng vấn sâu được ghi âm.

Các biến số nghiên cứu định lượng gồm nhóm biến số đặc điểm nhân khẩu học của trẻ và NCS trẻ chính, đặc điểm hộ gia đình trẻ, đặc điểm liên quan đến tiêm vắc xin bạch hầu của trẻ và kiến thức của NCS trẻ chính về về tiêm vắc xin bạch hầu (được đánh giá bằng 17 câu hỏi về đặc điểm bệnh bạch hầu, đối tượng tiêm, thời gian, số liều cần tiêm, các phản ứng phụ khi tiêm; mỗi câu trả lời đúng được tính 1 điểm, trả lời đúng 50% (từ 9 câu) trở lên được đánh giá là có kiến thức đạt)

⁵

.

Trong nghiên cứu này, trẻ tiêm không đầy đủ vắc xin bạch hầu là trẻ được tiêm chủng một phần (< 3 liều) hoặc không được tiêm vaccine chứa thành phần bạch hầu. Trẻ được tiêm đầy đủ vắc xin bạch hầu là trẻ được tiêm đầy đủ ít nhất 03 liều vắc xin chứa thành phần bạch hầu

⁶

. Chủ đề nghiên cứu định tính gồm ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về dịch vụ y tế (nhân lực, tính sẵn có của vaccine, khoảng cách đến cơ sở

y tế) lên việc tiêm vắc xin phòng bạch hầu cho trẻ.

2.6. Phân tích số liệu

Số liệu định lượng được làm sạch, nhập bằng phần mềm Epi Data 3.1 và phân tích bằng SPSS 20.0. Thống kê mô tả và thống kê suy luận được sử dụng. Mô hình hồi quy đa biến logistic được xây dựng để tìm hiểu mối liên quan giữa tiêm đầy đủ vaccine phòng bạch hầu với các biến độc lập (các yếu tố liên quan dự kiến về phía trẻ, về phía NCS chính và khoảng cách đến cơ sở có dịch vụ tiêm chủng – đưa vào mô hình sử dụng phương pháp enter). Tỷ số chênh OR và khoảng tin cậy 95% và mức ý nghĩa p<0,05 được sử dụng để xác định sự khác biệt có ý nghĩa thống kê. Kiểm định Hesmer and Lemeshow được sử dụng để đánh giá sự phù hợp của mô hình (p>0,05 được sử dụng làm bằng chứng về sự phù hợp của mô hình).

Với số liệu định tính, các cuộc phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm được gỡ băng, thông tin được phân tích theo chủ đề nghiên cứu.

2.7. Đạo đức nghiên cứu

Nghiên cứu được sự cho phép của TTYT huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị và được Hội đồng Đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng thông qua tại Quyết định số 8/2022/YTCC-HD3 ngày 14/01/2022.

3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu cho thấy trẻ nam chiếm 52,6% và

trẻ nữ chiếm 47,4% trong tổng số 492 trẻ từ 1-5

tuổi đã được điều tra. Số trẻ 2 tuổi chiếm tỷ lệ

cao nhất là 24,8%, số trẻ 5 tuổi chiếm tỷ lệ thấp

(5)

1. Ñaët vaán ñeà

2. Phöông phaùp nghieân cöùu

Taùc giaû:

4. Boä Y teá

nhất là 16,5%. Trẻ người Kinh chiếm 36.8%, trẻ dân tộc thiểu số chiếm 63,2%. Có 36,2%

trẻ được gửi đi nhà trẻ hoặc đi học mẫu giáo và 63,8% trẻ ở nhà (bảng 1).

Bảng 1: Đặc điểm của trẻ 1-5 tuổi trong nghiên cứu (n=492)

Đặc điểm Số lượng (%) Giới tính

Nam 259 (52,6)

Nữ 233 (47,4)

Tuổi của trẻ

1 tuổi 107 (21,7)

2 tuổi 122 (24,8)

3 tuổi 92 (18,7)

4 tuổi 90 (18,3)

5 tuổi 81 (16,5)

Dân tộc

Kinh 181 (36,8)

Thiểu số 311 (63,2) Tình trạng chăm sóc

Đi nhà trẻ/mẫu giáo 178 (36,2)

Ở nhà 314 (63,8)

Về đặc điểm của NCS trẻ chính (bảng 2), đa số NCS chính là nữ, chiếm 92,9%. Độ tuổi của NCS trẻ chính chủ yếu từ 26-35 chiếm 65,2%.

Trình độ học vấn của NCS trẻ chính chủ yếu là trung học cơ sở, chiếm 49,0%. Nghề nghiệp của NCS chủ yếu là lao động tự do, thất nghiệp chiếm 48,9%, nông dân chiếm 24,4%, công chức, viên chức nhà nước (cán bộ) chiếm 10,4%. Liên quan đến kiến thức về tiêm vắc xin bạch hầu, chỉ có 20,7% số NCS tham gia nghiên cứu có kiến thức đạt.

Trong số 492 trẻ tham gia nghiên cứu, có đến 41,5% trẻ trong ở hộ gia đình nằm cách TYT/

điểm tiêm chúng ≥ 3km.

Bảng 2: Đặc điểm của NSC trẻ chính và gia đình (n=492)

Đặc điểm Số lượng (%) Giới tính

Nữ 457 (92,9)

Nam 35 (7,1)

Độ tuổi

18-25 95 (19,3)

26-35 321(65,2)

36-45 76 (15,5)

Trình độ học vấn

Mù chữ 6 (1,2)

Tiểu học 132 (26,8)

Trung học cơ sở 241 (49,0) Trung học phổ thông 89 (18,1) Trung cấp/cao đẳng 19 (3,9) Đại học/sau đại học 5 (1,0) Nghề nghiệp

Công chức, viên chức 51 (10,4)

Công nhân 80 (16,3)

Nông dân 120 (24,4)

Lao động tự do/thất nghiệp 241 (48.9) Kiến thức của NCS trẻ về tiêm vắc xin bạch hầu

Đạt 102 (20,7)

Không đạt 390 (79,3)

Khoảng cách từ nhà đến TYT/điểm tiêm chủng

< 3km 288 (58,5)

≥ 3km 204 (41,5)

3.2. Thực trạng tiêm vắc xin phòng bạch hầu ở trẻ

Kết quả nghiên cứu cho thấy tổng số trẻ đã

được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bạch hầu (≥3

liều) là 457 trẻ, chiếm tỷ lệ 92,9%; 22 trẻ chỉ

tiêm 02 liều chiếm 4,5% và 13 trẻ chỉ tiêm 01

liều, chiếm 2,6%.

(6)

3. Keát quaû

Baûng 1. Lyù do khoâng cho treû aên buù bình thöôøng khi bò tieâu chaûy (n=409)

Noäi dung

n % n % n % n % p

theâm 5 3,6 17 12,1 11 8,5 33 8,1

2 1 2 2

1

p P

N x

Z

_D px

§ ·

H

¨ ¸

© ¹

3.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến tiêm phòng vắc xin phòng bạch hầu cho trẻ

Bảng 3 dưới đây trình bày kết quả phân tích hồi

quy đa biến logistic về mối liên quan giữa tiêm đủ vắc xin phòng bạch hầu ở trẻ và các biến độc lập.

Bảng 3. Kết quả phân tích hồi quy đa biến logistic về các yếu tố liên quan đến tình trạng tiêm vắc xin bạch hầu của trẻ

Biến số

Tiêm < 3 liều Tiêm ≥ 3 liều OR hiệu chỉnh (KTC 95%)

p Tần số

(n)

Tỷ lệ (%)

Tần số (n)

Tỷ lệ (%)

Dân tộc Thiểu số 29 82,9 282 61,7 2,75

(1,56-8,99) 0,003

Kinh 6 17,1 175 38,3

Giới tính Nam 18 51,4 241 52,7 0,70

(0,27-1,77) 0,445

Nữ 17 48,6 216 47,3

Tình trạng chăm sóc

Đi nhà trẻ 9 25,7 169 37,0 0,56

(0,22-1,44) 0,227

Ở nhà 26 74,3 288 63,0

Độ tuổi NCS > 30 tuổi 24 68,6 210 46,0 0,62

(0,26-1,47) 0,276

≤ 30 tuổi 11 31,4 247 54,0

Trình độ học vấn NCS

< THCS 24 68,6 114 24,9 4,90

(2,09-11,45) 0,000

≥ THCS 11 31,4 343 75,1

Nghề nghiệp Nông dân 19 54,3 101 22,1 4,81

(2,12-10,93) 0,000

Khác 16 45,7 356 77,9

Kiến thức chung về tiêm vắc xin bạch

hầu của NCS

Không đạt 27 77,1 363 79,4 0.77

(0,29-2,02) 0,591

Đạt 8 22,9 94 20,6

Khoảng cách đến TYT/điểm tiêm

chủng

≥ 3 km 28 80,0 176 38,5 7,68

(2,92-20,20) 0,000

<3 km 7 20,0 281 61,5

Kiểm định Hosmer & Lemeshow: χ2 = 2,79, p=0,95 Kết quả kiểm định Hosmer & Lemeshow có

p>0,05 thể hiện sự phù hợp của mô hình hồi quy đa biến logistic.

Bảng 3 cho thấy trẻ là người dân tộc thiểu số có khả năng không được tiêm đầy đủ cao gấp 2,75 lần so với trẻ dân tộc Kinh (OR= 2,75;

KTC 95%: 1,56 – 8,99). Bên cạnh đó, trẻ có

NCS chính có trình độ học vấn từ THCS trở

lên (OR=4,90; KTC95%: 2,09 – 11,45), và trẻ

có NCS chính có nghề nghiệp khác nông dân

(OR=4,81; KTC 95%: 2,12 – 10,93). Trẻ có nơi

ở cách TYT/điểm tiêm chủng từ 3km trở lên

có khả năng không được tiêm vắc xin phòng

bạch hầu đầy đủ cao gấp 6,39 lần so với trẻ

(7)

1. Ñaët vaán ñeà

2. Phöông phaùp nghieân cöùu

Taùc giaû:

4. Boä Y teá

có nơi ở cách TYT/điểm tiêm chủng dưới 3km (OR=7,68; KTC 95%: 2,92 – 20,20). Nghiên cứu chưa tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa thống kê giữa giới tính và tình trạng chăm sóc của trẻ, tuổi của NCS chính và kiến thức về tiêm vắc xin bạch hầu của NCS chính với tình trạng tiêm vắc xin phòng bạch hầu của trẻ.

Kết quả nghiên cứu định tính phản ánh ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về dịch vụ y tế.

Nhân lực phụ trách chương trình TCMR có vai trò quyết định cho sự thành công của chương trình. Yêu cầu của cán bộ chuyên trách TCMR vừa phải có trình độ chuyên môn, vừa phải am hiểu địa bàn. Tuy nhiên, khi phỏng vấn sâu cán bộ chuyên trách TCMR tuyến huyện cho biết:

“Từ năm 2018 đến nay, 3/4 TYT xã của nghiên cứu có sự thay đổi cán bộ chuyên trách TCMR nên ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động tại các TYT, nguyên nhân do các chuyên trách TCMR tuyến xã nghỉ chế độ thai sản hoặc chuyển công tác” (PVS_huyện_01).

Bên cạnh việc thay đổi nhân lực thì số lượng nhân lực của các TYT cũng có tác động đến công tác triển khai tiêm chủng trên địa bàn.

“Nhân lực tại các TYT rất ít, kiêm nhiệm nhiều chương trình nên việc triển khai các điểm tiêm chủng lưu động, ngoài trạm tại các xã vùng sâu, vùng xa gặp nhiều khó khăn cũng ảnh hưởng đến việc tiêm chủng đầy đủ của các cháu” (PVS_huyện_02).

Ngoài ra, lực lượng y tế thôn, bản cũng đóng góp rất lớn vào sự thành công của chương trình TCMR. Nhìn chung các y tế thôn bản hoạt động tích cực, bên cạnh đó, một số y tế thôn bản tại các xã vẫn hoạt động chưa tích cực trong công tác tiêm chủng mà nguyên nhân được các TYT nêu ra: “Phụ cấp cho y tế thôn bản rất ít nên

một số y tế thôn bản không có tiền xăng xe để đi tận nhà thông báo cho các đối tượng đi tiêm chủng” (PVS_xã_01).

Tại một số cơ sở y tế, dịch vụ tiêm chủng vẫn chưa đảm bảo như bị thiếu hụt vắc xin. Cán bộ y tế huyện cho biết:“Do việc dự trù vắc xin của các TYT chưa sát thực tế do chưa nắm đối tượng tiêm chủng nên một số tháng bị thiếu hụt vắc xin, không nhận về kịp nên một số trẻ không tiêm chủng kịp thời” (PVS_xã_02).

4. BÀN LUẬN

Tỷ lệ tiêm vắc xin phòng bệnh bạch hầu ở trẻ từ 1-5 tuổi

Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ trẻ từ 1-5 tuổi được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bệnh bạch hầu (ít nhất 3 liều) là 92,9%, vẫn còn tỷ lệ đáng kể trẻ chưa tiêm đủ liều vắc xin phòng bệnh bạch hầu chiếm (7.1%). Tỷ lệ này đã đạt chỉ tiêu của chương trình TCMR Quốc gia đề ra (≥ 90%), tuy nhiên vẫn thấp hơn so với chỉ tiêu của tỉnh đặt ra (> 95%)

⁴

. Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự chênh lệch với số liệu báo cáo của các đơn vị y tế báo cáo hằng năm (> 95%). Với thực tế này, chúng tôi muốn nhấn mạnh việc cải thiện hệ thống báo cáo nhằm phản ánh chính xác hiện trạng tiêm chủng để có kế hoạch can thiệp. Thu thập số liệu, lưu trữ hệ thống báo cáo bằng sổ sách hoặc phần mềm tiêm chủng là nội dung cần được cải thiện trong thời gian đến.

Các yếu tố liên quan đến tiêm phòng vắc xin bạch hầu cho trẻ

Trong nghiên cứu này, trẻ dân tộc thiểu số có

nguy cơ không được tiêm phòng vắc xin bạch

hầu đầy đủ cao gấp 2,75 lần so với trẻ dân tộc

Kinh. Điều này cũng phù hợp với thực tế vì trẻ

là người Kinh thường ở nơi dễ dàng tiếp cận

(8)

3. Keát quaû

Baûng 1. Lyù do khoâng cho treû aên buù bình thöôøng khi bò tieâu chaûy (n=409)

Noäi dung

n % n % n % n % p

theâm 5 3,6 17 12,1 11 8,5 33 8,1

2 1 2 2

1

p P

N x

Z

_D px

§ ·

H

¨ ¸

© ¹

với dịch vụ y tế, có cơ hội tiếp cận việc tiêm chủng cao hơn so với trẻ là dân tộc thiểu số.

Kết quả này tương đồng với nghiên cứu của Trịnh Quang Trí tại Đăk Lăk

⁷

và nghiên cứu của Phạm Thọ Dược tại Kon Tum

⁸

.

Bên cạnh đó, trẻ có NCS chính có trình độ học vấn dưới THCS có nguy cơ không được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bạch hầu cao gấp 4,9 lần so với trẻ có người chăm sóc chính có trình độ học vấn từ THCS trở lên. Điều này có thể do NCS trẻ chính có trình độ cao hơn thì khả năng tiếp cận thông tin về tiêm chủng nhiều hơn, mức độ tiếp thu thông tin, kiến thức, nhận thức của họ về lợi ích của vắc xin cũng nhiều hơn so với những người chăm sóc trẻ có trình độ học vấn thấp hơn. Như vậy, công tác tuyên truyền, giáo dục tiêm chủng cần tập trung chú trọng vào nhóm có trình độ học vấn còn hạn chế.

Ngoài ra, trẻ có NCS chính là nông dân có nguy cơ không được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bạch hầu cao gấp 4,81 lần so với trẻ có NCS chính có nghề nghiệp khác. Điều này cho thấy công tác truyền thông về tiêm chủng cần chú trọng vào nhóm NCS trẻ chính là nông dân. Việc thay đổi nghề nghiệp của đối tượng là rất khó, do đó, để nâng cao tỷ lệ được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bạch hầu thì nên tác động vào các biện pháp khác như truyền thông đa dạng, dưới nhiều hình thức khác nhau.

Trẻ có nơi ở cách TYT/điểm tiêm chủng ≥ 3 km có nguy cơ không được tiêm chủng đầy đủ cao gấp 7,68 lần so với trẻ có khoảng cách đến TYT/điểm tiêm chủng < 3 km. Địa bàn các xã nghiên cứu có tỷ lệ người dân tộc thiểu số tương đối lớn (63,2%). Tập quán sinh sống trên đồi núi, nghề nghiệp chủ yếu làm nương rẫy, điều kiện kinh tế chưa phát triển nên phương

tiện giao thông đi lại còn khó khăn. Khoảng cách xa, không có phương tiện đi lại trở thành nguyên nhân chính dẫn đến NCS trẻ không đưa trẻ đi tiêm chủng đầy đủ. Kết quả này gợi ý để nâng cao tỷ lệ tiêm đầy đủ vắc xin phòng bệnh bạch hầu cần mở thêm các điểm tiêm chủng ngoài trạm phù hợp với thực tế tại từng địa phương, đặc biệt tại vùng dân cư ở xa điểm tiêm chủng.

Nghiên cứu định tính cho thấy nguyên nhân trẻ chưa được tiêm đầy đủ vắc xin phòng bệnh bạch hầu do hết vắc xin tại ngày trẻ đến tiêm và cơ sở y tế một tháng chỉ tổ chức hai đợt nên cũng có một số đối tượng vắng mặt trong ngày tiêm chủng. Đây cũng là tình trạng chung được phát hiện ở các địa bàn khác như Thừa Thiên - Huế

9

và Trà Vinh

¹⁰

. Việc đưa ra hình thức triển khai tiêm chủng hàng tuần hoặc hằng ngày có thể bù đắp những khó khăn trên, tuy nhiên, cũng tạo áp lực không nhỏ trong quá trình triển khai công tác tiêm chủng, cần rất nhiều nguồn lực.

Kết quả nghiên cứu định tính cũng cho thấy yếu tố nhân lực cũng có tác động đến công tác triển khai tiêm chủng, sự thay đổi cán bộ chuyên trách TCMR cũng như kiêm nhiệm nhiều chương trình y tế nên cán bộ y tế quá tải. Kết quả này cũng tương tự nghiên cứu của Nguyễn Ngọc Tân tại tỉnh Bình Định

⁵

. Cần thiết phải tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhân sự không ổn định, và các biện pháp giảm tải công việc cho cán bộ y tế cơ sở để đảm bảo công tác tiêm chủng được thực hiện hiệu quả.

5. KẾT LUẬN

Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy tỷ lệ trẻ 1-5

tuổi được tiêm vắc xin phòng bạch hầu tại 4 xã

miền núi thuộc huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng

Trị đạt 92,9%, vẫn còn thấp hơn so với chỉ tiêu

(9)

1. Ñaët vaán ñeà

2. Phöông phaùp nghieân cöùu

Taùc giaû:

4. Boä Y teá

của tỉnh đặt ra (95,0%). Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tỷ lệ tiêm vắc xin phòng bạch hầu của trẻ, gồm dân tộc của trẻ; trình độ học vấn, nghề nghiệp của NCS trẻ chính; khoảng cách từ nơi ở của trẻ tới TYT/điểm tiêm chủng; tính sẵn có của vắc xin và tình trạng nhân sự phụ trách tiêm chủng không ổn định và kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ. Kết quả nghiên cứu cho thấy cần tập trung các biện pháp hỗ trợ nâng cao nhận thức và

thay đổi hành vi tiêm chủng cho các đối tượng có nguy cơ cao. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác quản lý đối tượng tiêm chủng, lập kế hoạch và dự trù vắc xin trong chương trình TCMR, tìm các giải pháp hạn chế việc thay đổi nhân sự y tế cơ sở phụ trách tiêm chủng. Đồng thời, cần tăng cường hơn nữa tính sẵn có của dịch vụ tiêm chủng tại các vùng sâu, vùng xa.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.

Bộ Y tế. Quyết định số 3593/QĐ-BYT ngày 18/8/2020 về việc ban hành hướng dẫn giám sát và phòng, chống bệnh bạch hầu. In. Hà Nội: Bộ Y tế; 2020.

2. Dự án tiêm chủng mở rộng. Thành quả 25 năm tiêm chủng mở rộng ở Việt Nam. Hà Nội:

Nhà xuất bản Y học; 2012.

3. Bộ Y tế. Quyết định số 1031/QĐ-BYT ngày 29/4/2022 về việc duyệt Kế hoạch tiêm bổ sung vắc xin Uốn ván - Bạch hầu giảm liều (Td) năm 2022 tại 32 tỉnh/thảnh phố. In. Hà Nội: Bộ Y tế, ; 2022.

4. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Trị. Báo cáo tổng kết tiêm chủng mở rộng năm 2021. Quảng Trị: Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Trị;2021.

5. Nguyễn Ngọc Tân. Thực trạng tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch cho trẻ dưới 1 tuổi và một số yếu tố liên quan tại huyện Phú Mỹ, tỉnh Bình Định năm 2016. Luận văn Thạc sĩ Y tế công cộng. Hà Nội, Trường Đại học Y tế công cộng; 2016.

6. Bộ Y tế. Thông tư số 38/2018/TT-BYT ngày 17/10/2018 về việc ban hành danh mục bệnh truyền nhiễm, phạm vi và đối tượng phải sử dụng vắc xin, sinh phẩm y tế bắt buộc. In. Hà Nội: Bộ Y tế; 2018.

7. Trịnh Quang Trí. Tỷ lệ tiêm chủng đầy đủ của trẻ dưới 1 tuổi tại Đắk Lắk năm 2012 và một số yếu tố liên quan. Tạp chí Y học dự phòng.

2015;XXV(164):75-78.

8. Phạm Thọ Dược. Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tiêm chủng vắc xin phòng bệnh bạch hầu ở trẻ 1-5 tuổi tại huyện Konplong, tỉnh Kontum năm 2016. Tạp chí Y học dự phòng.

2016;XXVI(188):97.

9. Nguyễn Văn Hoà. Tỷ lệ tiêm chủng vắc xin Quinvaxem và các yếu tố liên quan ở trẻ từ 4-6 tháng tuổi tại tỉnh Thừa Thiên - Huế. Tạp chí Y học dự phòng. 2015;XXV (165):308-311.

10. Trương Văn Dũng. Tình hình tiêm chủng

mở rộng ở trẻ em từ 10 tháng đến 36 tháng tuổi

tại chuyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh. Trà Vinh

2020.